Prezydent USA
1.1. Pozycja ustrojowa prezydenta
W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej odrzucono model monarchii brytyjskiej, choć początkowo pojawiały się propozycje koronowania Jerzego Waszyngtona Dlatego też ojcowie konstytucji zbudowali jednolity, a zarazem monokratyczny organ władzy wykonawczej , jakim jest prezydent. Konstytucja USA w art. II, rozpoczyna się stanowczym stwierdzeniem: „władzę wykonawczą sprawuje prezydent”. Władze powinny się równoważyć (system tzw. check and balances - hamulców i równowagi), ale w praktyce prezydent wyrasta ponad resztę naczelnych organów państwa. Pozycja ustrojowa obecnego prezydenta USA wywodzi się z dziewiętnastego wieku - prezydent silny, "niekoronowany monarcha, sprawujący najpotężniejszy urząd świata". Zatem wszystkie elementy władzy wykonawczej działają w ramach instytucji prezydenta, to on jest przełożonym całej egzekutywy. Pozycja i funkcja prezydenta zgodnie z zapisami konstytucyjnymi są w przeciwieństwie do szczegółowych uprawnień Kongresu, bardzo ogólne. Pozwoliło to dokonywać interpretacji zmierzających do stałego wzrostu władzy prezydenckiej. Ponadto legitymacja prezydenta USA jest wzmocniona - wybory są powszechne, choć pośrednie. Prezydent jest silną przeciwwagą dla Kongresu.
1.2. Wybory prezydenta
Prezydent Stanów zjednoczonych wybierany jest w głosowaniu powszechnym i pośrednim na czteroletnią kadencję. Zgodnie z poprawką XXII może on piastować urząd nie dłużej niż dwie kadencje.
Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom amerykańskim, którzy:
są obywatelami USA od urodzenia (nie naturalizowani)
ukończyli 35 rok życia
zamieszkują na terenie USA co najmniej od 14 lat
dysponują pełnią praw publicznych
Wybór prezydenta jest procesem złożonym przebiegającym w ciągu jednego roku (rok wyboru prezydenta) składającym się z następujących etapów:
prawyborów, które są partyjną instytucją mającą na celu wyłonienie kandydata, który miałby potencjalną szansę zwycięstwa w wyborach prezydenckich. Zatem są one początkiem kampanii wyborczej (quasi kampanii), będącej zarazem sprawdzianem popularności kandydatów ubiegających się o nominację z ramienia swojej partii;
nominacji kandydatów przez partie, czyli ostatecznej decyzji o wyłonieniu kandydata ( który wygrał prawybory) podejmowanej podczas konwencji krajowych dwóch partii (Partii Demokratycznej w lipcu i Partii Republikańskiej w sierpniu). W trakcie trwania konwencji kandydat na prezydenta prezentuje swojego kandydata na wiceprezydenta oraz tzw. „platformę wyborczą”. Ewentualny wiceprezydent to osoba pochodząca z innego stanu, z innych warstw społecznych, reprezentująca inną mniejszość narodową, posiadająca inną osobowość, będąca swoistym dopełnieniem kandydata na prezydenta. Natomiast platforma wyborcza po zatwierdzeniu przez konwencję, pełni głównie funkcje propagandowe, krótko mówiąc ma pozyskiwać głosy wyborcze;
kampanii wyborczej czyli oficjalnej kampanii , która zaczyna się z początkiem września i trwa do wyborów powszechnych;
wyborów powszechnych, które odbywają się w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku miesiąca listopada. Wyborcy nie głosują bezpośrednio na prezydenta, lecz wybierają elektorów. Wyniki wyborów znane są następnego dnia po obliczeniu wyników głosowania powszechnego, a zatem muszą obowiązywać następujące reguły:
- każdy stan dysponuje taką ilością mandatów elektorskich, ile wynosi suma senatorów i członków izby reprezentantów z danego stanu. Każdy stan wybiera co najmniej 3 elektorów (Alaska, Montana, Woyoming), największa liczbę elektorów wybiera Kalifornia - 55. W skutek takiego podziału najbardziej znaczącą rolę odgrywają stany z największą liczbą mieszkańców, tam też prowadzona jest najbardziej intensywna kampania wyborcza
- hołdując zasadzie zwycięzca bierze wszystko wszyscy elektorzy z danego stanu zobowiązani są oddać swoje głosy na kandydata, który wygrał w ich stanie;
- zwycięzca, potencjalny przyszły prezydent musi uzyskać bezwzględną większość głosów elektorów. W skład kolegium elektorów wchodzi 538 elektorów, zatem za kandydatem na prezydenta musi głosować 270 elektorów;
wyboru prezydenta przez kolegium elektorów, który to formalnie odbywa się w połowie grudnia (poniedziałek po drugiej środzie grudnia). Wtedy to wybrani już w listopadzie elektorzy spotykają się w stolicach swoich stanów i oddają głosy na kandydata, który pozyskał większość głosów w ich stanie. Następnie głosy te przesyłane są do Kongresu, gdzie po przeliczeniu następuje oficjalne ogłoszenie wyników wyborów. Może zdarzyć się sytuacja gdy żaden z kandydatów nie otrzyma bezwzględnej większości głosów, wtedy prezydenta wybiera Izba Reprezentantów spośród trzech kandydatów, którzy uzyskali największą liczbę głosów. Powyższe reguluje XII poprawka. Aby w ten sposób wybrać prezydenta, głosuje się stanami, przy quorum wynoszącym 2/3 stanów, każdy stan ma jeden głos, a wyboru dokonuje się większością ogólnej liczby stanów. Gdyby i ten sposób wyboru zawiódł, obowiązki prezydenta przejmuje wiceprezydent wybrany przez elektorów, a w następnej kolejności, przez Senat;
objęcie urzędu przez prezydenta - elekta następuje formalnie w południe 20 stycznia,. Po przejęciu obowiązków od swojego poprzednika prezydent - elekt wprowadza się do Białego Domu.
Równocześnie z prezydentem i zgodnie z tą samą procedurą wybierany jest wiceprezydent USA. Nie posiada on żadnych konstytucyjnych uprawnień z wyjątkiem przewodniczenia Senatowi , bez prawa głosu.
W sytuacji: niezdolności prezydenta do sprawowania funkcji, opróżnienia urzędu przed upływem kadencji, wiceprezydent przejmuje jego obowiązki do czasu zakończenia swojej kadencji. Natomiast w przypadku, gdy stanowisko wiceprezydenta zostanie opróżnione nowego wiceprezydenta mianuje prezydent po zatwierdzeniu większością głosów przez obie izby Kongresu. W przypadku opróżnienia zarówno urzędu prezydenta, jak i wiceprezydenta, głowę państwa zastępuje speaker Izby Reprezentantów, a w dalszej kolejności przewodniczący Senatu.
1.3. Funkcje prezydenta:
jako głowa państwa prezydent wypełnia funkcje reprezentacyjne i ceremonialne
jako szef administracji federalnej prezydent sprawuje jednoosobowo władzę wykonawczą stojąc na czele rozbudowanego aparatu administracyjnego, obejmującego ok. 3 mln urzędników. Prezydent ponosi odpowiedzialność za działanie tego aparatu stad też ma prawo powoływania i odwoływania pracowników administracji federalnej
będąc szefem rządu prezydent zarządza administracją federalną podzieloną na 13 departamentów, na czele których stoją sekretarze z którymi prezydent tworzy nieformalny gabinet. Powyżej przywołani sekretarze nie posiadają własnych, konstytucyjnych uprawnień, działają w ramach kompetencji prezydenta. Są wykonawcami decyzji prezydenta
będąc wykonawcą ustaw prezydent został wyposażony w specjalistyczny aparat do którego głównych organów zaliczyć należy:
- Urząd Wykonawczy, biuro Białego Domu - grono bezpośrednich doradców stanowiących sztab polityczny prezydenta.
- Biuro Zarządzania i Budżetu, zajmujące się koordynacją i kierowaniem agend rządowych, przygotowujące projekt budżetu federalnego i kontrolujące jego wykonanie, dysponujące funduszami władzy wykonawczej.
- Rada ekonomiczna, zajmująca się analizą stanu gospodarki państwa.
- Rada Bezpieczeństwa Narodowego, koordynująca politykę wew. i zagraniczną państwa.
jako kreator polityki zagranicznej prezydent jest szefem amerykańskiej dyplomacji
prezydent jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych, funkcja ta zgodnie z konstytucją obejmuje prawo do dysponowania siłami zbrojnymi w czasie wojny i pokoju. Kongres wypowiada wojny oraz przyznaje fundusze na cele wojskowe, ale prezydent dowodzi armią w czasie wojny i podejmuje bieżące decyzje. Jednakże gdyby nastąpiła groźba ataku ze strony innego państwa prezydent może wydać rozkaz użycia sił zbrojnych bez zgody Kongresu
uprawnienia prezydenta w zakresie działalności prawodawczej - prezydent jako promotor ustaw (przywódca legislacji). Prezydent nie inicjuje procesu ustawodawczego, ponieważ nie ma prawa inicjatywy ustawodawczej. Natomiast administracja prezydenta opracowuje projekty ustaw, niezbędne z punktu widzenia prowadzonej polityki. Inicjatywy ustawodawcze prezydenta wnoszone są przez członków kongresu należących do partii prezydenta
prezydent posiada prawo podpisania umowy, w ciągu 10 dni po otrzymaniu ustawy, prezydent może ją podpisać lub zwrócić Kongresowi (zawetować)
prezydent posiada prawo weta wobec ustaw Kongresu
- zwykłe - odmowa podpisania i odesłanie projektu Kongresowi. Kongres może obalić weto poprzez ponowne przegłosowanie większością 2/3 głosów w obu izbach
- kieszonkowe - występuje gdy prezydent otrzymał projekt ustawy w ciągu ostatnich 10 dni sesji Kongresu i nie zajmie stanowiska
- nieformalne- prezydent może np. nie przyznać funduszy na realizację postanowień ustawy lub nie wydać rozporządzeń wykonawczych niezbędnych do wykonania ustawy
prezydent wydaje rozporządzenia do ustaw
2. Władza Sądownicza
Władzę sądowniczą w USA wykonują sądy stanowe i federalnego
Sądom federalnym podlegają sprawy uregulowane w konstytucji, ustawach federalnych, umowach międzynarodowych, a także spory między stanami, między mieszkańcami różnych stanów.
System sądów federalnych dzieli się na trzy stopnie:
- sądy dystryktowe jako sądy pierwszej instancji w sprawach cywilnych i karnych, rozstrzyganych przez sędziego zawodowego i ławy przysięgłych;
sady apelacyjne będące instancją odwoławczą w stosunku do rozstrzygnięć sądów dystryktowych;
Sąd Najwyższy w skład którego wchodzi 9 sędziów. Jest on najwyższą instancją odwoławczą, wa w odniesieniu do niektórych spraw instancja pierwszą i ostateczną.
Sędziowie federalni, w tym sędziowie Sądu Najwyższego, są mianowani przez prezydenta za rada i zgodą Senatu. Sędziowie są niezawiśli, pełnią swoje funkcje dożywotnio, mogą być usunięci ze stanowiska jedynie w trybie instytucji impeachmentu.
Podstawowe funkcje władzy sądowniczej:
Funkcja kreacyjna - wynika z prawa precedensowego (common law). Sądy mogą tworzyć prawo
Funkcja interpretacyjna tj. dokonywanie przez sądy wykładni ustaw i innych aktów stanowionych przez Kongres i władze wykonawczą
Funkcja ustrojodawcza - prawo do badania zgodności aktów prawnych z konstytucją
Partie polityczne i system partyjny USA
W Stanach Zjednoczonych mamy do czynienia z systemem dwupartyjnym. Partie amerykańskie (główne Partia Republikańska i Partia Demokratyczna) zasadniczo różnią się od partii europejskich. Przede wszystkim są to partie typu wyborczego, charakteryzujące się specyficzną strukturą i członkostwem, partie bardzo pragmatyczne i nie mające charakteru ideologicznego, co ciekawe stosujące w Kongresie niewielką dyscyplinę partyjną. Naczelnym celem partii amerykańskich jest wygranie wyborów tzw. maszyny wyborcze. Temu głównemu celowi podporządkowana jest struktura organizacyjna partii. Zatem struktura organizacyjna partii jest więc tożsama ze strukturą organizacyjna władz państwowych, komórka partyjna odpowiada wybieralnemu organowi stanowemu czy federalnemu. W partiach amerykańskich pojęcie członka partii i wyborcy to pojęcia tożsame, pokrywające się. Potencjalni wyborcy głosując na kandydatów danej partii utożsamiają się z jej programem, a co za tym następuje uważani są za członków partii.
W amerykańskim systemie partyjnym można wyróżnić partie trzecie, które są partiami marginalnymi, niereprezentatywnymi, posiadające niewielka bazę członkowską i ograniczony zasięg wpływów. Koncentrują swoja uwagę głównie na zmuszaniu partii głównych do zajęcia się problemami dotychczas pomijanymi. (Komunistyczna, Zielonych