Dewon 400 (408)- 360 mln lat temu

We wczesnym dewonie doszło do ostatecznego zamknięcia się oceanu Japetus, wskutek zderzenia dwóch kontynentów: Laurencji i Bałtyki. W wyniku tego zderzenia powstał jeden duży kontynent – Laurosja, z pasmem górskim kaledonidów, znajdujący się w położeniu równikowym. Południową półkulę zajmował olbrzymi kontynent Gondwana, oddzielony od Laurosji oceanem Reik, a od Chin i Syberii – oceanem Paleotetyda. Wszystkie kontynenty otaczał ocean Panthalassa. Dewon charakteryzował się ciepłym klimatem z ochłodzeniem pod koniec tego okresu.

Flora: W morzach rozwijają się glony. Prócz chryzofitów i zielenic, występują w większej liczbie brunatnice, ramienice i krasnorosty. Spotyka się również więcej grzybów. Na florę lądową dewonu wczesnego i środkowego składały się pierwotne rośliny naczyniowe: psylofity (ryniofity, trymerofity i zosterofilofity). Pojawiają się pierwsze mszaki, skrzypy, paprocie zarodnikowe, widłaki jednozarodnikowe. W późnym dewonie pojawiają się widłaki różnozarodnikowe, klinolisty i pierwsze rośliny nasienne (paprocie nasienne). Po raz pierwszy pojawia się również drzewiasty pokrój roślin naczyniowych. Pod koniec dewonu wymierają psylofity.

Fauna:
Morza: Wczesny dewon to ostatnia epoka życia planktonicznych graptolitów właściwych. Plankton tworzą tentakulity i małżoraczki o dużym znaczeniu biostratygraficznym. Rozwijają się rafy budowane przez koralowce (koralowce czteropromienne i denkowce), stromatoporoidy i gąbki. Rozwijają się znacznie ramienionogi i liliowce. Mniejsze znaczenie mają trylobity, pośród których w późnym dewonie wymierają. Pojawiają się pierwsze amonity. Rozwijają się w dalszym ciągu konodonty, które razem z amonitami dostarczają najważniejszych skamieniałości przewodnich. Wśród stawonogów pojawiają się przodkowie kikutnic i muszloraczki. Pod koniec dewonu wymierają tentakulity i pęcherzowce.

W dewonie następuje silny rozwój ryb. Prócz istniejących już w sylurze bezszczękowców, pierwszych szczękowych ryb fałdopłetwych i pierwszych ryb kostnochrzęstnych pojawiają się inne ryby chrzęstnoszkieletowe, zrosłogłowe – ryby pancerne. Zaczynają występować również pierwsze ryby mięśniopłetwe: trzonopłetwe i dwudyszne, przystosowane do życia w środowiskach słodkowodnych. Pod koniec dewonu wymierają ryby pancerne.

Lądy: We wczesnym dewonie pojawiają się pierwsze lądowe owady (skoczogonki), wije i pajęczaki. Natomiast w późnym dewonie pojawiają się formy przejściowe pomiędzy rybami a płazami, pochodzące od ryb trzonopłetwych.

W dewonie górnym dochodzi do wielkiego wymierania – jednego z pięciu największych kryzysów biotycznych fanerozoiku.

FAUNA:
-Konodonty- bardzo rozpowszechniona grupa, mająca wielkie znaczenie stratygraficzne, zwłaszcza w facjach wapiennych.

-Amonity- podgromada wymarłych głowonogów, przeważnie o symetrycznej, płaskospiralnej skorupie. Nieliczne rodzaje miały nietypowe kształty, np. prostej muszli, spirali zwiniętej w pionie, spirali o niestykających się skrętach. Amonitowate stanowią ważne skamieniałości przewodnie, pozwalające określić wiek skał osadowych, w których są spotykane. Występują w skałach pochodzenia morskiego z okresu od dewonu do kredy. Przodkami amonitowatych były łodzikowate.
Amonitowate stanowią ważne skamieniałości przewodnie, pozwalające określić wiek skał osadowych, w których są spotykane. Występują w skałach pochodzenia morskiego z okresu od dewonu do kredy. Przodkami amonitowatych były łodzikowate.
Amonitowate były mięsożercami, odżywiającymi się wszystkimi wolno poruszającymi się bezkręgowcami, w tym także innymi amonitowatymi. Żyły wyłącznie w morzach, w większości w wodach otwartych. Amonitowate wymarły w czasie wielkiego wymierania na granicy kreda/paleogen w wyniku katastrofalnych zmian środowiska wywołanych przypuszczalnie upadkiem meteorytu.

-Graptolity- Wczesny dewon to ostatnia epoka życia planktonicznych graptolitów właściwych.

-Otwornice- dominowały wśród pierwotniaków.

-Radiolarie- gromada promienionóżek obejmująca kilka tysięcy gatunków. Promienionóżki żyją wyłącznie w planktonie mórz o pełnym zasoleniu, zasiedlając wszystkie warstwy wód do głębokości 5 tysięcy metrów. Nieliczne gatunki są nagie, pozostałe zaś posiadają szkielet - zbudowany z krzemionkowych igiełek, które łączą się w środku ciała, albo z płytek o różnym kształcie (tworzą pokłady radiolarytów) - okrywający ciało tych pierwotniaków. Stanowią składnik planktonu zwierzęcego, są cudzożywne i drapieżne. Mają wielkość około 0,2 mm. Wykazują właściwości fluoresencyjne. Małe znaczenie stratygraficzne.

-Gąbki- małe znaczenie stratygraficzne.

-Stromatoporoidy- znaczenie głównie skałotwórcze.

-Jamochłony- ogromne znaczenie:
-Stułbiopławy,
-Koralowce kolonijne,
-Denkowce- liczne, wymierają z końcem permu.

-Ramienionogi:
-Spiryfery- były bardzo liczne.

-Terebratule- osiągają duże rozmiary i mają masywne skorupki.

-Mięczaki- mają zróżnicowane znaczenie:
-Małże- są częste, ale mają niewielkie znaczenie,
-Ślimaki- są częste, ale mają niewielkie znaczenie.

-Głowonogi- odgrywają przewodnią rolę:
-Amonitowate:
-Goniatyty- rząd wymarłych głowonogów z podgromady amonitów. Większość goniatytów ma linię przegrodową typu goniatytowego, a znacznie rzadziej ceratytowego. Pojawiły się pod koniec wczesnego dewonu, wymarły w u schyłku permu w tzw. kryzysie permskim. Szczyt rozwoju przypadał na dewon i karbon, w dewonie środkowym i w karbonie dominowały wśród amonitowatych. Wiele gatunków ma duże znaczenie stratygraficzne.

-Klymenie- rząd wymarłych głowonogów z podgromady amonitów.

Większość goniatytów ma linię przegrodową. Pojawiły się pod koniec wczesnego, wymarły w u schyłku permu w tzw. kryzysie permskim. Szczyt rozwoju przypadał na dewon i karbon, w dewonie środkowym i w karbonie dominowały wśród amonitowatych. Wiele gatunków ma duże znaczenie stratygraficzne.

-Tentakulity- we wczesnym i środkowym dewonie osiągnęły szczyt ewolucyjny i wymarły w górnym dewonie.

- Małżoraczki- w dewonie osiągnęły szczyt paleozoicznego rozwoju.

-Owady bezskrzydłe- dewonie osiągnęły szczyt paleozoicznego rozwoju.

-Ryby:
- Bezszczękowce- nadgromada prymitywnych, pozbawionych szczęk kręgowców wodnych.
Współczesne bezszczękowce są pozbawione prawdziwych szczęk, parzystych odnóży i łusek na ciele. Mają chrzęstny szkielet, a ich układy - mięśniowy, nerwowy z narządami zmysłów, krążenia i wydalniczy - przypominają analogiczne układy ryb.

-Fałdopłetwe- pojawienie się szczękowych.


- Ryby kostnochrzęstne- podgromada ryb promieniopłetwych. Pierwotne formy ryb kostnochrzęstnych pojawiły się już we wczesnym dewonie, rozkwit przeżyły w permie i triasie. Występowały na całym świecie. Obecnie występują w Europie, Azji, Afryce i Ameryce Północnej.

-Ryby chrzęstnoszkieletowe- gromada kręgowców wodnych – tradycyjnie zaliczanych do ryb właściwych – obejmująca chimery, płaszczki i rekiny, łącznie ponad 1000 gatunków. Żywią się pokarmem zwierzęcym. Większość gatunków ryb chrzęstnych żyje w wodach morskich. Rekiny znane są z zapisów kopalnych datowanych na ponad 400 mln lat, płaszczki pojawiły się prawdopodobnie 200 mln lat temu. Od bezszczękowców różnią się dobrze rozwiniętymi szczękami, parzystymi nozdrzami i obecnością płetw parzystych. Od ryb kostnoszkieletowych odróżnia je przede wszystkim budowa szkieletu, łusek i zębów. Główne dwa kierunki rozwojowe chrzęstnoszkieletowych to sprawnie pływające rekiny o wydłużonym ciele oraz prowadzące przydenny tryb życia płaszczki o charakterystycznym dyskoidalnym kształcie ciała. Odrębną gałąź stanowią chimery.

-Zrosłogłowe, chimery-podgromada ryb chrzęstnoszkieletowych obejmująca blisko 40 współcześnie żyjących gatunków zamieszkujących głębokie i chłodne wody morskie, oraz wiele taksonów kopalnych. Nazwa chimery jest odnoszona do współcześnie żyjących Holocephali, w odniesieniu do wymarłych gatunków z rodzin innych niż chimerowate nie powinna być stosowana.

-Ryby pancerne- gromada kopalnych ryb, przeżywają szczyt rozwoju.

Żyły od późnego syluru do samego końca dewonu (od 420 do 360 milionów lat temu). Razem z rybami fałdopłetwymi zaliczane do najstarszych reprezentantów ryb. Miały chrzęstny szkielet osiowy oraz strunę grzbietową. Głowę oraz większą część tułowia osłaniał silny pancerz złożony z dużych płyt (stąd pochodzi ich nazwa). Płyty, które otaczały otwór gębowy, były uzbrojone w duże i ostre zęby, które jednak nie były homologiczne z zębami kręgowców. Specyficzną cechą tej grupy zwierząt był staw łączący czaszkę z pancerzem tułowia.

-Mięśniopłetwe- grupa kręgowców, tradycyjnie definiowana jako gromada ryb kostnoszkieletowych obejmująca ryby dwudyszne i celakantokształtne, czyli ryby mające umięśnione płetwy o strukturze przypominającej budowę kończyn czworonogów. Tak definiowane mięśniopłetwe okazały się być grupą parafiletyczną – zdaniem naukowców, w dewonie, z kopalnych form należących do tej grupy wykształciły się pierwsze czworonogi.
Płetwy osadzone są na mięsistych trzonach. Zęby pokrywa szkliwo. Wczesne ryby mięśniopłetwe miały heterocerkalną płetwę ogonową, z dłuższym płatem grzbietowym. Współcześnie żyjące formy zachowały wiele cech prymitywnych, ale ich płetwa ogonowa przekształciła się w homocerkalną.
W tradycyjnym ujęciu do ryb mięśniopłetwych zaliczane były:

-dwudyszne- podgromada ryb mięśniopłetwych (Sarcopterygii) charakteryzujących się możliwością oddychania przy pomocy częściowo uwstecznionych skrzeli lub za pomocą pęcherza pławnego przekształconego w rodzaj płuca połączonego z przełykiem (stąd nazwa dwudyszne).

Dwudyszne wyewoluowały we wczesnym dewonie, nieliczne przetrwały do czasów współczesnych. Zamieszkują wody słodkie Australii, Afryki i Ameryki Południowej, choć formy kopalne żyły także w morzach (np. w triasie). Charakteryzują się częściową redukcją skrzeli i podczas okresów suchych (suszy) zagrzebują się w mule, otaczają kokonem z zasychającego śluzu i zapadają w odrętwienie (kopalne nory dwudysznych znane od dewonu); oddychają wówczas tylko za pomocą przekształconego pęcherza pławnego, który pełni funkcję prymitywnych płuc połączonych z przełykiem (jest to rozwiązanie anatomiczne pierwotne dla kręgowców szczękowych). Dwudyszne ryby posiadają także oddzielny krwiobieg płucny.

-trzonopłetwe- drapieżne ryby kostnoszkieletowe o płetwach osadzonych na długich trzonach o strukturze pięciopalczastej. W zapisie kopalnym są znane od dolnego dewonu (około 400 mln lat temu). Występowały w wodach morskich i w zbiornikach słodkowodnych. Osiągały około 1,5 m długości. Do czasów współczesnych przetrwały.

FLORA

-Glony- rozwijają się w morzach.

- Zielenice– parafiletyczna grupa jednokomórkowych (o strukturze wiciowcowej, kapsalnej i kokoidalnej) lub wielokomórkowych, samożywnych roślin występujących w wodach słodkich i słonych.

-Brunatnice- organizmy wielokomórkowe, brak wśród nich form jednokomórkowych. Charakteryzuje je ogromna rozpiętość rozmiarów (do 60 metrów) oraz różnorodna organizacja plechy u poszczególnych grup tych organizmów.

-Grzyby- coraz większa ilość.

-Psylofity- wymarły z końcem dewonu.

-Mszaki- charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem morfologicznym, o wiele większym niż stojące niżej plechowce. Można u nich odróżnić łodyżkę o funkcji zbliżonej do funkcji łodygi, lecz prostszej budowie i listki o funkcji zbliżonej do funkcji liści, lecz prostszej budowie. Mszaki nie mają korzeni właściwych, które występują u roślin naczyniowych i po raz pierwszy pojawiają się u paprotników.

-Skrzypy- typ (gromada) roślin naczyniowych. Większość gromady stanowią rośliny kopalne, żyją do dziś. Charakteryzują się okółkowym umieszczeniem liści i gałęzi na pędzie. Zarodnie są umieszczone terminalnie na trzoneczkach u form prymitywnych, a u form ewolucyjnie zaawansowanych zarodnie tworzą parasolowaty twór zwany tarczowatym liściem zarodnionośnym.

-Paprocie- klasa paprotników. Obecnie na świecie występuje około 10 000 gatunków paproci, co jest liczbą małą w porównaniu do ich prehistorycznej różnorodności. Jest to grupa bardzo niejednorodna, można wyróżnić w niej kilka wspólnych cech. Są to zazwyczaj rośliny zielne, wyjątkowo drzewiaste. Paprocie nie mają możliwości tworzenia tkanki wtórnej, a tym samym przyrostu na grubość, być może taką możliwość miały niektóre gatunki kopalne. Na spodniej stronie liści wykształcają się kupki zarodni - skupiska zarodni, w których powstają zarodniki. Po pewnym czasie kiedy zarodnie dojrzeją, ich ściany pękają uwalniając zarodniki, które roznoszone są przez wiatr. Z zarodnika, który trafi na wilgotny, zacieniony grunt, powstaje przedrośle (zielone, niewielkie (najczęściej o średnicy 6 mm), zwykle sercowatego kształtu). Przedrośle przytwierdza się do podłoża za pomocą chwytników. Na przedroślu występują rodnie i plemnie. W obecności wody plemniki przepływają do rodni. Następuje zapłodnienie i powstaje zygota. Zygota po wielu podziałach rozwija się w samodzielną roślinę - młody sporofit. Cały cykl rozrodczy trwa ok. 9 miesięcy.

-Widłaki- Tworzą pokładające się pędy i korzenie. Ich liście posiadają tylko 1 wiązkę przewodzącą. Wielkość pędów może siegać do 20 centymentrów. Pojedyncze zarodnie znajdują się na wierzchniej stronie liścia.