Karbon 360-290 (186) mln lat temu

Na półkuli południowej, na lądzie Gondwana w późnym karbonie nastąpiło zlodowacenie obejmujące Antarktydę oraz przylegające duże fragmenty Afryki południowej, Ameryki Południowej, Australii oraz Indii. W strefie równikowej w warunkach gorącego i wilgotnego klimatu rozwijały się bujne lasy tropikalne, które dały początek licznym złożom węgla kamiennego. Według wielu naukowców w karbonie raptownie wzrosła ilość tlenu w atmosferze z 15% do ponad 30% pod koniec okresu. Jednocześnie bardzo spadł udział dwutlenku węgla.

FAUNA:
Amonitowate były pospolite w całym okresie, przy czym dotyczy to goniatytów. Klymenie, reprezentowane przez jeden rodzaj przetrwały z dewonu, wymarły na samym początku okresu, a inne rzędy amonitowatych były nieliczne. Doszło do bardzo intensywnego rozwoju otwornic, zwłaszcza wapiennych, w tym form dużych. Bardzo pospolite były ramienionogi zawiasowe i małżoraczki, kontynuując swój szczyt rozwoju zapoczątkowany w dewonie. W dalszym ciągu pospolite były także wielkoraki, ślimaki, gąbki i łodzikowate. Doszło do wielkiego rozkwitu liliowców, które w tym okresie przeżywały szczyt rozwoju. We wczesnym karbonie zachodził szybki rozwój i radiacja koralowców Rugosa (powszechnie, ale nieprawidłowo zwanych czteropromiennymi). Jednak na początku późnego karbonu ta grupa mocno podupadła i stała się marginalna. W karbonie po raz pierwszy zaczęły się szybko rozwijać małże morskie. Trylobity i koralowce z grupy Tabulata były w karbonie sporadyczne, a ostatnie graptolity wymarły we wczesnym karbonie.

W związku z wilgotnym oraz gorącym klimatem i rozwojem lasów miał miejsce eksplozywny rozwój fauny lądowej, a zwłaszcza owadów i pajęczaków. Tradycyjnie pisze się o wielkich rozmiarach karbońskich stawonogów, ale olbrzymia większość owadów i pajęczaków nie odbiegała wielkością od dzisiejszych form. Tylko nieliczne rodzaje stawonogów cechowały się gigantyzmem (pojedyncze gatunki osiągały wśród: krocionogów do 1 m, wielkoraków 1,5 m, skorpionów blisko 1m, ważek 0,5 m rozpiętości skrzydeł). Z karbonu pochodzą pierwsze skrzydlate owady, które były pierwszymi zwierzętami latającymi oraz pierwsze lądowe ślimaki.

Kręgowce. W związku z wymarciem pod koniec dewonu ryb pancernych, we wczesnym karbonie doszło do nagłego i dużego wzrostu liczebności i zróżnicowania rekinów, które stały się główną grupą ryb, chociaż w późnym karbonie ich rozwój się trochę zmniejszył. Inne grupy ryb – dwudyszne, trzonopłetwe, kostołuskie i fałdopłetwe – były znacznie rzadsze, choć dwie pierwsze grupy dobrze rozwinęły się w wodach słodkich. Przez cały karbon trwał intensywny rozwój i radiacja płazów, z których zdecydowana większość reprezentowała labiryntodonty. Największe z nich mierzyły prawie 2 m. Na początku późnego karbonu z labiryntodontów powstały pierwsze prymitywne, niewielkie gady, określane jako kotylozaury, które bardzo szybko stały się liczne i zróżnicowane. Pod sam koniec okresu wyodrębniły się z nich gady ssakokształtne.

FLORA
W morzach, podobnie jak w dewonie, rozwijały się glony, głównie zielenice, ramienice i krasnorosty. Na lądach dominowały widłaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe i nasienne (często o pokrojach drzewiastych), które znane pojawiły się już w dewonie. Występowały również mszaki oraz grzyby. Widłaki jednozarodnikowe, częste jeszcze we wczesnym karbonie, w późnym karbonie stały się grupą reliktową, zastępowaną przez widłaki różnozarodnikowe. Wśród skrzypów dominowały drzewiaste kalamity oraz klinolisty. Rozwijały się paprocie zarodnikowe. Nastąpiła ekspansja pierwszych roślin nasiennych – paproci nasiennych, także w klimacie chłodniejszym. We wczesnym karbonie pojawiły się pierwsze nagonasienne drobnolistne – kordaity, a pod koniec karbonu – pierwsze iglaste. W późnym karbonie pojawiły się również problematyczne sagowce.

FAUNA:

-Otwornice- dominowały, znaczenie stratygraficzne i skałotwórcze, osiągające rozmiary do 1 cm.

-Amonitowate- Goniatyty- Bardzo duże znaczenie stratygraficzne mają amonitowate, które w późnym karbonie i wczesnym permie przeżywają szczyt rozwojowy.

-Konodonty- ogromne znaczenie stratygraficzne.

-Liliowce- największe zróżnicowanie.

-Ramienionogi- mają duże znaczenie stratygraficzne, a niekiedy i skałotwórcze

-Koralowce czteropromienne- z jamochłonów najliczniej są reprezentowane. Wymierają z końcem permu.

-Trylobity- znajdowały się w schyłkowej fazie rozwoju.

-Graptolity- wymarły we wczesnym karbonie.

- Małżoraczki- liczne w stanie kopalnym, żyjące zarówno w wodach słonych jak i brakicznych.

-Małże- są liczne, ale podlegają powolnej ewolucji i dlatego ich znaczenie stratygraficzne jest niewielkie.

-Ślimaki- są liczne, ale są to również formy bardzo konserwatywne i dlatego nie odgrywają większej roli w stratygrafii. Pierwsze ślimaki lądowe.

-Wielkoraki– wymarła gromada stawonogów.

Pancerz wąski, prosoma zrośnięta, ze słabo zauważalnym segmentowaniem. Opistoma utworzona przez 12 segmentów. Na końcu prosomy, przy granicy z opistomą para odnóży bardzo powiększona, poszerzona i zmodyfikowana w duże narządy służące do pływania. Największe okazy wielkoraków miały 2,5 m.

Tryb życia: Bentos ruchomy, drapieżne, wody głównie morskie, ale niektóre gatunki żyły w wodach słodkich i półsłonych.

Występowanie: Grupa kosmopolityczna, znana ze wszystkich kontynentów.

Zasięg wiekowy: ordowik – perm.

-Ryby:
-chrzęstnoszkieletowe,

-promieniopłetwe,

-trzonopłetwe,

-dwudyszne.

-Owady- opanowały środowisko powietrzne; niektóre z nich osiągały rozpiętość skrzydeł dochodzącą do 0,8 m.

-Kotylozaury-pierwotnie nazwę tę stosowano na określenie najstarszych i najbardziej pierwotnych gadów kopalnych.

-Labiryntodonty- podgromada wymarłych płazów, żyjących od późnego dewonu do końca wczesnej kredy. Pierwsze labiryntodonty znane są z górnego dewonu. Płazy te były szczególnie liczne w karbonie i triasie. Na początku jury grupa ta mocno podupadła i od tej pory istniała tylko w dość izolowanej Australii. Dobrze zbudowane, masywne, o długości ciała do 5,0 m i wadze do 0,5 tony. Prowadziły ziemnowodny tryb życia, niektóre rodzaje były zwierzętami słodkowodnymi. Nie istniały gatunki w pełni morskie, choć niektóre mogły żyć w deltach. Wszystkie labiryntodonty były drapieżnikami. Były to pierwsze, jeszcze bardzo prymitywne płazy, wywodzące się od ryb trzonopłetwych; posiadały wiele cech rybich. Wywodzą się od nich współczesne płazy i gady.

-Synapsydy- dawniej określane jako "gady ssakokształtne", powstały pod koniec karbonu; dominująca grupa kręgowców lądowych w permie i na początku triasu. Pierwotnie uważano, że wywodziły się z anapsydów, obecnie jednak przyjmuje się, że obie grupy wyewoluowały niezależnie z najprymitywniejszych owodniowców. Ich cechą charakterystyczną było występowanie w czaszce jednego, dolnego otworu skroniowego za każdym okiem (czaszka synapsydalna), gdzie były uczepione mięśnie szczęk.

-Rekiny- we wczesnym karbonie doszło do nagłego i dużego wzrostu liczebności i zróżnicowania.

FLORA:

Na lądach bujnie rozwijała się flora, która była kontynuacją dewońskiego świata roślinnego. Była to głównie roślinność bagienna, porastająca tereny podmokłe. Wszystkie gromady roślin uległy w karbonie ogromnemu zróżnicowaniu. Wiele roślin osiągało wielkie rozmiary, dochodząc do 40 m wysokości. Powszechne były mszaki, a widłaki i skrzypy przeżywały wówczas okres swego największego rozkwitu. Pod koniec karbonu pojawiły się pierwsze rośliny iglaste. Widłaki miały często postać roślin drzewiastych i mogły dochodzić do 40 m wysokości i 2 m średnicy. W stanie kopalnym zachowały się też podziemne pędy lepidodendronów — stygmarie. Obok nich rosły widłaki nasienne. Skrzypowe również osiągały dużą wysokość. Reprezentowane były zarówno przez formy krzaczaste, jak i drzewiaste. Ich przedstawiciele — kalamity — miały do 20 m wysokości. Odciski ich pni i liści często zachowały się w stanie kopalnym. Obok nich żyły skrzypy nasienne. Najczęściej w stanie kopalnym spotyka się paprociowe, osiągające również znaczne rozmiary. Ich szczątki są dobrymi skamieniałościami przewodnimi. Żyją zarówno paprocie właściwe, jak i paprocie nasienne, z których w stanie kopalnym zachowały się głównie liście oraz spory.

W karbonie pojawiły się nagonasienne kordaity. Były to formy drzewiaste mogące osiągać do 40 m wysokości, z pękiem długich, lancetowatych liści na szczycie. Na niektórych obszarach stanowiły one główny składnik roślinności. Flora karbońska wykazuje zróżnicowanie geograficzne. Na Gondwanie dominuje tzw. flora glossopterisowa, nazywana tak z uwagi na udział w niej paproci nasiennych o małych rozmiarach i odmiennym niż u paproci zarodnikowych unerwieniu liści. Była to flora zimnolubna. Inne zespoły paproci wskazują na klimat ciepły i wilgotny panujący na innych kontynentach.