Wpływy łaciny na język polski obejmują najdłuższy odcinek czasu - od X do XX w.
Epoka przedpiśmienna
Zapożyczenia z łaciny w początkach polskiej odrębności językowej, w czasie formowania się państwa polskiego; napływ chrześcijaństwa.
Początek „królowania” łaciny przypada na moment chrztu Polski - wraz z przyjęciem chrześcijaństwa nabywamy związane z nim słownictwo:
z łac. przez czeski: anioł, ewangelia, kolęda `Nowy Rok', pacierz, poganin;
z łac. przez czeski i niemiecki: chrzest, chrzcić, chrześcijanin, kościół, ołtarz, opat.
Epoka piśmienna
Okres staropolski: poł. XII - XV / XVI w.
wpływ łac. przez czeski i niemiecki: tematyka religijno - kościelna
zapożyczenia bezpośrednie z łac.
z Biblii: balsam, bawół, bazyliszek, cedr, centuryjon, cypresz, mirra, manna, figus, muł, palma, trybun
słownictwo przyrodnicze, lekarskie, gastronomiczne:
hałun, ambirz, beryl, burak, cebula, celidon, cynamon, cytrynat, ocet, lawenda
zapożyczenia w środowisku urzędowym, prawniczym, szkolnym: atrament, bakałarz, buła, data, inkaust, kancelaria, kanclerz, mandat, metryka, pergamin, rejestr, statut
budownictwo: cysterna, kanał, komora
narzędzia, sprzęty, przybory: malarz `szkatułka', cymbał, cyrkiel, tablica, organy, korona
ubiór: biret, kaptur
Po XVI w. wraz z rozwojem sądownictwa, wiele latynizmów i kalk w słownictwie prawniczym.
Okres średniopolski: XVI - lata 80. XVIII w., bardzo dużo zapożyczeń
nazwy urządzeń, instytucji, działań ludzkich, wytworów artystycznych oraz słownictwo specjalne (np. prawnicze, matematyczne): abdykować, absolut, aforyzm, akt, antypatyja, decyzja, ekstrakt, medytować, natura, recepta, sukces
nazwy wykonawców zawodów
akademik, aktor, architekt, ekonom, fizyk, kapelan, medyk, patron, polityk, profesor, rektor, audytor, bakałarz, posesor
nazwy konkretnych wytworów
ampułka, aparat, biret, kałamarz, kolumna, cymbał, fosa, kolumna, tron, frukt, insuła, kamera, wikt, pugilares
nazwy pojęć abstrakcyjnych: apetyt, decyzja, deklaracja, natura, propozycja, reforma, religia, satysfakcja, termin
Zastępowano wyrazy rodzime zapożyczonymi, dokładano do wyrazu zapożyczonego polski formant i polską fleksję: egzager - ować, konstytucj - a.
Okres nowopolski: lata 80. XVIII w. - 1939 r.
nabytki epok minionych, które się utrzymują, nowych zapożyczeń jest coraz mniej
usunięcie makaronizmów
usunięcie latynizmów ze sztuki
zapożyczenia łacińskie utrzymują się w języku naukowym (łacina językiem międzynarodowym, później funkcję tę zaczyna przejmować jęz. angielski)
stopniowe ograniczanie łaciny do sfery liturgicznej (od II poł. XXw. łacinę w wyznaniu katolickim zastępują jez. narodowe)
Dubisz S., Język - Historia - Kultura, t.1, Warszawa 2002.
Klemensiewicz Z., Historia języka polskiego, Warszawa 1974.