ARCHITEKTURA
Agora – główny plac, rynek w miastach starożytnej Grecji. Centrum wokół którego toczyło się życie polityczne i religijne. Czasami odbywały się na agorze zgromadzenia obywateli. Do najbardziej znanych agor należy agora ateńska.
Abakus – czworoboczna płyta będąca najwyższą częścią głowicy kolumny. W porządku doryckim i toskańskim płytka jest kwadratowa i oparta na echinusie, w jońskim i korynckim ma kształt prostokąta o zdobionych i zaokrąglonych krawędziach.
Akroterion (naszczytnik) - terakotowa lub marmurowa dekoracja, która wieńczyła szczyt i boczne narożniki dachu w klasycznych budowlach greckich i rzymskich. Mógł mieć formę palmety, woluty, liści akantu, figury lub grup figur.
Akwedukt – kanał wodociągowy, rurociąg podziemny lub nadziemny, doprowadzający wodę z odległych źródeł na ogół do miast przy wykorzystaniu siły ciążenia ziemskiego. Może być umieszczony na arkadach przeprowadzonych nad rzekami lub nierównościami terenu.
Amfilada - szereg pomieszczeń (pokoi, sal) połączonych ze sobą drzwiami umieszczonymi w jednej linii. Efektowne rozwiązanie stosowane w okresie renesansu, baroku, klasycyzmu w kształtowaniu wnętrz pałacowych oraz dworów w Polsce.
Apsyda (lub absyda) – w architekturze pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione addytywnie do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu. Występowała już w architekturze rzymskiej, stąd przejęta przez chrześcijaństwo.
Architraw (epistyl, nadsłupie) – główny (najniższy) poziomy człon belkowania antycznego, który podtrzymywał belki stropu. Spoczywał on bezpośrednio na kolumnach. W porządku doryckim miał formę prostej gładkiej belki, w pozostałych jego płaszczyzna dzieliła się na trzy fasciae, z których najwyższa była najbardziej wysunięta.
Archiwolta – zdobione ornamentami, profilowane lico łuku, arkady zamykającej portal, najczęściej bogato zdobione.
Atlant (gigant, telamon) - postać mężczyzny podtrzymującego głową, barkami lub rękami element architektoniczny, podpora zastępująca filar, kolumnę. Znana już w architekturze starożytnej, rozpowszechniona w portalach baroku.
Atrium – najczęściej niezadaszone pomieszczenie wewnętrzne.
Attyka – górny element budynku w postaci ścianki, balustrady lub rzędu sterczyn osłaniający dach. Stosowana od starożytności (Grecja, Rzym), a także ponownie od XVI wieku. Charakterystyczna dla renesansowej architektury Polski i Czech.
Akrolit - to starożytny posąg kultowy wykonany z 2 materiałów (np. nagie partie ciała z marmuru lub wapienia, a okryte szatą z polichromowanego drewna). Technikę akrolitu znano w starożytnej Grecji od VII w. p.n.e. i stosowano zamiennie z kosztowniejszą chryzelefantyną.
Baptysterium – budowla wznoszona przez chrześcijan, przeznaczona do ceremonii chrztu, zazwyczaj usytuowana w pobliżu kościoła.
Bazylika – obecnie tą nazwą określa się w architekturze typ kościoła wielonawowego, z nawą główną wyższą od naw bocznych, posiadającą okna ponad dachami naw bocznych. Starożytne świeckie bazyliki budowano jako budynki jedno lub wielonawowe na planie prostokąta, odkryte lub kryte, parterowe lub piętrowe, często z apsydą.
Baza to dolna część, podstawa kolumny , pilastra lub filaru stosowana w porządkach architektonicznych. W starożytności nie występowała tylko w porządku doryckim, w którym trzon kolumny spoczywał bezpośrednio na stylobacie.
Belkowanie (entablatura) – w architekturze klasycznej był to najwyższy, poziomy, spoczywający na kolumnach lub ścianach, trójdzielny człon budowli, składający się z architrawu, fryzu i gzymsu.
Boniowanie – dekoracyjne opracowanie krawędzi oraz lica ciosu kamieni podkreślające ich układ. Rozróżniamy następujące typy boniowania, w zależności od:
układu rowków: płytowe, pasowe;
ukształtowania płyt: płaskie, wypukłe
faktury powierzchni: dzikie, groszkowane, szlifowane, polerowane itp.
Cella (w Rzymie), Naos (w Grecji), – najważniejsze pomieszczenie w starożytnej świątyni, w którym stał posąg bóstwa. W większych świątyniach był dzielony na trzy nawy i poprzedzony portykiem.
Cokół – najniższa nadziemna część budowli lub jej elementów (np. kolumny, filaru). Pełni on dwie funkcje:
konstrukcyjną
ozdobną
Cokołem nazywa się też czasami postument (bazę), na którym umieszczane są rzeźby lub inne dzieła sztuki.
Echinus – lekko wygięty element architektoniczny pod abakusem kapitelu kolumny w porządku doryckim lub toskańskim. Ma kształt podobny do płaskiej poduszki. Można spotkać się z użyciem tego określenia w odniesieniu do dolnej części głowicy w porządku jońskim.
Empora - chór muzyczny – element występujący najczęściej w kościele, rodzaj trybuny. Galeria wsparta na kolumnach lub filarach, otwarta do wnętrza kościoła. Umieszczona nad nawami bocznymi – tworząca osobne pomieszczenie dla np. kobiet, zakonników.
Rozróżniamy:
emporę właściwą – rozbudowane piętro
emporę pozorną – otwór przebity na poddasze
pseudoemporę – tylko otwór w ścianie, markujący emporę, lecz nie prowadzący do żadnego pomieszczenia
Epitafium - napis na nagrobku lub pomniku upamiętniającym zmarłego. Także sam taki pomnik w postaci płyty czy tablicy z napisem ku czci zmarłego, najczęściej nie w miejscu pochówku, lecz w innym miejscu związanym z daną osobą, np. w kościele, na ścianie, filarze lub posadzce. Przykładem dzieła może być Epitafium Kallimacha dłuta Wita Stwosza.
Fasada – efektowna elewacja budynku, o szczególnie dużej dekoracyjności, często nawet monumentalna, spełniająca funkcje reprezentacyjne wobec całego gmachu, a przez to wyróżniająca się spośród pozostałych elewacji.
Filar – pionowa wolno stojąca podpora konstrukcji. Na całej wysokości przekrój poprzeczny ma taki sam kształt. Może to być koło lub najczęściej kwadrat lub prostokąt. Okrągłe filary nazywamy kolumnami. Filar o takich samych wymiarach przekroju poprzecznego nazywany jest słupem.
Fronton, przyczółek – w architekturze klasycznej niski trójkątny szczyt nad portykiem, który ograniczały krawędzie boczne dachu dwuspadowego. Wewnętrzne pole frontonu, gładkie lub wypełnione dekoracją rzeźbiarską, nosi nazwę tympanonu.
Fryz - środkowy, poziomy człon belkowania z reguły leżący między architrawem i gzymsem. Bardzo często zdobiony płaskorzeźbami, był jednym z najbardziej ozdobnych elementów antycznych świątyń. W porządku doryckim fryz składał się z następujących na przemian po sobie metop i tryglifów. W porządku jońskim mamy już do czynienia z fryzem ciągłym ozdobionym reliefem o tematyce mitologicznej, religijnej lub historycznej. Jednym z najwspanialszych przykładów fryzu ciągłego jest fryz z Partenonu.
Głowica (kapitel) to najwyższa, wieńcząca część kolumny, filaru lub pilastra, będąca pośrednim członem konstrukcyjnym między podporą oraz elementami dźwiganymi. Głowice występują w architekturze od starożytności. Już w Egipcie stosowano w pełni rozwinięte, stylizowane głowice roślinne. W architekturze greckiej każdy porządek architektoniczny miał charakterystyczną dla siebie głowicę. W Rzymie oprócz greckich kapiteli pojawiły się kompozytowe i toskańskie.
Gzyms – pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Nierzadko pełni też funkcję ozdobną.
Gzyms w architekturze starożytnej Grecji i Rzymu był jednym z elementów belkowania. Chronił fryzy i koronował całe belkowanie.
Ikona - obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego.
Ikonostas – ściana z ikonami, która w cerkwi znajduje się między miejscem ołtarzowym (sanktuarium, prezbiterium) i nawą przeznaczoną dla wiernych. Ikonostas wprowadza wiernych w mistykę wydarzeń dziejących się w miejscu ołtarzowym.
Ikonoklazm – ruch szerzący się w VIII-IX wieku na terenach Bizancjum i państwa Franków oraz w Niderlandach w XVI w.
Kandelabr – duży, ozdobny, kilkuramienny świecznik stojący. Popularny zwłaszcza w XVIII w., wykonywany z metalu, drewna, porcelany, niekiedy bogato dekorowany. Słynne kandelabry pochodziły z paryskiej pracowni Ph. Specjalny rodzaj to menora.
Kanelury (żłobki, kanele) – płytkie, wklęsłe pionowe wyżłobienia, zdobiące na całej długości trzon kolumny lub pilastra, albo inną powierzchnię. Wyżłobienia te stykają się ze sobą ostrymi krawędziami, ale mogą też być przedzielone płaskimi listewkami.
Kariatyda - podpora architektoniczna w formie postaci, najczęściej kobiecej, spełniająca funkcję kolumny podtrzymującej gzyms lub balkon czy belkowanie. Charakterystyczna zwłaszcza dla porządku jońskiego.
Kaseton – wieloboczne, najczęściej kwadratowe, zagłębienie widoczne od spodu stropu (strop kasetonowy - kaseton w stropach drewnianych otrzymywany jest przez wprowadzenie dodatkowych beleczek w polach pomiędzy belkami stropowymi), sklepienia lub kopuły. Umieszczane także od spodu na gzymsach, arkadach. Kasetony stosowane są jako dekoracja.
Katedra, kościół katedralny, kościół biskupi – w Kościele zachodnim główny kościół biskupa diecezjalnego, arcybiskupa (archikatedra) lub patriarchy (kościół patriarchalny), w którym ogłasza on wiernym swoje nauczanie. W historii sztuki i kultury utarło się, by ogólnie nazywać katedrami wielkie kościoły romańskie i gotyckie, niekoniecznie stanowiące katedry we właściwym sensie.
Krzyż łaciński † – podstawowa forma krzyża chrześcijańskiego. Jest symbolem ukrzyżowania Chrystusa, dla chrześcijan znakiem zbawienia, miłości Boga, zwycięstwa.
Krzyż grecki - jedna z form krzyża. Od wieków, w różnych wariacjach, w symbolice różnych religii, związanej z czterema stronami świata. Obecnie występuje m.in. jako symbol:
wraz z półksiężycem Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca,
Grecji (Herb Grecji, Flaga Grecji),
Katakumby - po raz pierwszy tego terminu użyli Rzymianie by określić miejsce na ulicy Via Appia, gdzie wydobywano skałę tuf, używaną do budowy umocnień. Miejsce wydobycia znajdowało się niedaleko jamy w której pochowany był Święty Sebastian. Dlatego miejsce to nazwano katakumbami. Pierwsze podziemne cmentarze powstały w Rzymie w okresie od I w. do IV w. Ściany zdobiono freskami, stiukami, marmurem – symbolami związanymi z religią chrześcijańską. Nazwa katakumby odnosi się także do grobowców egipskich. Budowane one były (podobnie jak i kolumbaria) w I Okresie Przejściowym i w Średnim Państwie.
Kopuła – sklepienie półkoliste lub półeliptyczne oparte na murze lub bębnie na planie kolistym, eliptycznym albo wielobocznym za pośrednictwem pendentywów lub tromp. Do budowy kopuł używano ciosów kamiennych lub cegieł w kształcie klina. Sklepienna część kopuły nazywana jest czaszą, a widoczna z wnętrza podniebieniem.
Łuk (architektura) - linia krzywa, według której prowadzony jest łęk. Popularnie używa się słowa łuk na określenie łęku lub elementu dekoracyjnego w kształcie łuku. W architekturze występują łuki o różnych kształtach, mogą być prowadzone jako odcinki koła, elipsy lub paraboli złożone z jednego lub więcej odcinków. Kształty łuków spotykane w budownictwie noszą różne nazwy, np.: ostry, podkowiasty, ośli grzbiet, trójlistny, czterolistny lub pięciolistny, Tudora, cebulasty. Konstrukcje w kształcie łuku znane były w czasach starożytnych (np. brama Isztar w Mezopotamii).
W architekturze łuk triumfalny to budowla w kształcie monumentalnej, wolno stojącej bramy stawiana dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia, zwykle zwycięstwa militarnego. Pierwsze łuki triumfalne powstawały w starożytnym Rzymie, później ten typ budowli był wznoszony w innych krajach i epokach historycznych.
Maswerk– geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, przeźrocza, rozety, itp. Występuje także jako dekoracja ścian, murów, wimperg, blend. Taki element jest nazywany ślepym maswerkiem.
Megaron – w starożytności początkowo jednoizbowy, prostokątny budynek użytkowany przez mężczyzn. Jego forma przypominała perystyl, do którego wchodziło się przez kolumnowy przedsionek umieszczony na krótszej ścianie. Pośrodku izby umieszczano palenisko, nad którym znajdował się otwór w dachu do odprowadzenia dymu. Czasami przed budynkiem umieszczano portyk.
Metopa - wyraz o kilku zbliżonych znaczeniach.
w architekturze - kwadratowa lub prostokątna płyta na fryzie w budowlach w starożytnej Grecji. Była ona zazwyczaj zdobiona płaskorzeźbą, ale zdarzały się też metopy gładkie.
w sztuce - metopa to wyraźnie wyodrębnione, zbliżone do kwadratu pole, umieszczane na brzuścu naczynia, z reguły pokryte rysunkiem.
Nawa - część kościoła położona pomiędzy prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych. Nawy są zazwyczaj oddzielone rzędem podpór - filarów lub kolumn.
Pilaster – ustawiony przy ścianie (lub w częściowo w nią wtopiony) filar, nieznacznie występujący przed lico ściany. Pełni on zarówno funkcję konstrukcyjną (podpora), jak też dekoracyjną. W starożytności pilastry występowały dużo rzadziej niż półkolumny i używane były głównie w architekturze rzymskiej. Podobnie jak kolumna składa się z głowicy, gładkiego lub kanelowanego trzonu oraz czasami z bazy i cokołu.
Portal to ozdobne obramienie drzwi wejściowych w kościołach, pałacach, ratuszach, bogatszych kamienicach czasami także drzwi wewnętrznych. Ozdoba w zależności od epoki zróżnicowana pod względem architektonicznym. W starożytnej Grecji była to opaska, w Rzymie fryz, niekiedy portyk. W czasach romańskich portal stanowiła półkolista archiwolta.
Portyk- budynek na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn, które wspierały dach zamknięty z jednej strony ścianą. Czasami zdarzały się portyki kilkupiętrowe. Portyk był bardzo często stosowany w architekturze rzymskiej.
Propyleje – monumentala budowla, budynek bramy na planie prostokąta z kolumnami, przez którą prowadzi droga do temenosu – świętego miejsca. Zapewne najsłynniejsze propyleje znajdują się przy wejściu na Akropol ateński.
System przyporowy – rodzaj konstrukcji, która rozwinęła się w gotyku i umożliwiła wykonywanie sklepień o dużych rozpiętościach i na znacznych wysokościach. Konstrukcja składa się z łęków i filarów przyporowych. Po zastosowaniu tego systemu konstrukcje budynków kościelnych można było budować znacznie wyższe i smuklejsze.
Pylon – wieża o prostokątnej podstawie, wznoszona parami i zwężająca się ku górze. W starożytnym Egipcie w czasach Nowego Państwa pomiędzy wieżami pylonu znajdowało się wejście na dziedziniec świątyń. Ściany ich były zdobione reliefami i inskrypcjami chwalącymi czyny faraonów i bogów egipskich.
Transept - część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku. W romańskich bazylikach dwuchórowych występują dwa transepty - wschodni i zachodni. Na skrzyżowaniu transeptu i nawy głównej może występować wieża.
Tympanon - w architekturze klasycznej wewnętrzne trójkątne pole frontonu, często wypełnione rzeźbą. W architekturze romańskiej i gotyckiej półkoliste lub ostrołukowe pole wypełniające przestrzeń między nadprożem a łukiem portalu, wypełnione najczęściej płaskorzeźbą o tematyce Sądu Ostatecznego.
Rozeta – ornament architektoniczny w kształcie rozwiniętej róży. W architekturze gotyku rozetą nazywa się okrągłe okno wypełnione witrażem i ornamentem maswerkowym umieszczone nad głównym portalem kościoła. W Krakowie znajduje się m.in. nad wejściem do Katedry na Wawelu.
Rotunda to budowla w układzie centralnym wzniesiona na planie koła. Składa się z jednego pomieszczenia przykrytego często kopułą. Czasem z dobudowanymi apsydami. Rotunda może stanowić budynek zamknięty, czasem okolony kolumnadą. Budowle tego typu znane są od starożytności.
Sklepienie gwiaździste - sklepienie krzyżowo-żebrowe lub żaglaste, w którym wprowadzono dodatkowy podział pól tworząc obraz gwiazdy.
Sklepienie klasztorne - sklepienie zbudowane na planie kwadratu z dwóch, przenikających się sklepień kolebkowych, z których pozostawiono boczne części sklepień. Podparte jest na czterech ścianach.
Sklepienie kolebkowe (beczkowe) - sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej. Wykonywane z ciosów kamiennych w kształcie klińca przewiązanych z zasadą mijania spoin.
Sklepienie kryształowe - sklepienie stosowane w późnym gotyku, w którym zrezygnowano z żeber a wysklepki sklepienne mają ostre krawędzie. Uzyskiwano w ten sposób powierzchnie złożone z licznych, małych wysklepek, na których gra światła tworzyła ciekawy efekt dekoracyjny.
Sklepienie krzyżowe - sklepienie zbudowane na planie kwadratu z dwóch, przenikających się sklepień kolebkowych, z których pozostawiono górne części sklepień. Podparte jest na czterech filarach lub słupach usytuowanych w wierzchołkach kwadratu
Sklepienie krzyżowo-żebrowe - sklepienie krzyżowe o wyraźnie zaznaczonych łękach przez wymurowanie żeber w miejscu przenikania kolebek.
Palmowe sklepienie – sklepienie zbudowane na łękach promieniście rozchodzących się z punktów podparcia – jednej lub kilku kolumn wewnątrz pomieszczenia. Sklepienie stosowane najczęściej w okresie późnego gotyku angielskiego.
Sklepienie trójdzielne, tzw. sklepienie piastowskie – sklepienie żebrowe występujące w okresie wczesnego gotyku na terenie Dolnego Śląska, Małopolski
Sklepienie sieciowe - sklepienie najczęściej kolebkowe, w którym wprowadzono krzyżujące się żebra. Żebra tworzą siatkę rombów. Sklepienie wprowadzono pod koniec gotyku.
Sklepienie zwierciadlane - sklepienie klasztorne o bardzo małej krzywiźnie albo sklepienie przechodzące w płaski strop powyżej krótkiego odcinka krzywizny.
Sklepienie żaglaste – sklepienie na planie kwadratu lub innego wieloboku, zbudowane z czaszy kuli lub elipsoidy, o średnicy większej niż przekątna wieloboku stanowiącego plan pomieszczenia przykrytego tym sklepieniem.
Sklepienie żebrowe - sklepienie, które posiada żebra na linii przenikania kolebek lub innych elementów sklepionych. Występuje w architekturze gotyku, jako szkielet sklepienia lub w renesansu północnej Europy, jako element ozdobny. Do sklepień żebrowych należą sklepienia:
krzyżowo-żebrowe;
gwiaździste;
palmowe.
Sklepienie żaglowe - sklepienie na planie kwadratu lub innego wieloboku, zbudowane z czaszy kuli lub elipsoidy, o średnicy równej przekątnej stanowiącego plan pomieszczenia przekrytego tym sklepieniem.
Stylobat to górna powierzchnia kamiennej podstawy antycznych budowli (głównie świątyń), najwyższy stopień stereobatu. Dźwigał on całą konstrukcję budowli. W porządku doryckim bezpośrednio na nim stały kolumny.
Termy – łaźnie rzymskie, to kompleks obiektów ulokowanych na rozległym terenie, dostępnych dla wszystkich o określonych godzinach. Termy zaopatrywane były akweduktami w źródlaną wodę.
Tondo to w sztuce obraz bądź płaskorzeźba w kształcie koła. Tondo było charakterystyczne dla sztuki włoskiego renesansu. Najczęstszym motywem tond były scenki religijne, często przedstawienia Matki Boskiej z Dzieciątkiem Jezus.
Tryglif to prostokątna płyta stosowana w starożytności w porządku doryckim. Była ona umieszczana między metopami we fryzie oraz na narożnikach budowli.
Zikkurat – monumentalna budowla sakralna w starożytnym Sumerze, Babilonii, Asyrii i Elamie w formie tarasowo uformowanej wieży. Najczęściej budowle te były połączone z kompleksami świątynnymi, które usytuowane były w centrach miast babilońskich.
Żłobkowanie, kanelowanie, pionowe, wklęsłe rowki (kanele, kanelury) na trzonach kolumn i pilastrów, stosowane głównie w klasycznych porządkach architektonicznych. Żłobkowanie może obejmować całą kolumnę lub jej górną część, kolumna nabiera dzięki niemu lekkości i smukłości.
MALARSTWO
Al secco – technika malarska polegająca na pokrywaniu suchego tynku (w przeciwieństwie do fresku) farbami zmieszanymi z wodą. Nazwa pochodzi z języka włoskiego, w którym oznacza właśnie "na sucho". Technikę tę stosowano już w starożytności.
Fresk (z wł. fresco - świeży) - malowidło ścienne wykonane na mokrym tynku. Inne nazwy to al fresco i buon fresco. Freski malowane są na mokrym tynku wykonanym jako wielowarstwowy z warstwami wykonanymi z zapraw o różnym składzie. Fresk malowany jest specjalnymi farbami przy użyciu pędzli.
Enkaustyka - technika malarska znana już w starożytności. Enkaustyka polegała na stosowaniu farb w spoiwie z wosku pszczelego, czasem z dodatkiem olejów schnących dla zwiększenia płynności farby. Farby nakładano na podłoże w stanie płynnym, przy pomocy podgrzewanych metalowych łopatek.
Perspektywa — określenie stosowane w architekturze, malarstwie, fotografii i innych sztukach wizualnych oznaczające sposób oddania trójwymiarowych obiektów i przestrzeni na płaszczyźnie. Istnieje kilka rodzajów perspektywy: linearna (zbieżna, geometryczna), barwna (malarska), powietrzna, odwrócona.
Polichromia - wielobarwna ozdoba malarska ścian, sufitów, podniebienia sklepień, rzeźb stosowana do dekoracji wewnętrznych i zewnętrznych. Polichromie wykonywano nie tylko na materiałach kamiennych i tynkach, ale także na drewnie, wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń w budownictwie sakralnym i świeckim.
Akwarela to nazwa techniki malarskiej i jednocześnie nazwa obrazów wykonywanych tą techniką. Technika ta polega na malowaniu rozcieńczonymi w wodzie pigmentami na porowatym papierze, który szybko wchłania wodę.
Pastel — technika malarska oraz środek rysunkowy i malarski w formie kolorowego sztyftu, kredki lub ołówka, służący do nanoszenia kolorowych pigmentów na podłoże. Wytwarza się go poprzez zmieszanie pigmentu, kredy i spoiwa z gumy.
Sfumato (wł. sfumato = zadymione, mgliste, cieniowane) — w malarstwie olejnym łagodne przejścia z partii ciemnych do jasnych, dające mgliste, "miękkie" efekty kolorystyczne. Technika ta wykorzystywana była m.in. przez Rafaela Santi oraz Leonarda da Vinci i jego szkołę. Przykładem użycia tej techniki jest obraz Leonarda da Vinci św. Jan Chrzciciel oraz Mona Lisa. Sfumato było charakterystyczną techniką dla okresu renesansu.
Malarstwo temperowe to technika malowania przy użyciu farb temperowych oraz dzieła malarskie powstałe w tej technice. Malarstwo to, znane od starożytności, było wiodącą techniką w okresie średniowiecza. Tempera to najczęstsza i najtrwalsza, obok woskowej, technika, w której spoiwo barwników jest organiczne.
RZEŹBA
Kontrapost - w sztukach plastycznych sposób ustawienia postaci tak, iż cały ciężar jej ciała opiera się na jednej nodze, podczas gdy druga jest odciążona i lekko wspiera się na ziemi. Kontrapost znany był już w starożytnym Egipcie i Grecji.
Kora (architektura) - Posąg dużych rozmiarów stanowiący podporę arhitektoniczną.
Kuros (gr. κοῦρος - młodzieniec) - typ posągu w sztuce starożytnej Grecji, przedstawiający stojącego, nagiego młodego mężczyznę z falistymi włosami i zagadkowym uśmiechem (archaiczny uśmiech), z rękoma zawsze opuszczonymi wzdłuż ciała i lewą nogą wysuniętą lekko do przodu. Ten typ posągu był charakterystyczny dla drobnej i monumentalnej sztuki greckiej okresu archaicznego.
Relief (płaskorzeźba) – kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła. Dzieło dwuwymiarowe. Pomimo że płaskorzeźby powstawały jako dekoracja architektoniczna, to często stanowią odrębne, pełnowartościowe dzieło sztuki.
Piedestał – podstawa pomnika, posągu itp. W architekturze starożytnego Rzymu stosowany w porządkach architektonicznych pod kolumnami i w łukach triumfalnych.
IKONOGRAFIA
Alegoria (gr. ἀλληγορία allēgoría, od ἀλληγορέω allēgoréo - "mówię w przenośni, obrazowo") – w literaturze i sztukach plastycznych podstawienie pojęć oderwanych, pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.
Kanon (sztuka) - zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie w odniesieniu do przedstawiania ludzkiej postaci, stylu architektonicznego, lub wszelkich form artystycznych na określonym obszarze. Najstarszy i najdłużej obowiązujący był kanon sztuki starożytnego Egiptu. W starożytnym Egipcie miał znaczenie religijne i polityczne.
Nimb (łac. nimbus – chmura) – termin w sztuce oznaczający świetlistą aurę, poświatę, rysowaną na obrazach wokół postaci świętych blisko związanych z Chrystusem. Z czasem nimb stawał się coraz bardziej symboliczny, a aura okalająca głowę (na zdjęciu) przerodziła się w aureolę.
Krzyż (etymologicznie z łac. crux) – znak, kształt lub przedmiot w postaci dwóch linii przecinających się, na ogół pod kątem prostym (†). Jest jednym z najstarszych symboli ludzkości znanym w większości starożytnych religii. Niemal w każdym zakątku ziemi odkryto przedmioty związane z tym znakiem. Zazwyczaj wiązano go jakąś formą kultu sił przyrody