SCHEMAT OPISU ARCHITEKTURY SAKRALNEJ

1. Informacje ogólne

a. nazwa budowli	ranga − parafia, fara, kolegiata, katedra, archikatedra; sanktuarium, kościół klasztorny, zespół klasztorny kaplica − grobowa, cmentarna, kultowa, wezwanie
b. miejsce	miejscowość kraj usytuowanie - strony świata otoczenie − w przypadku zespołu budowli, należy wymienić towarzyszące kościołowi obiekty, np. dzwonnice, plebanię, klasztor, kaplicę
c. czas powstania	ogólnie: wiek - pierwsza, druga połowa, 1, 2, 3 lub 4 ćwierć
d. styl budowli
e. autorstwo	nazwisko architekta warsztat, krąg stylistyczny anonimowy (nieustalony, nieokreślony)
f. materiał budowlany	kamień, kamień i cegła cegła, cegła otynkowana beton, szkło detal architektoniczny − stiuk, gips, kamień, terakota, marmur, cegła glazurowana

2. Konstrukcja

Wskazanie elementów, które mają charakter dźwigający konstrukcję oraz, tych które są dźwigane

Elementy nośne	fundament, mury zewnętrzne, filar, kolumna, szkielet drewniany, szkielet stalowy, belkowanie, strop, płyta balkonowa, płyta spocznikowa
Elementy dźwigane	schody, okno, drzwi, loggia, wykusz

3. Analiza formalna

a. rzut poziomy - plan

a. typ planu	centralny: rotunda, oktogon, krzyż grecki, kwadrat podłużny: krzyż łaciński, prostokąt elipsa mieszany
b. korpus	ilość naw: 1 − salowy, 2, 3, 5 nawowy - nawa główna, nawy boczne, transept (nawa poprzeczna), kaplice boczne, chór wschodni - absyda; prezbiterium - wydłużone lub krótkie, zamknięte prosto, absydą, wielobocznie lub poligonalnie, chór schodkowy, otoczone obejściem (ambitem), z kaplicami, zakrystia, skarbiec, krypta, wieże kruchta, masyw zachodni komunikacja we wnętrzu - przejścia miedzy kaplicami klasztor: wirydarz, krużganki, kapitularz, refektarz
c. fasada frontowa - zachodnia	bezwieżowa lub wieżowa (2 lub 1 - z boku, pośrodku, wtopiona w korpus czy do niego dostawiona, poprzedzona atrium, narteksem, kruchtą, portykiem, chórem zachodnim itp., wolnostojąca campanilla ilość wejść

b. bryła

a. układ przestrzenny	bazylika, hala, pseudobazylika, pseudohala
b. sylweta zewnętrzna	zwarta, masywna, lekka, ażurowa, strzelista- wertykalna, horyzontalna, równowaga pionów i poziomów, symetryczna, asymetryczna
c. zwieńczenia budowli	wieża, sygnaturka, kopuła → zwykle na skrzyżowaniu nawy głównej z transeptem lub powyżej łuku tęczowego czyli w miejscu styku korpusu z prezbiterium dachy: dwuspadowy, jednospadowy, namiotowy, hełm wieży

c. elewacje

a. podziały architektoniczne (artykulacja)	porządki architektoniczne - tworzą ramę złożoną z elementów pionowych: kolumn lub pilastrów składających się z bazy, trzonu (kanelowany/ żłobkowany lub gładki) i głowicy (kapitel), dźwigających elementy poziome: belkowanie, składające się z architrawu, fryzu i gzymsu. Określenie porządku bądź stylu ułatwia detal zdobiący głowicę, fryz lub gzyms. − porządek dorycki - doryka − porządek toskański - etruski − porządek joński - jonika − porządek koryncki − styl kompozytowy spiętrzony porządek(nawarstwienie porządków)- zasada superpozycji wielki porządek (kolosalny porządek) podziały pionowe: kolumna - ¾, pół i ćwierćkolumna kolumienka (służka) filar - międzyościerzowy, wiązkowy pilaster lizena skarpa kariatyda kanefora atlant /telamon/ herma podziały poziome: fryz, gzyms zwieńczenia: szczyt (fronton) - przyczółek, blendowy, schodkowo-blendowy, blendowo-sterczynowy, ze spływami, faliste attyka inne: nisza, wnęka, płycina, edikula, blenda, laskowanie
b. obramienia okien i wejść	kształt - biforium, tryforium, rozeta (róża), okno ostrołukowe, okulus, okno balkonowe (porte-fênetre), wole oko, lukarna; wypełnienie - maswerk, oprawa - opaski, pilastry, naczółki (frontoniki), glif wejścia - portal schodkowy portyk- wgłębny, wysunięty, pozorny (pseudo-portyk)
c. układ fasady i elewacji	liczba kondygnacji, czy elewacje takie same czy różne rozczłonkowanie - ryzality

d. wnętrze

a. artykulacja (rozczłonkowanie)	arkady międzynawowe wsparte na filarach lub kolumnach empora galeria tryforialna okna łuk tęczowy skrzyżowanie naw chór muzyczny
b. podziały architektoniczne	jak w opisie bryły
c. nakrycia wnętrza	drewniane: otwarta więźba dachowa strop belkowy lub kasetonowy murowane: kopuła - bęben(tambur), latarnia, trompy, pendentywy (żagielki) sklepienia - gurty, żebra, zworniki, służki, wsporniki, wysklepki, przęsła a) antyk, romanizm, nowożytność, współczesność: kolebka kolebka z gurtami kolebka z lunetami kolebka z lunetami i gurtami krzyżowe b) gotyk, neogotyk: krzyżowo-żebrowe: cztero lub sześciodzielne tzw. piastowskie (z trójpromieniem, przeskokowe, trójdzielne) gwiaździste palmowe sieciowe wachlarzowe stalaktytowe kryształowe krzywolinijne
d. oświetlenie	otwory okienne - rozmieszczenie rola światła we wnętrzu

e. dekoracja

a. malarska	ścienne (al fresco, al secco) - iluzjonistyczne, ramowe - prawo ramy witraż, mozaika, sgrafitto,
b. rzeźbiarska	rzeźba pełnoplastyczna, reliefowa (płaskorzeźba), sztukaterie ornamenty - arabeska, groteska, panoplia, bukranion, meander, o. okuciowy, o. rollwerkowy (kartuszowy zwijany), o. małżowinowo-chrząstkowy, lambrekin, kratka regencyjna, o. wstęgowo-cęgowy, o. kandelabrowy, kimation joński(jajownik, wole oczy), ząbkowanie, astragal, rozeta, palmeta, maszkaron, rocaille, kartusz, medalion, akant, plecionka, fiala (pinakiel), kwiaton, czołgani (żabki, pełzanki), wimperga, obelisk, archiwolta, arkatura(fryz arkadkowy), putto, amorek, uskrzydlona główka anielska, płonący wazon, feston (girlanda)
c. wyposażenie (stałe i ruchome)	nagrobki - bezpośrednio związane z architekturą i wolnostojące, epitafia ołtarze, stalle, ambona, konfesjonał, prospekt organowy, konfesja,

oprac. mgr Barbara Szota - Rekieć

Liceum Plastyczne Nowy Wiśnicz Analiza architektury

3

---