Józef Czechowicz
Poeta. Urodził się 15 marca 1903 w Lublinie, zginął 9 września 1939 tamże.
W 1920 brał udział jako ochotnik w wojnie polsko-bolszewickiej, w 1921 ukończył seminarium nauczycielskie w Lublinie. Pracował jako nauczyciel w Brasławiu i Słobódce. W 1922 powrócił do Lublina, ukończył roczny Wyższy Kurs Nauczycielski i rozpoczął pracę we Włodzimierzu Wołyńskim. W 1923, wraz z poetami grupy poetyckiej "Lucyfer", był współtwórcą czasopisma literackiego "Reflektor", w którym debiutował "Opowieścią o papierowej koronie". W następnych latach Czechowicz stał się czołowym twórcą grupy poetyckiej "Reflektor", która wydawała pismo do 1925, a od 1927 - "Bibliotekę Reflektora". W 1925 był redaktorem dodatku literackiego do "Przeglądu Lubelsko-Kresowego". Publikował również w lubelskim dwutygodniku literackim "Nowe Życie". W latach 1925-1927 był kierownikiem Lubelskiej Szkoły Specjalnej. Następnie studiował w Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (1928-1929) i pracował równocześnie w Instytucie dla Głuchoniemych i Ociemniałych. W tym czasie nawiązał współpracę z grupą poetycką "Kwadryga", co zaowocowało publikacją utworów w jej piśmie "Kwadryga" w latach 1928-1930. Od 1928 do 1935 publikował w "Drodze". Brał udział w życiu literackim Lublina, redagował dodatek literacki do "Ziemi Lubelskiej". Po wydaniu w 1930 tomu "Dzień jak co dzień" otrzymał stypendium Funduszu Kultury Narodowej na wyjazd do Paryża. Udał się tam wraz z Wilamem Horzycą, lecz z powodu złego stanu zdrowia (choroba oczu) wkrótce musiał powrócić do kraju. Nie podjął już pracy nauczycielskiej. Był członkiem Rady Grodzkiej BBWR, w latach 1930-31 sekretarzem "Ziemi Lubelskiej", a w 1932 jej redaktorem naczelnym. W 1932 wraz z Franciszką Armsztajnową założyli lubelski oddział Związku Zawodowego Literatów Polskich (ZZLP). W latach 1932-34 współpracował z dwutygodnikiem "Zet". We wrześniu 1933 przeniósł się do Warszawy i podjął pracę w centrali wydawnictwa Związku Nauczycielstwa Polskiego (ZNP). Redagował pisma dla dzieci "Płomień" i "Płomyczek". W latach 1933-1934 był sekretarzem redakcji "Głosu Nauczycielskiego". Od 1933 współpracował z "Pionem" i "Kameną", gdzie drukował wiersze, prozę artystyczną, dramaty, artykuły i przekłady z poezji słowiańskich, francuskiej i angielskiej. W latach 1933-1935 redagował dodatek literacki do tygodnika Legionu Młodych "Państwo Pracy", był także redaktorem naczelnym "Miesięcznika Literatury i Sztuki" (1934-1936), a od 1934 do 1939 redaktorem naczelnym miesięcznika "Promień Słońca". W 1936, na skutek oskarżeń o niemoralny tryb życia (na podstawie poematu "hildur baldur i czas", uznanego za pochwałę miłości homoseksualnej) został zmuszony do rezygnacji z pracy w ZNP i objął stanowisko sekretarza redakcji "Pionu". W latach 1937-1939 współpracował z miesięcznikiem "Zwierciadło", w 1938 wraz z Ludwikiem Fryde założył kwartalnik artystyczny "Pióro". W 1939 pracował w dziale literackim Polskiego Radia, dla którego napisał wiele słuchowisk. Po wybuchu wojny wraz z grupą dziennikarzy wyjechał do Lublina, gdzie zginął w pierwszych dniach września 1939, w czasie bombardowania miasta.
Twórczość Czechowicza zalicza się do nurtu nazwanego poezją "trzeciego wyrazu" - trzeciego po tradycyjnej poezji Skamandra oraz awangardowej poezji Awangardy Krakowskiej i futurystów.
W warstwie formalnej jego poezja cechuje się uproszczoną i rozluźnioną składnią, całkowitą rezygnacją z interpunkcji i dużych liter. Koncepcję języka poetyckiego w twórczości poetyckiej Czechowicza określa się jako symboliczno-magiczną. Poeta stara się sięgać do treści ukrytych, nadać słowu moc sprawczą, uczynić z niego zaklęcie. Prowadzi to do mityzacji świata i do jego odrealnienia a zarazem ku personifikacji zjawisk, heroizacji postaci i uwzniośleniu - źródeł takiej postawy szukać można w poezji romantycznej oraz, przede wszystkim, w folklorze.
Jego poezja cechuje się oniryzmem i wizyjnością z jednej strony, a muzycznością z drugiej. Czechowicza uznaje się za "wirtuoza muzyczności" i "mistrza instrumentacji głoskowej", współtworzą one w jego wierszach również warstwę znaczeniową. Interpretując muzyczność w poezji Czechowicza krytycy określali ją często w sposób dosyć daleko różniący się od siebie - sądy te wahają się pomiędzy "nieśpiewną muzycznością" a "kołysankowością" - obrazuje to różnorodność możliwości interpretacji, a także ewolucje w twórczości poety, która stawała się z czasem bardziej muzyczna.
Świat poezji Czechowicza to przede wszystkim wieś i małe miasteczko, a główne tonacje psychiczne to łagodność, czułość i bezradność. Dominująca w jego poezji barwą uczuciową jest żal, estetyczną - elegijność, a główną obsesją - śmierć. Myśl o śmierci własnej jest w niej ściśle spleciona z przeczuciem śmierci zbiorowej, wojny, wielkiej zagłady. Czechowicza uważa się za jednego z najsugestywniejszych katastrofistów Dwudziestolecia - stanowi on typowy przykład "poety dwóch wojen" (większość młodszych od niego katastrofistów nie miała żadnych doświadczeń wojennych) - wspomnienia i przeczucia w jego twórczości wzajemnie nakładają się na siebie. Wielką rolę odgrywają w niej motywy ognia i wody w ambiwalentnym, śmiercionośno-oczyszczającym znaczeniu. Istotną opozycją w tej poezji jest przeciwstawienie Arkadii i Katastrofy - krucha, łagodna uroda Arkadii i apokaliptyczna groza Katastrofy wzajemnie się potęgują.
Twórczość Czechowicza nie przekroczyła granic Dwudziestolecia, jest jednym z najciekawszych zjawisk literackich tego okresu, a przy tym cechuje się dużą spójnością i jednorodnością. Można w niej wskazać jedynie nieliczne zachodzące z czasem zmiany - jest to głównie wspominane już "uśpiewnienie muzyczności" oraz zwiększenie roli mitu.
Twórczość:
"Kamień", Lublin 1927
"Dzień jak co dzień. Wiersze z lat 1927, 1928, 1929", Warszawa 1930
"Ballada z tamtej strony", Warszawa 1932
"Stare kamienie" (współautor F. Armszrajnowa), Lublin 1934
"W błyskawicy. Poezje", Warszawa 1934
"nic więcej", Warszawa 1936
"Czasu jutrzejszego. Dramat", wyst. Warszawa Teatr Nowy 1939
"Nuta człowiecza", Warszawa 1939
"Plan akcji", Warszawa 1938
"Poemat", wyd. osobne Poznań 1992
Niektóre wybory:
"Wiersze wybrane" zebrał, opracował, wstęp S. Pollak i J. Śpiewak, Warszawa, Czytelnik 1955
"Wiersze wybrane" wybór i wstęp T. Rózewicz, Warszawa 1967
"Wybór poezji" opracowanie T. Kłak, Wrocław, Ossolineum 1970, BN I 199 (wydanie II 1985)
Autor: Bartłomiej Szleszyński, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, czerwiec 2003.
http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_czechowicz_jozef