Filozofia przedplatońska jako poszukiwanie zasad – archai. (rozdział 2)
Pierwsi filozofowie, których Arystoteles nazywał fizykami, koncentrowali się na szukaniu pierwszych zasad i przyczyn.
Poszukiwano początku zarówno w aspekcie chronologicznym jak i substancjonalnym* *czyli coś z czego zrodził się całokształt rzeczywistości.
Fizycy starali się ustalić co rządzi naturą, co określa jej postać i jakim prawom podlega.
Prasubstancja – arche – „niezrodzona i niezniszczalna postać bytu, z którego powstają wszystkie inne rzeczy, podczas gdy on sam trwa”.
Rodzaje arche Tales—woda, Anaksymander –apejron(bezkres), Anaksymenes – powietrze, Heraklit - ogień. Nie wiadomo czy te pierwsze archai pojmowano w aspekcie materialnym, czy wręcz były tożsame materii.
Archai jońskich filozofów przyrody zawierały w sobie immanentny1 ruch, tożsamy z życiem, który umożliwiał generowanie z nich świata/światów i wszystkiego co w nim.
Dla filozofów przedplatońskich arche była tym, czemu przysługuje status bytowania.
Zasada pierwszych filozofów jest niezrodzona i niezniszczalna, jest także substancjonalnym źródłem wszystkiego co jest. Można powiedzieć, że archai mają status bytu.
Archai pierwszych filozofów miała status bytu i nawet jeśli jakaś zasada przyjmowała nazwę żywiołu nie była z tym żywiołem utożsamiana.
Anaksymander podkreśla, że arche jest niedefiniowalna.
Archai jako byt pierwszy i rodzący światy , nie podlega oglądowi zmysłów, a nazywa się je tak a nie inaczej ze względu na najbardziej oczywiste ich manifestacje. Dlatego np. arche to powietrze, bo oddychanie to życie, arche to woda bo wilgotność jest warunkiem życia itp.
Fizycy odróżniali porządek bytowania i poznawania. Na przykład apeiron w porządku poznawczym jest niedefiniowalny, ani w aspekcie jakościowym, ilościowym, ani strukturalnym. Gdybyśmy chcieli byt zdefiniować musielibyśmy użyć odwołań do obiektów, które postrzegamy zmysłowo.
W porządku bytowania arche jest bytem określonym ilościowo. Musiała mieć określoną miarę, bo inaczej nie mogłaby generować światów jako struktur prawidłowych.
Idea arche wyrasta z dwóch źródeł, ze świata bogów i ze świata polis.
Polis była pierwszym wyróżnionym obszarem podlegającym oglądowi Greka.
Tales i Anaksymander zaczęli od działalności politycznej dopiero później wzięli się za badania nad naturą rzeczywistości. Od rozpoznania prawidłowości wewnątrz polis przeszli do badania prawidłowości kosmosu.
Termin kosmos najpierw oznaczał strój, później szyk wojskowy, a następnie używano go na określenie prawnego porządku państwa i społeczności. Nazwanie tak świata oznacza, że traktowano go jako uporządkowaną strukturę.
W społeczności panuje prawo konieczności; przekonanie o nieuchronności następstw przyczyn i skutków.
Anaksymander przenosi prawo konieczności z poziomu społeczeństwa na poziom wszechświata, dostrzega, że porządek natury wszechrzeczy podlega(tak jak porządek ludzi) immanentnemu prawu natury.
Kluczowym terminem jest pojęcie dike. Zasada ta warunkuje ład i porządek w polis. Przeniesienie tej zasady na wszechświat sprawia, ze zyskał on prawa nim rządzące.
Cała ta koncepcja ,pochodzenia idei archai , mająca źródło w polis określana jest mianem socjomorficznej.
Archai filozofów przyrody obdarzone jest mianem to theion lub wręcz theos. Było to umocowane w porównaniu roli bogów w świecie i roli owej pierwszej zasady.
Z teomorficznej koncepcji genezy archai wynika ruch=siła światotwórcza. Co prawda bogowie nie tworzyli z niczego, ale mieli moc.
1 Typowy, właściwy z natury