Pokuta
Sakrament pokuty nazwany jest również sakramentem nawrócenia, spowiedzi, przebaczenia i pojednania z Bogiem. Kościół rzymskokatolicki zalicza go do tzw. sakramentów uzdrowienia, w którym kapłan pośredniczy pomiędzy Bogiem a człowiekiem i w imieniu Boga odpuszcza mu grzechy. Kościół twierdzi, że sakrament pokuty został ustanowiony przez Chrystusa tuż po zmartwychwstaniu, gdy wyrzekł słowa:
„Którymkolwiek grzechy odpuścicie, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są zatrzymane” (Jan 20, 23).
Dalej dodaje: „Sakrament pokuty jest zatem ustanowiony na sposób sądu. Sędzia (kapłan) ma rozstrzygać, czy grzechy mają być odpuszczone, czy zatrzymane. Musi je tedy znać... Dlatego formą pokuty z ustanowienia jest „spowiedź tajemna” i zawsze w tej formie była wykonywana” (Mała dogmatyka dla świeckich, L. Rudloff, str. 121, 122). „Spowiedź tajemna (uszna) istniała w Kościele od początku” (tamże, str. 155). Integralną częścią składową sakramentu pokuty jest tzw. odpust zupełny i niezupełny. Polega on na całkowitym darowaniu i zamianie kar doczesnych i wiecznych na tzw. „uczynki pokutne”. Odpust taki otrzymać mogą nie tylko żyjący wierni, ale także dusze w czyśćcu cierpiące.
Dlatego, że nauka o siedmiu sakramentach zdefiniowana została dopiero w XII wieku przez Piotra Lombarda, należy zapytać :
Czy rzeczywiście Pan Jezus ustanowił sakrament spowiedzi usznej?
Czy sakrament spowiedzi został ustanowiony na sposób sądu?
Czy kapłani są pośrednikami nowego przymierza?
Czy Biblia uczy o „odpustach” i „uczynkach pokutnych”?
Czego Pismo Św. uczy o pokucie?
Stanowisko Pisma Świętego
Chociaż Pan Jezus wielokrotnie wypowiadał się na temat grzechu, pokuty i nawrócenia, nigdy nie wspomniał o sakramencie spowiedzi usznej. Nauka Chrystusa na temat grzechu, jego wyznania i odpuszczenia doskonale harmonizuje z przesłaniem Starego Testamentu. Zarówno Stary, jak i Nowy Testament uczy, że pokutujący zawsze wyznawali grzechy samemu Bogu. Przykładem dla nas powinni być patriarchowie, prorocy i apostołowie. Wymowne pod tym względem są Psalmy.
„Grzech mój wyznałem Tobie i winy mojej nie ukryłem. Rzekłem: Wyznam występki moje Panu; Wtedy Ty odpuściłeś winę grzechu mego” (Ps. 32, 1-3, 5, por. Ps. 51, 1-6, 11 oraz Ps. 103, 2-3). W Przypowieściach Salomona z kolei mówi się, że samo wyznanie grzechów jest niewystarczające: „Kto ukrywa występki, nie ma powodzenia, lecz kto je wyznaje i porzuca, dostępuje miłosierdzia" (28, 13). Natomiast w Księdze Izajasza Bóg zapewnia o swoim wielkim miłosierdziu, przewyższającym nasze winy: „Chodźcie więc, a będziemy się prawować - mówi Pan! Choć wasze grzechy będą czerwone jak szkarłat, jak śnieg zbieleją; choć będą czerwone jak purpura, staną się białe jak wełna” (1, 18)
Podobne przykłady znajdujemy w Nowym Testamencie. Oto modlitwa celnika: „Boże, bądź miłościw mnie grzesznemu” (Łuk. 18, 13).
O Zacheuszu czytamy, że nawet nie zdążył wyznać swoich grzechów. I choć był napiętnowany przez otoczenie jako grzesznik, Pan Jezus zapewnił go o zbawieniu (Łuk. 19, 1-10). Podobnie uczynił w stosunku do potępianej jawnogrzesznicy, której powiedział: „Ja cię nie potępiam: Idź i odtąd już nie grzesz” (Jan 8, 11). Pismo Św. jednoznacznie zaprzecza spowiedzi usznej. Gdyby praktyka ta była znana Pismu Świętemu, nie byłoby potrzeby wprowadzać jej dopiero na IV Soborze Laterańskim w 1215 r.
Skąd się wziął konfesjonał?
Konfesjonał, spowiedź uszna i kapłani w roli pośredników pochodzą ze starożytnego Babilonu.
Tam zastosowano po raz pierwszy konfesjonał, aby utrzymać pełną kontrolę nad obywatelami. Wobec tego, jakie znaczenie mają słowa Chrystusa: „Którymkolwiek grzechy odpuścicie, są im odpuszczone, a którym zatrzymacie, są zatrzymane?” (Jan 20, 23).
Poprawne zrozumienie słów Jezusa jest możliwe jedynie wówczas, gdy uwzględnimy wszystkie pozostałe wypowiedzi Pana Jezusa na temat odpuszczania grzechów. Już w samej Modlitwie Pańskiej, ukazany nam został sposób odpuszczenia naszych grzechów. Nie dokonuje się ono bynajmniej na „sposób sądu”, ale poprzez osobiste wyznanie w modlitwie: „I odpuść nam nasze winy, jak i my odpuszczamy naszym winowajcom” (Mat, 6, 12).
W modlitwie tej zawarta jest bardzo ważna zasada. Nie możemy oczekiwać Bożego miłosierdzia, jeżeli my sami jesteśmy nieprzejednani wobec naszych winowajców. Na nic więc zda się jakakolwiek spowiedź, jeżeli nie szukamy w pierwszej kolejności pojednania z naszym bliźnim. Co więcej - Pan Jezus stwierdza, że odpuszczanie grzechów „naszym winowajcom”, jest nie tyle przywilejem (danym kapłanom), ale obowiązkiem nas wszystkich.
Oto inna wypowiedź Jezusa: „Jeślibyś więc składał dar swój na ołtarzu i tam wspomniałbyś, iż brat twój ma coś przeciwko tobie, zostaw tam dar swój na ołtarzu, odejdź i najpierw pojednaj się z bratem swoim...”(Mat. 5, 23-24). Z kolei w Liście św. Jakuba czytamy: „Wyznawajcie grzechy jedni drugim i módlcie się jedni za drugich, abyście byli uzdrowieni” (5,16).
Wobec powyższych stwierdzeń, praktyka spowiedzi usznej - i to przed kapłanem - jest jednym wielkim nieporozumieniem. Prawda jest taka, że ksiądz potrzebuje mojego odpuszczenia, w takim samym stopniu jak ja jego, jeżeli w jakimś stopniu zawinimy wobec siebie. Niedorzecznością natomiast jest wyznawanie grzechów księdzu, które go nie dotyczą, przy jednoczesnym zachowaniu obojętności wobec tych, wobec których się zawiniło. A taka, niestety, jest praktyka w środowisku katolickim.
Według Pisma Świętego: „Jeden jest Bóg, jeden też pośrednik między Bogiem a ludźmi, człowiek Chrystus Jezus” (1 Tym. 2, 5). Jezus jest pośrednikiem Nowego Przymierza i jako taki „sprawuje kapłaństwo nieprzechodnie, ponieważ trwa na wieki” (Hebr. 7, 24). A zatem, co by nie powiedzieć o roli duchowych przywódców, jedno jest pewne - nie są oni pośrednikami prowadzącymi ludzi do pojednania z Bogiem!
Nie ulega również wątpliwości, że gdyby apostołowie mieli uprawnienia, jakie Kościół kat. przypisuje sobie (kapłanom), to by z nich korzystali. Czy znajdujemy w Nowym Testamencie potwierdzenie tego? Nie! Apostołowie nie wzywali do „tajemnej (usznej) spowiedzi”, przeciwnie - zachęcali do wyznawania grzechów Bogu.
Przykładem tego jest ap. Piotr, który ganiąc Szymona, jednocześnie wzywa go do ukorzenia się przed Bogiem: „Niech zginą wraz z tobą pieniądze twoje, żeś mniemał, iż za pieniądze można nabyć dar Boży... Przeto odwróć się od tej nieprawości swojej i proś Pana, czy nie mógłby ci być odpuszczony zamysł serca” (Dz. Ap. 8, 20, 22).
Słowa ap. Piotra powinny być przestrogą dla wszystkich, którzy myślą, że zbawienie można kupić za pieniądze.
Pan Jezus powiedział: „darmo wzięliście, darmo dawajcie” (Mat. 10, 8).
Inny tekst mówi: „Jeśliby zgrzeszył twój brat, strofuj go, a jeśli się opamięta, odpuść mu. A jeśliby siedemkroć na dzień zgrzeszył przeciwko tobie, i siedemkroć zwrócił się do ciebie, mówiąc; Żałuję tego, odpuść mu” (Łuk. 17, 3-4). Pan Jezus uczy, że mamy siebie nawzajem napominać, wzajemnie sobie wybaczać i odpuszczać popełnione przewinienia względem siebie. Dopiero wtedy mamy podstawę zwrócić się do Boga z wyznaniem grzechów.
„Jeśli wyznajemy grzechy swoje, wierny jest Bóg i sprawiedliwy i odpuści nam grzechy, i oczyści nas od wszelkiej nieprawości” (1 Jana 1, 9). „A jeśliby kto zgrzeszyły mamy orędownika u Ojca, Jezusa Chrystusa, który jest sprawiedliwy. On ci jest ubłaganiem za grzechy nasze” (1 Jana 2, 1-2). Nasz Orędownik jest więc u Ojca, w niebie i zasiada na tronie łaski, a nie w konfesjonale (Hebr. 4, 16).
Wnioski
Nauka o spowiedzi usznej, o odpustach i pośrednictwie kapłanów kształtowała się przez długie wieki, aż za pontyfikatu Innocentego odbył się IV Sobór Laterański w r. 1215, podczas którego postanowiono: „Każdy wierny bez względu na płeć, skoro doszedł do lat rozeznania, winien się sam dobrze wyspowiadać ze wszystkich grzechów przynajmniej raz na rok przed własnym kapłanem i starać się odprawić wedle możliwości zadaną sobie pokutę (...) w przeciwnym razie należy za życia odmówić mu wstępu do kościoła, a po śmierci pozbawić go chrześcijańskiego pogrzebu” (Kard. P. Gasparri, Katechizm katolicki, str. 342, 343).
Ostatnim etapem ewolucji sakramentu pokuty były zarządzenia Soboru Trydenckiego: „Jeśliby kto powiedział, że do całkowitego i doskonałego odpuszczenia grzechów nie są potrzebne u penitenta akty, stanowiące jakby materię Sakramentu Pokuty, czyli żal, spowiedź i zadośćuczynienie, zwane trzema częściami pokuty, albo twierdził, że są tylko dwie części pokuty, to jest niepokój sumienia wskutek poznania grzechu i wiara, wzięta z Ewangelii, lub takie rozgrzeszenie, które sprawia, że ktoś wierzy, iż mu Chrystus odpuścił grzechy: niech będzie wyklęty” (Kard. P. Gasparri, tamże, str. 414).
Pomimo, że przez długie wieki, wierni Kościoła kat. byli zastraszani i zmuszani szukać rozgrzeszenia u księży pod groźbą klątwy, nie zabrakło wśród samych duchownych ludzi odważnych, którzy by się takim praktykom sprzeciwili. Przykładem tego jest Luter, który w 1517 r. sprzeciwił się rzymskokatolickiej nauce o pokucie i odpustach. Wyrazem tego było 95 tez, w których protestował przeciwko odpustom i bogaceniu się duchowieństwa kosztem wiernych.
Czy dzisiaj, wkraczając w XXI wiek, można być nadal tak zaślepionym i ignorować oczywiste fakty, dotyczące zafałszowania nauki o pokucie? Czy przesłanki rozumowe, przykłady biblijne oraz fakty historyczne nie są dość wystarczające, aby zrozumieć, że Bóg jest miłością i usprawiedliwia nas z wiary, darmo, z łaski Jego przez odkupienie w Jego Synu?
Właśnie na tym polega prawdziwa pokuta. Jest ona przemianą naszego umysłu. To spojrzenie na grzech z Bożej perspektywy. To nienawiść do grzechu z jednoczesnym zerwaniem i porzuceniem go. Taka pokuta rodzi się w sercu człowieka pod wpływem miłości i łaski Bożej. Jest odpowiedzią na Boże Słowo i Bożą miłość. Jest więc darem Bożym, pomimo, że to Bóg wzywa nas do pokuty (2 Tym. 2, 25; Dz. Ap. 17. 30).
Wszelkie zaś tzw. „pokutne uczynki”, w postaci modlitw, postów i jałmużny są nie tylko wypaczeniem ich rzeczywistego znaczenia, ale wprost profanacją tego, o czym Chrystus powiedział, że ma pochodzić z serca, z wewnętrznej potrzeby (Mat. 6, 1-8).
Pamiętam, że już jako dziecko, w związku ze spowiedzią uszną, miałem mieszane uczucia. Jakimś lękiem przejmował sam wystrój kościoła, czarny ubiór zakonnic i księży. Jeszcze dziś (po 40 latach) wspominam ich surowe oblicza i spojrzenia. Zwyczajem ich było wytargać za uszy, ciągnąć za pejsy, a nawet dać po głowie. Myśl, że mam iść do spowiedzi i mówić o swoich przewinieniach obcemu człowiekowi, którego się bałem, przejmowała grozą. Przeżywałem prawdziwy koszmar. I już od dziecka wyczuwałem, że jest w tym coś, czego nie mogłem w żaden sposób zaakceptować, pomimo że nie rozumiałem jeszcze tego, iż zadawano gwałt mojemu sumieniu. Sama spowiedź uszna jest sztucznym nawróceniem i wymuszonym aktem pokuty.
Dzięki Bogu, skończył się ten koszmar, kiedy poznałem i przyjąłem jedyną prawdziwą Ewangelię! To ona dokonała zmiany sposobu myślenia, i odrodzenie wyzwalając mnie nie tylko z niewoli grzechu, ale również z więzów katolickiej tradycji i dogmatów.
BOLESŁAW PARMA