1. Socjologia to nauka o zbiorowościach ludzkich, a dokładniej o zjawiskach i procesach tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi; to nauka o strukturze tych zbiorowości; zjawiskach i procesach zachodzących w tych zbiorowościach, wynikających z wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie; o siłach skupiających i rozbijających te zbiorowości, o zmianach i przekształceniach w nich zachodzących.

2. Przedmiot badań socjologii:

• Zbiorowości społeczne - kręgi, grupy, klasy, warstwy, kategorie zawodowe, zbiorowości etniczne i terytorialne oparte na podobieństwie zachowań

• Instytucje społeczne - rozumiane jako historycznie ukształtowane układy, skupiające ludzi w rozmaite organizacje i stowarzyszenia

• Procesy i zjawiska masowe - takie jak m.in. ruchliwość społeczna pozioma i pionowa, aktywność społeczna, współpraca i konflikt

3.Wiedza potoczna (społeczna) - jest wybiórcza, selektywna, zbiór zastrzeżeń przypadkowych i osobistych, fragmentarycznych niespójnych; jest oceniająca, emocjonalna, przeniknięta stereotypami; pochopnie uogólnia związki między zdarzeniami (np. następstwa w czasie uważa za związki przyczynowe)

Wiedza socjologiczna - gromadzona starannie i systematycznie wg teorii nauk; niewartościująca, neutralna, moralnie ideologiczna

4. Do podstawowych metod badawczych wykorzystywanych w socjologii zaliczamy:

• Metodę statystyczną - oznaczającą podejście skupione na ilościowym ujęciu badanych zjawisk, szukaniu między nimi istotnych zależności, dających się wykazać matematycznie (badanie za pomocą wywiadu, ankiety bądź na kilka sposobów jednocześnie)

• Metodę monograficzną - bada się jakiś przypadek poddając go szerokiej i wnikliwej analizie, np. zakład pracy, miasteczko, oddział szpitalny, akademik. Metoda ta różni się od innych tym, że badaniu poddaje się wiele aspektów jednego zjawiska. Monografia szpitala obejmowałaby np. funkcjonowanie szpitala, a więc strukturę grupy pacjentów, relację personel - pacjenci, różne wymiary struktury szpitala, swoistą subkulturę szpitalna itp.

• Metodę historyczno-porównawczą - jest to badanie danego zjawiska w ujęciu historycznym, może też oznaczać porównanie podobnych zjawisk, występujących w różnych okresach bądź różnych miejscach

• Metodę biograficzną - jest to metoda, zgodnie z którą analizuje się wybrany fragment rzeczywistości w oparciu o jednostkowe losy, biografie, badane jako subiektywne zapisy rzeczywistości. Analizuje się prywatne listy, zapiski, pamiętniki, różne prywatne materiały, nie pisane dla potrzeb badań.

5. Więź społeczna - pojęcie socjologiczne określające ogół stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej wiążących jednostki w grupy i kręgi społeczne i zapewniających ich trwanie. Pozwala na odróżnianie grupy społecznej od takich pojęć jak: zbiór społeczny, kategoria społeczna czy skład społeczny.

Rodzaje więzi społecznych:

• Subiektywna (uczucia, emocjonalna)

• Obiektywna (podział zadań)

• Behawioralna (podobieństwo zachowań, wzorców)

6. Normy grupowe - sposoby realizacji celu, wyznaczane i akceptowane przez grupę, grupa określa normy w stosunku do swych członków, to znaczy oczekuje pewnych zachowań, które uważa za właściwe i pożądane w określonej sytuacji.

Wartości grupowe - wyznaczają zachowania i dążenia jednostek, zmierzających do ich osiągnięcia; są nimi także elementy życia grupowego, które służą utrzymaniu trwałości grupy. Mogą to być elementy podkreślające przynależność do niej, odróżniające ją od innych grup (ubiór, wygląd, specyficzny język, sposób komunikowania się).

7. Zdrowie jako wartość deklarowana:

• Dzięki niemu jednostka lub grupa może realizować swoje aspiracje i potrzebę osiągania satysfakcji

• Zdrowie to bogactwo dla społeczeństwa gwarantujące jego rozwój społeczny i ekonomiczny, tylko zdrowe społeczeństwo może tworzyć dobra materialne i kulturowe, rozwijać się

• Zdrowie to środek do osiągania lepszej jakości życia

• Ludzie wysoko umieszczają zdrowie w swoich hierarchiach

• Dotyczy to jednak najczęściej sfery życzeń i deklaracji, które niestety często pozostają sprzeczne w zestawieniu z zachowaniami realizowanymi każdego dnia

Zdrowie jako wartość realizowana (codzienne postawy zdrowotne oraz zachowania ludzi w sytuacji choroby):

• Unikanie kontaktów ze służbą zdrowia, niechęć brak zaufania do lekarzy

• Korzystanie z pomocy medycznej w ostateczności, gdy dolegliwości nie ustępują

• Oczekiwanie na samoistną poprawę lub efekt działania domowych sposobów

• Wraz z tworzącą się klasą średnia pojawili się aktywni zwolennicy prozdrowotnego stylu życia (młodzi, wykształceni mieszkańcy większych miast, zajmujący wysokie pozycje społeczno-zawodowe, mające określone cele w życiu)

• Grupa, w której najrzadziej realizowany jest prozdrowotny styl życie to rolnicy

Ważne jest to, aby zdrowie zajmowało realnie - nie tylko w sferze deklaracji - wysoką pozycję.

8. Grupa społeczna - w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości. (wspólne cele, wartości normy, własny styl i kierunek przekazu informacji)

9. Typy grup społecznych:

• ekskluzywne i inkluzywne

• formalne i nieformalne

• pierwotne i wtórne

• małe i duże

• celowe

10.Schematy komunikacji w grupie (schematy przepływu informacji zależnie od pozycji zajmowanej w strukturze komunikacyjnej)

• koło (brak pozycji centralnej, nie ma pozycji preferowanych, zadowolenie z pracy)

• łańcuch (mało efektywny ze względu na dużą ilość połączeń pośrednich)

• gwiazda (najbardziej scentralizowany system, efektywna praca)

• rak (efektywna praca)

11. Szpital jako instytucja społeczna, modele szpitali.

I Model opiekuńczy:

• „czymś”, co rządzi są przepisy, regulaminy, normy-> nie decyduje ani pacjent, ani personel medyczny

• przepisy nie są ustalone po to, aby pacjentom żyło się wygodniej, ale żeby było korzystnie dla instytucji

• pacjent o nic się nie pyta, nie ma znaczenia

• instytucja zawłaszcza wszystko

• personel medyczny również podlega regulaminom

• instytucja totalna (patrz: pkt. 12)

II Model klasyczny:

• centralną funkcją jest leczenie

• rządzi personel medyczny- posłuszeństwo wobec zakazów i nakazów lekarza

• pacjent nie ma znaczenia

• sytuacja pacjenta zależy od postanowień lekarza

III Model rehabilitacyjny:

• polega na współpracy lekarza z pacjentem

• pacjent przestaje być biernym obiektem działań lekarza, ma możliwość decydowania

• model pozytywny

• docenia rolę pacjenta

12. Szpital jako instytucja totalna- pojęcie strippingu.

Instytucja totalna- miejsce, w którym duża ilość osób wiedzie wspólnie całe życie, nie ma możliwości decydowania o tym, co robi. Instytucja totalna zawłaszcza wszystko.

Stripping- mechanizmy podporządkowania wszystkiego instytucji, prowadzące do depersonalizacji (odebrania osobowości i indywidualności).

13. Zjawisko biedy klinicznej w kontekście psychospołecznych skutków hospitalizacji.

• Bieda kliniczna- sytuacja, w której potrzeby emocjonalne, informacyjne itp. nie są realizowane.

• Najczęstsze skutki u dzieci: moczenia, jąkanie, lęk przed personelem medycznym

• w skrajnych przypadkach bieda kliniczna może doprowadzić do samobójstwa

14. Rola społeczna- definicje

1. perspektywa funkcjonalna:

• układ uprawnień i obowiązków, jakie ma dana jednostka z racji miejsca, które zajmuje w grupie. Takie rozumienie roli wiąże się ściśle z funkcją, jaką dana jednostka pełni w grupie, oraz miejscem (pozycją) jakie w tej grupie zajmuje.

• Role przypisane- nie mamy możliwości wyboru

• role osiągane- są wynikiem celowych działań jednostki

b) definicja wg Szczepańskiego:

„Rola to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będący reakcjami na zachowania innych osób, przebiegającymi według mniej lub więcej ustalonego wzoru.”

15. Rola społeczna chorego- ujęcie socjologiczne:

a) wg Parsonsa:

• bycie chorym jest zinstytucjonalizowanym typem roli społecznej

• cechy roli chorego:

• osoba chora nie jest odpowiedzialna za swój stan, oznaczający niemożność wywiązywania się z ról, ponieważ nie jest w stanie samym aktem woli wyzdrowieć, potrzebuje w tym celu fachowej pomocy.

• choroba jest usprawiedliwieniem zwolnienia od pełnienia normalnej roli i wykonywania normalnych zadań

• zwolnienie to osoba chora otrzymuje pod warunkiem uznania swego stanu za niepożądany i zrobienia wszystkiego, by z niego wyjść

• chora jednostka, a także osoby odpowiedzialne za nią mają obowiązek szukania kompetentnej pomocy i współdziałania z nią w celu doprowadzenia do wyzdrowienia. Osoba chora powinna zawiesić swoje dotychczasowe role i przyjąć rolę chorego.

b) obowiązki chorego:

• dążenie do wyzdrowienia

• podporządkowanie się zaleceniom lekarza i rygorom leczenia, współpraca z personelem medycznym w celu wyzdrowienia

c) przywileje:

• zwolnienie z zadań zawartych w rolach wykonywanych przed wystąpieniem choroby

• gratyfikacje materialne

• gratyfikacje niematerialne (współczucie, zainteresowanie)

• status osoby chorej może zwalniać z odpowiedzialności za pewne czyny, np. przestępstwo

16. Wchodzenie w rolę chorego- modele.

a) adaptacja do nowej sytuacji zdrowotnej:

I etap reorientacji psychicznej

II etap tolerancji

III etap akomodacji

b) etapy cyklu wchodzenia w rolę chorego:

I poznawanie objawów

II przyjęcie roli chorego

III kontakt ze służbą zdrowia

IV przebieg roli pacjenta

V okres rehabilitacji i powrotu do zdrowia

17. Konsekwencje choroby w ujęciu indywidualnym i społecznym:

a) ujęcie indywidualne:

• w wykonywaniu roli społecznej, konieczność zmiany ról (czasowa lub trwała)

• obniżenie sprawności fizycznej

• następstwa psychiczne

• następstwa umysłowe, ograniczenia intelektualne

• konflikt ról społecznych (osoby chorej i pracodawcy)

• zmiana pozycji społecznej (np. renta)

• marginalizacja społeczna

• zmiany w obrazie siebie: szok, negacja, izolacja, gniew, agresja, bunt wobec siebie i otoczenia

b) ujęcie ogólnospołeczne:

• choroba jest dewiacją

• izolacja społeczna, piętnowanie, naznaczenie

• spadek wskaźnika sprawności i wydolności pracowniczej

• koszty leczenia, zasiłki, renty

• w zależności od liczby chorych planuje się odpowiednie zabezpieczenie bazy leczniczej

• uwzględnienie potrzeb w planach urbanistycznych

• zabezpieczenie szkół (np. dla osób niepełnosprawnych)

18. Choroba jako dewiacja społeczna

• T. Parsons: choroba jest dewiacją społeczną

a) dewiacja pierwotna- sytuacja, w której objawy choroby bezpośrednio uniemożliwiają osiągnięcie celu (np. bezpłodność)

b) dewiacja wtórna- nie objawy choroby, ale jej społeczna definicja, uniemożliwiają osobie chorej realizację celów społecznych (np. AIDS)

19. Dysfunkcjonalność instytucji medycznych.

• przerost więzi nieformalnych nad formalnymi

• wadliwość w systemie selekcji i awansów

• przewaga kar nad nagrodami

• przerost działań biurokratycznych

• wadliwy lub niejasny dobór celów

• przerost niektórych funkcji

• niewłaściwy obieg informacji wewnątrz i na zewnątrz instytucji

20. Fazy cyklu życia rodziny:

I Zawarcie związku małżeńskiego

II Urodzenie pierwszego dziecka

III Pójście pierwszego dziecka do przedszkola lub szkoły

IV ukończenie szkoły podstawowej przez najstarsze dziecko i wybór dalszego kształcenia

V najstarsze dziecko na długo opuszcza dom- odległą od domu szkoła, wojsko, studia

VI Najstarsze dziecko zawiera związek małżeński

VII Najmłodsze dziecko zawiera związek małżeński i opuszcza dom

VIII Śmierć jednego ze współmałżonków.

Są to czynniki wewnętrzne oddziałujące na rodzinę, stałe procesy i zmiany, jakie zachodzą w życiu rodziny i wynikają z kolejnych wydarzeń składających się na jej indywidualną historię. Należą do nich:

21. Funkcje rodziny

- materialno- ekonomiczna- zabezpieczenie materialnych podstaw bytu, dzieli się na: zarobkową(praca wykonywana w celu otrzymania wynagrodzenia) i usługowo-konsupcyjną (np. mycie dzieci)

- prokreacyjna(potrzeba ojcostwa, macierzyństwa) i seksualna( współżycie płciowe ) Dla społeczeństwa ma to zapewnić podstawę biologicznej ciągłości narodu.

- legalizacyjno- kontrolna- kształtuje ducha kultury i wzorce zachowań przyjętych za właściwe

-socjalizacyjna i kulturowa- polega na wychowywaniu, nabywaniu orientacji w oczekiwaniach(rolach społecznych) i sposobach realizacji tych oczekiwań(ról) oraz przekazywanie dziedzictwa kulturowego, przygotowywanie jednostek do różnych form partycypacji w kulturze.

-wyznaczająca(klasowa)- o położeniu społecznym danego człowieka nie decyduje już to, z jakiej rodziny pochodzi, ale to, co sam osiągnął w życiu

-rekreacyjno- towarzyska- wynika z potrzeby utrzymywania różnorodnych kontaktów z kręgiem osób w domu rodzinnym, poza nim i innymi znajomymi niespokrewnionymi. Daje to poczucie przynależności, bezpieczeństwa i chęci samorealizacji. Chroni przed osamotnieniem

- emocjonalno- ekspresyjna- doświadczenie miłości, wzajemne więzi, trwała wymiana uczuć. Zapewnia ciągłość biologiczną i kulturową.

22. Związki miedzy rodziną a zdrowiem

Można zauważyć różnice w sytuacji zdrowotnej rodziny w zależności od wieku jej członków. Istnieje pewna prawidłowość, która charakteryzuje:

-różnice w częstotliwości występowania chorób, niepełnosprawności oraz problemów zdrowotnych w poszczególnych fazach życia rodziny

- współwystępowanie różnic w natężeniu problemów opiekuńczo- pielęgnacyjnych pielęgnacyjnych poszczególnych fazach

- występowanie zagrożeń i zadań opiekuńczych dla poszczególnych faz cyklu życia rodziny

Sytuacja w rodzinie staje się bardziej złożona, gdy pojawia się choroba wrodzona lub nabyta, ale przewlekła. Wówczas niezależnie od fazy i charakterystycznych dla niej zadań opieka i pielęgnacja mogą dominować wśród zadań i znacznie obciążać(emocjonalnie, materialnie). Może to trwać:

1. przez krótszy okres

2. dłuższy okres- trwale ograniczająca choroba

23. Socjologiczna definicja kultury

• S. Czarnowski- Kultura- całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup społecznych i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie. Oznacza to, że dany element ,,dorobku społecznego” może być zaliczony do kultury wtedy gdy stanie się ,, dobrem wspólnym” szeregu zbiorowości.

• J. Szczepański- ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnej i niematerialnych, wartości, sposobów postępowania, uznanych, zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowością i następnym pokoleniom.

24. Składniki kultury

• Wartości- ukierunkowują wybory, wskazują cele oraz środki działania. Są otaczane szacunkiem, przypisuje im się ważną rolę w życiu a dążenie do ich osiągnięcia odczuwa się na przymus.

Rdzeń kulturowy- wartości podstawowe lub centralne kultury, są podstawą organizacji systemu społecznego

• Normy- konkretne wskazówki i wzory określające właściwe i niewłaściwe postępowanie. Struktura norm to: zwyczaje( rutynowe działania codziennego dnia), obyczaje( wytworzone i upowszechnione w danym środowisku pewne wzory zachowań i postępowań w określonych sytuacjach-ujednolicają postępowanie zbiorowości), prawa(normy ustanawiane i wymuszane przez władze polityczną, sankcjonowane przez państwo)

• Symbole- arbitralnie stworzone znaki, które nabrały znaczenia dzięki umowie społecznej. Najważniejsze: język(środek porozumiewania się), gesty(podanie ręki), przedmioty( flaga, godło)

25.Rodzaje kultury- sfery regulacji kulturowej

• Ustalenie systemów wartości- ukierunkowuje, którą wartość jest ważniejsza, tym samym wpływa na kształt życia i różnorodność

• ustalenie wzorów zachowań- uczy zachowania w różnych sytuacjach i jakich postaw możemy spodziewać się od innych

• ustalenie modeli (ideałów) kulturowych- kumulują zespół wybranych cech pożądanych, godnych naśladowania

• Socjalizacja- przygotowuje człowieka do życia w społeczeństwie, przetrwania, rozwoju i życia z innymi

• Integranycjna- czynnik scalający. Najważniejsze elementy tego to: język i religia.

26. Związki między kulturą z zdrowiem ????

Kultura wpływa na zdrowie poprzez styl życia. Ten zaś zależy od tego w jakich grupach społecznych człowiek się obraca. Od statusu społecznego, zainteresowań, codziennych czynności podyktowanych wyznającymi wartościami.

27. Konformizm i dewiacja grupy: funkcjonowanie jednostek w grupie

konformizm- stan podporządkowania i przestrzegania norm grupowych czy reguł życia grupowego. Gwarantuje on trwanie grupy.

Dewiacja- odchylenie od obowiązujących w danej grupie norm społecznych i zachowań. Skutkiem jest zachwianie równowagi i jedności. To społeczeństwo decyduje, kiedy następuję dewiacja.

28. Przejawy dezorganizacji grupy: anomia ( wg Durkheima i Mertona)

Merton- wyraz sprzeczności między celami wskazywanymi przez społeczeństwo za pożądane a możliwościami ich osiągnięcia. Załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej , występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami

Durkheim- sprzątaczka w banku może marzyć o awansie na szefa sprzątaczek, ale nie banku- anomia burzy ten ład, jest to chaos w celach, które ludzie sobie wyznaczają. To stan rozregulowania się systemu nie tylko norm, ale i wartości, które można rozumieć jako cele wyznaczające dążenia jednostek.

29. Teoria etykietowania(naznaczania) a sytuacja choroby

Choroba jest dewiacją, ponieważ uniemożliwia jednostce spełnienie oczekiwań stawianych jej przed grupę, a więc oznacza łamanie przez nią norm. Dewiacja pierwotna- zachorowanie jest sytuacja złamania norm. Dewiacja wtórna- postawienie diagnozy medycznej, przyklejenie etykiety ,,chory”.

30. Demograficzno- społeczne uwarunkowania zdrowia i choroby

Uwarunkowania:

- zdrowie- wiek- z wiekiem rośnie ilość doświadczanych chorób

-zdrowie- płeć- kobiety żyją dłużej niż mężczyźni.

- dochód, zawód, wykształcenie- im wyższa pozycja społeczna, tym większa umieralność

- styl życia- ruch to zdrowie

31. Rodzaje wsparcia społecznego oraz hipotezy tłumaczące oddziaływanie wparcia na zdrowie

Rodzaje wsparcia: informacyjne, emocjonalne, materialne(rzeczowe i finansowe) w usługach.

Hipotezy:

a)mobilizacja do walki i radzenia sobie z trudnościami towarzyszącymi chorobie

b) zacieśnienie więzi społecznych co sprzyja zwiększeniu pomocy

3

---