PLUTONIZM

Magma- najważniejsze składniki to tlen, krzem, Al., Fe, Na, K. podczas zastygania powstają materiały krzemianowe i gazy. Bogata w krzemionkę jest kwaśna, półpłynna wykazuje tendencję do ruchu. Jeżeli nie ma możliwości do ruchu, to wzrasta w niej ciśnienie gazów i dochodzi do wybuchu. Jeśli nastąpi stopienie granitu to będzie miała skład podobny do granitu, a jak bazaltowa to do bazaltu.

Dyferencjacja- powolne różnicowanie się magmy. W pewnych warunkach magma może dzielic się na lżejszą i cięższą- likwacja. Może różnicowac się też przez przetapianie i wchłanianie skał z otoczenia.

Autometamorfizm- procesy zachodzące pod wpływem resztkowych frakcji magmy zasobnych w parę wodną.

Intruzje- powstają w wyniku zastygania magmy, która wdarła się w skorupę ziemską. Im wolniejsze zastyganie, tym większe rozmiary kryształów w skale.

Intruzje zgodne- ich ściany pokrywają się z powierzchniami strukturalnymi otaczających skał. Sille- żyły pokładowe powstałe wskutek wniknięcia intruzji między dwie warstwy skalne. Lakolity- ciała magmowe w kształcie bochenka lub grzyba wciśnięte między warstwy. Podstawa płaska, strop kopułowato wygięty. Lopolity- bochenkowate formy, wypukłe ku dołowi. Fakolity- ciała magmowe wciśnięte między warstwy w przegubach fałdów.

Intruzje niezgodne- przecinają powierzchnie strukturalne, nie dostosowując się do nich. Dajki- forma żył biegnących w poprzek warstw. Harpolity- żyły granitowe, wykorzystują pęknięcia i uskoki w skale. Etmolity- lejkowate, zwężające się ku dołowi intruzje, skośnie przecinają warstwy skalne. Chonolity- magmowe wypełnienia pustek w skale. Żyła kominowa- intruzja w kształcie pionowego walca. Batolity- wielkie masywy skał magmowych, ich górna powierzchnia przecina niezgodnie różne skały, dolna nie jest nigdzie odsłonięta, powstają najczęściej przez połączenie pojedynczych intruzji magmy.

DIAGENEZA

Zespół procesów prowadzących do chemicznych, fizycznych i mineralnych zmian w osadzie po jego złożeniu. Obejmuje różne przemiany skał bez procesów metamorficznych. Częściowo pokrywa się z lityfikacją i zależy od czynników działających w środowisku sedymentacji. służy określaniu charakteru skały osadowej. Przemiany diagenetyczne prowadzą głównie do przekształcenia osadu w skały zwięzłe, czyli do jego lityfikacji, przejawia się to wzrostem gęstości i zwięzłości. Metamorfizm- przeobrażenie chemiczne i fizyczne zachodzące w osadzie. Twardnienie koloidów to oddanie wody. Rekrystalizacja to rozpuszczanie minerałów pod wpływem wody. Sekrecje – w skałach z próżnia gromadzą się roztwory. Konkrecje- skupienia minerałów CaCO3 wyraźnie oddzielone od skały, mogą powstawac w czasie tworzenia się osadów albo po sedymentacji. Fosylizacja- proces diagenezy resztek osadów, w jego wyniku powstają skamieniałości. Sylifikacja- proces przenikania roztworów do skał i zawartych w nich szczątków organicznych. Halmyroliza- rozkład chemiczny składników osadu przez działanie słonej wody. Rekrystalizacja- wosy występujące w osadzie rozpuszczają niektóre związki mineralne, dzięki wytrącaniu rozpuszczonych związków w wodach porowych następuje spajanie ziaren. Cementacja- najczęściej węglan wapnia i krzemionka.

WULKANIZM:

Proces, kiedy magma wydostaje się na powierzchnię ziemi.

Erupcje- wydobywanie się lawy i gazów. Mogą być centralne- produkty wydobywają się z krateru, który jest połączony kanałem z ogniskiem magmowym. Linijne- wydobywają się na powierzchnię szczelinami. Arealna- magma batolitu podnosi się i dochodzi do przetopienia skał sklepienia.

Różnica między wulkanem , a drzemiącym: wulkan czynny stale lub sporadycznie objawia swoją działalnośc, a wulkan drzemiący ich działalnośc obserwowano w czasach historycznych.

Budowa wulkanu: stożkowate wzgórze lub góra utworzona z zakrzepłych potoków lawy i pyłów wydobywających się z głębi ziemi. Mogą występowac pojedynczo lub jako kompleksy. Stożek, komin (kanał, którym wydostają się na ziemię produkty erupcji), krater (zakończenie komina), ognisko (łączy się z kraterem kominem wulkanicznym, zbiornik magmy), kaldera (powstaje gdy dochodzi do wysadzenia szczytu stożka wulkanicznego, kuliste)

Podział ze względu na sposób wydobywania się z krateru- eksplozywne (gwałtowne wyrzucanie), wylewne (lawowe), mieszane (naprzemienna erupcja gazów i lawy).

Zjawiska po lub w trakcie erupcji na stozku wulkanicznym- stożki mają zbocza nachylone. Gwałtowny wybuch może rozerwac wierzchołek stozka tworząc w miejscu małego krateru bardzo rozległą kalderę. Kaldera niekiedy powstaje przez rozpadnięcie się środkowej części stożka. Jeżeli stożek ma spękania wewnątrz kalder, wysypują się nowe stożki, a niekiedy lawa i popioły przerywają zbocze wulkanu. Wybuch wulkanu poprzedzają słabe trzęsienia ziemi oraz grzmoty i dudnienia podziemne. Chmury pyłu zawisają nisko nad wulkanem. Często temu towarzyszą opady atmosferyczne i silne wyładowania elektryczne.

Lawa- wydostająca się na powierzchnię magma. Z głębi ziemi lawa wydobywa się przez komin wulkaniczny i tworzy na powierzchni stożek z rozszerzeniem półwylotu zwanym kraterem . SiO2, gazy po zakrzepnięciu tworzy. Składa się z kryształków, ilośc lawy może być różna. Może być kwaśna- lekka o dużej lepkości, wypływa z krateru powoli, tworzy krótkie potoki lub kopuły, po zastygnięciu tworzy jasne skały bogate w krzemionkę. Zasadowa- ciężka o małej lepkości, rzadka, po wypłynięciu z krateru tworzy długie potoki lub rozlewa się szeroko na duże odległości. Zastygła tworzy skały uboższe w krzemionkę (bazalt, diabaz). Jeśli zawiera dużo gazów to powierzchnia jest szorstka, żużlowa. Jej ilośc wydostająca się podczas erupcji jest zróżnicowana.

Gazowe produkty erupcji- fumarole- wyziewy gazów o wysokiej temperaturze z czynnych wulkanów- para wodna, HCl, SO2. solfatary- wyziewy gazów o niższej temperaturze- para wodna, H2S0 wulkany drzemiące i wygasłe. Mofety- wyziewy gazów powulkanicznych, główny składnik to bezwodnik węglowy.

Materiały piroklastyczne- bryły lawy wyrzucone i zastygłe w powietrzu; fragmenty szklistej lawy, mogą być fragmentami skał stozka wulkanicznego. Scoria- piana- gąbczasta lawa wielkości orzecha, krzepnie w powietrzu. Lapille- małe kamyki- rozdrobniona lawa lub z pokruszenia law. Piaski i popioły- drobne frakcje materiału powstałe z rozpylenia lawy albo skał stozka lub komina wulkanicznego. Popioły wulkaniczne na ladzie to tufy, a wodzie tufity. Pumeks- z lawy bogatej w gazy, która wydobywa się w trakcie stygnięcia w powietrzu, przepełnione są drobnymi pęcherzykami. Lahary- spływy popiołowe złożone z utworów piroklastycznych i wody.

Skutki erupcji- rozlane potoki magmowe, duszące gazy, glrby wykształcone na tych wylewach są żyzne.

Zjawiska powulkaniczne- gazy wydobywają się długo po erupcji, a te wyziewy nazywają się ekshalacją. Często na obszarach wulkanicznych występują gejzery

WIETRZENIE:

Jest to rozpad mechaniczny i chemiczny skał wskutek działania energii słonecznej, powietrza, wody i organizmów. Zachodzi na powierzchni Ziemi w strefie powierzchniowej. Podział:

Chemiczne: rozkład skały przy zmianie składu chemicznego. Zachodzi w obecności wody oraz CO2. Utlenianie- zmiana barwy i powstanie nowych minerałów. Uwodnienie- przyłączenie cząstek wody. Redukcja- wywołany głównie działalnością bakterii. Karbonatyzacja- działanie na skały CO2 rozpuszczonego w wodzie.

Fizyczne (mechaniczne)- rozpad skały bez zmiany składu chemicznego zachodzi przy częstych zmianach temperatury i wilgotności. Główne procesy: rozszerzanie się i kurczenie minerałów w trakcie nagrzewania i oziębiania, wzrost obcych kryształów w szczelinach i porach, rozszerzanie się skały wywołane zmniejszeniem ciśnienia. Podstawowy czynnik wietrzenia to insolacja- nasłonecznienie i dobowe zmiany temperatury, przebiega powoli. Ważny czynnik to działanie mrozu, kiedy woda zamarza, wywiera ciśnienie, lód rozpycha skały.

Produkty wietrzenia- pokrywa zwietrzelinowa tworząca się na skałach. Na litych niezwietrzanych zwykle rumosz. W górnej części jest coraz bardziej rozdrobniony, który przechodzi w coraz drobniejszy, później w piasek, glinę, ił. Najbardziej na powierzchni warstwa, gdy zawiera domieszkę próchnicy, to gleba. Produkty transportowane są grawitacyjnie po stoku, lub przez wodę. Grubośc zwietrzeliny zalerzy od tempa wietrzenia. Eluwium- nierozpuszczona częśc wietrzenia chemicznego.

METAMORFIZM

Zespół procesów prowadzących do przeobrażenia skał (zmian składu chemicznego, mineralnego, budowy wewnętrznej). Polega na działaniu wysokiej temperatury i ciśnienia. Na ogół we wnętrzu skorupy ziemskiej, a na powierzchni tylko pod wpływem gorących law czy upadku meteorytu. najważniejsza rola temperatury, która zwiększa tempo przemian chemicznych. Podwyższone ciśnienie pochodzi od ciężaru lub jest wynikiem procesów tektonicznych. Niekiedy rolę odgrywają gorące pary i gazy wydzielające się z magmy

Metamorfizm termiczny- zachodzi w sąsiedztwie gorącej magmy czy lawy. Pod wpływem gorącej temperatury może nastąpic przekształcenie struktury i składu mineralnego. Zasięg działania zależy od temperatury magmy.

Metamorfizm zderzeniowy- ograniczony zasięg, powoduje go upadek ciała kosmicznego lub piorun.

Metamorfizm dynamiczny- zachodzi przez ciśnienie kierunkowe, temperatura nie odgrywa roli, głównie w czasie ruchów fałdowych i uskoków.

Metamorfizm regionalny- działa wskutek ruchów tektonicznych

POWIERZCHNIOWE RUCHY MASOWE:

Przemieszczenie się mas skalnych pod wpływem siły ciężkości. Ruchy mogą być powolne lub z wielką prędkością. Siłą sprawczą jest przyciąganie ziemskie. Głównymi przyczynami jest erozja i wietrzenie, które rozluźniają skały i powodują ich osuwanie. Wraz ze zwiększaniem się kąta nachylenia zbocza wzrasta możliwośc przemieszczenia się mas skalnych. Ruchowi przeciwdziałają spójnośc i tarcie wewnętrzne.

Wyróżnia się odpadanie mas skalnych bądź gruntowych, obrywanie mas skalnych bądź ziemnych z nawiasów (przy niemal pionowych ścianach), osuwanie (utrata stateczności stoków), spływy (spływy uwilgotnionych mas glebowo-zwietrzelinowych po płaszczyźnie poślizgu), osiadanie (powolne obniżanie się powierzchni terenu wskutek zmniejszania objętości gruntu), staczanie (okruchy skalne staczają się po nachylonym stoku)

Osuwiska- powstają podczas osuwania. Periodyczne ( w okresie deszczów) , chroniczne ( ciągłym ruchu), dolinne (w źródłowych obszarach rzek), zboczowe ( na stokach przez erozję rzek). Asekwentne- w jednorodnych, niewarstwowanych utworach, konsekwentne- przesuniecie po powierzchni strukturalnej.

KRĄŻENIE WÓD W SKAŁACH

Pochodzenie wód gruntowych- wody podziemne znajdują się w tworach luźnych (piaski i żwiry) i o charakterze szczelinowo- krasowym, występują w skałach zwięzłych. Ze względu na ciśnienie pod jakim znajduje się woda wyróżnia się o zwierciadle swobodnym i napiętym. Znajdując się w skałach wypełniają pory i szczeliny. W skałach litych i luźnych. Pochodzą głównie z opadów, które wsiąkają w podłoże. Tylko czasem pochodzenia magmowego- z roztworów wydobywających się z głębi Ziemi. Zasilane też przez rzeki, które przepływając przez porowate, lecz nie przepojone wodą utwory tracą wodę, która wsiąka w podłoże. Częśc może w tym podłożu pozostac tworząc zbiorniki wody gruntowej.

Kras– kras są to procesy zachodzące pod wpływem rozpuszczania skał przez wodę, czyli chemiczne oddziaływanie wody na skały. Intensywnośc zależy od ilości wody i jej temperatury.

Formy krasu powierzchniowego: powstają najczęściej przez działalnośc opadów. Żłobki krasowe- powierchnia z dużym nachyleniem, woda spływa drobnymi strugami, rozpuszcza podłoże twaorząc bruzdy. studnie krasowe- rozwinięte w szczelinach przez wsiąkającą wodę. Leje krasowe- pochyłe ściany, średnica do kilkunastu metrów. Eluwia krasowe- powstają wskutek gromadzenia się nierozpuszczalnych pozostałości. Uwały- powstałe zagłębienia bezodpływowe z połączenia kilku lejów krasowych. Polje to wielkie zagłębienia kotlinowe powstałe przez połączenie wielu lejów krasowych. Ponory to otwory o genezie szczelinowej.

Podziemne formy krasu- prawie całkowity brak wód na powierzchni terenu i jej obfitośc pod ziemią, bo cały opad atmosferyczny dostaję się szczelinami w głąb ziemi. Formy krasu: jaskinie- rozszerzanie przez wody podziemnej sieci szczelin w skałach, zastygające nacieki, to stalaktyty. Kominy- przedłużenie studni krasowych. Korytarze i golenie- mniej więcej poziomo, golenie rozległe, ale niskie.

Wody podziemne- infiltracyjne – pochodzą z opadów, wsiąkają w powierzchniowe warstwy. Kondensacyjne –na obszarach suchych w wyniku kondensacji. Juwenilne- pochodzenie magmowe. Reliktowe – powstałe w dawnych epokach geologicznych, izolowane od czynników zewnętrznych.

Wody mineralne- zawierają ponad 1g/dm3 rozpuszczonych związków minerałów, niekiedy wydobywają się na powierzchnię. Solanki, wody bromkowe, fluorkowe, jodkowe, siarkowe, krzemowe. Wody termalne, mające nieco większą temperaturę niż średnia wód, powstają po wygasłej aktywności wulkanicznej.

EROZJA:

- rzeczna- może płynąc ruchem laminarnym (woda płynie równoległymi warstewkami) lub turbulentnym (tarcie wody o brzegi i nierówne dna koryta, zaburzony ruch). Narzędziem erozji rzecznej jest materiał niesiony, zależy od siły transportowej. Denna- w górnym biegu rzeki, duża ilośc transportowanego materiału, pogłębianie koryta i doliny rzecznej, odbywa się przez tarcie wleczonym głazami o dno. Boczna- tam, gdzie nachylenie maleje, zmniejsza się siła transportowa, nurt przemieszcza się od brzegu do brzegu, które są podmywane, niszczone. Wsteczna- prowadzi do wycofania się progów skalnych w korycie rzeki.

-ablacja deszczowa- niszczące działanie wody deszczowej na powierzchnię terenu. Deszcz spływa po ziemi, wsiąka w grunt lub paruje. Porywa skały luźne i żłobi niewielkie rynny erozyjne wypełnione wodą. Wyjałowienie i erozja gleb.

-lodowcowa-żłobienie terenu przez płynący lodowiec, który zawiera dużo materiału skalnego, o jego sile świadczy ten materiał. Mogą wyrywac płaty skał i przenosic je na duże odległości. Detrakcja –wyrywanie fragmentów podłoża. Abrazja lodowcowa- wygładzenie przez lodowiec podłoża skalnego. Rysy lodowcowe- powstają przez rysowanie skalnego podłoża twardymi okruchami. Żłoby lodowcowe- wygładzone, pokryte rysami lodowcowymi doliny w kształcie litery U. doliny wiszące –widoczne gdy lodowiec opuści dolinę. Cyrki lodowcowe- powstają gdy dawne obszary rzek, zostają poszerzone przez lodowiec, powstają powyżej granicy śniegu, a po stopieniach często tworzą się jeziora.

-eoliczna- działalnośc niszcząca wiatru. Najbardziej intensywna na suchych terenach. Związana z deflacją, czyli wywiewaniem zwietrzeliny przez wiatr oraz z korazją, czyli niszczeniem litych skał przez wiatr niosący materiał skalny, który uderza o skałę. Deflacja zależy od siły wiatru i wielkości cząstek. Nisze deflacyjne- zagłębienia powstałe wskutek wywiania piasku. Bruk deflacyjny- grubszy materiał skalny. Graniaki- nieiwlkie odłamki skały litej z wygładzonymi przez wiatr ścianami. Korazja działa tak, że skały są rysowane, polerowane, drążone i ścierane, powoduje powstanie eolicznych żłobków, jam, bruzd.

-morska- dwie główne przyczyny niszczenia brzegów to falowanie i zjawisko odpływów i przypływów. Fale uderzające o brzeg morski odrywają luźniej spojone cząstki skalne i sprężają powietrze zawarte w porach i szczelinach skalnych. Ciśnienie osłabia ścianki porów. Poza tym fale porywają drobny materiał i obijają nim skały. Brzeg jest podcinany i z czasem odrywają się zwisające części. Przez wiatr prąd morski porywa i przenosi piasek, który tworzy mierzeje. Mniejszy wpływ mają przypływy i odpływy. Ich amplituda jest nieduża. W cieśninach i zatokach wody przypływu powodują powstanie fali pływowej ku lądowi, przy odpływie ku morzu. Na płaskich brzegach erozja tylko przy dnie, na stromych erodowany wskutek abrazji, czyli kruszeniu i ścieraniu, rozdrabnianiu. Brzeg stopniowo się odrywa i zostaje klif.

DIASTROFIZM:

Zespół procesów wywołanych przez czynniki mające swe źródło w głębi Ziemi, prowadzących do deformacji skorupy ziemskiej. Do procesów tych należą: orogeneza, epejrogeneza. Powodują powstanie i zanik oceanów, kontynentów, łańcuchów górskich. Główny czynnik to ruch płyt litosferycznych.

Zmiany linii brzegowej- transgresje i regresje morza. Transgresje- ląd się obniżał lub poziom morza się podnosił, zalewanie lądów przez morze. Podnoszenie się obszarów zlodowaconych. Izostazje- zaburzenie równowagi skorupy ziemskiej. Regresja- wycofywanie się zbiornika morskiego z lądów.

Trzęsienia ziemi:

Nagłe przemieszczenie się mas skalnych w obrębie skorupy ziemskiej lub górnego płaszcza,Uderzenie lub nagłe przesunięcie wytwarza drgania w głębi ziemi. Hipocentrum- miejsce, z którego fale się rozchodzą. Epicentrum- punkt na powierzchni Ziemi najwcześniej uderzony. Obszar makrosejsmiczny- najsilniej odczuwa trzęsienie ziemi. Skutki: obrywanie brzegów, powstanie osuwisk. Obszary trzęsienia Ziemi: sejsmiczne- często, pensejesmiczne- rzadko, asejsmiczne- wcale. Przyczyny: ruchy górotwórcze, uskoki, wulkaniczne, ruchy kontynentalne. Przyczyny –zapadowe (zapadanie stropów nad pustkami przy skorupie ziemskiej, tąpnięcia), wulkaniczne (gwałtowna erupcja wulkanów eksplozywnych lub przemieszczenie się magmy), tektoniczne (ok. 90% wszystkich trzęsień, gwałtowne przemieszczenie mas skalnych w skorupie lub górnym płaszczu, rozładowanie nagromadzonych naprężeń). Skutki –starty w ludziach, materialne, zmiany krajobrazu, osuwiska, obniżenie lub podniesienie wód.

Deformacje tektoniczne:

Każdy obiekt geologiczny, który został utworzony przez procesy tektoniczne to struktura tektoniczna. Dzieli się je na ciągłe (deformacje tektoniczne, w których nie dochodzi do przerwania warstw skalnych- monoklina, fałdy, fleksury, płaszczowiny), nieciągłe (deformacje tektoniczne skutkujące przerwaniem ciągłości warstw skalnych –spękania, uskoki)

Ciągłe: monoklina- obszar występowania warstw nachylonych w jedną stronę i mniej więcej tym samym kątem. Warstwy nie powtarzają się i zapadają w kierunku skał młodszych. Fałd- forma powstała przez faliste powyginanie warstw skalnych. Częśc wypukła- antyklina (zawiera warstwy najstarsze w jądrze i coraz młodsze ku skrzydłom) synklina- częśc obniżona (w jądrze warstwy najmłodsze, a ku skrzydłom coraz starsze). Najbardziej narażona na erozję jest antyklina. W wyniku procesów erozyjnych wypukłośc antykliny i wklęsłośc synkliny mogą się nie zaznaczyc i dojśc może do odwrócenia rzeźby. Rodzaje fałdów: normalne (skrzydła rozchodzą się od przegubu na obie strony), izoklinalne (fałd jest mocno ściągniety i oba skrzydła są względem siebie równoległe), wachlarzowe (skrzydła zapadają się ku sobie pod przegubem antykliny i nad przegubem synkliny). Płaszczowina: szczególny rodzaj fałdu, czyli olbrzymich rodzajów fałd obalony, oderwany od podłoża, przesunięty nieraz na odległośc wielu kilometrów oraz zdeformowany licznymi wtórnymi nasunięciami, pęknięciami i sfałdowaniami, rodzaje płaszczowin: z przefałdowania (z leżącego fałdu wielkich rozmiarów), z odkłucia (odkłucie mas skalnych i nasunięcie na przedpole), ze ścinania (w wyniku nacisku w skałach powstaje nowa powierzchnia).

Nieciągłe: uskok- przerwanie ciągłości warstw i przesunięcie ich wzdłuż pewnej płaszczyzny. Elementy: powierzchnia uskokowa, skrzydła uskoku (wiszące- doznało przemieszczenia w górę, zrzucone w dół). Rodzaje uskoków normalny- kąt ok. 60, odwrócony- kąt ok. 30, przesuwny- pionowy. Rów tektoniczny powstaje, gdy partia ograniczona uskokami ulegnie zapadnięciu. Zrąb tektoniczny- struktura ograniczona przynajmniej z dwu przeciwległych stron i wzdłuż nich wypiętrzona względem otoczenia. Spękania: struktury nieciągłe, powstają przez przerwanie ciągłości skały, zazwyczaj nie towarzyszy przemieszczenie lub jest bardzo małe. Spekania tektoniczne występują seryjnie i jeżeli wykazują na znacznym obszarze pewne uporządkowanie to nazywamy je ciosem. Zespół spękań- szereg równoległych. System spękań- co najmniej 2 zespoły. Mogą być diagenetyczne, termiczne. Kliważ – gęste spękania uporządkowane geometrycznie występują w zespołach. Odstępy między spękaniami są mniejsze od miąższości ławic, po czym można rozróżnic cios od kliważu. Fleksura – powstaje, gdy seria warstw leży w dwóch przemieszczających się względem siebie blokach skalnych. Warstwa ta najpierw ścienia się, a nastepnie może ulec przerwaniu. Fleksury uważane SA za formy pośrednie między deformacjami ciągłymi, a nieciągłymi. Często położone w skrajnej części uskoków. Cios- uporządkowane geometrycznie spękania w skałach, w odstępach większych od miąższości ławic, spękania występują w zespołach lub systemach, mogą być planetarne, termiczne, tektoniczne lub magmowe.

Ruchy skorupy ziemskiej – w zależności od kierunku są pionowe –wypiętrzanie lub obniżanie dużych fragmentów powierzchni Ziemi. Bez większej deformacji tektonicznej., deformacje fałdowe, nieciągłe, regresje lub transgresje. Poziome –przemieszczenie fragmentów litosfery, będą zachodziły tak długo, aż nie wyczerpie się energia Ziemi, łączenie lub rozbicie fragmentów skorupy, rozkład kontynentów, powstanie oceanów. Orogeniczne –wypiętrzanie łańcuchów górskich, fałdowanie i wypiętrzanie obszaru. Często temu towarzyszy metamorfizm, plutonizm, wulkanizm.