PROCESY GEOLOGICZNE:

DENUDACJA:

Współdziałanie wietrzenie, erozji i ruchów masowych. Jest to przemieszczenie rozluźnionych materiałów z wyższych obszarów na niższe lub degradację. Czynniki działają równolegle i się uzupełniają. Rezultatem jest niszczenie na powierzchni ziemi i przenoszenie produktów na niższe miejsca. Przyczyny to zmiany temperatury i grawitacja. Zależnie od warunków zewnętrznych którys czynnik wybija się na 1 plan.

Podział:

-normalna (wilgotny klimat, powszechna), pustynna (klimat suchy, wietrzenie mechaniczne), glacjalna (wyjątek, w górach zlodowaconych)

SEDYMENTACJA

To proces osadzania się na powierzchni lądów oraz den morskich i oceanów różnorodnego materiału transportowanego przez wiatr, wodę, lodowce.

Tworzenie się osadów lądowych

-Akumulacja rzeczna

Depozycja grubszych materiałów niesionych przez rzekę. prędkośc rzeki jest za mała by dalej przenosic materiał transponowany. Rodzaje aluwiów rzecznych: gruboziarniste (materiał tworzy mielizny korytowe), meandrujące (tworzą się mielizny i wały odsypowe). Materiał jest przerabiany przez rzekę: kruszenie ( rozbijanie, pękanie okruchów), abrazja ( naroża i krawędzie okruchów są zaokrąglanę przez działanie rzeki). Gdy rzeka traci nośność i osadza materiał na dnie. Grubsze niżej, lżejsze wyżej, jest to warstwowanie dna. Delty powstają tam, gdzie rzeka uchodzi do zbiornika wodnego, a materiały zostają złożone, nie ma siły transportowej, mogą być palczaste, łukowe, klinowe. Estuarium- lejkowate ujście, gdy rzeka wpada do morza lub oceanu, zaznaczają się pływy i następuje mieszanie się wód morskich.

-Akumulacja lodowcowa

Wilkośc i ilośc niesionego materiału jest uzależniona od ukształtowania podłoża i masy lodu. Może być niesiony na lodzie lub w środku lodu i przy spągu. Morena – osad niesiony na lub w lodowcu lub osad wytopiony z lodowca. Morena powierzchniowa to głazy, bloki i okruchy skalne na powierzchni lodowca. Morena boczna to materiał skalny po bokach. Morena środkowa to kontakt dwóch lodowców. morena czołowa to materiał złożony w wał lub ciąg pagórka przed czołem lodowca. Denna to materiał skalny przymarznięty do spągu lodowca. Drumliny to wąskie wzgórza zbudowane z osadów lodowcowych, wydłużone w kierunku ruchu lodu. Osady fluwioglacjalne –wody pochodzące z topienia lodowców wynoszą materiał skalny, po wypłynięciu spod lodowca ich siła maleje i materiał osiada, przy czole grubsze, dalej drobniejsze. Kemy- pagórki z nierówną powierzchnią, zbudowane z piasków i żwirów. A gdy wody nie znajda odpływu gromadzą się w jeziorach i powstają w nich osady limnoglacjalne.

- Akumulacja eoliczna

Depozycja pod działaniem wiatru. W czasie transportu materiał jest sortowany i obrabiany mechanicznie. Unoszony materiał zostaje rozdzielony na piaski lotne i pyły atmosferyczne. Piasek zatrzymuje się na przeszkodach (głazy, pagórki) i się tam gromadzi tworząc wyniosłośc czyli wydmę. Mogą być paraboliczne, nieregularne, barchany. Główna działalnośc przy brzegach i na pustyniach. Pyły atmosferyczne (z pustyń, wybuchów wulkanów), gdy opadną na powierzchnię nie mogą zgromadzic się w większej ilości. Less- typowy utwór akumulacyjny pyłów atmosferycznych. Tworzy strome lub pionowe ściany. Osady te są warstwowane przekątnie lub krzyżowo.

-Utwory jeziorne

Zamknięta woda przez kontynenty. Sedymentacja w podobnych warunkach jak w morzu. Powstanie – pochodzenie tektoniczne , odcięte zatokami, lodowce, odcięte meandry rzeki, w kraterach wulkanicznych. W słodkowodnych jest bujne życie organiczne zależne od temperatury i tlenu. Podział: eutroficzne (obfita flora), oligotroficzne (ubogie we florę), dystroficzne (ubogie w tlen i florę). Osady charakteru deltowego, materiał mało rozprzestrzeniony, bo nie ma silnych prądów, zawiesiny mogą się długo unosic. Tworzy się kreda jeziorna.

-Akumulacja bagienna

Bagna tworzą się tam, gdzie zagłębienia powierzchni nie są dośc głębokie na utworzenie basenów wodnych. Osady powstają z rosnącej obficie na nich i obumierającej szacie roślinnej, zatopione ulegają powolnemu rozkładowi. Materia roślinna po obumarciu może Gromadzic się w tym samym miejscu, co rosła.

STREFY ZIEMI:

Skorupa ziemska –skorupa kontynentalna tworzy się w wyniku złożonych procesów magmowych, metamorficznych i tektonicznych zachodzących w sferach subdukcji, a oceaniczna powstaje w osiowych częściach grzbietów śródoceanicznych. Kontynentalna ma niejednolita budowę. Oceaniczna są młodsze od kontynentalnych, bo ta się ciagle odnawia w strefie ryftów grzbietów śródoceanicznych.

Płaszcz Ziemi –odzdielony od skorupy nieciągłością Moho, najgrubsza, najmasywniejsza częśc kuli ziemskiej (67%). Najwyższa częśc ze skorupą tworzy litosferę podzieloną na płyty, które są w ciagłym ruchu. Pod litosferą znajduje się astenosfera (podatna na deformacje plastyczne, bo wysoka temperatura). Skały górnego płaszcza są z oliwianu, piroksenów i granatów. W płaszczu zachodzą procesy, które są przyczyną trzęsień ziemi, wulkanizmu, ruchów kontynentów, górotwórczości. Konsekwencja cieplna, zróżnicowana temperatura. Źródłem energii jest pierwotne ciepło Ziemi i energia cieplna z rozpadu promieniotwórczych pierwiastków. Rozgrzana materia rozszerza się i unosi, a chłodniejsza opada.

Jądro Ziemi –dzieli się na zewnętrzne i wewnętrzne. Granica między płaszczem, a jądrem to nieciągłośc Gutenberga, jest granicą sejsmiczną między geosferami. Zewnętrzne jest ciekłe, głównie żelazo z domieszką tlenu lub siarki, płyną prady konwekcyjne, odpowiedzialne za pole magnetyczne Ziemi. Wewnętrzne –prawdopodobnie z żelaza w stanie stałym.

TWORZENIE SIĘ OSADÓW MORSKICH:

Sedymentacja morska powstaje na skutek opadania pokruszonych cząstek na dno morza przyniesione przez rzeki, lodowce lub wiatr. Osady utworzone na skutek opadania na dno morskie resztek życia organicznego. Istnienie dzięki reakcjom chemicznym zachodzącym między różnymi związkami.

-osady litoralne

Blisko brzegu morza między linią przypływu i odpływu aż tam, gdzie rośliny przywierają do dna. Charakterystyczne cechy to ruchliwość wody, płytkość, blisko brzegu, dobre naświetlenie. Mogą tworzyc się laguny, mierzeje, plaże, mielizny. Główne osady to terygeniczne, biogeniczne, chemiczne. Żwiry i paiski.

-osady nerytyczne

Gromadzone na szelfie pochodzą z lądu i organizmów żyjących na szelfach. Fale i prądy przenoszą materiał przyniesiony przez rzeki oraz powstaje podczas erozji morskiej. Prądy słabe nie są w stanie przenosic grubszego materiału. Szelfy blisko mórz arktycznych zasłane są często materiałem dryftowym. W utworach szelfowych mogą się czasem znajdowac rośliny przyniesione przez rzekę. Często występują też rafy. Bogactwo fauny, słabe naświetlenie i słaba ruchliwośc wody.

-osady hemipelagiczne

Główny składnik osadów stoku kontynentalnego- cząstki ilaste.składają się z cząstek kwarcu, minerałów iłowych i szczątków organicznych. Tworzą się przez powolne opadanie cząstek minerałów przyniesionych przez prądy z szelfu, bądź też z rozpadu skorupek organizmów żyjących na dnie lub są przenoszone przez prądy zawiesinowe z szelfu i wyższych części stoku na niższe. Materiał transponowany przez prądy może być gruboziarnisty, nawet żwiry. Brak światła, spokojne wody, ubogi świat organiczny.

-osady eupelagiczne (abisalne)

Pokrywają dna głębokich oceanów. Cechuje je mała ilość osadu terygenicznego. Rozpuszczanie odbywa się pod wpływem wody morskiej. Ze skorupek mogą osadzac się tylko te odporniejsze na rozpuszczanie. Rozpuszczanie odbywa się już podczas opadania na dno, ale także na dnie, gdzie sedymentacja odbywa się bardzo wolno. Skorupy leżące na dnie ulegają rozpuszczeniu w dłuższym okresie czasu niż w strefach gdzie to opadanie odbywa się szybko. Im głębiej tym mniej osadów wapiennych, a więcej krzemionkowych i ilastych.

-osady terygeniczne –głównie na szelfach, na ogół materiał transportowany przez rzeki zrzucany jest w strefie litoralnej (grubo okruchowe żwiry i piaski) dalej od brzegu mniejsze ziarna (muły i iły)

-facje

Zespół cech litologicznych, paleontologicznych i ekologicznych osadu będących wynikiem lokalnych warunków geograficznych, określających charakter litologiczny sedymentu oraz skład fauny i flory w nim występującej np. morska, lagunowa, plażowa

-flisz

Osad prądów zawiesinowych, powstające na stokach zbiorowiska w nasypach przez materiał przyniesiony z lądu. U brzegów dźwigającego i erodowanego lądu tworzy się nasyp litoralny. Na jego podwodnym stoku, rozcinanym przed podmorskie kaniony i osuwiska tworzą się spływy piaskowe i prądy zawiesinowe, które przenoszą materiał na głębsze dno basenu. Najpierw osadza się materiał grubszy, później lekki.

Na dnie mórz występują też konkrecje, owalne, okrągłe lub nieregularne bryłki różnych związków chemicznych

DNO OCEANU:

Główne elementy to szelf–przylegające do brzegu części dna oceanicznego, powierzchnia nachylona, 3 części (przybrzeżna-działają fale, prądy; środkowa –spokojne, równinne ukształtowanie; zewnętrzna –wąska, schodzi do stoku kontynentalnego, urozmaicona rzeźba). Stok kontynentalny –brzeżna częśc kontynentu, nachylona, zwrócona w stronę oceanu. Dna głębokich oceanów –mało urozmaicona rzeźba, obecnośc gór wulkanicznych i podmorskich płaskowyżów. Grzbiet śródoceaniczny –zajmują ok. 15% powierzchni dna oceanu, w osiach grzbietowych tworzą się ryfty(długie i wąskie doliny), z ryftu wydobywa się na powierzchnię materia płaszcza Ziemi, po obu stronach ryftu znajdują się góry ryftowe z licznymi wąskimi grzędami i rowami, są też grzbiety asejsmiczne związane z lokalnym zwiększeniem skorupy oceanicznej.

TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU:

Wszystko co istnieje we wszechświecie było kiedyś skupione w obiekcie o wymiarach mniejszych od ziarenka piasku o niemal nieskończonej gęstości i temperaturze

Zgodnie z teorią wszechświat nie istniał od zawsze, lecz powstał w pewnym momencie w przeszłości i nie jest statyczny ani nieskończony.

Wczesny wszechświat był wypełniony promieniowaniem i materią, którą początkowo stanowiły wodór i hel utworzone z cząsteczek elementarnych w gęstej pierwotnej kuli ognistej. Potem zaczęły narastać niejednorodności, czyli niewielkie zagęszczenia gazu, i to one przyczyniły się do pojawienia się galaktyk. Wielkiego Wybuchu nie należy wyobrażać sobie jako eksplozji z błyskiem światła i hukiem. Nie istniały bowiem fale akustyczne ani świetlne, nie było również czasu ani przestrzeni (powstały właśnie w momencie Wielkiego Wybuchu), a zatem wraz z rozszerzaniem się wszechświata rozszerzała się czasoprzestrzeń.

TEORIA KONTRAKCYJNA:

Pierwotna mgławica wodorowo-helowa wskutek wybuchu pobliskiej supernowej kurczy się grawitacyjnie –wzrost ciśnienia i temperatury inicjuje reakcje termojądrowe

w pozostałej części mgławicy zaczyna się kondensacja wokół ziarn pyłu –lekkie składniki (wodór, hel, metan) kondensują w dużej odległości od protosłońca (centrum mgławicy); ciężkie glinokrzemiany i metale (Fe i Ni) kondensują w wysokich temperaturach, blisko centrum układu –powoduje to podział na planety typu jowiszowego i ziemskiego

POWSTANIE ŻYCIA NA ZIEMI:

Szczegóły powstania życia na Ziemi nie są znane, choć ustalono ogólne teorie tego procesu.

Wszystkie teorie opisujące powstanie życia na Ziemi są do siebie podobne -jeśli życie powstało na Ziemi, czas jego zaistnienia jest wysoce ulotny –istnieją głosy, że nastąpiło to 4 miliardy lat temu.

Najstarsze ślady życia –ślady niebieskozielonych sinic znaleziono w skałach, których wiek ocenia się na około 3 mld lat.

Aktualnie nie istnieje metoda badawcza pozwalająca na ustalenie, który z zaproponowanych modeli powstania życia na Ziemi odpowiada prawdzie –o ile którykolwiek z modeli jest w ogóle bliski prawdy

Jedna z teorii mówi, że na ówczesnej Ziemi ogromne ilości energii z działalności wulkanów, błyskawic i promieniowania ultrafioletowego wywoływały reakcje chemiczne, których produktami były coraz bardziej skomplikowane cząsteczki, budowane z prostych związków, takich jak metan i amoniak.

Wśród utworzonych w ten sposób prostych substancji organicznych znajdowały się cząstki budujące współczesne życie.

W miarę zwiększania się stężenia tej materii, znajdujące się w niej molekuły reagowały ze sobą.

W wyniku reakcji pojawiały się bardziej skomplikowane cząsteczki.

W pewnym momencie jako produkt jednej z reakcji pojawił się replikator. Miał on właściwość wywoływania reakcji, które skutkowały samopowielaniem cząsteczki, co rozpoczęło ewolucję

Pozostałe teorie przedstawiają inny sposób powstania replikatora.

W którymś momencie ewolucji rolę replikatora przejęła struktura kwasów DNA i RNA.

UKŁAD SŁONECZNY

Gwiazdy są kulami gazowymi, które przez częśc ewolucji świecą wskutek zachodzących w nich reakcji termojądrowych. Gwiazdy układają się w gwiazdozbiory i gromadzą się w skupiskach zwanych galaktykami. Słońce należy do Drogi Mlecznej, która jest 1 z ok. 100 mld galaktyk we wszechświecie. Są 3 typy galaktyk (eliptyczne, spiralne i nieregularne). Droga Mleczna jest spiralną, kształt spłaszczonego dysku, ok. 200 mld gwiazd. W ramienu Oriona jest Układ Słoneczny i znajduje się na peryferiach Drogi Mlecznej. Galaktyki najbliżej Ziemi to Mały i Wielki Obłok Magellana.

Centralnym punktem naszego Układu jest Słońce. Zachodzą w nim reakcje termojądrowe wytwarzające energie, dzięki której świeci. Dookoła krąży 8 planet ich wielkośc, odległość od Słońca, skład chemiczny różne. Planety podzielic można na 2 grupy wewnętrzne –małe skaliste, podobne do Ziemi(4 pierwsze), zewnętrzne –olbrzymie kule gazowe. Pluton już nie planeta głównie z lodu i skał. Wokół Słońca krążą też skalne i lodowe bryły planetoidy, kometymetoeoryt.

ZIEMIA W STRUKTURZE WSZECHŚWIATA:

Najbliższym ciałem niebieskim Ziemi, jest Księżyc, naturalny satelita. ziemia obiega Słońce w ciągu roku i jest oddalona o ok.150 mln km. Wraz z innymi planetami obiega Słońce.

POWSTANIE I ROZWÓJ ATMOSFERY:

Pochodzenie gazów tworzących pierwotną atmosferę wiązało się uwalnianiem ich z wnętrza Ziemi w wyniku odgazowania płaszcza ziemi. Inna przyczyna to uwolnienie ich w czasie zderzeń Ziemi z kometami i innymi ciałami kosmicznymi. W Archaiku atmosfera złożona głównie z azotu, pary wodnej, CO2 i tlenków. Była beztlenowa. Skład wiązał się z wulkanizmem. Tlen zaczął powstawac 4 mld lat temu. Źródłem była fotodysocjacja wody na H i O. drugim źródłem była fotosynteza organizmów żyjących w wodzie, gdzie tlen utleniał osady morskie. Nagromadzenie tlenu do 0,1% nastąpiło dopiero 1,9 mld lat temu z rozwojem roślin. W proterozoiku poprzez rozwój sinic coraz więcej tlenu w atmosferze.