PRZYKŁADY ZAJĘĆ
INTEGRUJĄCYCH MUZYKĘ Z PLASTYKĄ
W KLASACH MŁODSZYCH SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Artykuł ten nie zawiera całościowych projektów, lecz jedynie ich fragmentaryczne ujęcia mogące służyć jako zamysły, pomocne w projektowaniu okazji edukacyjnych na zajęciach integrujących muzykę z plastyką w klasach młodszych szkoły podstawowej.
I. TEMAT: Nastrój smutny i wesoły w kompozycjach F. Chopina w oparciu o dwa kontrastujące ze sobą utwory - „Nokturn cis-moll” i „Walc Des-dur”.
PRZEBIEG:
Zagadki słuchowe - rozpoznawanie melodii znanych piosenek granych przez nauczyciela.
Wysłuchanie utworów F. Chopina pt. „Nokturn cis-moll” i „Walc Des-dur”.
Rozmowa na temat nastroju utworów. Wyszukiwanie przymiotników, będących synonimami nastroju smutnego i wesołego.
Zastanowienie się nad problemem powstawania melodii oraz samopoczuciem i sposobem widzenia świata kompozytora w trakcie tworzenia dzieł smutnych i wesołych.
Losowanie przez dzieci ilustracji o tematyce przykrej i radosnej. Improwizacja wokalna lub instrumentalna związana z nastrojem obrazka.
Ponowne wysłuchanie utworów F. Chopina.
Przedstawienie w formie plastycznej jednego z utworów F. Chopina.
OPIS UTWORÓW:
„Walc Des-dur” tworzy atmosferę roztańczenia i wesołości, a „Nokturn cis-mol” - smutku i przygnębienia.
II. TEMAT:Przebieg dynamiczny utworu muzycznego na podstawie kompozycji E. Griega pt. „W grocie króla gór” i jego plastyczne przedstawienie.
PRZEBIEG:
Wysłuchanie kompozycji E. Griega pt. „W grocie króla gór” z I Suity „Peer Gynt” op. 46. /stworzenie atmosfery tajemniczości poprzez zaciemnienie pomieszczenia/.
Rozmowa na temat wysłuchanego utworu z uwzględnieniem jego przebiegu dynamicznego.
Dobór przez dzieci rodzaju farb /akwarela lub plakatówka/ w celu plastycznego przedstawienia utworu.
Malowanie z jednoczesnym słuchaniem kompozycji. Nadanie pracom plastycznym własnych tytułów.
Wystawa prac i uzasadnienie przez dzieci charakteru osobistych obrazów.
OPIS UTWORU:
E. Grieg - „W grocie króla gór” z I Suity „Peer Gynt” op. 46.
Utwór zaczyna się tajemniczo, a jego temat jest bardzo melodyczny. Najpierw grany jest piano przez kontrabasy i wiolonczele. Następnie włączają się inne instrumenty, a dynamika kompozycji rośnie. - Od piano poprzez crescendo do forte, a w momencie kulminacyjnym cała orkiestra gra fortissimo. Utwór kończy się uderzeniami w kotły.
III. TEMAT: Malarstwo jako źródło inspiracji muzycznej na przykładzie obrazów W. Hartmana i kompozycji M. Musorgskiego.
PRZEBIEG:
Pokaz kilku reprodukcji obrazów W. Hartmana, które stały się inspiracją do powstania „Obrazków z wystawy” M. Musorgskiego /np. „Gnom”, „Taniec kurcząt w skorupkach”, „Bydło”/.
Omówienie nastroju i walorów plastycznych obrazów.
Wysłuchanie jednego z utworów M. Musorgskiego, który tematycznie odpowiada jednej z omówionych reprodukcji.
Wybranie spośród trzech obrazów tego, który odpowiada nastrojowi wysłuchanej kompozycji.
Ponowne wysłuchanie utworu, połączone z jego interpretacją ruchową.
Omówienie kompozycji pod względem formy /ABA/.
Przedstawienie schematu budowy utworu w formie plastycznej /wydzieranka lub wycinanka, bądź też tworzenie kompozycji z gotowych elementów/.
OPIS UTWORU:
M. Musorgski - „Taniec kurcząt w skorupkach” z cyklu „Obrazki z wystawy”.
Jest to utwór fortepianowy powstały pod wpływem percepcji obrazu W. Hartmana pod takim samym tytułem. Ma typową formę ABA. Jego części skrajne są bardzo taneczne, natomiast część B zawiera nieco wolniejszy i śpiewniejszy materiał melodyczny. Żartobliwy nastrój stwarza artykulacja ilustrująca świergot kurcząt.
IV. TEMAT: Barwy jesieni w muzyce i plastyce.
PRZEBIEG:
Słuchanie muzyki żywej. Wykonanie przez nauczyciela przy własnym akompaniamencie piosenki pt. „Jarzębina.”
Rozmowa na temat nastroju muzycznego piosenki i jej treści słownej.
Wysłuchanie dwóch kontrastujących ze sobą pod względem nastroju utworów Fryderyka Chopina /”Mazurek F-dur” i „Preludium deszczowe”/ ze zwróceniem uwagi na różnice w charakterze utworów.
Oglądanie różnorodnych ilustracji przedstawiających krajobrazy jesienne. Segregacja ich na dwie grupy: I - o nastroju pogodnym, odpowiadające „Mazurkowi F-dur” i II - o nastroju smutnym, mogące być interpretacją plastyczną „Preludium deszczowego”.
Próba zakwalifikowania piosenki pt. „Jarzębina” do jednej z tych grup.
Omawianie barw jesieni. Wyszukiwanie analogii między barwami plastycznymi a muzycznymi /barwy złamane, ciemne - melodia smutna; barwy żywe, czyste - melodia wesoła/.
Wykonanie prac plastycznych związanych z tematem spotkania, np. „Namaluj jesienne drzewo od wewnątrz”, „Jesienne kompozycje.”
V. TEMAT: Malowanie muzycznych nastrojów w oparciu o utwory muzyczne C. Saint - Saens pt. „Łabędź” i G. Bacewicz pt. „Oberek”.
PRZEBIEG:
Na ścianach klasy porozwieszane są szkice twarzy, wyrażające różne nastroje, np. smutek, gniew niechęć, radość itd.
Zagadki muzyczne - dzieci zadają sobie nawzajem zagadki dotyczące ich nastrojów. Starają się przedstawić to za pomocą efektów akustycznych i instrumentów, bez użycia mimiki i gestów. Koledzy odgadują improwizowane nastroje.
Wysłuchanie utworów muzycznych pt. „Łabędź” i „Oberek” na skrzypce i fortepian.
Omówienie utworów ze szczególnym uwzględnieniem ich brzmienia i rytmu.
Próba wyrażania przez uczniów osobistych nastrojów za pomocą gestów, ruchu i mimiki.
Wyrażenie środkami plastycznymi obydwu utworów muzycznych /praca plastyczna wykonana na dużym arkuszu papieru podzielonym na pół techniką dowolną/.
OPIS UTWORÓW:
C. Saint - Saens - „Łabędź” na wiolonczelę i fortepian:
Wiolonczela gra spokojną melodię na tle szestnastkowego akompaniamentu fortepianowego.
G. Bacewicz „Oberek” na skrzypce z fortepianem:
Żywe tempo, częste zmiany dynamiczne, melodia oparta jest na motywach ludowych. Fortepian podkreśla charakterystyczny rytm oberka, a skrzypce ukazują bardzo bogate barwy swojego brzmienia.
VI. TEMAT: Improwizacje muzyczno - plastyczne w oparciu o utwory A. Vivaldiego z cyklu „Cztery pory roku.”
PRZEBIEG:
Zabawa ruchowa „kolorowe nutki”; Dzieci losują nutki o kolorach jaskrawych i żywych /czerwone, pomarańczowe, żółte/ lub ciemnych /czarne, brązowe/. Dzieci z nutkami jasnymi to nutki wesołe, z ciemnymi - smutne. Nauczyciel na przemian gra na pianinie melodie wesołe i smutne. Gdy gra melodię wesołą - tańczą dzieci z jasnymi nutkami, a gdy gra melodię smutną - tańczą „nutki smutne.” Dzieci uzależniają charakter tańca od nastroju muzyki.
Rozmowa na temat aktualnej pory roku /zima/.
Zbiorowe śpiewanie piosenki o tematyce zimowej /do wyboru/, np. „Zamieć”, „Tak się zachmurzyło”, „Sanna.”
Śpiewanie wyrazów „luty” i „zima” na dowolną melodię, a następnie wg dźwięków podanych przez nauczyciela.
Wygrywanie melodii na dzwonkach wg własnego pomysłu i śpiewanie do niej samodzielnie ułożonych krótkich rymowanek związanych z porami roku.
Wysłuchanie utworów A. Vivaldiego z cyklu „Cztery pory roku” /”Wiosna”, „Zima”/ bez znajomości ich tytułów.
Rozmowa na temat charakteru wysłuchanych utworów i zastanowienie się, która z wysłuchanych kompozycji opowiada o zimie, a która o wiośnie.
Malowanie pejzażu zimowego lub wiosennego, interpretujących utwory A. Vivaldiego.
Odtwarzanie swobodnym ruchem i gestem nastroju muzyki A. Vivaldiego.
VII. TEMAT: Rytm jako forma słyszalna w muzyce i widzialna w plastyce.
PRZEBIEG:
Wysłuchanie kompozycji B. Brittena pt. „Szwajcarski zegarek” z „Suity Alpejskiej”.
Rozmowa na temat wysłuchanego utworu ze szczególnym uwzględnieniem jego brzmienia i rytmu.
Zachęcanie dzieci do ułożenia tytułu wysłuchanej kompozycji. Ewentualne podanie tytułu utworu, będące wprowadzeniem do kolejnej czynności.
Ćwiczenia służące zrozumieniu pojęcia rytmu, np. naśladowanie tykającego zegara poprzez rytmiczne przechylanie głowy raz w lewo raz w prawo i jednoczesne wypowiadanie słów imitujących tykanie zegara: „tik- tak”, „tik-tak”; Zabawa w żołnierzy maszerujących i równocześnie wyliczających „raz-dwa”, „raz-dwa”...
Wprowadzenie pojęcia rytmu w wyniku rozmowy na jego temat /Jak nazywamy to, co się powtarza? Gdzie jeszcze słychać rytm?/.
Układanie jednakowych figur na papierowych paskach zgodnie z rytmem podanym przez nauczyciela. Dzięki temu zadaniu dzieci mogą same dojść do wniosku, że rytm można nie tylko słyszeć, lecz także go zobaczyć.
Wystukiwanie przez nauczyciela takich samych rytmów z głośniejszym klaśnięciem w przypadku akcentu. W celu wizualnego przedstawienia takiego rytmu dzieci losują koperty, w których znajdują się figury o jednakowym kształcie lecz różnych kolorach /np. czerwone i czarne kółka/. Próbują ułożyć z nich rytm podany przez nauczyciela, który zwraca uwagę na to, że przedstawiając taki sam rytm można podkreślić w nim mocniejsze uderzenia /akcent/ przy pomocy ciemniejszego koloru.
Układanie na paskach dowolnych rytmów i wyklaskiwanie ich. Zachęcanie dzieci do ułożenia dowolnego rytmu z mocniejszym akcentem
1