Kiedy wykonywać badania diagnostyczne?
ZAWSZE PRZED ROZPOCZĘCIEM PROGRAMU USPRAWNIANIA
Po zakończeniu określonego cyklu ćwiczeń i programu motorycznego.
Po okresie hipokinezji.
Po okresie przerw w opiece terapeutycznej (np. po wypisaniu na pewien okres do domu).
Przed operacją lub innymi zabiegami klinicznymi kreśląc możliwości funkcjonalne chorego.
Wykonywanie szerokiego zestawu badań czynnościowych służy następującym celom praktycznym:
informacja uzyskana z badań czynnościowych pozwala opracować właściwy model usprawnienia adekwatnych do stanu klinicznego pacjenta i jego możliwości motorycznych i wydolnościowych,
prowadzona na bieżąco diagnostyka wskazuje na postęp w usprawnianiu i pozwala na wprowadzanie niezbędnych korekt w programie pracy fizjoterapeuty,
wykonane badania stanowią podstawę do podjęcia decyzji o pozostaniu lub wypisaniu ze szpitala oraz określą zakres opieki ambulatoryjnej i środowiskowej danej grupy chorych,
określenie możliwości życiowych w skali ADL ma decydujący wpływ na zakres opieki fizjoterapeutycznej w domu pacjenta,
zbadanie sprawności i wydolności w skali IADL określi możliwości zawodowe i kierunek ewentualnego przezawodowania bez obawy o nawrót choroby,
w trakcie badania szpitalnego fizjoterapeuta może dostarczyć ważnych informacji niezbędnych do właściwego przygotowania pacjenta do skomplikowanego leczenia lub zabiegu operacyjnego.
Zasady diagnostyki wysiłkowej w rehabilitacji:
Test diagnostyczny właściwy do pomiaru danej cechy lub zestawu czynności motorycznych.
W diagnostyce fizjologicznej należy stosować wystandaryzowane, metodycznie poprawne próby czynnościowe.
Wyniki testów powinny być porównywalne w kolejnych badaniach, jak i z innymi badaniami wykonanymi przy użyciu tego samego testu.
Badania czynnościowe powinny być w miarę proste w metodyce wykonania zaś uzyskany wynik powinien rzetelnie informować o stanie danej cechy.
Trudności motoryczne w wykonaniu testu (szczególnie w rożnych rodzajach niepełnosprawności) nie mogą mieć wpływu na końcowy wynik badań.
Testy fizjologiczne powinny być specyficzne dla wieku, płci, danego schorzenia lub ograniczenia funkcji oraz możliwości ruchowych i wydolnościowych badanego.
Uzyskane wyniki z przeprowadzonych badań powinny być opisane zgodnie z obowiązujacą terminologią diagnostyczną dla pomiaru danej cechy oraz podane według systemu pomiarowego międzynarodowych jednostek SI (Systeme International) dla porównania z literaturą obcojęzyczną.
Przed rozpoczęciem badań diagnostycznych należy poinformować badanych pacjentów o celu i zasadach badań. Po ich zakończeniu natomiast należy omówić uzyskane wyniki z badanymi.
Testy diagnostyczne wykonywane wielokrotnie w określonym czasie powinny być wykonywane w jednakowych warunkach otoczenia (temp., wilgotności powietrza itp.) oraz przez ten sam zespół badawczy, jednakową metodyką pomiarową.
Wynik testu diagnostycznego nie powinien stanowić jedynego kryterium oceny klinicznej pacjenta, możliwe są bowiem wysoce indywidualne reakcje badanego niezgodne z jego osobniczymi możliwościami fizjologicznymi.
Stosujemy zawsze bardzo indywidualną procedurę badawczą uwzględniając aktualny stan kliniczny pacjenta i zalecenia lekarskie w tym postępowaniu.
Wysiłek fizyczny- czynność mięśni szkieletowych, której wynikiem jest wykonywanie pracy zewnętrznej wraz ze wszystkimi towarzyszącymi jej czynnościami, zmianami w organizmie.
Zakres i rodzaj zmian czynnościowych w organizmie zależą od:
Czasu trwania wysiłku,
Intensywności wysiłku,
Rodzajów skurczów mięśni podczas wysiłku,
Wielkości grup mięśniowych zaangażowanych w pracę,
Wysiłek fizyczny wywołuje reakcje przystosowawcze w organizmie a, szczególnie:
W układzie krążenia,
W układzie oddechowym,
W układzie mięśniowym,
W układzie hormonalnym,
W układzie nerwowym.
Fizjologia wysiłku
W momencie rozpoczęcia wysiłku wzrasta zapotrzebowanie na tlen w pracujących mięśniach co powoduje zwiększenia wszystkich wskaźników fizjologicznych.
Reakcja układu oddechowego na wysiłek fizyczny
W spoczynku organizm pobiera ok. 250 ml tlenu na minutę.
Po rozpoczęciu wysiłku pobór na tlen wzrasta proporcjonalnie do intensywności wysiłku, ponieważ zapotrzebowanie energetyczne zaspakajane jest głównie przez przemiany tlenowe. Wiąże się to z proporcjonalnym wzrostem głębokości i częstości oddechów (nawet do 60/ min)
W czasie wysiłku o wzrastającej intensywności zwiększa się zarówno wentylacja płuc, jak i pobór tlenu oraz wydalanie dwutlenku węgla.
Podczas maksymalnego wysiłku pobór tlenu wzrasta 20-25-krotnie w stosunku do spoczynkowego (u wytrenowanych mężczyzn przekracza 6L/min)
Reakcja układu na wysiłek fizyczny:
W spoczynku częstość skurczów serca wynosi ok. 70/min.
Częstość serca wzrasta natychmiast po rozpoczęciu wysiłku i wprost proporcjonalnie do jego intensywności (liniowo), aż do osiągnięcia wartości maksymalnych. U dzieci zdrowych i młodzieży może przekraczać 200/min. Przewidywana maksymalna częstość rytmu serca = 220 - wiek badanego (dane orientacyjne mogą się różnić od wartości rzeczywistych nawet o 15 skurczów).
Wraz ze wzrostem intensywności wysiłku wzrasta (od pewnego momentu) objętość wyrzutowa serca- w spoczynku wynosi około 70ml, podczas wysiłku wzrasta do 120ml (u sportowców nawet do 200).
Wzrost częstości skurczów serca i objętości wyrzutowej serca powoduje wzrost pojemności minutowej serca (w wysiłkach submaksymalnych)
Skurczowe ciśnienie krwi wzrasta podczas wysiłku dynamicznego (wraz ze wzrostem pojemności minutowej serca) -około 120 do 200mn Hg
Ciśnienie rozkurczowe i reguły nie zmienia się podczas wysiłku lub nieznacznie wzrasta (maksymalnie 10-20mmHg)
Częstość skurczów serca wzrasta wprost proporcjonalnie do pobierania tlenu, zaś pobieranie tlenu jest zależne od intensywności wysiłku.
Maksymalny pobór tlenu (VO2 MAX) - największa ilość tlenu pobrana przez organizm w warunkach obciążenia wysiłkiem o maksymalnej intensywności {[l/min] lub [ml/kg/min]}
Poziom VO2MAX zależy od:
pojemności minutowej serca
pojemności tlenowej krwi
stopnia wykorzystania tlenu
pracujące mięśnie szkieletowe
Wśród wysiłków o submaksymalnej intensywności istnieje liniowa zależność między ich intensywnością a poborem tlenu i częstością skurczu serca, która umożliwia przewidywalne VO2MAX. Zależność została wykorzystana przez RYHMING i ASTRAND przy opracowaniu normogramu do przewidywania VO2MAX na podstawie HR (tętno) i mocy.
Wydolność fizyczna- to zdolność organizmu do wykonywania maksymalnej pracy fizycznej w warunkach równowagi czynnościowej, jest zależna od budowy i rozwoju osobnika, sprawności układów zaopatrujących, metabolizmu oraz mechanizmów termoregulacji.
Tolerancja wysiłkowa -zdolność do długotrwałego wykonywania wysiłku o określonej intensywności, bez głębszych zaburzeń homeostazy i upośledzenia funkcji .
Adaptacja- określona zdolność lub właściwość organizmu rozwijająca jego ogólny dobrostan i utrzymująca przy życiu dany gatunek w określonym środowisku. Zapewnia utrzymanie homeostazy wewnątrzustrojowej.
W rehabilitacji, wysiłek fizyczny stanowi jeden z najważniejszych elementów umożliwiających szeroki powrót do pełnego zdrowia lub fizjologicznej kompensacji utraconych funkcji.
Należy zapamiętać że, metody stosowania obciążeń fizycznych w fizjoterapii muszą mieć swoją specyfikę i nie zawsze zasady fizjologii wysiłku mają pełne zastosowanie do wysiłku fizycznego w rehabilitacji.
Powody ograniczonych możliwości wydolnościowych u osób poddanych usprawnianiu fizycznym:
hipokinezja pogarsza znacząco wydolność krążenia i oddychania, zmniejsza siłę mięśniową (atrofia mięśni) i sprawność ogólnoustrojową.
Ograniczenia funkcji czynnej masy mięśniowej zaburzają relacje między krążeniem centralnym a obwodowym i zmniejszają efektywność pracy układu krążenia.
Wysiłek ćwiczeń rehabilitacyjnych może powodować nadmierne ciśnienie krwi w zmniejszonej masie mięśniowej, zakłócając dynamikę krążenia obwodowego.
Zmniejszona masa czynnych mięśni ogranicza powrót krwi do serca (na skutek braku tonusu mięśniowego i nacisku na naczynia, krew zalega w nieczynnych obszarach ustroju).
Ograniczona wydolność krążenia osłabia funkcję płuc (mięśnie oddechowe do swojego metabolizmu, zużywa około 5-10% tlenu dostarczonego do organizmu)
Zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej pogarszają wartość współczynnika pracy użytecznej i powodują nadmierny koszt energetycznych wykonywanych ćwiczeń.
Stan psychiczny pacjenta utrudnia podejmowanie usprawniania ruchowego i osłabia motywację do realizacji programu rehabilitacji.
Terapia farmakologiczna zmienia reakcje wysiłkowe pacjenta,
2