O poprawie Rzeczypospolitej - streszczenie
Na utwór składa się pięć ksiąg, z których każda nawiązuje do innego problemu, jaki widzi i rozważa autor:
Księga I - O obyczajach.
Są to rozważania dotyczące ludzkiej natury
oraz rozważania o charakterze moralizatorskim. Modrzewski uważa, iż człowiek powinien za wszelką cenę
dążyć do doskonałości – żyjąc w wierze i w silnej zgodzie z naturą). Modrzewski czyni sporo odwołań do Biblii szczególnie do Pięcioksięgu Mojżesza.
Księga ta jest ponadto opisem idealnego ustroju, łączącego przymioty monarchii (rządy jednego człowieka, króla), arystokracji (rządu jednej, elitarnej, warstwy społecznej) oraz politei (rządy ludu, większości). Była to wizja utopijna ale Frycz wierzył, iż rządzący właściwie odczytają jego zamiary i będą dążyć do zmiany ustroju w trosce o swoich obywateli.
Księga II - O prawach
Jest to krytyka niesprawiedliwych praw, jakie obowiązywały poszczególne klasy społeczne w XVI wieku. I tutaj po raz kolejny autor powołuje się na Biblię twierdząc, iż nie skoro Bóg stworzył wszystkich ludzi równymi sobie, to nie powinni oni być inaczej karani za popełniane występki.
Księga III - O wojnie
Dowiadujemy się o osobistym stosunku
autora do kwestii wojen – jest on im zupełnie przeciwny. Jednakże wie on, iż świat bez wojen jest niemożliwy i nierealny dlatego tez mówi on o wojnie wymieniając dwa ich rodzaje – wojny sprawiedliwe oraz niesprawiedliwe (zaborcze). Apel o wzmocnienie obronności państwa, stworzenie mocnej, karnej i dobrze opłacanej armii także pojawia się w tej części dzieła. Jest to jednocześnie gwarancja bezpiecznego
państwa dla jego obywateli.
Księga IV - O Kościele
To księga, która nie przysporzyła jej autorowi zbytniej sławy. W niej to bowiem autor śmie krytykować kościół katolicki za jego wyniosłość i brak konsekwencji w działaniu
. Frycz domaga się wolności wyznania i sumienia oraz niezależności Kościoła narodowego wobec papieża. Ponadto apeluje on o równość i zgodę pomiędzy różnymi wyznaniami.
Księga V - O szkole
Jest to księga mająca na celu uświadomienie potrzeby reformy polskiego szkolnictwa. Naczelnym jest tu żądanie poprawy sytuacji bytowej nauczycieli. Frycz potępia przy okazji zbytek,
W niej to bowiem autor śmie krytykować kościół katolicki za jego wyniosłość i brak konsekwencji w działaniu
. Frycz domaga się wolności wyznania i sumienia oraz niezależności Kościoła narodowego wobec papieża. Ponadto apeluje on o równość i zgodę pomiędzy różnymi wyznaniami.
Księga V - O szkole
Jest to księga mająca na celu uświadomienie potrzeby reformy polskiego szkolnictwa. Naczelnym jest tu żądanie poprawy sytuacji bytowej nauczycieli. Frycz potępia przy okazji zbytek, rozrzutność i nadużycia w Kościele, postuluje jednocześnie laicyzację wychowania, podniesienie stanu oświaty, a przez to stopnia wykształcenia społeczeństwa polskiego.
Modrzewski jest znany jako jeden z pierwszych śmiałych krytyków współczesnej sobie Polski. Potępiał on ucisk chłopów, ciemnotę i zacofanie duchowieństwa, ograniczenie praw mieszczan, wystawne życie szlachty. Opowiadał się za zdrowym układem społecznym, choć nie był on demokratą. Modrzewski pojmował nową Polskę jako kraj, pełen sprawiedliwości społecznej, w którym każdy ze stanów, miałby swój wkład w budowę państwa oraz ponosiłby w związku z tym odpowiednie koszta jego utrzymania. Takie państwo powinno w swoim założeniu bronić przed krzywdą i wyzyskiem wszystkich swoich obywateli. Modrzewski domagał się od króla powołania narodowego kościoła. Domagał się także wykształconego duchowieństwa, wolności sumienia, ale za razem sądził, iż nauka i edukacja mają umacniać wiarę chrześcijańską. Wszystko to wyrażał jako umiarkowany publicysta. Chciał on naprawić Polskę, umocnić istniejący system i usprawniać go a nie burzyć państwo.
Utwór Modrzewskiego to forma apelu o pomoc rozbitej wewnętrznie poprzez konflikty klasowe – społeczne, ojczyźnie poprzez podjęcie odpowiednich działań, które autor streszcza bardzo konkretnie w swoim utworze.
Jego utwór to także pewnego rodzaju przewodnik dla rządzących państwem polskim – autor zwraca uwagę na potrzeby reform w najważniejszych sferach życia i funkcjonowania państwa: edukacja, prawo, religia, bezpieczeństwo, dobre obyczaje (moralność) to główne sfery, w jakich panuje nieporządek i które wymagają uporządkowania i pewnego usystematyzowania. Frycz nie nakazuje rozbicia państwa polskiego a jedynie zachęca do niezbędnych reform, które nie tylko usprawnią działanie państwa ale także pozwolą jego obywatelom żyć komfortowo i spokojnie.
Jak widać po tytułach poszczególnych ksiąg apel autora skierowany jest do najważniejszych przedstawicieli życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego kraju. W każdej z tych sfer autor doszukuje się jakiś nieprawidłowości i mówi o nich, jednocześnie wskazując na możliwe formy poprawy.
Sam tytuł dzieła już nam wiele mówi o jego zawartości – O poprawie Rzeczypospolitej, co oznacza, iż autor dostrzega potrzebę zmian czy też dokonania pewnych przemian w funkcjonowaniu kraju, po to by jego obywatelom było łatwiej w nim żyć i funkcjonować.
Dzieło jest przesycone niemądrą nadzieją na zmianę i na to, iż nie tylko rządzący ale i sami obywatele podejmą wszelkiego trudu by „naprawić” swoją ojczyznę. Czemu nadzieja ta jest niemądrą ? Ponieważ wszystko co działo się w ówczesnej Polsce było przesycone żądaniami i pomysłami szlachty, która jak to wiadomo nie tylko z przekazów Modrzewskiego ale i z innych dzieł ówczesnej epoki, nie zbyt dbała o interesy Polski. Wystarczyło by jeden z nieprzytomnych szlachciców krzyknął : Liberum veto,
Wystarczyło by jeden z nieprzytomnych szlachciców krzyknął : Liberum veto, a obrady nad daną reformą zostawały natychmiast przerywane i nie powracano do nich już więcej.
Jak zatem dzisiaj należy odczytywać ten dramatyczny w gruncie rzeczy apel do ówczesnej średniowiecznej szlachty? Należy przede wszystkim postrzegać go jako dobrą lekcję patriotyzmu dla nas wszystkich. Pokazując jak żyła i czym kierowała się ówczesna Polska, trzeba podkreślić, iż należy takich pomyłek unikać, iż należy przede wszystkim patrzeć na Polskę wciąż jako na kraj o ogromnym potencjale i starać się potencjał ten wykorzystywać by mądrze zarządzać zarówno oświatą jak i polityką, zarówno w świecie ludzi świeckich jak i w świecie katolickim.