Współczesne problemy globalizacji Jerzy W. Wesołowski 2001.06.05
Występujący obecnie niezwykle szybki postęp w dziedzinie nauki i techniki, wywiera wielki wpływ na przemiany w dziedzinach społecznych, politycznych i organizacyjno-gospodarczych, występujące w skali nie tylko krajów, ale kontynentów, a także całego głobu.
Szczególnie silny wpływ na przemiany w działalności gospodarczej wywiera rozwój:
informatyki, zwłaszcza w zakresie wielkiego wzrostu pojemności sztucznych pamięci oraz tempa realizowanych operacjii komputerowych,
tworzenia sieci komputerowych, w szczególności Internetu o zasięgu światowym, stanowiącym olbrzymi magazyn informacji i żródło wiedzy,
zw. wirtualnej rzeczywistości, opartej na nowoczesnych programach i narzędziach komputerowych,
sztucznych systemów (sieci) neuronowych, stanowiących narzędzia dla wyznaczania wzajemnych związków badanych czynników oraz prognozowania,
inteligentnych systemów informacyjnych.
Osiągane wyniki badań naukowych w powyższych dziedzinach, prowadzą do szybkiego rozwoju form zarządzania w działalności gospodarczej oraz stosowania nowych bardziej efektywnych metod i modeli oceny przebiegu zjawisk, a także tworzenia bardziej efektywnych struktur organizacyjno-funkcyjnych systemów gospodarczych. Wywoływane zmiany dotyczące form gospodarowania związane są z występowaniem nowych pojęć, takich jak np.: globalizacja, przedsiębiorstwo (organizacja) wirtualna, zarządzanie sieciowe, cyberkomunikacja i inne.
Wizja przyszłościowych form działalności gospodarczej jako wyodrębnionych systemów gospodarczych w postaci przedsiębiorstw, stosownie do ich zasięgu w skali kraju, regionu lub świata, opiera się na tzw. prognozowaniu horyzontalnym. Obejmuje ono okres wyprzedzenia wynoszący zazwyczaj około 50 lat. W ostanim okresie szczególnego znaczenia nabiera prognozowanie oparte na sztucznych sieciach neuronowych [7].
Sformułowana na podstawie prognozowania horyzontalnego wizja rozwoju gospodarczego, powinna być podstawą do określania strategii rozwoju gospodarczego, a zwłaszcza określania zadań strategicznych w skali organizacji, krajów, kontynentów, a nawet świata. Te zadania wyznaczane są stosownie do podstawowego kryterium, którym jest sformułowana i realizowana ww. misja gospodarcza.
Zadania strategiczne (obejmujące cel i uwarunkowania), wyznaczane są z zasady dla okresów krótszych niż horyzontalne, np. z wyprzedzeniem około 10 lat. Długość okresu nazywanego strategicznym zależy przede wszystkim od wielkości i zakresu działania organizacji.
Wspomniany powyżej niezwykle szybki - obecny i prognozowany - postęp w dziedzinie nauki i techniki, powoduje tzw. "względne kurczenia się świata" spowodowane szybkim rozwojem informatyczno-telekomunikacyjnym w zakresie tekstu, słów, grafiki, dźwięku. Spowodował on, że czas dostępu do potrzebnej informacji z najdalej znajdujących się komórek (członów informacyjnych) występujących w strukturze światowej cyberprzestrzeni wynosi ok. 0,5 sek., a czas transportu pomiędzy nimi elementów rzeczowych wynosi zaledwie parę godzin.W gospodarce światowej powoduje to nasilenie się konkurencji firm znajdujących się w różnych zakątkach globu i prowadzi do powstawania liderów przemysłowych nie tylko w skali krajów, kontynentów, ale w skali całego świata (globu). Powstał nowy kierunek rozwoju zarządzania gospodarczego zwany ww.globalizacją.
Globalizacja rozumiana jest jako tendencja polegająca na wyłanianiu się światowego systemu obejmującego ponadnarodowe firmy gospodarcze "bez granic", tzn. działające w obrębie całego naszego globu. Globalizacja rozwija się na świecie dwurodzajowo tzn. samoczynnie i jako kierowana odgórnie, (sterowana). Globalizacja, rozwijająca się w gospodarce rynkowej samoczynnie, prowadzi do widocznego już dziś ujednolicenia się wzorców konsumpcji, które zatacza coraz szersze kręgi. Ludzie klasy średniej różnych krajów prowadzą coraz bardziej zbliżony styl życia, poszukują w coraz większym stopniu tych samych dóbr, wyrobów i usług, mają podobne aspiracje konsumpcyjne, edukacyjne, zawodowe, rozrywkowe i rekreacyjno-turystyczne. Podobnie się ubierają, odżywiają i spędzają czas wolny, oglądają te same programy telewizyjne, czytają te same lub podobnie redagowane - przez te same wydawnictwa - pisma i artykuły, uczą się tych samych lub bardzo zbliżonych przedmiotów w szkołach średnich i wyższych oraz na kursach doskonalenia zawodowego, wykładanych często na podstawie tych samych lub tłumaczonych podręczników. Światowe gwiazdy filmu telewizji i sportu są często bardziej znane i bliższe mieszkańcom obcych krajów niż ich bohaterowie narodowi. Język angielski stał się powszechnym narzędziem porozumiewania się w skali globalnej.
Czy należy jednak oczekliwać i dążyć, aby całkowicie zaniknęła tożsamość narodowa wyróżniającego się dorobku naukowego oraz interesującej i ciekawej specyfiki kultury i gustów regionalnych, zwyczajów ludowych, a także charakterystycznych wzorców konsumpcyjnych, itd.?
Przyczyną globalizacji kierowanej jest w dużej mierze zorganizowane odzdziaływanie realizowane przez łączenie się i tworzenie ponadnarodowych instytucji o zasięgu kontynentalnym, a nawet światowym , takich jak np. Unia Europejska, Światowe Forum Gospodarcze i inne, które narzucają pewne wspólne działania (zadania) gospodarcze o zasięgu globalnym. Nie wnikając w szczegóły statutów tych organizacjii można powiedzieć, że misją tych organizacji są pozytywne cele rozwoju ogólnogospodarczego. Do tej misji dostosowuje się wyznaczane zadania strategiczne warunkujące sprawne włączenie poszczególnych regionów, państw do wspólnoty. Te zadania są bardzo trudne do zrealizowania gdyż pociągają za sobą za sobą nie tylko pozytywne skutki, zwłaszcza w skali niektórych (zwłaszcza biedniejszych) krajów.
Globalizacja gospodarcza niewątpliwie niesie ze sobą bardzo wiele zalet stosownie do misji jaką ma spełniać, ale powoduje również pewne - przynajmniej okresowe - zagrożenia.
Do zalet globalizacji można zaliczyć:
szybki postęp techniczno-organizacyjny gospodarki prowadzący do wzrostu poziomu jakościowego wyrobów, usług i handlu,
obniżanie cen wyrobów i usług,
przeciwdziałanie deflacji (pobudzanie popytu),
wzrost dostępności do osiągnięć naukowych, kulturowych, rozrywkowych, rekreacyjnych i turystyki,
zmniejszenie zakresu potrzeb ingerencji rządów w działalność rozwoju gospodarczego w skali poszczególnych krajów, wynikające z wycofywania się z własności państwowej.
Do aktualnie widocznych wad i zagrożeń wynikających z globalizacji zaliczane są:
nadmierne rozwarstwienie się społeczeństw,
wzrost bezrobocia w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo, zwłaszcza przy wprowadzaniu wysokiej technologii,
ograniczenie lub uniemożliwienie działania rządów narodowych w zakresie zmniejszenia bezrobocia poprzez wyrzeczenie się państwowego protekcjonizmu gospodarczego, polegającego zwłaszcza na podnoszeniu ceł dla ochrony przed krajowym kryzysem gospodarczym,
utrudnienie możliwości koniecznego wspomagania zasiłkowego z budżetu krajowego, wynikające z wycofywania się rządów krajów, zwłaszcza wchodzących w skład unii kontynentalnych (np. Unii Europejskiej) - z własności państwowej na rzecz prywatyzacji i udzielania zagranicznym firmom preferencji podatkowych,
ograniczenie możliwości regulowania wielkości budżetu narodowego jedynie do wielkości opodatkowania obywateli.
Niektórzy specjaliści z zakresu działalności gospodarczej (np. Sklair, 1991; Gray, 1998) prognozują, że postęp globalizacji zostanie przyhamowany ze względu na ww. mankamenty i zagrożenia jakie stwarza. Globalizacja w ich mniemaniu wywołuje syndrom siły polegający na tym, że: "zwycięscy biorą wszysko". Oznacza to, że globalizacja największe korzyści pozwala osiągać firmom i krajom najbogatszym i najsilniejszym gospodarczo w skali światowej.
Podkreślić jednak należy, że obecnie działa już wiele organizacji (agencji) międzynarodowych, których zadaniem jest rozpowszechnienie w skali świata korzystnych cech globalizacji; ułatwiających wymianę doświadczeń i informacji oraz przynoszących pomoc przedsiębiorstwom krajów mniej rozwiniętych i nie przygotowanych do spełnienia stawianych wymogów warunkujących włączanie ich do sieci globalnej gospodarki.
Zarządy ponadnarodowych korporacji podejmują kontrolę nad prawidłowym rozwojem globalizacji i zaczynają decydować o losach świata. I tak np.:
organizacje walutowe (IMF) prowadzą kontrolę nad inflacją i kierują polityką monetarną w dbałości o równowagę budżetową;
organizacje rozwoju przemysłowego (UNIDO) oddziałują na stabilizację cen energii i podstawowych surowców;
Światowe Forum Gospodarcze wyznacza podstawowe czynniki ekonomiczne gospodarki światowej itd.
Skuteczność działań tych i wielu innych organizacji ponadnarodowych nie zawsze jest jednak wystarczająca. Trzy poważne kryzysy finansowe: azjatycki, brazylijski i rosyjski, które wystąpiły w końcu lat dziewiędziesiątych wzbudziły wątpliwości co do możliwości w pełni efektywnego działania światowych organizacji w zakresie skutecznego kierowania przebiegiem rozwoju globalizacji ekonomiczno-gospodarczej dla zapewnienia wyłącznie pozytywnych jej skutków.
Gospodarczy kongres nazwany szczytem Azji i Pacyfiku zorganizowany w roku 2000 w Melbourne, nazwany też "biznesową olimpiadą" napotkał wielu protestujących przeciwników zarzucających wielkim korporacjom, czyli tzw. "magnatom finansowym" troskę jedynie o własny zysk. Również ostatnie protesty transportowe we Francji oraz innych krajach Europy wskazują na wielkie trudności zarządzania globalnego w dziedzinie paliwowej.
Niektórzy krytycy (np. Gray, 1998: Nickson, Shaw, 1998, s. 24-46; Calvet, 1998), w odniesieniu do handlu światowego wyrażają pogląd, że rozwój "regionizacji" jest bardziej właściwy niż narzucanie liberalnego porządku w postaci "globalizacji" lub, że globalizacja powinna nastąpić poprzez regionizację. Zwraca się też uwagę na pojawianie się nawrotu protekcjonizmu w różnych formach dla ochrony swoich rynków, jak i własnych miejsc pracy. Zjawisko to występuje wyrażnie w skali niektórych krajów (np..Austria), jak i w skali wielkiej organizacji gospodarczej jaką jest Unia Europejska.
Obecnie większość przedsiębiorstw o zasięgu międzynarodowym zachowuje narodowy charakter kultury organizacyjnej zarządzania i składów zarządu, a firmy w pełni globalne należą do rzadkości. Uwarunkowania dotyczące właściwego rozwoju procesu globalizacyjnego muszą więc ograniczać i przeciwdziałać tworzeniu się luki powstającej pomiędzy krajami, regionami oraz grupami społecznymi biednymi i bogatymi. Ten bardzo trudny problem musi być rozwiązywany w coraz większym stopniu w skali ponadnarodowej, zdążając do ustalenia i zapewnienia realizacji na odpowiednim poziomie minimalnych światowych standardów humanistycznych.