Zahamowanie rozwoju semantyki w okresie językoznawstwa strukturalnego - pewnych obszarów semantyka nie mogła badać, więc została usunięta z naukowego językoznawstwa. W ostatnich latach, zaczęto uważać, że semantyka stanowi jądro języka i dlatego powinna znaleźć się w centrum zainteresowania językiem; stała się najważniejszym komponentem opisu języka.

Najbardziej znaczące teorie:

• semantyka generatywna w Stanach Zjednoczonych (McCawley, Lakoff, Fillmore),

• modele semantyczne Mielczuka i Aperesjana (Rosja),

• Bierwisch, Sgall (Europa),

• Wierzbicka, Bogusławski, Grochowski (Polska).

Filozoficzne koncepcje znaczenia (Jerzy Pelc i Witold Marciszewski)

1. referencjalne - charakterystyczne dla kierunków dawniejszych, sytuują znaczenie na zewnątrz języka; dopatrują się w pozajęzykowych odpowiednikach wyrażenia;

2. areferencjalne (ważne miejsce zajmuje tzw. ujęcie operacyjne) - charakterystyczne dla nowszych kierunków filozofii (np. oksfordzkiej szkoły analitycznej), opisują bardziej znaczenie zdań, a nawet całych wypowiedzi, wyprowadzając z nich jako wtórne znaczenie wyrazów (utożsamiają znaczenie z użyciem jakiegoś wyrażenia albo z relacją między wyrażeniami);

Kierunki referencjalne, gdzie znaczenie pojmowane jest jako:

1. myśl (w kręgu szeroko rozumianej psychologii)

• w starożytności, średniowieczu i na początku czasów nowożytnych, rozważania zorientowane były na rozumienie znaczenia wyrażeń (znaków) jako idei w umyśle mówiących, wyobrażeń lub wyrażeń odpowiadających rzeczom nazwanym;

• w ujęciu subiektywistycznym pojęcia są cechą umysłu, istnieją tylko w umyśle, obiektywnie zaś istnieją tylko indywidualne rzeczy i nazwy ogóle odnoszące się do się do indywiduów (nominalizm);

• w wersji obiektywistycznej pojęcia mają status obiektywny w postaci odrębnie bytujących idei (realizm platoński) lub też tkwią immanentnie w rzeczach (realizm arystotelesowski) - łac. „im re” czyli „w rzeczach”;

• J. Locke (1690) „Słowa to znaki idei; idee, zamiast których one występują, tworzą ich znaczenie” (konceptualizm subiektywny) - słowa zastępują idee; idee są przeżywane indywidualnie, stanowią wyobrażenia rzeczy;

• G. Berkeley (1710) - mówi o niemożności wyjścia poza własna percepcję świata i dojścia do obiektywnej rzeczywistości;

• J. S. Mill (1843) - w traktacie o nazwach zaznacza, że mówimy o świecie, a nie o swoich wyobrażeniach;

• asocjacjonizm (XIX wiek) - głosi indywidualizm i antyabstrakcjonizm; znaczeniem jest indywidualna myśl użytkowników języka kojarzona z danym wyrazem (wersja bardziej subiektywna);

• trójkąt semiotyczny Ogdena i Richardsa (1923) - koncepcja obiektywistyczna, gdzie znaczenie to pojęcie rozumiane jako typ myśli, odróżnione od przedmiotu oznaczonego (referenta); schemat ten oddaje scholastyczna maksymę: Yox significat rem mediantibus conceptibus (dźwięk oznacza rzecz za pośrednictwem pojęć):

2. zachowanie (ujęcie behawioralne)

• ujęcie behawiorystyczne, które bada człowieka na podstawie jego zachowań (Bloomfield, Morris, Osgood);

BODZIEC REAKCJA

podstawą tej koncepcji stanowi teza Watsona: „Wyrazy wywołują takie same reakcje jak obiekty, które zastępują”;

• znaczeniem jest reakcja, zachowanie się ludzi reagujących na posłyszane wyrażenie; trzeba też pamiętać o intencji, która przyświecała jej tworzeniu;

3. pojęcie, idea, przedmiot idealny (znaczenie intencjonalne)

• związane z istnieniem bytów abstrakcyjnych, będących wytworami ludzkiej myśli (byty immanentne, idealne);

• do takich bytów należy cały świat pomyślany - świat liczb i relacji matematycznych, świat bytów fikcyjnych (np. bohaterowie książek, postacie fantastyczne, mitologiczne), abstrakty typu: sprawiedliwość, dobro itp. oraz znaczenia wyrażeń językowych;

• koncepcja znaczeń intencjonalnych wywodzi się od Husserla, a na gruncie polskiej filozofii - Ingardena;

4. przedmiot lub cechy przedmiotu (ujęcie denotacyjno-konotacyjne)

• w przednaukowym poglądzie na język: wyraz odsyła do rzeczy, zastępuje rzecz, a więc jego znaczeniem jest rzecz sama lub odesłanie do niej (w przekonaniu ludów pierwotnych użycie słowa wywołuje obecność rzeczy nazwanej - stąd tabu językowe, unikające słów wywołujących nieszczęścia);

• J. S. Mill w 1843 roku wyraził po raz pierwszy w ujęciu filozoficznym, że wyrazy (nazwy) wiążą się wprost z przedmiotami (a nie z naszymi myślami o nich); wprowadził w traktacie o nazwach rozróżnienie na:

1. nazwy denotujące, tzn. takie, które przyporządkują do pewnej klasy (denotat - reprezentant klasy),

2. nazwy konotujące, tzn. takie, które nie tylko nazywają (denotują), ale i implikują pewne cechy przedmiotów,

• w ujęciu Milla znaczeniem jest konotacja, a więc zespół cech charakterystycznych dla danej klasy,

• odróżnienie wprowadzone przez Milla kontynuowane było i rozwijane przez późniejszych filozofów, np. przez Fregego i Russella;

*Pojęcie referencji jako odniesienia, tj. wykorzystanie danego pojęcia w konkretnym użyciu.

Kierunki areferencjalne, gdzie znaczenie pojmowane jest jako:

1. związek (relacja) między wyrażeniami

• znaczenie można rozumieć jako zbiór wniosków (konsekwencji), a więc pewnych zdań wynikających z danego wyrażenia, np. mówiąc Jan jest nieżonaty mówiący deklaruje prawdziwość zdania: Jan jest kawalerem;

2. sposób użycia wyrażenia

• charakterystyczne dla tzw. oksfordzkiej filozofii języka (druga połowa XX wieku), która realizuje postulat sformułowany przez jednego z twórców tej szkoły, L. Wittgensteina, który pisał: „Nie szukajcie znaczenia, szukajcie użycia (wyrażeń)”;

• jest to zwrot ku badaniom nad językiem potocznym - badanie użycia języka w różnych sytuacjach i różnych celach;

• filozofowie oksfordzcy (Wittgenstein, Austin, Searle, Ryle) zajęli się wszelkimi formami użycia języka, opisując różnorodne działania językowe jako tzw. akty mowy; użycie jest uwikłane w kontekst sytuacyjny; do znaczenia użytych wyrażeń wprowadza się także intencje nadawcy (często ukryte);

• znaczeniem wyrażenia jest właściwy moment jego użycia.

SEMANTYKA W2 i W3 20.10.2011 i 27.10.2011

1

pojęcie (typ myśli)

znaczenie

znak (wyraz)

przedmiot

(referent)

---