1. Pojecie ryzyka zawodowego

W myśl Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 o służbie medycyny pracy przez ryzyko zawodowe należy pojmować możliwość wystąpienia niepożądanych zdarzeń prowadzących do strat, oraz niekorzystnych skutków zdrowotnych jakie są wynikiem zagrożeń zawodowych zaistniałych w środowisku pracy lub związanych ze sposobem jej wykonywania.

Pojęcie ryzyka występuje zarówno w mowie potocznej, jak i w języku naukowym w naukach ekonomicznych, prawnych i technicznych. Jest ono wieloznaczeniowe, dlatego możemy w jego przypadku mówić o występowaniu zjawiska polisemii (wieloznaczności).

Zgodnie z definicją ryzyka zawartą w słowniku języka polskiego „ryzyko jest to możliwość porażki, straty, przedsięwzięcia, którego wynik jest niepewny, wątpliwy”

Biorąc pod uwagę powyższą definicję należy stwierdzić, że pojęcie ryzyka oznacza pewną możliwość, ale też może oznaczać konkretne zachowanie (ryzykować), określony przedmiot (coś jest ryzykiem) lub określenie zachowania.

Zanim została wprowadzona nowela do kodeksu pracy w 1991 r. pojecie ryzyka nie występowało ani w kodeksie pracy, ani w pozakodeksowych normach prawa pracy związanych z zagadnieniami bezpieczeństwa i higieny pracy, jednak jest ono znane i stosowane w prawie pracy i w doktrynie prawa pracy. Pojecie ryzyka w prawie pracy łączy się w szczególności z odpowiedzialnością pracodawcy na zasadzie ryzyka i wiąże się z dokonaniem określonych powinności (pokrycie szkody, wypłata wynagrodzenia) pomimo braku winy ze strony pracodawcy.

Jeśli chodzi o ryzyko zawodowe, o którym mowa w dziale X art. 226 kodeksu pracy, osobą, ze względu na którą realizuje się określonej oceny zjawiska jest pracownik (ale nie tylko), natomiast negatywne zjawiska to możliwość zaistnienia wypadku przy pracy lub szeroko rozumianej choroby zawodowej (związanej z wykonywaną praca, nawet jeżeli nie jest ona umieszczona wykazie chorób zawodowych). Nie należy używać tutaj pojęcia ryzyka zawodowego, ponieważ mogłoby sugerować, ze określone negatywne zjawiska (wypadek lub choroba zawodowa) związane są z wykonywaniem określonego zawodu. Taki przypadek może wystąpić (np. zawód nauczyciela niesie ze sobą ryzyko zachorowania na choroby strun głosowych), ale nie każdy wypadek lub choroba zawodowa związana jest z wykonywanym zawodem. Bardziej precyzyjne byłoby w tym przypadku określenie ryzyka związanego z wykonywaniem określonej pracy. Jednakże przez to, iż pojęcie ryzyka zawodowego zostało już wprowadzone do kodeksu pracy, należy posługiwać się nim rozumiejąc przez nie ryzyko związane z wykonywaniem pracy zawodowej, a nie określonego zawodu. Jest to ryzyko faktyczne, ponieważ ujemne zjawiska, z których zaistnieniem się liczymy, urzeczywistniają poprzez wystąpienia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Natomiast wystąpienie tego negatywnego zjawiska (wypadku przy pracy lub choroby zawodowej) zapoczątkowuje obowiązki po stronie pracodawcy w postaci odszkodowania przewidzianego w normach prawnych w razie zaistnienia wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. A więc ziszczenie się niekorzystnego skutku wynikającego z ryzyka zawodowego rodzi odpowiedzialność pracodawcy (ryzyko X będące ryzykiem prawnym, ponieważ realizuje się dla niego obowiązek przewidziany w normie prawnej).

Ryzyko zawodowe tak jak ryzyko procesowe jest mieszaniną częstości lub prawdopodobieństwa pojawienia się określonego zdarzenia wywołującego niebezpieczeństwo i konsekwencji (strat) związanych z tym zdarzeniem, z ta różnicą, że częstotliwość lub prawdopodobieństwo oraz konsekwencje mają bezpośredni związek z pracą wykonywaną na stanowisku pracy. Dokonując oceny ryzyka zawodowego zaistniałe w ryzyku procesowym scenariusze zdarzeń zastępuje się zagrożeniami powstałymi na stanowisku pracy. Ocenę ryzyka zawodowego wykonuje się dla każdego z występujących zagrożeń zawodowych.

Konsekwencje zdarzeń związane z występującymi na stanowisku zagrożeniami pracy mogą mieć charakter wypadku przy pracy, choroby albo też choroby zawodowej. Ryzyko zawodowe określane jest odpowiednio jako ryzyko wypadkowe lub zdrowotne.

Rys. Przykładowe straty wynikające z wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą.

*choroby parazawodowe, czyli choroby niewymienione w wykazie chorób zawodowych, które pozostają w związku z warunkami pracy.

Ryzyko zawodowe, metodyczne podstawy oceny, p.red. dr. Inż. W.M.Zawieski, CIOP-PIB, Warszawa 2007r., s.15

BHP w energetyce, Poradnik dla każdej firmy, p.red. J.Knyziak, Europem, Kraków 2003r., s.87

Ocena ryzyka zawodowego, K.Główczyńska-Woelke, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2009r., s.3

Straty

Straty materialne

Inne rodzaje strat

Niekorzystne skutki zdrowotne

Przestoje

Uszkodzenie maszyn,urządzeń, narzedzi, materiałów itp

Utracone możliwości

Choroby zawodowe

Urazy/śmierć w wyniku wypadku przy pracy

Choroby parazawodowe *

---