Chrześcijaństwo średniowiecza
Do III w. chrześcijaństwo jest w ukryciu, do 313 r. do chwili wydania edyktu mediolańskiego. W 324 r. chrześcijaństwo staje się religią uprzywilejowaną. W tym czasie chrześcijaństwo na zachodzie obejmowało ok. 30 % społeczeństwa. Po roku 324 ilość chrześcijan wzrosła, ale spadła jakość chrześcijaństwa. Zaczęło opłacać być się chrześcijaninem. Na bazie tego powstał ruch ludzi, którzy chcieli żyć w sposób radykalny, ludzi, którzy byli niezadowoleni z takiej sytuacji, że chrześcijaństwo traci jakość. Ci ludzie zaczęli uciekać z Rzymu i chronić się na pustyni. Mieszkają w jaskiniach, budowanych przez siebie szałasach. W ten sposób powstają pierwsze eremy - ludzie ci to eremici, ojcowie pustyni. Z czasem eremici zaczynają ściągać do siebie uczniów, powstają wspólnoty. Wspólnoty te nie mają reguły, są oparte na autorytecie mistrza. Utrzymują się z pracy rąk.
Pierwszym człowiekiem, który próbował ułożyć regułę w IV w. dla eremitów był św. Pachoniusz. Oparł on swoją regułę na zasadzie takiej, że każdy mieszka oddzielnie w swoim domku, obok domku ma działkę, którą musi uprawiać i z niej się utrzymywać. Natomiast wszyscy otaczają cały teren, na którym mieszkają ogrodzeniem dla bezpieczeństwa np. przed zwierzętami, i spotykają się jedynie wspólnie na modlitwach w kościele. Dlatego Pachoniusz w centrum swojej wspólnoty stawia kościół. Mnisi spotykali się na modlitwach pięć razy na dobę- o 4 rano, o 12 w nocy i 3 razy w ciągu dnia. Była to reguła bardzo surowa. Gdy Pachoniusz ją odczytał wszyscy uciekli, został sam. Obowiązywało w tej regule milczenie i jeden posiłek dziennie.
Drugi nurt życia zakonnego powstał w Europie. Zapoczątkowali ten nurt mnisi irlandzcy w VI w. Byli to z reguły misjonarze z wysp brytyjskich. Byli oni oderwani od kontynentu. Pewne rzeczy rozwiązywali na swój sposób, pielęgnowali język łaciński. Inaczej wyglądała spowiedź, najpierw było wyznanie grzechów, potem pokuta, a potem rozgrzeszenie. Pokuta mogła trwać nawet kilka lat. Pojednanie odbywało się w kościele. Rozgrzeszenia udzielał biskup w Wielką Sobotę, jeśli wspólnota uznała, że penitent się poprawił. Sakrament pokuty można było przyjąć tylko raz w życiu. Mnisi irlandzcy to odmienili - najpierw jest rozgrzeszenie, później była pokuta. Wprowadzono częstszą spowiedź. Kilka lat pokuty należało na coś zamienić. Powstały wielkie księgi spisywane po łacinie, tzw. księgi win i kar. W księdze tej przeliczano lata pokuty na inne kary (np. 2 lata pokuty zamieniano na pół roku ciężkiej pracy, a jeśli ktoś był w podeszłym wieku to zamieniano na np. 300 różańców).
Kolejna sprawa dokonuje się na kontynencie europejskim za sprawą Benedykta z Nursji, który układa regułę opartą na zdrowym rozsądku. Według niego trzeba zachować harmonię pracy i modlitwy - ora et labora (módl się i pracuj). Co prawda mnich ślubuje ubóstwo, ale ma prawo do normalnego jedzenia, zdrowego ubierania się. Ta reguła Benedykta przetrwała do naszych czasów. Każdy chciał mieć benedyktynów w swoim państwie. Benedyktyni przepisywali księgi, powierzano im kancelarie dworskie. Gdy benedyktyni przybywali do danego państwa, król nadawał im ziemię. Klasztory stały się bogate i zaczęto odchodzić od reguły. To wywołało niezadowolenie. W klasztorach upada moralność. Naprawę tego stanu rzeczy podjął klasztor w Cluny. Zaczyna walczyć z symonią, wzywa do ubóstwa i zachowania celibatu.
Faktyczną reformę życia zakonnego przeprowadzili jednak cystersi. Oni wracają do źródeł, do pierwotnej ubogiej reguły. Zajmują się przede wszystkim rolnictwem. Cystersi stworzyli styl budowli sakralnej, styl bardzo surowy, prosty, pozbawiony wszelkich ozdób, styl, który miał świadczyć o ubóstwie. Ciekawe jest to, że benedyktyni starali się budować swe klasztory na górach, cystersi zaś w dolinach. Pierwszą pracą benedyktynów było przepisywanie ksiąg, ziemia była dodatkiem. Natomiast cystersi zajmowali się przede wszystkich rolnictwem. Jednak cystersi znowu otrzymują ziemie, są dobrymi rolnikami, klasztory stają się bogate.
Bogactwo Kościoła w XIII i XIV wieku zaowocowało herezjami, ruchami. Jednym z takich ruchów jest ruch ubogich, ruch waldensów - założony przez Pierre Valdes. Te ruchy występowały przeciwko hierarchii Kościoła, atakowały dogmaty wiary, atakowały bogactwo Kościoła. Na tle tych ruchów powstaje kolejny zakon - Zakon Braci Mniejszych św. Franciszka. Jest to zakon, który wyszedł z ruchu ubogich, ale zakon ten nie podejmuje walki z Kościołem, nie wzywał innych do nawrócenia. Ten ruch niewystępujący przeciwko, a wzywający do własnego nawrócenia zyskał aprobatę Kościoła. Franciszkanie są zakonem żebraczym, nie mają klasztoru, nie mogą otrzymywać nadań, utrzymują się z tego co użebrzą, prowadzą życie wędrowne. Później powstaje następny zakon żebraczy, zakon kaznodziejski - Dominikanie, staje się on narzędziem do walki z herezją.
Klasztory, które powstają stają się miejscem przechowywania i rozwoju kultury, przede wszystkim księgozbiory. Powstają budowle sakralne. One łączą religię z kulturą. Styl przedromański Budowle pochodzące z VII do IX w. (okres przejściowy) charakteryzowały się tym, że dach był płaski i drewniany. Pożary powodowały, że taka świątynia ulegała szybkiemu zniszczeniu, wszystko zapadało się do środka. To spowodowało, że styl romański zaproponował nowe rozwiązanie sklepienie kolebkowe, zbudowane z kamienia. Stosowano też sklepienie krzyżowe. To co utrzymywało grubsze sklepienie to grubsze mury. Te budowle sakralne spełniały funkcje obronne, przez to były grube mury, a także małe okna. Budowle te wznoszono z regularnych kamiennych ciosów. W kościele św. Krzyża w Krakowie jest sklepienie palmowe. Na środku kościoła stoi filar i od tego filara odchodzą łuki podtrzymujące cały kościół. Kościoły romańskie były budowane na planie krzyża łacińskiego i miały charakter bazylikowy, czyli składały się z 3 lub więcej naw: nawa główna i nawy boczne. Nawy boczne były z reguły niższe od nawy głównej, natomiast okna były tylko w nawie głównej, powyżej nawy bocznej. Skrzyżowanie naw z prezbiterium nazywano transeptem. Wokół prezbiterium znajdowała się apsyda, prezbiterium można było obejść dookoła tzw. obejściem i na apsydzie były zbudowane kaplice.
W budowlach romańskich używano przede wszystkim rzeźby i płaskorzeźby, nie było malowideł, nie umiano jeszcze malować na kamieniu. Rzeźba i płaskorzeźba była na centralnym miejscu przy wejściu do kościoła (portale) ewentualnie znajdowały się wewnątrz na kolumnach (kapitele). Te rzeźby i płaskorzeźby spełniały funkcje tzw. biblii dla ubogich. Kościoły romańskie i kościoły gotyckie były kościołami orientowanymi, czyli budowanymi tak, aby prezbiterium było na wschodzie. Msze odprawiano rano, wtedy wschodzące słońce oświetlało prezbiterium, był to symbol, że Chrystus jest Zbawicielem.
Styl gotycki W budowlach gotyckich zaznaczył się nieco inny charakter. Budowle stały się bardziej strzeliste, złamano łuk kolebkowy i wyciągnięto do góry. Cechą charakterystyczną tego stylu są ostre łuki. Trzeba było jednak rozwiązać sprawę nacisku sklepienia na ściany. Ściany stały się bardziej szczupłe, już nie były tak potężne. W ścianach umieszczano witraże, kościoły stały się bardziej jasne. Cały ciężar budowli spadał na zewnętrzne przypory i skarpy. One dźwigały cały ciężar sklepienia, to pozwalało na to, że ściana mogła być cieńsza. Nad portalem znajdowało się rozeta - okrągły witraż. W kościele gotyckim były 3 rozety - 2 na transepcie i jeden nad głównym wejściem. Cechą charakterystyczną jest sklepienie żebrowe.
1