Polska Muzyka Ludowa
Muzyka ludowa stanowi najstarszy przejaw kultury duchowej każdego narodu. Głęboko bowiem związana jest
z codziennym życiem ludu, obyczajami, pracą czy obrzędami. Stanowi ona źródło, z którego czerpać powinien każdy mieszkaniec naszego kraju.
Muzyka ludu tworzona jest przez anonimowego twórcę i przekazywana tradycją ustną z pokolenia na pokolenie.
Pieśni ludowe na terenie Polski wykazują charakterystyczną cechę: jest nią zmienność wynikająca
z ,,modyfikacji'' melodii podczas ustnego przekazu dokonywanego na przestrzeni czasu, jak i zmienność podyktowana cechami muzyki charakterystycznymi dla poszczególnych regionów Polski (ta sama pieśń występująca w różnych częściach kraju różnić się może np. melodycznie, rytmicznie, tekstowo). Polska muzyka ludowa jest w większości jednogłosowa, formy wielogłosowe występują w bardzo konkretnych regionach: Podhale i Pieniny.
W polskiej muzyce ludowej pieśni nie tylko zawierają się w skali dur-moll lecz także wykorzystują ich odmiany modalne, skale o wąskim zakresie, pentatonika (skala pięciostopniowa występująca np. w ludowej pieśni Chmiel) czy skale cygańskie.
Istnieją pieśni obrzędowe, liryczne, epickie, religijne, obyczajowe związane z czynnościami (np. pasterskie, kołysanki) i przyśpiewki.
Bardzo ważny element stanowi muzyka instrumentalna wykorzystująca trzy podstawowe grupy ludowych instrumentów muzycznych.
Pierwsza z nich to instrumenty strunowe - smyczkowe zawierająca m.in. gęśliki podhalańskie (złóbcoki), mazanki wielkopolskie czy sukę biłgorajską. W skład grupy strunowych wchodzą również instrumenty: szarpane tj.: mandolina, cytra, gitara oraz uderzane np. cymbały charakterystyczne dla regionu Rzeszowszczyzny.
Druga grupa to instrumenty dęte: najprostsza forma to piszczałki wykonywane z kory drzew, odpowiednio układane w dłoniach liście traw, przycięte zdrewniałe łodygi roślin (np. tataraku), trombity w formie długiej rury wykonanej z drewna świerkowego występujące na Podhalu (odpowiednikiem trombity na Pomorzu jest bazuna, a na Mazowszu ligawka) oraz dudy występujące na Podhalu, Śląsku i Żywiecczyźnie (w Wielkopolsce odmianą dud jest tzw. kozioł występujący w kapelach weselnych) inne współczesne instrumenty należące do tej grupy to m.in. klarnety, trąbki.
Do trzeciej grupy należą instrumenty perkusyjne: grzechotki, kołatki i bębenki.
Melodie i tańce ludowe, które wyszły poza swój region i stały się znane w różnych stronach Polski, a nawet poza jej granicami - noszą nazwę tańców narodowych. Należą do nich:
- polonez - (z fr. danse polonaise = taniec polski). Charakter muzyki jest poważny, dostojny zaś tempo umiarkowane. Metrum tańca to ¾ z charakterystycznym akcentem na ,,raz''.
Michał Kleofas Ogiński w swoim utworze pt. Pożegnanie Ojczyzny jako jeden z pierwszych kompozytorów zastosował właśnie formę poloneza,
- krakowiak - to taniec ludowy ziemi krakowskiej, który tańcem narodowym został w XVIII wieku. Muzyka odznacza się żywym i skocznym charakterem oraz dość szybkim tempem. Do cech charakterystycznych poloneza należy metrum 2/4 oraz tzw. rytm synkopowany (przesunięcie akcentu na słabą część taktu),
- oberek- nazwa pochodzi od ruchu obrotowego, wirowego w tańcu. Taniec odznaczający się szybkim lub bardzo szybkim tempem w metrum na 3/8 rzadziej na ¾. Charakter muzyki jest żywy i częstotliwie zmienny,
- kujawiak- taniec pochodzący z Kujaw utrzymany w tonacji molowej i metrum ¾. Tempo kujawiaka jest umiarkowane zaś ogólny charakter można nazwać ,,nastrojowym'',
- mazur- występujący głównie na Mazowszu, utrzymany w metrum ¾ w trybie durowym niejednokrotnie przechodzącym w moll. Muzyka w tym tańcu jest żywa, dynamiczna i odznacza się zmiennymi akcentami
w różnych częściach taktu.
Na uwagę zasługuje jeszcze jeden taniec: mazurek będący stylizacją (artystycznym opracowaniem rytmu tańca ludowego przeznaczonego jedynie do słuchania) mazura.
Jest to taniec utrzymany w formie dwu-częściowej, metrum ¾ wykorzystującym rytm synkopowany. Na uwagę zasługują mazurki w twórczości Fryderyka Chopina.
Bogactwem muzyki ludowej jej różnorodnością i cechami charakterystycznymi zajmuje się nauka zwana etnografią (gr. ethnos = naród, lud + graphein = pisać). Warto zaznaczyć, iż dyscyplina ta nie zajmuje się badaniem tylko muzyki. W zakres badań wchodzą również zwyczaje, obrzędy, wierzenia, sztuki plastyczne. Najsłynniejszym polskim etnografem był Oskar Kolberg (1814 - 1890), który dzieło swojego życia zawarł w 23 tomach publikacji pt. Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce.