Szkoła Rycerska 1765-1794

Do XVII wieku siła wojskowa Polski opierała się na masie pospolitego ruszenia, powoływanego w razie potrzeby uchwałą sejmu, oraz na wojskach zaciężnych werbowanych również do wykonywania określonych zadań militarnych. Jednostki stałe, tzw. Kwarciane, a później komputowe, były stosunkowo nieliczne. Rozwój broni palnej w XVI i XVII wieku spowodował, żę wzrosły wymagania dotyczące wyszkolenia żołnierzy i oficerów. Wiązało się to z narastającymi żądaniami wzmocnienia władzy królewskiej i dokonania reform prowadzących do wzmocnienia państwa. Pierwszy z takimi postulatami wystąpił biskup kijowski Józef Wereszczyński w 1594 roku. Po ponad stu siedemdziesięciu latach nowy król Stanisław August Poniatowski zrealizował postulat biskupa Wereszczyńskiego. W roku 1765 z inicjatywy króla Poniatowskiego ( powstała Akademia Szlachecka Korpusu Kadetów, zwana popularnie Szkołą Rycerska , była ona pierwszą państwową szkołą Rzeczypospolitej. Utworzenie jej nie było rzeczą łatwą, ponieważ brakowało środków finansowych, dlatego początkowo wydatki na szkolę finansowano jedynie z królewskiej szkatuły. Za te pieniądze zakupiono w stolicy budynek, do dziś zwany Pałacem Kazimierzowskim oraz mundury, wyposażenie i pomoce szkolne. Najwyższym zwierzchnikiem szkoły był król. Sprawował on piecze nad doborem kadry dowódczej i personelu dydaktycznego. Na komendanta król powołał Adama Kazimierza Czartoryskiego(napisał Katechizm kadecki), Pozostawał on, podobnie jak jego królewski kuzyn, pod wpływem liberalnych rządów brytyjskiej myśli pedagogicznej. Zainteresowania i wiedza pedagogiczna predysponowały go do zajmowania stanowiska, które mu król zaofiarował. Czartoryski był oddanym patriotą, który szczególnie zaangażował się w tworzenie szkoły. Obowiązki swoje sprawował przy pomocy zastępcy komendanta, trzech wyższych oficerów , brygadierów i podbrygadierów. Jego pierwszym następcą został na, krótko, książę August Sułowski. Został on zastąpiony 1767 r. przez gen. Por. Fryderyka Józefa Moszyńskiego. Pierwszym dyrektorem został, w roku 1767, pastor anglikański, Brytyjczyk John Lind, który do założeń przeniósł programowych wniósł wzorce przeniesione z anglikańskich wyższych zakładów naukowych epoki. Dyrektorem nauk został w roku 1772 Wirtenberczyk pastor ewangelicki Krzysztof Pfleiderer, absolwent Uniwersytetu w Tybindzie i doktor tegoż Uniwersytetu. W roku 1781 zastapił go Jan Michał Hube, pierwszy polak na tym stanowisku, który pozostał na nim do końca istnienia szkoły.

Szkoła miała na celu przygotowanie oficerów do armii Rzeczypospolitej i młodzieży szlacheckiej do służby publicznej. Kadrę nauczycielską tworzyli zarówno oficerowie prowadzący przedmioty wojskowe, jak i profesorowie. Pierwszym dyrektorem naukowym był Filip Ordutowski, J. Lind (Anglik), potem Ch. Pfleiderer ( Niemiec, profesor matematyki). Szkoła Rycerska była szkoła średnią ogólnokształcącą z przedmiotami zawodowymi. Jej program ulegał kilkakrotnym zmianom. W pierwszych latach miała ona jedynie charakter wojskowy. Kształciła chłopców w wieku 16-18 lat, ucząc ich matematyki, teoretycznej i praktycznej, zasad fortyfikacji, rysunków, języków nowożytnych oraz prawa natury. Po reformie w 1768 roku szkoła przyjmowała młodzież przeważnie z niezamożnej szlachty od 8 do 12 roku życia, która w szkole przebywała do ok. 18 roku życia. Szkoła rycerska kształciła nie tylko przyszłych wojskowych, ale także przyszłych urzędników państwowych . Program ogólnokształcący obejmował wiele przedmiotów, takich jak: łacina , język francuski, niemiecki, historia powszechna i Polski, geografia, filozofia, matematyka, geometria, literatura polski. Kandydaci do służby wojskowej wybierali obok przedmiotów ogólnokształcących jak język, historia, literatura; inżynierię wojskową, zaś ci , którzy wybierali służbę cywilną uczyli się ponadto prawa i konstytucji. Językiem wykładowym szkoły był język polski. N początku jednak rola jego była ograniczona ze względu na cudzoziemskie pochodzenie większości profesorów. W drugim dziesięcioleciu istnienia szkoły, rola języka polskiego znacznie się rozszerzyła, dzięki zwiększeniu liczny polskich profesorów. W klasach najniższych uczono kadetów pisania , czytania , ortografii i stylu polskiego, zaś w klasach wyższych historii literatury polskiej. Szkoła dbała również o wychowanie fizyczne kadetów, organizowane były różne wycieczki i ćwiczenia sprawnościowe oraz wyrobienie form towarzyskich przez udział w różnych uroczystościach dworskich i państwowych. Bardzo ważną rolę odgrywała biblioteka, która została stworzona i ufundowana częściowo przez Adama Czartoryskiego i która była dużym ułatwieniem w pracy dydaktycznej szkoły. Drugim obok wykształcenia celem edukacji w szkole było wpajanie kadetom miłości do ojczyzny. Kultywowano patriotyzm. Kadet miał pracować nad sobą, rozwijać umysł, charakter i ciało tak, by był zdolny do służenia krajowi zarówno jako żołnierz, jak i obywatel.

Szkoła Rycerska była nowoczesną uczelnią. Wywarła ogromny wpływ na uformowanie ówczesnej elity społeczeństwa. Jej wychowankami byli wybitni politycy, świetni dowódcy. Oddziaływali oni na dzieje państwa i narodu w epoce zapisanej takimi wiekopomnymi wydarzeniami jak Konstytucja 3 Maja i całe dzieło Sejmu Wielkiego jak i powstaniem kościuszkowskim. Do wybitnych wychowanków Szkoły rycerskiej należeli m.in. Tadeusz Kościuszko, jego adiutant w czasie powstania Julian Ursyn Niemcewicz, Jakub Jasiński, przywódca powstania w 1794 r. w Wilnie, późniejszy generał legionowy Karol Kniaziewicz, gen. Józef Sowiński, bohaterski obrońca Woli w czasie powstania listopadowego, wybitny polityk i ekonomista w czasach Królestwa Kongresowego, Ksawery Drucki-Lubecki i wielu innych polskich patriotów. Szkoła przetrwała pierwszy i drugi rozbiór Polski. Została zamknięta w grudniu 1794 r.

Bibliografia:

Łukasz Kurdybacha „Historia wychowania” – Tom I, PWN, Warszawa 1965

Stefan Możdżeń „ Zarys Historii wychowania” – cześć 1

Temat: Szkoła Rycerska 1765-1794