(dr. Janusz Jartyś)

ROLA PAŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO:

Troska o obywateli

Ochrona egzystencjalnych podstaw życia ludzi

Zapewnienie możliwości zaspokojenia potrzeb (materialnych/duchowych)

Tworzenie warunków pracy i nauki

Ochronę zdrowia

Gwarancje emerytalne

Niedopuszczenie do marginalizacji i wykluczenia społecznego

3 KOMPONENTY BEZPIECZEŃSTWA SPOŁECZNEGO

SOCJALNE

WSPÓLNOTOWE

ROZWOJOWE

Minimalne płace
Dochody
Transfery
Gwarancje prawno-instytucjonalne

Obszar doznań i emocji subiektywne
doznania jednostki będącej częścią
społeczności
Poziom tego rodzaju bezpieczeństwa
zależy od poziomu kapitału
społecznego
Kapitał społeczny

Ogólne warunki rozwoju obywatela
w państwie
Szanse i możliwości rozwojowe
Kapitał ludzki

Przeciwieństwo bezpieczeństwa:

•

Wymiar obiektywny- zagrożenie

•

Wymiar subiektywny- strach, lęk

Systematyczny przegląd zagrożeń wg Supińskiej:

→

Przyroda czyli ekosfera

→

Technika czyli technosfera

→

System społeczno- ekonomiczno- polityczny

•

Zorganizowana przemoc

•

Ekonomiczna walka o byt (konkurencyjność)

•

Wyzysk i alienacja w pracy

•

Nadmierna ingerencja w życie jednostki

→

Agresja innych jednostek

→

Osoba sama dla siebie

ZAGROŻENIA:
- bytu
- schronienia
- pracy
- środowiska
- dzieciństwa

- ekonomiczne
- fizyczne
- rozwoju
- osamotnieniem

RYZYKA SOCJALNE:
- zdrowia
- starości
- trwałej niepełnosprawności

- bezrobocia
- czasowej utraty zdolności do zarobkowania
- śmierci żywiciela osób niezdolnych do pracy

ZAGROŻENIA SPOŁECZNE NASZEGO WIEKU:
- AIDS/HIV
- narkomania
- handel ludźmi/ organami
- bezrobocie
- ubóstwo
- bezdomność
- alkoholizm

- niekontrolowany obrót bronią
- upadek znaczenia tradycyjnej
rodziny
- spadek przyrostu naturalnego
- New poor- pracujący, ale żyjący na
granicy ubóstwa
- junk Job- praca śmieciowa

- brak samodzielności ekonomicznej

ZAGROŻENIA TRWAŁEGO WYKLUCZENIA SPOŁECZNEGO:

1.

Ze względu na pozycję zawodową i społeczną:

−

Osoby, które utraciły pracę, bądź nie mają możliwości jej podjęcia

−

Zatrudnione w przedsiębiorstwach przeznaczonych do likwidacji

−

Utrzymujące się z pracy w sferze budżetowej (służba zdrowia, oświata, kultura)

−

Rolnicy

2.

Kryterium społeczno- demograficzne:

−

Rodziny wielodzietne

−

Niepełne (np. samotne matki)

−

Upośledzeni fizycznie i umysłowo

−

Rodziny patologiczne, dysfunkcyjne

−

Osoby starsze z niską emeryturą/ rentą

−

Narażone na bezdomność, alkoholizm, narkomanię, prostytucję

3.

Warunki życia (lokalne)- regiony:

−

Najuboższe ekonomicznie

−

O najwyższym bezrobociu

−

Dotkniętych klęskami żywiołowymi

Osoby, które funkcjonują w takich warunkach znalazły się w „krytycznych sytuacjach życiowych”

OBJAWY „KRYTYCZNYCH SYTUACJI ŻYCIOWYCH”:

−

Niezaspokojenie podstawowych potrzeb

−

Konieczność podjęcia ryzykownych decyzji

−

Zawodność mechanizmów adaptacyjnych

−

Złamanie drogi życiowej

−

Niemożność samodzielnego wyjścia z trudnej sytuacji

→

Powodowane przez czynniki obiektywne i subiektywne

→

Niebezpieczne jest kumulowanie się tych sytuacji

„Kwestie społeczne”- kryzysy dotykające duże zbiorowości; stan społeczny, polegający na niezaspokojeniu na
szeroką skalę podstawowych potrzeb ludzkich
LUB: problem społeczny szczególnie dokuczliwy, który trzeba rozwiązać (np. kwestia ubóstwa, bezrobocia,
bezdomności, oświaty i kultury, patologii społecznych, kryzysu zdrowia, ekologii itp.)

Wykluczenie społeczne- brak lub ograniczone możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystanie z podstawowych
instytucji publicznych

→

STRUKTURALNE- miejsce zamieszkania i dochody poniżej granicy ubóstwa

→

FIZYCZNE- związane z wiekiem, niepełnosprawnością, poziomem wykształcenia rodziców

→

NORMATYWNE- konflikty z prawem, zjawiska patologii

SKUTKI WYKLUCZENIA:

−

Nasilenie patologii

−

Erozja wartości ponadpaństwowych

−

Dziedziczenie biedy i cech warunkujących charakter wykluczenia

DZIAŁANIA PRZECIWDZIAŁAJĄCE WYKLUCZENIU:

−

Zwiększenie udziału dzieci w wychowaniu przedszkolnym

−

Ograniczenie skrajnego ubóstwa

−

Rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci

−

Ograniczenie tendencji do wzrostu różnic dochodowych

−

Ograniczenie długookresowego bezrobocia

−

Zmniejszenie bezrobocia młodzieży

−

Zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych

−

Upowszechnienie kształcenia ustawicznego

−

Wydłużenie przeciętnego życia w sprawności

−

Powszechne ubezpieczenie zdrowotne

−

Wzrost dostępności tanich mieszkań

−

Dostęp do pracowników socjalnych

−

Rozwój pomocy środowiskowej

−

Zaangażowanie obywateli w działalność społeczną

−

Dostęp do informacji obywatelskiej i poradnictwa

SKUTKI NIŻU DEMOGRAFICZNEGO:

−

Starzenie się społeczeństwa

−

Likwidacja szkół

−

Zwalnianie nauczycieli

−

Mało ludzi na rynku pracy

−

Zwiększenie się liczby emerytów

ZAPOBIEGANIE I PRZECIWDZIAŁANIE SKUTKOM NIŻU DEMOGRAFICZNEGO:

−

Uświadamianie znaczenia trwałości rodziny i macierzyństwa dla państwa i społeczeństwa, w tym dla
bezpieczeństwa narodowego

−

Przywrócenie rangi tradycyjnej rodzinie, pełniącej funkcję prokreacyjną, socjalizacyjną, patriotyczno-
obywatelską, usługowo- opiekuńczą

−

Powrót do modelu rodziny wielodzietnej i wielopokoleniowej, jako gwaranta wykształcenia więzi
społecznych i międzyludzkich

−

Zapewnienie prawnych gwarancji socjalno- bytowych dla rodzin, obejmujących m.in. obniżenie kosztów
pobytu dzieci w żłobkach i przedszkolach oraz zwiększenie możliwości korzystania z nich, obniżenie
podatków w rodzinach wielodzietnych, obniżenie kosztów edukacji dzieci i młodzieży

−

Wsparcie państwa dla młodych rodzin

Alternatywne formy życia rodzinnego:

→

Ko habitacje

→

Małżeństwa bezdzietne ze świadomego wyboru

→

Samotne rodzicielstwo

→

Zastępcze rodzicielstwo

→

Wspólnoty kilku związków partnerskich

→

Rodziny zrekonstruowane

→

Związki homoseksualne

MODELE RODZINY ZE WZGLĘDU NA ROLĘ KOBIET I MĘŻCZYZN:

1.

Tradycyjna: ojciec jest odpowiedzialny za sytuację materialną, matka za wychowanie dzieci i prowadzenie
domu

2.

Z podwójnym obciążeniem kobiet: oboje z rodziców pracują, pzy czym matka odpowiada jeszcze za opiekę
nas dziećmi i prowadzenie domu

3.

Partnerska: oboje rodzice pracują i dzielą między siebie odpowiedzialność za opiekę nad dziećmi i
prowadzenie domu

Wskaźniki dla zobrazowania ubóstwa:

−

Stopa bezrobocia

−

Mierniki ubóstwa

−

Procent populacji mającej podstawowe urządzenia sanitarne

−

Procent ludzi mających dostęp do wody pitnej w domu lub pobliżu

−

Oczekiwana długość życia w chwili narodzin

−

Waga noworodków

−

Wyżywienie dzieci

Płaca minimalna- gwarant bezpieczeństwa społecznego. Stanowi ważny wyznacznik bezpieczeństwa społecznego,
ponieważ jej poziom decyduje o samodzielności ekonomicznej części gospodarstw domowych.
W Polsce płacę minimalną po raz pierwszy wprowadzono w kwietniu 1956r.
Regulacje dot. płacy minimalnej funkcjonują w 120 spośród 162 krajów, dla których są dostępne odpowiednie dane.

METODY KSZTAŁTOWANIA PŁACY MINIMALNEJ:

→

W sposób ustawowy

→

Za pomocą układów zbiorowych pracy

→

Za pośrednictwem specjalnie do tego celu utworzonych rad ds. wynagrodzeń

ARGUMENTY ZA UTRZYMANIEM PŁACY MINIMALNEJ:

−

Zapobieganie wyzyskowi

−

Zwalczanie biedy wśród pracowników

−

Zapobieganie dyskryminacji ze względu na określone cechy demograficzno- społeczne pracowników

−

Motywowanie ludności do podejmowania pracy zawodowej i uniezależnienia się osób pobierających
świadczenia społeczne od pomocy finansowej państwa

−

Wzrost produktywności pracy

−

Zwalczanie nieuczciwej konkurencji

Poza wspólnotowymi rozpatrzeniami i dyrektywami, standardy europejskie w dziedzinie pracy i polityki socjalnej
znajdują się w dwóch Kartach Wspólnotowych:

→

Karcie Wspólnotowej Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników (1989)

→

Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej (grudzień 2000r. Nicea)

Zwolnienia grupowe:

−

Pracodawca zobowiązany jest odpowiednio wcześniej zawiadomić o swym zamiarze dokonania zwolnieni a
grupowego przedstawicielstwo pracowników, przeprowadzić konsultacje dot. przyczyn zwolnienia, jego
rozmiarów, kryteriów selekcji pracowników do zwolnienia oraz sposobów obliczenia ewentualnych odpraw.
Powinno to zakończyć się porozumieniem formalnym między pracodawcą a przedstawicielstwem
pracowniczym.

−

Pracodawca zobowiązany jest przez dyrektywę do przedstawienia podobnych informacji odpowiednio
wcześniej (nie później niż 30 dni przed planowanym zwolnieniem) organom zatrudnienia, aby mogły one
znaleźć możliwości zagospodarowania zwalnianych pracowników- takiego formalnego obowiązku nie mają
one w przypadkach zwolnień indywidualnych

Szara strefa ekonomiczna- polega m.in. na tym, że praca ludzka wykorzystywana jest z pominięciem wszelkich
standardów prawnych, obowiązków podatkowych, składek ubezpieczenia społecznego i innych obciążeń normalnie
wymaganych od pracodawców.

UE podejmuje przeciw bezrobociu próby jego rozładowania poprzez stosowanie, w określonych granicach,
elastycznych form zatrudnienia. Są nimi: praca w niepełnym wymiarze czasu pracy, stosowanie terminowych umów
o pracę, system wynajmu pracy, telepraca i inne.

ZAPOBIEGANIE NADUŻYCIOM STOSOWANIA UMÓW O PRACĘ NA CZAS OKREŚLONY- ograniczenia:

→

Wskazanie obiektywnych kryteriów uzasadniających ponowienie umów na czas określony

→

Określenie maksymalnego łącznego okresu dopuszczalnego odnowienia umów na czas określony

→

Określenie liczby dopuszczalnych odnowień umów na czas określony

W dyrektywie dot. organizacji czasu pracy zawarte są standardy ważne dla pracowników. Mówi ona, że tygodniowy
czas pracy, razem z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać 48 godzin. Wymaga także, by wszyscy
pracownicy, bez względu na staż pracy, mieli prawo do dorocznego urlopu w wymiarze co najmniej 4 tygodni.
Do ważniejszych obowiązków pracodawcy, wynikających z dyrektywy ramowej, mających na celu zapewnienie
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników należy:

−

Dokonywanie oceny ryzyka zawodowego oraz zapobieganie temu ryzyku

−

Informowanie pracowników na temat zagrożeń bezpieczeństwa i zdrowia oraz niezbędnych środków
zapobiegających skutkom tych zagrożeń

−

Konsultowanie z pracownikami i/lub ich przedstawicielami wszelkich działań związanych z zapewnieniem
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

−

Zapewnienie każdemu pracownikowi odbycia szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

−

Zapewnienie pracownikom badań lekarskich odpowiednich do zagrożeń, z jakimi stykają się podczas pracy

−

Zapewnienie środków do udzielenia pierwszej pomocy, gaszenie pożarów, ewakuacji pracowników oraz
zapobiegania skutkom innych nagłych zagrożeń związanych z działalnością pracodawcy.

DYREKTYWY SZCZEGÓŁOWE można podzielić na 4 grupy:

→

Dyrektywy mające powszechne zastosowanie w zakładach pracy

→

Dyrektywy dot. ochrony pracowników przed działaniem czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych

→

Dyrektywy dot. prac szczególnie niebezpiecznych- w górnictwie, na tymczasowych lub ruchomych budowach
i na pokładach statków

→

Dyrektywy dot. ochrony pracy kobiet i młodocianych

Dyrektywy dot. ogółu pracowników- ta grupa dyrektyw określa minimalne wynagrodzenia, mające zastosowanie w
niemal wszystkich zakładach pracy w zakresie:

→

Bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podczas pracy. Określają one w szczególności:

Obowiązki dot. zapewnienia odpowiednich dróg dla ruchu kołowego i pieszego

Właściwej organizacji stanowisk pracy znajdujących się na zewnątrz budynków

Wymaganej temperatury pomieszczeń

Naturalnego i sztucznego oświetlenia

Pomieszczeń do przebierania się

Natrysków i umywalni

Ustępów

Pokoi pierwszej pomocy

Pomieszczeń do wypoczynku dla pracowników zatrudnionych przy pracach szczególnie szkodliwych dla
zdrowia i uciążliwych oraz dla kobiet ciężarnych i karmiących

→

Bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy użytkowaniu przez pracowników sprzętu roboczego podczas pracy

→

Bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dot. stosowania poprzez pracowników środków ochrony indywidualnej w
miejscu pracy

→

Zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania się ciężarów

→

Bezpieczeństwa i ochrony zdrowia przy pracy z urządzeniami wyposażonymi w monitory ekranowe

→

Znaków bezpieczeństwa i /lub ochrony zdrowia w miejscach pracy

Dyrektywy dot. ochrony pracowników przed działaniem czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych regulują
problematykę ochrony pracowników przed działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,
dotyczą:

→

Ochrony pracowników narażonych na działanie monomeru chlorku winylu

→

Ochrony pracowników przed zagrożeniem związanym z narażeniem na działanie azbestu w pracy

→

Ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas

→

Ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników biologicznych w
pracy

→

Określenia wartości standardowych dopuszczalnych szkodliwych czynników w miejscu pracy

→

Ochrony zdrowia pracowników przed niebezpieczeństwem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu
pracy

Dyrektywy dot. prac szczególnie niebezpiecznych w górnictwie, na tymczasowych lub ruchomych budowach i na
pokładach statków- wyznaczają minimalne wynagrodzenie w zakresie:

→

Poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników górnictwa otworowego

→

Poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników górnictwa odkrywkowego i podziemnego

→

Bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na tymczasowych lub ruchomych budowach

→

Bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w zakresie opieki medycznej na pokładach statków

→

Bezpieczeństwa i higieny pracy na statkach rybackich

Dyrektywy dot. ochrony pracy kobiet i młodocianych dotyczą:

→

Wprowadzenia środków niosących poprawę zdrowia i bezpieczeństwa w pracy pracownic w ciąży i
pracownic, które niedawno rodziły lub karmią piersią

→

Ochrony młodocianych w pracy

Dyrektywa „rasowa” wprowadza zasadę równego traktowania bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne.
Dyrektywa 2000/78/WE dotyczy ogólnych zasad równości traktowania w dziedzinie zatrudnienia i wykonywania
zawodu, wprowadza zakaz dyskryminacji opartej na kryterium wyznania lub wierzeń religijnych, niepełnosprawności,
wieku lub orientacji seksualnej.
Nadrzędnym celem strategicznym europejskiej polityki rozwoju jest redukcja ubóstwa z perspektywicznym celem
jego stopniowej eliminacji, a następnie przejścia do rozwoju. UE w realizacji tego celu chce skupić się na sferach:

→

Powiązaniu handlu z rozwojem

→

Regionalnej integracji i współpracy

→

Wsparciu polityki ekonomicznej na szczeblu krajowym i ponadkrajowym, promowaniu dostępu do
świadczeń socjalnych i usług publicznych

→

Rozwój transportu, pełniącego również zasadniczą funkcję dla podstawowych usług społecznych

→

Bezpieczeństwa żywnościowego

→

Budowanie struktur wydolnych instytucji publicznych, rządów prawa, dobrego zarządzania, wzmocnienia
państwa

Celem polityki społecznej jest kreowanie „dobra” społecznego, a więc urzeczywistnienie sprawiedliwości społecznej
oraz likwidacja „zła” społecznego, czyli usuwanie i łagodzenie kwestii społecznych.

Działalność państwa w sferze polityki społecznej ma na celu:

−

Poprawę pozycji grup słabych ekonomicznie i społecznie

−

Zapobieganie czynnikom zagrażającym egzystencji najuboższych grup społecznych

−

Organizowanie postępu społecznego

−

Obronę przed niezaspokojeniem elementarnych i rozwojowych potrzeb człowieka

−

Łagodzenie nierówności i ubóstwa

−

Minimalizowanie społecznego ryzyka

−

Optymalizację podziału pomyślności

PODMIOTY POLITYKI SPOŁECZNEJ:

→

Państwo oraz jego organy i instytucje

→

Podmioty ponadpaństwowe

→

Podmioty niepaństwowe

→

Siły społeczne

SEKTORY DZIAŁALNOŚCI NA RZECZ DOBRA SPOŁECZNEGO:

→

Sektor publiczny, obejmujący działalność realizowaną przez instytucje rządowe i samorządowe

→

Sektor wspólnotowy, obejmujący wsparcie społeczne i wymianę doświadczeń oraz usług pomiędzy rodziną,
przyjaciółmi, sąsiadami

→

Sektor obywatelski, oparty na idei samopomocy, wykorzystujący inicjatywy społeczności lokalnych,
wolontariat i organizacje pozarządowe

PODMIOTY PONADPAŃSTWOWE, BIORĄCE UDZIAŁ W KREOWANIU POLITYKI SPOŁECZNEJ NA FORUM EUROPEJSKIM
I MIĘDZYNARODOWYM:

→

Komisja Europejska

→

Europejski Rzecznik praw obywatelskich

→

ONZ

→

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)

→

Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP)

PODMIOTY POZARZĄDOWE:

→

Organizacje pozarządowe

→

Ruchy społeczne

→

Związki zawodowe

→

Kościoły i związki wyznaniowe

Do kapitału ludzkiego zalicza się zarówno tych, którzy decydują o kierunkach polityki społecznej (polityków,
parlamentarzystów, samorządowców) jak i tych, którzy świadczą profesjonalne usługi dla konkretnych ludzi. Są to
tzw. służby społeczne, czyli nauczyciele, resocjalizatorzy, lekarze, pielęgniarze, inspektorzy pracy, pracownicy
socjalni, policjanci, sędziowie, kuratorowie.

W polityce społecznej demokratycznych państw najczęściej artykułowanymi, bądź realizowanymi zasadami są:

→

Zasada przezorności

→

Zasada samopomocy

→

Zasada solidarności społecznej

→

Zasada pomocniczości

→

Zasada partycypacji

→

Zasada samorządności

→

Zasada dobra wspólnego

→

Zasada wielosektorowości

Koncepcja państwa aktywizującego opiera się na programie restrukturyzacji polityki społecznej państwa, idącej w
kierunku aktywizacji społeczeństwa obywatelskiego i obywatelskich postaw, wzmocnienia samodzielności jednostki,
decentralizacji i modernizacji administracji, a także uzależnienia świadczeń socjalnych od aktywnego współdziałania
beneficjenta.

Elementami dobrze skonstruowanej polityki społecznej są:

−

Wybór konsumenta

−

Prywatna oferta usług

−

Pośredni transfer zasiłków

−

Pomoc skierowana na wzmocnienie rodziny

−

Kreowanie kapitału ludzkiego

−

Akumulacja oszczędności i bodźce, aby podjąć pracę

Zasada subsydiarności (pomocniczości) polega na tym, że wyższy szczebel władzy przyjmuje na siebie tylko te
kompetencje, które ze swej natury wykraczają poza właściwości władz niższych szczebli.

Proces regionalizacji to wzmacnianie znaczenia terenu względem centrum decyzyjnego z jednoczesnym
przekazywaniem części zadań i kompetencji.

1 stycznia 1999r. wprowadzono 16 samorządowo- rządowych województw, 208 powiatów ziemskich, 65 powiatów
grodzkich (miasta) oraz utrzymano 2489 gmin.
Cele tej reformy:

−

Zwiększenie sterowalności państwa poprzez przeniesienie wielu zadań i kompetencji z poziomu władzy
centralnej do województw, powiatów, gmin, a tym samym skupienie aktywności władz centralnych na
problemach strategicznych z punktu widzenia funkcjonowania państwa

−

Uporządkowanie systemu terytorialnego poprzez utworzenie dwóch kolejnych kategorii jednostek
samorządu terytorialnego, podmiotów prawa publicznego

ZASADY USTROJOWE RP:

−

Zasada unitarności państwa

−

Zasada pomocniczości oraz solidarności

−

Zasada przysługiwania samorządowi istotnej części zadań publicznych, wykonywanych w imieniu własnym i
na własną odpowiedzialność

−

Zasada domniemania kompetencji samorządu

Do zakresu obowiązków samorządu państwowego z obszaru polityki społecznej należą zadania publiczne o
charakterze ponadgminnym w zakresie:

−

Edukacji publicznej, pomocy społecznej, polityki prorodzinnej, wspierania osób niepełnosprawnych,
porządku publicznego i zapobieganie innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi i środowiska,
współpraca z organizacjami pozarządowymi, ochrony przeciwpożarowej, przeciwpowodziowej.

Organizacjami pozarządowymi są jednostki niezaliczane do sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o
finansach publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku osoby prawne lub jednostki organizacyjne,
nieposiadające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia.








Bibliografia:
Leszczyński Marek - „Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec wyzwań XXI wieku”

ROZDZIAŁ 3: Bezpieczeństwo społeczne jako jeden z głównych czynników bezpieczeństwa narodowego

ROZDZIAŁ 4: Unia Europejska wobec problemu bezpieczeństwa społecznego

ROZDZIAŁ 5: Instytucjonalne oddziaływanie państwa na kształtowanie bezpieczeństwa społecznego