Temat: Szkola rycerska
15 marca 1765 roku z inicjatywy krla Stanislawa Augusta Poniatowskiego zostala zalozona w Warszawie Szkola Rycerska, zwana takze Szkola Kadetw. W planach zalozyciela miala ona poprzez swoich wychowankw odegrac wazna role ratowania zagrozonej upadkiem Ojczyzny. Ciemnota, prywata, lapownictwo gleboko wryly sie w umysly i serca rzadzacej Rzeczypospolita klasy szlacheckiej i wielu magnatw. Szczytowym okresem upadku moralnego elity odpowiedzialnej za losy kraju byly czasy saskie. Inicjatywa Poniatowskiego nawiazywala do wczesniejszej dzialalnosci reformatorskiej Stanislawa Leszczynskiego i ks. Stanislawa Konarskiego.
Zgodnie z intencjami krla, Szkola Rycerska byla przeznaczona dla mlodziezy pochodzenia szlacheckiego i miala ksztalcic przyszlych oficerw armii Rzeczypospolitej. Wszakze obok przedmiotw scisle wojskowych, wychowankowie otrzymywali rwniez wyksztalcenie oglne, zgodnie z ideami gloszonymi przez ks. Konarskiego, ze Polsce potrzebni sa na wszystkich odpowiedzialnych stanowiskach ludzie wyksztalceni. Program opracowany przy wsplpracy Anglika Johna Linda przewidywal oglne wyksztalcenie w ciagu 4 lat, z duzym naciskiem na nauke jezykw obcych. W ciagu nastepnych dwch lat uczniowie przygotowywali sie do zawodu wojskowego (m.in. jednym z przedmiotw byla inzynieria wojskowa) oraz do sluzby cywilnej (prawo i konstytucja). Wyksztalcenia dopelniala nauka fechtunku - sztuki wladania szabla lub szpada, jazdy konnej, tancw, czasem takze muzyki. Te przedmioty okreslano mianem kunsztw. Komendantem Szkoly zostal ksiaze Adam Kazimierz Czartoryski. Byl to jeden z najwybitniejszych mezw tamtej trudnej epoki. Jako goracy patriota, w tym duchu pragnal wychowywac swoich uczniw. W opracowanym przez siebie programie zwanym "Katechizmem kadeckim" pisal m.in.: "Jaki powinien byc kadet? Powinien miec milosc, bojazn Boga i przywiazanie do religii przed oczyma, powinien Ojczyzne swa kochac i jej dobro nade wszystko i sposobic sie do tego, aby sie mgl poswiecic na jej uslugi, powinien byc cnotliwy, pelen poszanowania dla zwierzchnich; dobroczynnosci i afektu dla rwnych, wzgledu dla nizszych. (...) Co to jest szlachetnosc duszy? - stawia pytanie Czartoryski - Najtrudniejsza jest to rzecza do znalezienia i opisania, lecz chcac (lubo pewnie niedoskonale) cokolwiek zblizajace sie do pojecia dac odpowiedzi, rzeklbym, ze jest to dotkniecie najsubtelniejsze w uczuciach, ktre nas ostrzega wzgledem siebie samych i drugich; wzgledem siebie samych dociekaniem szybkim najlepszych pozorw wszystkiego tego, coby upodlic nas moglo; wzgledem zas drugich, zgadywaniem wlasna dusza, coby sie dla nich stac moglo przykroscia". Do wybitnych wychowankw Szkoly Rycerskiej nalezeli m.in. Tadeusz Kosciuszko, jego adiutant w czasie powstania Julian Ursyn Niemcewicz, Jakub Jasinski, przywdca powstania w 1794 r. w Wilnie, pzniejszy general legionowy Karol Kniaziewicz, gen. Jzef Sowinski, bohaterski obronca Woli w czasie powstania listopadowego, wybitny polityk i ekonomista w czasach Krlestwa Kongresowego, Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki i wielu innych polskich patriotw. Szkola przetrwala pierwszy i drugi rozbir Polski. Zostala zamknieta w grudniu 1794 r.