„Altruizm -

czyli dlaczego ludzie pomagają innym.”

Altruizm to przeciwstawna egoizmowi postawa bezinteresownego zachowania na rzecz innych, gdzie podmiot zabiega przede wszystkim o dobro innych ludzi lub pragnie uchronić ich przed tym, co mogłoby temu dobru nie służyć. Tak więc jednostka, postępująca altruistycznie, nie oczekuje w zasadzie żadnej gratyfikacji, w tym zwłaszcza wynagrodzenia zewnętrznego (w postaci choćby drobnego lub symbolicznego wsparcia materialnego, a nawet - uznania społecznego czy wsparcia moralnego). Nie ma w tym wypadku również znaczenia pochodzenie społeczne, kolor skóry, wyznanie, przynależność narodowa i kulturowa.

Słowo altruizm (łac. inny, drugi) użyte zostało po raz pierwszy około roku 1830 przez Augusta Comte'a. Rozumiał on przez nie zrzeczenie się pewnych praw osobistych na rzecz obowiązków na rzecz innych ludzi. Sugerując także poświęcenie się silnych dla słabszych, a w zamian za to otaczanie czcią silnych przez słabszych.

Problem altruizmu jest niezwykle istotny w społeczeństwie. Ważną kwestią jest odpowiedź na pytanie: Czy trudno jest pomagać bliźniemu? Biorąc pod uwagę niektórych przechodniów mijających obojętnie na ulicy ludzkie nieszczęścia, czy też udających obojętność, a nie mających odwagi podejść i pomóc, można odpowiedzieć na to krótkie pytanie, że owszem, czasami trudno. Dlaczego niekiedy człowiek pozostaje obojętny, gdy życie bliźniego jest w niebezpieczeństwie, kiedy jego rozpacz jest oczywista, kiedy nie może się obejść bez naszej pomocy? Psychologowie społeczni usiłowali zrozumieć, dlaczego w niektórych sytuacjach, gdy ktoś nas potrzebuje, nie zatrzymujemy się oraz w jaki sposób zachęcić każdego do udzielenia tej pomocy.

Na podstawie badań przeprowadzonych przez psychologów można stwierdzić co sprzyja przejawianiu zachowań altruistycznych oraz dlaczego niektórzy ludzie bardziej niż inni są skłonni do udzielania pomocy. Są to:

1. Zdolności empatyczne; wiele badań stwierdza ich na ogół korzystny wpływ na gotowość zachowań altruistycznych. Nie oznacza to jednak, że osoby z wysokim poziomem empatii postępują całkowicie bezinteresownie. Okazało się bowiem na podstawie badań, że człowiek o dużej wrażliwości empatycznej, pomagając innym, prawdopodobnie usiłuje w ten sposób uwolnić się od własnego przykrego przeżycia, jakiego doznaje z powodu współodczuwania cierpienia znoszonego przez osobę potrzebującą. Niemniej przyjmuje się obecnie, że empatia jest raczej czynnikiem pozytywnym motywującym do zachowań altruistycznych

2. Normy społeczne; szczególnie normy odpowiedzialności społecznej(postuluje pomaganie przede wszystkim osobom znajdującym się w potrzebie, a więc bardzo młodym, niedoświadczonym, bezradnym, starym, chorym) i normy wzajemności (domaga się, pomagali sobie wzajemnie i nie szkodzili sobie nawzajem, czyli przychodzili z pomocą w szczególności tym, z których pomocy sami korzystali).

3. Samopoczucie; ewentualne udzielenie pomocy drugiej osobie zależy także od aktualne­go nastroju jednostki. Kiedy mamy pogodny nastrój, chętniej udzielamy pomocy. Nawet piękna pogoda, mająca niewątpliwy wpływ na dobre samopoczucie, może być źródłem wzrostu ich gotowości do niesienia pomocy innym. Wiele przy­czyn może poprawić ludziom nastrój i uczynić ich bardziej skłonnymi do udzielenia pomocy: dobrze zdany egzamin, otrzymany upominek, miła dla ucha muzyka lub radosne myśli. Różnorodne są również formy udzielania pomocy, w które angażują się ludzie, gdy się dobrze czują. Chętniej ofiarują datki na cele dobroczynne, pomagają komuś znaleźć soczewki kontaktowe, oddają krew i udzielają korepetycji znajomemu studentowi. Co takiego wiąże się z dobrym nastrojem, że pod jego wpływem ludzie stają się bardziej altruistyczni? Badacze odkryli, że dobre samopoczucie sprzyja przychodzeniu z pomocą z trzech względów. Po pierwsze, sprawia ono, że zaczynamy dostrzegać radosne strony życia. Po drugie, pomagając innym w chwili, gdy jesteśmy w świetnym na­stroju, przedłużamy trwanie tego miłego stanu ducha. Gdy w zetknięciu z kimś potrzebującym pomocy okażemy się dobrymi samarytanami, doświadczamy napływu pozytywnych uczuć. Po prostu zaczynamy czuć się świetnie. Nieudzielenie natomiast pomocy drugiej osobie, podczas gdy mamy poczucie, że powinniśmy to zrobić, oznacza zburzenie naszego wspaniałego nastroju. Dobry nastrój sprawia, że poświęcamy więcej uwagi swojej osobie i w konsekwencji bardziej dążymy, by zachowywać się zgod­nie z uznawanymi wartościami i ideałami. Osoby, które cenią altruizm w chwili dobrego nastroju uświadamiają sobie znaczenie tej wartości w swoim życiu i stają się bardziej gotowe do jej realizacji.

Stwierdzono również, iż niekiedy zły nastrój może korzystnie wpływać na gotowość do wspomagania innych. Zależy to od warunków i okoliczności, w jakich przeżywamy swój nastrój. Wtedy w pomaganiu innym szukamy nierzadko poprawy naszego złego samopoczucia. Ludzie często kie­rują się zasadą, że dobre uczynki rekompensują złe uczynki. Kiedy zrobią coś, co wzbudzi w nich poczucie winy, udzielenie pomocy drugiej osobie może być sposobem na poradzenie sobie z tym nieprzyjemnym stanem. Ludzie pomagając komuś, pragną po­móc samym sobie — pozbyć się własnego smutku i przygnębienia. Nie budzi to wątpliwości, jeśli udzielaną przez nas pomoc łączy się jakoś z przyczyną naszego smutku.

4. Liczba naocznych świadków; im większa jest liczba świadków, tym mniejsza nasza gotowość do pomagania innym w potrzebie. Większa liczba osób zatraca - przynajmniej częściowo - poczucie odpowiedzialności za ludzi potrzebujących pomocy. Mówi się nawet o dyfuzji (rozproszeniu) odpowiedzialności za innych w warunkach występowania wielu naocznych świadków. Ponadto obecność „gapiów” - jak twierdzi się - pomniejsza tragizm zaistniałej sytuacji, skoro inni czynnie na nią nie reagują.

5. Mieszkańcy wsi są na ogół bardziej skłonni do niesienia innym pomocy niż mieszkańcy miast (przeszkodą w postępowaniu altruistycznych bywa nierzadko hałas i inne dokuczliwe warunki zewnętrzne np. duże natężenie ruchu ulicznego). Dlaczego w małej miejscowości bardziej możemy liczyć na pomoc? Jedna z odpowiedzi wynika ze spostrzeżenia, że wychowywanie w małym mieście kształtuje przyjazne nastawienie wobec innych, sprawia, iż ludzie są bardziej ufni i altruistyczni. Odwrotna sytuacja powstaje w dużym mieście, gdzie ludzie są wychowywani w przekonaniu, że nie mogą ufać obcym i że powinni zajmować się wyłącznie swoimi sprawami.

6. Mężczyźni szybciej i częściej - niż kobiety - udzielają innym pomocy w nagłych i ciężkich sytuacjach. W rzeczywistości każda kultura nakłada na kobiety i męż­czyzn obowiązek przestrzegania odmiennych norm. Dlatego człowiek w zależności od płci uczy się cenić odmienne cechy i zachowania. W kulturze Zachodu roli męskiej przypisane są rycerskość i heroizm, podczas gdy roli kobiecej opieka, wychowanie i zaangażowanie w trwałe związki-W rezultacie od mężczyzn możemy oczekiwać, iż będą udzielać pomocy w sytuacjach ekstremalnych, wymagających odwagi i zdecydowania. Nato­miast pomocy udzielanej przez kobiety towarzyszy częściej tworzenie dłu­gotrwałej relacji pomagania. Działania ich wymagają raczej zaangażowania i przyjścia na siebie wielu zobowiązań niż odwagi, tak jak na przykład ochotnicza praca w domu opieki społecznej

7. Bardziej skore do pomagania innym są osoby z głęboką wiarą w świat sprawiedliwy, niż osoby na ogół jej pozbawione.

8. W sytuacjach mniej groźnych rzadko występują istotne różnice między kobietami i mężczyznami co do gotowości niesienia pomocy innym.

9. Kobiety częściej - niż mężczyźni - mogą liczyć na pomoc, i to zarówno w trudnych jak i banalnych sytuacjach życiowych.

4

---