Armia brytyjska w przededniu wojny Krymskiej
Wstęp
W przededniu wybuchu wojny armia brytyjska liczyła 132 tysiące żołnierzy, z których 28 tysięcy przebywało w Indiach. Spośród pozostałych, około 20 tysięcy stacjonowało na terenie innych kolonii angielskich. Oprócz armii regularnej angielskie siły zbrojne w Europie tworzyło około 38 tysięcy milicjantów stanowiących rezerwę armii regularnej. Armia angielska była armią zawodową, opartą na zaciągu ochotniczym. Czynnikiem, który najczęściej decydował o podjęciu decyzji o zaciągnięciu się były kwestie ekonomiczne. Armia - w przeciwieństwie do floty - nie cieszyła się prestiżem w społeczeństwie, w którym wciąż obowiązywał XVIII-wieczny stereotyp szeregowca - alkoholika i drobnego przestępcy. Oficerowie pochodzili z klasy wyższej lub średniej, gdyż oczekiwano od nich prowadzenia życia na odpowiedniej stopie, co wymagało posiadania wysokich dochodów. Patenty oficerskie i promocję na kolejne stopnie, do rangi podpułkownika włącznie, kupowano w miarę powstających wakatów. Mimo to duża część oficerów posiadała odpowiednie przygotowanie zawodowe. Było to zasługą szkół oficerskich: Brytyjskiej Królewskiej Akademii Wojskowej w Sandhurst - kształcącej oficerów piechoty i kawalerii, oraz Królewskiej Akademii Wojskowej w Woolwich, w której kształcono kadry oficerskie dla artylerii i wojsk inżynieryjnych. Niektórzy oficerowie posiadali także doświadczenie bojowe wyniesione z udziału w wojnach kolonialnych.
Armia brytyjska składała się z czterech rodzajów broni: piechoty, kawalerii, artylerii i wojsk inżynieryjnych.
Piechota
Podstawową jednostką organizacyjną w piechocie był pułk (foot regiment) dowodzony przez pułkownika lub podpułkownika. Pułki formowano na zasadzie terytorialnej, chociaż w praktyce pułkowi werbownicy przyjmowali wszystkich chętnych. Pułk składał się z ośmiu kompanii. Dwie kompanie nosiły miano kompanii wyborczych: grenadierskiej i lekkiej. Pozostałe sześć kompanii nazywano centralnymi. Nazewnictwo nawiązywało do tradycji z początku XIX wieku, kiedy to kompania grenadierska stawała na prawym skrzydle rozwiniętego w linię bojową batalionu, a lekka na lewym lub rozrzucona w tyralierę osłaniała front batalionu. W skład każdej kompanii wchodziło etatowo 100 żołnierzy: kapitan, porucznik, podporucznik, pięciu sierżantów, ośmiu kaprali, dwóch doboszy i 82 szeregowców. Oprócz żołnierzy liniowych pułk posiadał sztab, drużynę saperów, sekcję medyczną (lekarz i felczerzy), orkiestrę, której członkowie w czasie walki pełnili rolę noszowych, pododdział kwatermistrzowski oraz pozostającą na stale w koszarach macierzystych grupę szkoleniową. Etatowo regiment miał siłę bojową 950 żołnierzy i oficerów. Odmienną organizację miały bataliony strzelców (Rifle), w których nie występował podział na kompanie wyborcze i centralne.
Ubiorem brytyjskiej piechoty była tradycyjnie czerwona kurtka mundurowa oraz granatowe spodnie. Formacje szkockie zamiast spodni nosiły spódniczki w barwach klanowych (kilt). Mundury strzelców były koloru zielonego. Głowy żołnierzy chroniły czaka. Bataliony gwardii zamiast czak używały wysokich futrzanych bermyc z niedźwiedziej skóry, a szkoccy górale bermyc z barwionych na czarno lisich skór. W trakcie wojny żołnierze - uznając te nakrycia głowy za niepraktyczne - w większości woleli nosić furażerki. Uzupełnieniem ubioru żołnierza był długi szaroniebieski płaszcz. W toku działań wojennych rozpoczęto wprowadzanie mundurów nowego wzoru, ale proces ten zakończył się dopiero po wojnie.
Brytyjska piechota w przededniu wybuchu wojny znajdowała się w trakcie wymiany uzbrojenia. Sukcesywnie od 1851 roku wycofywano gładkolufowe muszkiety kapiszonowe wzór 1842 zastępując je odprzodkowymi karabinami gwintowanymi systemu Minie [1]. Proces ten nie został zakończony przed rozpoczęciem działań bojowych, w rezultacie czego 4 Dywizja Piechoty do grudnia 1854 r. uczestniczyła w walkach mając wciąż na uzbrojeniu muszkiety wzór 1842 (we wrześniu jej bataliony otrzymały po 80 sztuk karabinów Minie). Podobna sytuacja występowała w dwóch batalionach Brygady Strzelców, które opuściły Anglię uzbrojone w tzw. karabin brunszwicki [2]. Należy również zauważyć, że w trakcie wojny nastąpi jeszcze jedna wymiana broni piechoty, gdyż Minie w 1855 r. zostanie zastąpiony udoskonalonym karabinem gwintowanym typu Enfield wzór 1853.
Oprócz broni palnej każdy żołnierz dysponował trójgraniastym bagnetem kłującym. Jedyną regulaminową bronią oficerów była szabla wzór 1822 lub wzór 1845 (w formacjach szkockich pałasz), jednak większość oficerów za własne pieniądze wyposażała się dodatkowo w rewolwery - najczęściej były to amerykańskie 6-strzałowe Colty lub rodzime 5-strzałowe Adamsy. Piechota była świetnie wyszkolona do prowadzenia walki ogniowej: pod względem szybkostrzelności i celności ognia Anglicy przodowali w Europie. Również wyszkolenie do walki wręcz stało na wysokim poziomie.
Podstawowym szykiem bojowym brytyjskiej piechoty była dwulinia, pozwalająca maksymalnie wykorzystać siłę ognia karabinowego. W walce przeciwko kawalerii batalion ustawiał się w czworobok. Tyralierę formowano przeważnie z lekkich kompanii i strzelców, ale w toku wojny na szeroką skalę stosowały ją również inne formację piechoty. Z najlepszych strzelców organizowano doraźnie pododdziały strzelców wyborowych, których zadaniem było eliminowanie oficerów i obsług dział przeciwnika.
Kawaleria
Pułk kawalerii tworzyły dwa szwadrony po dwie kompanie. W skład kompanii (troop) wchodziło 62 żołnierzy: kapitan, porucznik, podporucznik, trzech sierżantów, pięciu kaprali, dwóch furierów, trębacz i 48 szeregowców. Łącznie z dowództwem i pododdziałem służby pomocniczej (lekarz, intendent, kowal, podkuwacz) w pułku było 275 żołnierzy i oficerów. Kawaleria dzieliła się na ciężką i lekką. Podział ten wynikał z odmiennego przeznaczenia taktycznego obu rodzajów jazdy. Jednostki ciężkiej kawalerii miały być w założeniu wykorzystywane do przełamywania szyków przeciwnika, natomiast lekka kawaleria oprócz udziału w bitwach wykonywać miała zadania rozpoznawcze i osłonowe. W praktyce oba rodzaje jazdy realizowały te same zadania taktyczne. W skład ciężkiej jazdy wchodziły jednostki gwardii oraz pułki ciężkich dragonów. Pierwsze różniło od drugich to, że były wyposażone w kirysy. Pułki konnej gwardii nie wzięły udziału w działaniach na Krymie [3]. Regimenty ciężkich dragonów nosiły mundury koloru czerwonego oraz granatowego. Nakryciem głowy były metalowe kaski, a w przypadku pułku Scots Greys wysokie niedźwiedzie bermyce. Ciężcy dragoni byli uzbrojeni w pałasz wzór 1821 oraz kapiszonowy karabinek kawaleryjski zwany ,,3-stopowy 6-calowy Long Victoria Carabine”.
Lekką kawalerię tworzyły pułki huzarów, lekkich dragonów oraz pułk lansjerów. Barwa munduru była z reguły granatowa. Huzarów wyróżniały szamerowane kurtki oraz dolmany. Nakrycie głowy stanowiły futrzane bermyce u huzarów, czaka u lekkich dragonów oraz wzorowane na polskich rogatywki u lansjerów. Huzarzy i lekcy dragoni byli uzbrojeni w szable wzór 1822, 1829 lub 1845 oraz identyczny jak u ciężkiej jazdy karabinek. Lansjerzy mięli oczywiście lance oraz szable. Jako broni palnej używali gładkolufowych pistoletów kapiszonowych kalibru 0,54 cala (wzór 1842). W pistolety tego typu uzbrojeni byli również sierżanci i trębacze wszystkich pułków kawalerii. Oficerowie oprócz broni białej z reguły posiadali prywatne rewolwery.
Szykiem manewrowym kawalerii była kolumna kompanii lub szwadronów. Walczono w szyku rozwiniętym, którym była dwulinia. W walce indywidualnej stosowano szyk rozproszony. Regulamin kawalerii zakładał, że podstawową taktyką jazdy jest szarża na białą broń. Karabinkami lub pistoletami posługiwano się zazwyczaj w walce indywidualnej. Brytyjska kawaleria uchodziła powszechnie za bardzo dobrze wyszkoloną i posiadającą dobre konie.
Artyleria
Brytyjska artyleria dzieliła się na polową, pozycyjną oraz oblężniczą. Sprzęt był gładkolufowy i odprzodkowy. Artylerię polową tworzyły baterie piesze wyposażone w armaty 9-funtowe i 24-funtowe haubice oraz baterie konne dysponujące armatami 6-funtowymi oraz 12-funtowymi haubicami. Baterie dział pozycyjnych posiadały 18-, 32- funtowe oraz 8-calowe haubice. Artyleria oblężnicza była wyposażona w ciężkie działa 8-, 10-calowe oraz 32-, 68-funtowe. Ponadto dysponowała 5.5-, 8-, 10-, 13-calowymi moździerzami. Stosowano także wyrzutnie rakiet 6 i 12-funtowych. Baterie polowe składały się z 4 armat oraz 2 haubic. Artyleria pozycyjna i oblężnicza była dzielona na pododdziały o różnej liczebności i składzie w zależności od potrzeb. Szybkostrzelność dział polowych wynosiła 1 - 2 strzały na minutę. Zapas amunicji przewożonej w ich jaszczach zależał od wagomiaru działa. Regulaminowo w przypadku armaty 73% amunicji stanowiły pełne kule, 15% szrapnele a 12% kartacze. Haubice miały w jaszczach 50% szrapneli, 39% granatów, 8% kartaczy oraz 3% stanowiących nowość ,,winogron” (odmiana kartacza złożona z 9 dużych kul na drewnianym szkielecie). Zasięg skutecznego strzału zależał od typu działa oraz stosowanej amunicji i wynosił 900 - 1800 metrów (kartacze maksymalnie 400 m).
Indywidualne uzbrojenie artylerzystów pieszych stanowił krótki karabin artylerii wzór 1853 z 23-calowym, szablowym bagnetem. Podoficerowie i oficerowie mieli szable (często także rewolwery lub pistolety kapiszonowe). Obsługi baterii konnych były uzbrojone jak lekka kawaleria. Poziom fachowy oficerów i podoficerów artylerii był bardzo wysoki. Do służby w artylerii wybierano najlepszych spośród zgłaszających się ochotników, stąd też poziom intelektualny szeregowców stał wyżej niż w innych rodzajach broni, co z kolej nie pozostawało bez wpływu na wyszkolenie tej formacji [4].
Organizacja korpusu ekspedycyjnego
W skład brytyjskiej armii ekspedycyjnej walczącej na Krymie wchodziło pięć dywizji piechoty: 1, 2, 3, 4 oraz 5 nazywana ,,Lekką Dywizją”. Każdą dywizję tworzyły dwie brygady po 3 bataliony. Dywizje 1, 2 oraz 3 miały przydzielone po dwie baterie artylerii pieszej. 4 Dywizja otrzymała jedną taką baterię a wsparcie Lekkiej Dywizji stanowiła jedna bateria piesza i jedna konna. Kawaleria tworzyła jedną dywizję, która dzieliła się na Ciężką Brygadę (5 pułków ciężkich dragonów) oraz Lekką Brygadę (2 pułki lekkich dragonów, 2 pułki huzarów, jeden pułk lansjerów). Wsparcia ogniowego Dywizji Kawalerii miała udzielać jedna bateria konna. Ponadto w skład kontyngentu wchodziły pododdziały saperów oraz artyleryjski tabor oblężniczy.
Dowódcy
Na czele armii ekspedycyjnej stał 64-letni FitzRoy Somerset Baron Raglan, który mianowanie na to stanowisko zawdzięczał temu, że był długoletnim współpracownikiem księcia Wellingtona. Mimo, że ponad czterdzieści lat służył w wojsku Lord Raglan nie miał żadnego doświadczenia w dowodzeniu choćby najmniejszym oddziałem. W trakcie kampanii na Półwyspie Iberyjskim w latach 1809 - 1814 był sekretarzem księcia. Na tym stanowisku brał też udział w bitwie pod Waterloo, gdzie utracił rękę. Był niewątpliwie człowiekiem odważnym i dobrym administratorem, ale równocześnie biurokratą. Brakowało mu też stanowczości w stosunku do podległych generałów i umiejętności postępowania z sojusznikami (np. notorycznie w trakcie narad z francuskimi dowódcami określał nieprzyjaciela mianem ,,Francuzi”).
Dowódcą 1 Dywizji Piechoty był 35-letni kuzyn królowej George książę Cambrigde, oficer bez doświadczenia bojowego. Natomiast dowódcami pozostałych dywizji piechoty byli ludzie z dużym doświadczeniem, ale zdecydowanie za starzy na służbę liniową: 2 Dywizja - gen. George de Lacy Evans (67 lat), 3 dywizja - gen. Richard England (61 lat), 4 Dywizja - gen. George Cathcart (60 lat) oraz gen. George Brown (64 lata) dowodzący Lekką Dywizją.
Na czele Dywizji Kawalerii stał generał-porucznik George Bingham Earl Lucan, 54-letni choleryk i służbista, który co prawda nigdy nie dowodził w walce ale posiadał pewne doświadczenie bojowe (jako ochotnik brał udział po stronie Rosjan w wojnie z Turkami 1828 - 1829) oraz poznał taktykę działań kawalerii dowodząc przez wiele lat 17 pułkiem lansjerów. Podległymi mu brygadami dowodzili: - Ciężką generał James Scarlett (55 lat, bez doświadczenia bojowego, wcześniej przez 14 lat dowodził 5 pułkiem dragonów gwardii) oraz Lekką - 57-letni generał-major James Brudenell Earl Cardigan - człowiek bez talentów, za to przekonany o własnej nieomylności. Prywatnie był szwagrem Lorda Lucana, z którym pozostawał w ciągłym konflikcie.
Spośród 220 oficerów sztabowych kontyngentu jedynie 15 posiadało kwalifikacje odpowiadające zajmowanym stanowiskom, pozostali bazowali na doświadczeniu lub pewności siebie. Ten brak odpowiedniego przygotowania fachowego był następstwem nieprzemyślanej koncepcji, w myśl której na okres studiów w kształcącym oficerów sztabowych Wyższym Wydziale Akademii w Sandhurst należało odejść ze służby w macierzystym pułku, co równało się utracie poborów za okres nauki i przerwaniu ciągłości służby.
Przypisy:
[1] Karabin skonstruowany w latach 1844 - 1849 przez konstruktorów francuskich: płk Thouvenina i kpt. Minie. Zastosowano w nim wydłużony pocisk cylindryczny z 4 wcięciami i o zaokrąglonym wierzchołku oraz płaskiej podstawie. Zapewniało to lepsze wykorzystanie energii gazów prochowych oraz stabilizacje pocisku w czasie lotu. Brytyjska wersja Minie z 1851 r. miała kaliber 17,83 mm i zasięg strzału 830 m. Dla porównania muszkiet wzoru 1842, w którym stosowano okrągłą kulę przy identycznym kalibrze miał zasięg 270 m. Patrz: F. Myatt, Broń strzelecka XIX wieku, Warszawa 1995, str. 42-55.
[2] Gwintowany karabin odprzodkowy z zamkiem kapiszonowym. Kaliber 17,8 mm, zasięg 450 m. Stosowano do niego okrągłe kule. Formacje strzeleckie armii brytyjskiej używały go do czasu, gdy został zastąpiony karabinem Minie; F. Myatt, op. cit., str. 35 - 38.
[3] W skład użytej na Krymie Ciężkiej Brygady wchodziły m.in. 4 i 5 Pułk Dragonów Gwardii, jednak jednostki te nie były zaliczane do Gwardii Konnej. Nazwa ,,Gwardia” przysługiwała im na zasadzie tradycji, ponieważ do 1746 r. należały do gwardii królewskiej. Patrz: R. Bielecki, Encyklopedia Wojen Napoleońskich, Warszawa 2001, str. 31.
[4] Informacje na temat Armii Brytyjskiej zaczerpnięto z: M. Barthorp, The British Army on Campaign (2): The Crimea 1854 -1856, Londyn 1988