4.03.2019

Zaliczenie  esej (2-3 strony, w wersji elektronicznej, podesłać na maila) do 30 maja, dotyczący wybranych przez siebie intelektualnych tradycji europy, tych, o których będziemy mówić. ALBO podzielić się refleksją o których nie będziemy mówić.

Skąd idea eutanazji – jak tradycja intelektualna, kulturoznawczo do tego podejść.

Jak ktoś chce mieć 4 to wystarczy, że wyśle i pisze przy imieniu, że chce 4. A jak o 5 to musi napisać, że opcja na 5. Być może taka osoba zostanie poproszona, żebyśmy o tym porozmawiali, skonsultowali. Chce mieć pewność, że osoba, która to napisała wie o czym mówi.

Dyżur poniedziałek i środa.

[e-mail]

Obecność będzie sprawdzana, bo BHP.

Motto Idee mają konsekwencje ~Richard M. Weaver

3 źródła cywilizacji europejskiej  zanim zaczniemy mówić o intelektualnych tradycjach Zachodu powiedzmy o 3 źródłach. Co ukształtowało Europę? Jakie tradycje wpłynęły na jej tożsamość? Skąd się wzięło to, że jako Europejczycy myślimy, odczuwamy, postrzegamy świat oraz siebie w taki, a nie inny sposób?

1. Wpływ starożytnej Grecji  trudno wyobrazić sobie jak wiele pojęć, terminów wywodzi się z kultury greckiej. Najważniejszy wydaje się grecki stosunek do formy, z którego narodziła się europejska sztuka (np. umiłowanie proporcji) oraz nauka (zwłaszcza nauki formalne tj. logika, matematyka). To właśnie w Grecji w VII/VI w. p.n.e. narodziła się filozofia.

2. Wpływ starożytnego Rzymu  rzymianie zaadoptowali kulturę grecką, ale potrafili ją twórczo wzbogacić. Jako europejczycy przejęliśmy od Rzymian ich stosunek do prawa i państwa.

3. Wpływ tradycji judeochrześcijańskiej  czyli połączenie tradycji żydowskiej oraz tradycji chrześcijańskiej (jej dzieje opisuje Biblia, będąca przecież podstawową księgą naszej cywilizacji). Szczególne znaczenie ma tu judeochrześcijański stosunek do religii (MONOTEIZM).

Trzy wzgórza Europy:

1. Ateński Akropol

2. Rzymski Kapitol

3. Jerozolimska Golgota

Ad.1. Wpływ Grecji

• ‘złoty podział’ (‘złota proporcja’). Przykłady: „złoty prostokąt” (Partenon jako wzorzec, rzeźba grecka, ludzkie ciało, architektura i malarstwo renesansowe [odrodzenie to powrót do antyku])

• ciąg Leonarda Fibonacciego; ‘złota liczba’  kiedy podzielimy przez siebie dowolne dwie sąsiednie liczby tego ciągu, to zawsze uzyskamy wynik nieco większy (im większe liczby podzielimy, tym dokładniejszy wynik wychodzi)

• liczby Fibonacciego a złoty prostokąt [tu było zdjęcie złotego prostokąta z liczbami]

• i to daje spiralę Fibonacciego

• współczesnym odniesieniem do tego jest logo pepsi, national geographic, Apple, bp, toyota, drzwi gnieźnieńskie [to były badania Banaszka]

Nie-kulturoznawcza ciekawostka  złota proporcja, a zwłaszcza spirala Fibonacciego występują na masową skalę w różnych zjawiskach przyrody. Czy to przypadek?

• Rozkład liści i gałązek  im wyżej, tym zwiększa się o 1,61

11.03.2019

Wiedza – znajomość kontekstu, historii.

Wiadomości – poszczególne informacje, np. pojedyncze daty.

Narodziny filozofii to odrzucenie opinii na rzecz prawdy. Sofiści – co trzeba robić, żeby dobrze wypaść w przemówieniu? Dbali o opinię, żeby dobrze wypaść. Sokrates – mówi nie, ważna jest prawda i wierność tej prawdzie.

Greckie pochodzenie filozofii  specyfiką greckiego myślenia jest niezależność, zwłaszcza od wpływu magii i religii. Grecy jako pierwsi potrafili przekroczyć myślenie mitologiczne (choć nadal posiadali wspaniałą mitologię stanowiącą dla nich religię). Zaczęli myśleć w sposób – jak powiedzielibyśmy dzisiaj – „krytyczny”, tzn. zaczęli używać argumentów czysto racjonalnych.

Przykład z dziedziny logiki

• Arystoteles zapoczątkował i rozwinął jedną z dziedzin filozofii – logikę. Przykład tzw. sylogizmu, czyli wnioskowania (dedukcyjnego, od ogółu do szczegółu)  wszyscy ludzie są śmiertelni. Sokrates jest człowiekiem. CZYLI Sokrates jest śmiertelny.

„Logika pozaeuropejska”  Njajasutra, czyli podręcznik do logiki hinduskiej zaczyna się od zdumiewającego dla każdego Europejczyka twierdzenia, że przez poznanie 16 kategorii logicznych i tylko przez nie może nastąpić zbawienie duszy.

W kulturach pozaeuropejskich następuje nieustanne mieszanie się porządków. Wchodzi myślenia magiczne, religijne. Europa jest odczarowana.

Podobnie jest z pozostałymi dziedzinami filozofii, co oznacza, że poza kulturą Zachodu wszędzie w myślenie wmieszane są sprawy tradycji, magii, religii, teologii, mistyki itd. brak jest elementu racjonalnego. Są to przejawy tzw. myślenia magicznego (przykłady)  voodoo, magia sympatyczna: jak kobieta rodziła w domu, trzeba było otworzyć wszystkie drzwi, okna, rozwiązać supły. Podobne powoduje podobne. W Europie oddzielono go od filozofii.

Weber opisuje zjawisko wszechobecnego mieszania się sfery religijnej z polityką w Chinach „Jeszcze w 1455 r. jeden z cesarzy udzielił duchowi góry Tai oficjalnej nagany. A w innych wypadkach duchy takie pozbawiano kultu i ofiar. Racjonalista wśród wielkich cesarzy i zjednoczyciel państwa, Shi Huangdi, kazał ogołocić za karę z roślinności górę, której duch stawił mu opór i utrudniał do niej dostęp”.

Kryterium racjonalności  Grecy tworząc filozofię odrzucili myślenie magiczne aby wyjaśnić jakieś zjawisko należy zrezygnować z mitologii i wszelkich innych tego typu sposobów myślenia. Z interpretacji świata przyrodniczego czy społecznego usunięci zostali bogowie. Świat można objaśnić bez uciekania się do sił nadprzyrodzonych.

Demokryta przykład z żółwiem  w popularnej w starożytnej Grecji anegdocie, która miała zilustrować istnienie w świecie przypadku łysy człowiek kroczy przez pole i w pewnym momencie spada na niego z nieba żółw i rozbija mu czaszkę. Przypadek ktoś powie. Jednak Demokryt, który nie uznawał istnienie w świecie przypadku starał się to wyjaśnić racjonalnie i dawał taką odpowiedź  człowiek kroczył przez pole, bo szedł do domu. Zjawił się tam w określonym czasie, który stanowił rezultat szybkości jego marszu. Żółw nie spadł bez przyczyny, lecz dlatego, że wypuścił go orzeł ze swoich szponów. Orzeł zaś wypuścił żółwia, bo dostrzegłszy łysą głowę wziął ją za kamień. Orły często tak robią, że rozbijają skorupę żółwie o duży kamień by dostać się do mięsa.

Filozofia – nie zadawalamy się tym, co powiedzieli kiedyś nasi przodkowie, tylko szukamy własnych odpowiedzi.

Ad2. Wpływ starożytnego Rzymu

W przypadku Rzymu największy wpływ na zachodnioeuropejską tożsamość wywarł rzymski stosunek do państwa i prawa. Sprzyjało temu wielowiekowe istnienie ogromnego Imperium Rzymskiego. Było ono tak rozległe i przez to wielokulturowe, że to właśnie jednolity system prawny mógł być jedynym spoiwem utrzymującym jego jedność.

Rzymianie tyle podbijali i przyłączali do Rzymu tak odległe tereny, że było to imperium wielokulturowe. Prawo było jedynym spoiwem, które utrzymywało to imperium w kupie.

Ramy czasowe  Cesarstwo Rzymskie istniało formalnie ok. 1500 lat (od przyjęcia przez Oktawiana tytułu Augusta w 27 r. p.n.e. do upadku Konstantynopola w 1453 r.). Cesarstwo Zachodniorzymskie upadło w 476 r. n.e. Za panowania Justyniana Wielkiego w VI w. powstał tzw. kodeks Justyniana kodyfikujący całe obowiązujące prawo.

Obszar Imperium Rzymskiego  z jednej strony mamy pionowy podział na cesarstwo wschodnie i zachodnie, z drugiej podział poziomy, czyli wzdłuż Renu i Dunaju. Na północ od tych rzek mamy do czynienia z obszarami barbarzyńskimi (np. plemiona germańskie, słowiańskie itd.). Interesująca jest trwałość LIMES ROMANUS.

Prawo rzymskie  do dziś stanowi fundament prawodawstwa europejskiego. Jest ono wzorem dla twórców prawa w kręgu cywilizacji zachodniej. Współczesne systemy (zwłaszcza prawa cywilnego) swymi korzeniami sięgają właśnie prawa rzymskiego. Wzorują się na jego systematyce, koncepcji, a nawet sformułowaniach. Oznacza to, że terminologia prawnicza, stanowi łącznik między rozmaitymi systemami prawnymi.

Pojęcie własności i posiadania  prawu rzymskiemu zawdzięczamy m.in. odróżnienie takich pojęć jak własność (possessio) i posiadanie (dominum). Rzymianie rozumieli własność, jako prawo do wyłącznego rozporządzenia rzeczą wraz z czerpaniem z niej pożytków, natomiast posiadanie jako stan faktyczny, w który rzecz znajduje się we władztwie danej osoby (o ile właścicielowi przysługuje prawo do posiadania przedmiotu własności).

Kontrakt – prawa i obowiązki stron  prawu rzymskiemu zawdzięczamy określenie wzajemnych praw i obowiązków stron kontraktu. Np. sprzedaż, najem, pożyczka, zlecenie (chodzi głównie o precyzyjne ustalenie wzajemnej odpowiedzialności stron umowy).

Podstawy idei republikanizmu -> rzeczpospolita, czyli RES PUBLICA, rozumiana jest jako „rzecz wspólna”, dobro wspólne należące do ogółu obywateli. Czynnikiem konstytuującym społeczność państwową jest wspólnota prawna. Widoczna jest (choćby u Cycerona) koncepcja równowagi władz, mająca na celu zapobieżenie jednowładztwu i tyranii.

Rzymska spuścizna materialna  rzymianom zawdzięczamy także wiele wytworów kultury materialnej, użytecznej w życiu codziennym:

• System dróg obejmujących Cesarstwo

• Mosty (niektóre istnieją do dnia dzisiejszego)

• Cement

• Akwedukty dostarczające wodę do miast

• Łaźnie i wiele innych wynalazków, które wydają się nam codziennością

• Wiedza inżynierska

Ad3. Wpływ tradycji judeochrześcijańskiej

Ostatnim elementem europejskiej tożsamości jest wpływ kultury judeochrześcijańskiej, stanowiącej połączenie tradycji żydowskiej oraz tradycji chrześcijańskiej. Chodzi tu głównie o judeochrześcijański stosunek do religii.

Monoteizm  istotne jest tu odrzucenie politeizmu (wiary w wielu bogów) i upowszechnienie monoteizmu. Weber nazywa to „pierwszym odczarowaniem świata” i przejawem zachodniej racjonalności (przykłady).

Prawosławie a katolicyzm  by zilustrować różnice między chrześcijańskim Wschodem (wywodzącym się z Bizancjum prawosławiem, zwanym też ortodoksją) a Zachodem (katolicyzm) warto przywołać słynny spór o „filioque”. Spór ten doprowadził w 1054 r. do wielkiej schizmy i trwającego do dziś podziału chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm.

Geneza i istota sporu

• Zagrożenie herezją ariańską

• Chrystus „współistotny Ojcu”  wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca i Syna pochodzi.

• W 589 roku na synodzie hiszpańskim (w Toledo) dodanie do wyznania wiary (credo) z Nicei i Konstantynopola (z III i IV w.) właśnie słowa „filioque”, co oznacza „i Syna”.

18.03.2019

Istota i znaczenie chrześcijaństwa  konstytutywna dla chrześcijaństwa jest osoba Chrystusa i stosunek do niej jako zapowiadanego Mesjasza. Chrześcijanie (w odróżnieniu od Żydów) uwierzyli w niej jako Boga. Trudno przecenić rolę chrześcijaństwa dla ukształtowania tożsamości Europy. Dość powiedzieć, że od narodzin Chrystusa odliczymy czas „naszej ery” (przed/po Chrystusie; Anno Domini itd.).

Chrześcijaństwo a judaizm  mimo odmiennego stosunku do osoby Chrystusa Żydów i chrześcijan obie te wspólnoty łączy bardzo wiele. Tym co łączy jest przede wszystkim Biblia. Zaznaczyć trzeba, że Żydzi uznają jedynie Stary Testament i zawartą w nim ich historię jako narodu wybranego. Natomiast chrześcijanie uznają zarówno Stary jak i Nowy Testament, choć istotniejsze są dla nich zawarte w Nowym Testamencie ewangelie oraz dzieje apostolskie.

Linearna koncepcja czasu  wspólny dla tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej jest też ich sposób pojmowania czasu. Otóż odróżnieniu od innych kultur, które pojmują czas cyklicznie, tylko Żydzi i chrześcijanie patrzą na czas linearnie. Ta „oś czasu” umożliwia wyróżnianie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Tylko zatem n gruncie wyrosłego z judaizmu chrześcijaństwa możliwe było wykształcenie idei postępu.

Znaczenie Talmudu  mimo tych oczywistych podobieństw i wspólnych korzeni trudno jest traktować osobie te tradycje wspólnie i mówić o judeochrześcijańskiej cywilizacji. Decyduje o tym fakt, że największy wpływ na ostateczny kształt i charakter kultury żydowskiej (zwłaszcza żydowskiej praktyki życia codziennego) ma Talmud.

Talmud i judaizm rabiniczny  Talmud to księga napisana ok. 400r.n.e. (t. jerozolimski) i ok. 500r.n.e. (t. babiloński). Zawiera szczegółowe zasady życia w warunkach wygnania (w diasporze). Stanowił on przez wieki główne odniesienie, do którego odwołują się w swych naukach rabini. Jest zatem Talmud podstawą tzw. judaizmu rabinicznego (jest czymś w rodzaju żydowskiego katechizmu).

Rabin – mistrz, oczytany w piśmie, on interpretuje.

Talmud – oddziaływuje na życie codzienne Żydów.

Judaizm biblijny a judaizm rabiniczny  czymś innym jest oparty na Starym Testamencie judaizm biblijny i oparty na Talmudzie judaizm rabiniczny. O ile judaizm biblijny poprzedza chrześcijaństwo i stanowi w oczywisty sposób podłoże dla niego, o tyle judaizm rabiniczny stoi w jawnej opozycji do chrześcijaństwa.

Czy możemy mówić o cywilizacji judeochrześcijańskiej?  w mojej ocenie (znaczy Banacha) nie możemy tak mówić. Takie określenie jest nieuprawnione z kilku względów. Otóż istotą chrześcijaństwa jest uniwersalizm (każdy może być wyznawcą Chrystusa, niezależnie od rasy, narodowości, pochodzenia i statusu społecznego). Dla judaizmu charakterystyczne jest myślenie w kategoriach plemiennych.

Cytat z Talmudu  Majmonides, „Hikhoth Akum” (X, 1)  „Nie zezwala się na litowanie się nad nimi, bowiem jest napisane .Nie będziesz miał nad nimi litości< (Pwt., VII, 2) Przeto jeśli ktoś widzi akuma (bałwochwalcę), któremu grozi niebezpieczeństwo, lub który tonie, niech nie spieszy mu na raunek…..

Kilka nauk z Talmudu:

• Jeżeli goj (nie-Żyd) uderza Żyda, goj musi być zabity

• Jest w porządku oszukać gojów

• Żyd nie musi zapłacić gojowi

• Żydzi mogą kraść od gojów

• Żydzi mogą użyć kłamstw by oszukać goja

• Nieżydowskie dziewczyny są w stanie nieczystości (niddah) od urodzenia

• Żydowski mężczyzna jest zobowiązany by powiedzieć codziennie „Dziękuję Bogu, że nie urodziłem się jako dziewczyna, niewolnik, goj” (nie wiem, czy dokładnie zapamiętałam)

Co z tego wynika dziś? Wypowiedź prof. Barbary Engelking-Boni (szefowej Centrum Badań nad Zagładą-Żydów).

Tzw. ustawa 447 jako podstawa roszczeń żydowskich  domagają się specjalnego traktowania

Chrześcijaństwo cechuje uniwersalność.

Wpływ kultury greckiej na uniwersalizm chrześcijański  przykładem to ilustrującym jest działalność św.l Pawła (Żyda nawróconego na chrześcijaństwo). Przykład z dziejów Apostolskich – nawrócenie Lidii.

Podziały w ramach chrześcijaństwa  z jednego pnia chrześcijaństwa wykształca się:
- w połowie XI w. zwłaszcza na wschodzie Europy prawosławie (zwane też ortodoksją)
- w XVI w. w wyniku rewolucji i reform religijnych, społecznych i politycznych wykształca się w niektórych krajach Europy Zachodniej protestantyzm
W ramach chrześcijaństwa mamy zatem 3 główne wyznania: katolicyzm, prawosławie, protestantyzm.

Prawosławie a katolicyzm  by zilustrować różnice między chrześcijańskim wschodem (wywodzącym się z Bizancjum prawosławiem, zwanym też ortodoksją) a Zachodem (katolicyzm) warto przywołać słynny spór o ‘filioque’. Spór ten doprowadził w 1054 r. do wielkiej schizm i trwającego do dziś podziału chrześcijaństwa na prawosławie i katolicyzm.

Geneza i istota sporu  zagrożenie herezją ariańską; Chrystus ‘współistotny Ojcu”. „Wierzę w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela, który od Ojca i Syna pochodzi”. W 589 r. na synodzie hiszpańskim (w Toledo) dodanie do wyznania wiary (credo) z Nicei i Konstantynopola (z II i IV w.) właśnie słowa „filioque”, co oznacza „i Syna”.

Dogmat katolicki – Bóg a 3 osobach – Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Wynika to z nauk i interpretacji i tego, co zostało ustalone przez ojców Kościoła, zwłaszcza na soborach w Nicei i Konstantynopolu. W tych pierwszych wiekach Kościół chrześcijański ustalił dogmat Św. Trójcy, co znalazło wyraz w Nicejsko-Konstantynopolskim wyznaniu wiary (credo).

Skąd wzięła się afera? 589 r. zebrali się biskupi zachodnich diecezji, bez wiedzy i zgody hierarchów wschodnich i dodali do wyznania wiary słowo „i Syna”. Poprzednie wyznanie mówi o tym, że Duch pochodzi od Ojca (a nie od Syna).

Dopisanie „Filioque”  przed zmianą „…który od Ojca pochodzi” (łac. ‘…qui exPatre procedit”). Po zmianie „…który od Ojca i Syna pochodzi”.

Dwie Europy – spór o dopisanie do wyznania wiary ‘filioque’ znakomicie ilustruje charakter wschodniej (prawosławnej) i zachodniej (katolickiej) części Europy [pokazał na podstawie sztuki - kserówka]:
- Wschód to konserwatyzm i tradycja
- Zachód to pragmatyzm i innowacyjność

Konswerwatyzm vs innowacyjność  oprócz sporu o ‘filioque’ ilustracją tej różnicy jest np. spór o ustalenie daty Wielkanocy: biskupi wschodniego chrześcijaństwa (Bizancjum) wierni byli tradycji, aby był to dzień żydowskiej Paschy, przypadający na 14 dzień żydowskiego miesiąca Nisan, niezależnie od tego jaki to dzień tygodnia. Ze względu na kosmopolityczny charakter Cesarstwa Zachodniorzymskiego, biskupi zachodni (rzymscy) optowali, by zawsze była to niedziela (zachodni pragmatyzm )

25.03.2019

Zachodni stosunek do tradycji  ilustracją tego stosunku są postanowienia Soboru Trydenckiego (1545-1563). Np. zniesienie zakazu wykonywania wizerunku Boga (drugie przykazanie Dekalogu). Powyższe powody pokazują instrumentalne traktowanie własnej tradycji przez zachodnie chrześcijaństwo.

Na Soborze Trydenckim zmieniono 10 przykazań.

Barok – chce trafić do wiernego poprzez obrazy, a nie słowa. Wierny ma się uwznioślić, poczuć sferę sacrum. Kościół Farny – kościół wybudowany i ufundowany przez mieszczan. W Poznaniu jest na Gołębiej. Stuka ma również funkcje propagandowe, ma nauczać. Barok jest tego podejścia najlepszym przykładem. Wykreślono drugie przykazanie Boże (o zakazie sporządzania wizerunku). I żeby było 10, przykazanie 9 rozdzielono na dwa. Tradycja jest ważna, ale można zmieniać pewne rzeczy. To jest pragmatyzm Zachodni. Na Wschodzie było to nie do pomyślenia. Wykorzystujemy modę, sztukę, jej osiągnięcia, by lepiej trafić do wiernych. Pewne instrumentalne traktowanie tej tradycji przez Zachodnie chrześcijaństwo.

Hybrydyczny charakter kultury Zachodu  kultura zachodu to hybryda. I wszelkie konsekwencje wynikają z tej hybrydyczności właśnie.

Czym jesy hybryda?

• Połączenie, krzyżówka, mieszkanka dwóch różnych gatunków

• W tradycji greckiej hybryda (gr. hybris) oznacza pychę, upadek oraz gwałt

• Obecnie słowniki odwołują się do tradycji łacińskiej

Kultura Zachodu jako hybryda  splot przynajmniej 3 tradycji widać ej hybrydyczny charakter. Nie oznacza to, że odbywało się to na drodze przemocy. Mieliśmy do czynienia z dyfuzją kulturową [rozprzestrzenianie się, czy wzajemne przenikanie różnego rodzaju tradycji, trendów, prądów umysłowych i innych elementów kulturowych].

Trudności z tożsamością hybrydy – poprzez swoją niepowtarzalność i wyjątkowość nie poddaje się klasyfikacji; w związku z tym tożsamość każdego bytu hybrydycznego jest niejasna nieokreślona.

Religia jako ‘jądro’ kultury – o nieokreśloności tożsamości kultury zachodniej przesądza przede wszystkim religia chrześcijańska w wersji rzymskiej (zachodniej), czyli katolicyzm. Oprócz pragmatycznego stosunku do tradycji własnej charakterystyczne dla zachodniego chrześcijaństwa jest czerpanie pełnymi garściami z innych tradycji.

Kościół jest otwarty na pewnego rodzaju nowe rzeczy, tradycje (patrząc na przestrzenie wieków). Czerpał z innych.

Recepcja innych tradycji  1. Antycznych źródeł filozofii chrześcijańskiej; 2. Interpretatio Christiana i adoptowanie dla swoich potrzeb świąt pogańskich

Ad. 1. Podkreślić należy, że chrześcijaństwo (wschodnie, czy zachodnie) czerpało z greckich filozofów.

Np. Parmenides – wzięto ideę, która doprowadził do ukształtowania pojecia Boga chrześcijańskiego jak bytu dosonałęgo i niezmiennego: byt nie ma początku, jest wieczny, nieruchomy, a wynika to z ontologicznej zasdy tożsamości. ‘byt jest a niebytu nie ma’ – byt nie ma początku ani konca. Jest nieruchomy i niezmienny, niepodzielny, stały i jeden.

Taki sposób myślenia doprowadził do ukształtowania się chrześcijańśkeigo pojećia Boga.

Pitagorejczycy  poglądy na duszę ludzką; dusza trwalsza, niż ciało, które jest jej więzieniem (jest uwięziona za popełnione winy); może się ona odkupić albo poprzez ‘koło cieleń’, albo ???.
Mimo, ze głosili oni reinkarnację i pojmowali duszę za byt cielesny nie przeszkadzało to chrześcijaństwu w sformułowani zasady, zgodnie z którą źycie cielesne człowieka służyć ma tylko jednemu celowi – wyzwoleniu duszy przez praktyki religijne, misteria, asceze itd. stąd np. chrześcijański prymat ducha nad ciałem.

Platon – pojmowanie idei jako bytów, które istnieją rzeczywiście (rzeczy zmysłowe istnieją tylko pozornie). Idee są transcendencne względem fizycznego świata; bytują w nad niebiańskich miejscach. Wg Platona idee są niezmiennymi wzorcami, dzięki którym Demiurg stwarza świat z materii. Podobnie w chrześcijaństwie: idee (np. ideę dobra) cechuje wieczność, niezmienność, niezniszczalność, transcendentnosć etc. Przejeto też naukę o duszy – jest ona duchowa. Dusza jest nieśmiertelna, niezależna od ciała „człowiek to dusza władająca ciałem”. Ma funkcje nie tylko biologiczne (jest zasadą i podstawą życia), ale także poznawcze (dusza poznaje idee) oraz religijne.
Widać tu otwartość chrześcijaństwa w czerpaniu z innych tradycji i jego ‘selektywne’ podejście (Platon wierzył w wielu bogów). Recepcja filozofii Platona na grunt chrześcijański była udziałem zwłaszcza św. Augustyna.

Arystoteles – przejęto koncepcję świata jako łańcucha przyczyn, z których pierwsza przyczyna jest niezależna od innych. Jest ona bytem nie tylko niezależnym, ale też nieuchronnym i niematerialnym. Arystotelesowska idea boga jako ‘pierwszego poruszyciela’ stałą się podstawą idei chrześcijańskiego Boga (choć u Arystotelesa bóg nie jest jeszcze osobą; jest to raczej bóg filozoficzny, a nie religijny). Idea ta położyła także grunt dla monoteizmu.
Na powyżej zarysowanym systemie metafizycznym św. Tomasz zbuduje w XIII w. swą metafizykę chrześcijańską, ze słynnymi kosmologicznymi dowodami na istnienie Boga. teologia naturalna Tomasza to wzorcowy przykład szacunku dla rozumu; posługiwania się z nim i traktowania go jako kryterium ustalania prawdy.

Poprzez obserwację świata zewnętrznego, fizycznego można udowodnić wiarę w Boga. Można do tego zaangażować rozum. Św. Tomasz był głównym ideologiem.

Z okresu hellenistycznego (tzw. epoka aleksandryjska IV-I w p.n.e.)

Od stoików (zwłaszcza w sferze etyki) – droga d szczęścia prowadzi przez cnotę, zapanowanie nad samym sobą i tym samym uniezależnienie się od świata zewnętrznego, ignorowanie dóbr ziemskich. Wartości cielesne nie są warte zachodu i ich pożądanie nie jest zgodne z rozumem, czyli naturą.

Z podejścia stoickiego wyrasta chrześcijański ascetyzm (dystans do bieżących spraw tego świata i nie podążanie za jego dobrami materialnymi, sławą, uznaniem, popularnością itd.), uniwersalizm (czyli koncepcja prawa naturalnego; odmiennego prawa stanowionego). Np. zasada, że każdy człowiek jest ze swej natury istotą wolną, ma prawo (naturalne) do samostanowienia, posiadania owoców swojej pracy, do życia od poczęcia do (naturalnej) śmierci.

Od epikurejczyków – nie przejęto niemal niczego, choć wchłonięto niektóre wątki ascetyczne (powstrzymywanie się od doznawanie przyjemności na rzecz nie doznawania cierpień). Ale epikureizm był dla chrześcijaństwa synonimem ateizmu.

Sceptycyzm – wzięto argument, że jeśli nie możemy poznać Boga (ani zmysłami, ani rozumem), to powinniśmy poznać o nim prawdę poprzez wiarę (np. augustiańska predestynacja).

Od cyników zaadoptowano obojętność na rzeczy doczesne (można choćby porównać przykład Diogenesa żyjącego w beczce z przykładami biblijnymi).

Cynik, czyli egoista. Z wszystkiego się śmieje, pochodzi instrumentalnie do życia, nie ma dla niego tematu tabu, nie ma świętości.

W starożytności cynizm to była porządna filozofia (od Diogenesa).

Judeochrześcijańska koncepcja dziejów  cywilizacja europejska przejęła z tradycji judeochrześcijańskiej koncepcję dziejów. Jest to tzw. lineralne ich rozumienie, co onaczamożliwosć idei postępu.

Koncepcja Boga  z tradycji judeochrześcijańskiej Europejczycy przejeli monoteizm, czyli koncepcję jednego oga jako bytu transcendentnego. Jest transcendencja pozwoliła dokonać wyraźnego rozróżnienia na sferę sacrum i profanum oraz wskazywać na wyższość prawa (oraz władzy) religijnego (naturalnego) nad świeckim (stanowionym).

Ad2. Interpretatio Christiana
Rodzące się w pierwszych wiekach naszej ery chrześcijaństwo spotkało w basenie Morze Śródziemnego wysoko rozwiniętą, wyrafinowaną – subtelniejszą od niego – cywilizacje pogańską. Nie próbowało z nią walczyć, ale raczej (jak widzieliśmy powyżej) adoptować i twórczo przekształcać w duchu chrześcijańskim. Proces ten to tzw. interpretatio Christiana.

1.04.2019

Chrześcijaństwo nie starało się walczyć z pogańskimi wierzeniami, twierdzeniami, filozofią. Przyjęło strategię interpretacji, wykorzystania tego, co starożytni grecy ustalali na potrzeby chrześcijańskie.

Interpretatio Christiana – interpretowanie, rozumienie.

Dynamika cywilizacji ZAchowu

Ów otwarty i adaptacyjny stosunek rodzącej się wiary chrześcijańskiej do starego pogańskiego porządku zaciążył (jak chyba nic innego) na dalszych losach i charakterze cywilizacji zachodnioeuropejskiej.

Wtedy właśnie została zakodowana jej bezprecedensowa dynamika oraz hybrydyczny charakter (przykładem choćby synkretyzm zachodniej czy filozofii).

Nigdy zachód się na zadowalał tym co ma, tylko szukał i twórczo przekształcał.

Źródła „fermentu kulturowego”

Przywołane tu przykłady wskazują na nieustanne istnienie w Europie czegoś, co określić możemy jako „ferment kulturowy” – jest on cechą zachodniej kultury – cechą, która przez wieki nie pozwalała jej „zakrzepnąć” (kwestią do dyskusji jest to, zy Europa jest taka współcześnie? Teraz się starzeje, jest to spowodowane kryzysem wartości, na których Europa wyrosła. Jest triumf hedonizmu, przyjemności, upadek chęci do pracy).

Adoptowanie świąt pogańskich  oprócz wspomnianej pragmatycznej postawy wobec wyznaczania daty Wielkanocy chrześcijaństwo zachodnie adoptowało liczne święta pogańskie, np.

• data 25 grudnia jako Boże Narodzenie to dzień największego święta pogańskiego, czyli przesilenie zimowe przypadające na 25 grudnia (triumf światła, czy Boga Słońca nad ciemnością i dnia nad nocą).

• 15 sierpnia, czyli istniejącym w chrześcijaństwie od VII wieku świętem WMP, jako dzień Matyki Boskiej Zielnej, celebrowanych przez rolników pod koniec żniw ok. 13 sierpnia

• Epifania (objawienie), czyli święto trzech króli 6 stycznia.

Zachodnioeuropejski uniwersalizm

Trudno o podsumowanie tak wielu wątków, które wzajemnie na siebie oddziałują tworząc coś, co zwiemy zachodnia kultura europejska (brak jest jej jednorodnej tożsamości). jednak z połączenia greckiej filozofii (zwłaszcza stoickiej idei prawa naturalnego), rzymskiej koncepcji prawa etc.

Uniwersalizm można traktować jako tester tego, czy coś należy do kultury zachodnioeuropejskiej, czy nie. Np. różnica między uniwersalistyczną etyką europejską, a wszelkimi tzw. etykami sytuacyjnymi: zasady uniwersalistycznej etyki zachodnioeuropejskiej dotyczą wszystkich (są powszechne, uniwersalne właśnie), a nie tylko wybranych (nie są ograniczone do narodowości, rasy, wyznania, klasy itd.).

Przez większość zajęć jakaś laska kłóciła się z Banachem o religię i status kobiety.

Dwie intelektualne tradycje oświecenia. Czyli indywidualizm prawdziwy i fałszywy

Czym jest oświecenie? Za Kantem: Oświecenie to wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy.

Człowiek do czasu oświecenia (wg Kanta) był niczym niepełnoletnie dziecko, musiał być prowadzony za ręke. Ktoś inny mówił mu co ma robić, myśleć, działać. Człowiek oświecony to człowiek, któ®y wyzwala się, porzuca życia podległego autorytetom. Staje się panem własnego życia. Człowiek z własnej winy popadł w niepełnoletność. Łatwiej mu było słuchać kogoś innego.

Odrzucenie autorytetów

Zatem w tym sensie oświecenie miało być sprzeciwem wobec ‘cudzemu, narzuconemu prawu”, cudzym zasadom i regułom

Postulowano podważenie autorytetów, zerwanie z tradycją. Chodziło tu głównie o sprzeciw wobec Kościoła, państwa, czy władzy.

Ideologia indywidualizmu  w dzisiejszym rozumieniu indywidualizm jako ideologia narodził się w XVIII wieku, czyli w epoce oświecenia i był reakcją na panujący dotąd feudalizm i absolutyzm. W swoim założeniu głosił prymat jednostki (indywiduum) nad grupą.

Metafora dwóch rzek
„Z osiemnastego wieku i rewolucji – jak ze wspólnego źródła – wypłynęły dwie rzeki: pierwsza wiodła ludzi ku instytucjom liberalnym, podczas gdy druga prowadziła ich ku władzy absolutnej”.

~ Alexis de Tocqueville

Dwie tradycje indywidualizmu
Na gruncie oświecenia, od samego zarania, czyli od wieku XVIII.

Indywidualizm brytyjski – przedstawiciele
- jest to tradycja empiryczna lub ewolucjonistyczna
- rozpoczyna się od JohnaLocke’a, a zwłaszcza Bernerda Mandeville’a i Davida Hume’a, zaś rozkwit swój osiąga dzięki wystąpieniom Josiaha Tuckera, Adama Fergusona, Adama Smitha, Williama Paleya i wielkiego Edmunda Burke’s
- w XIX wieku najdoskonalej tradycja ta reprezentowana była w dziełach Alexisa de Tocquevilla (przełączył slajd)

Indywidualizm francuski – przedstawiciele
- reprezentantami są encyklopedyści, J.J. Rousseau, fizjokraci i J-A Condorced
- tradycja ta opierając się na ideach francuskiego Oświecenia, ukształtowana została pod wpływem Kartezjusza

Narodowość to nie kryterium.

8.04.2019

Pokazał film, na którym katarski socjolog pokazuje jak bić żonę.

Poleca filmy „Szkarłatna litera” i „Biała wstążka”.

Cały czas odnosi się do dyskusji z zeszłego tygodnia.

I znowu slajdy

Istota tradycji brytyjskiego indywidualizmu

• Brytyjczycy odrzucają tzw. konstruktywizm, czyli pogląd, że można świadomie i celowo tworzyć (konstruować) różnego rodzaju instytucje i rozwiązania społeczne, czyli planowo kształtować cywilizację

• Odrzucają zatem wszelkiego typu przejawy, tzw. inżynierii społecznej (przykłady)

• Odwołują się do metody prób i błędów. Jakieś rozwiązanie, prawo, obyczaj it. Jest dobre, bo się sprawdziło i przyniosło sukces (powodzenie) tym, którzy je stosowali (przykłady).

• Stąd też wspomniany empiryczny lub ewolucjonistyczny charakter tej tradycji

• Ten ewolucjonistyczny indywidualizm pojmuje całą cywilizację jako wypracowany przez wieki owoc wzajemnego dostosowywania się oddolnych sił

Edmund Burke i jego paradoksalna teza  „Pomyślnie rozwijającym się wolnym społeczeństwem będzie przeważnie społeczeństwo przywiązane do tradycji”.

My jako luzie korzystamy najczęściej z wiedzy „JAK” – nie jest to wiedza pojęciowa, jest niezapisana. Nie zastanawiam się skąd mam tą wiedzę. Ale z niej korzystam. To jest ta wiedza typu know-how, wiemy jak się zachować w typowych sytuacjach. A nie korzysta z wiedzy „ŻE”(?).

Z tego punktu widzenia, cywilizacja to suma doświadczenia przekazywanego z pokolenia na pokolenie nie tyle jako wiedza dyskursywna.

Common law – prawo zwyczajowe  wspomnienie zasady czy reguły właściwego postępowania nie są narzucone z góry, ale są efektem wielowiekowej tradycji.

Zalegalizowanie tych wypracowanych w toku doświadczenia sposobów postępowania ludzi, które oni sami chcieli stosować znalazło swój wyraz w brytyjskim systemie prawnym (norma prawna to zapisany zwyczaj, tzw. common law). Brak jest tam konstytucji.

Indywidualizm francuski – kwestia nazwy

• Indywidualizm francuski (kontynentalny) przez swe odwołania do kartezjańskiego racjonalizmu nazywany jest czaami racjonalizmem konstruktywistycznym lub po prostu konstruktywizmem.

• Według autorów brytyjskich jest on indywidualizmem fałszywym, który zawsze prowadzi do socjalizmu, centralnego planowania

Istota indywidualizmy francuskiego (kontynentalnego) – wyolbrzymiona wiara w potęgę rozumu ludzkiego przez duże ‘R”. jest to idea wzięta wprost od Kartezjusza z II części ‘Rozprawy o metodzie” (odrzucenie wszystkiego, co ‘nie jest jasne i wyraźne’). Kartezjusz zachwyca się tam rozwiązaniami stosowanymi w starożytnej Sparcie, czyli inżynierią społeczną.

Cechy konstruktywizmu społecznego – wynika stąd pogarda dla wszelkich rozwiązań społecznych, instytucji czy praktyk, które nie dają się wywieźć z rozumu. Stąd zwalczanie (jawne bądź ukryte) z religii, tradycji, obyczajów czy innych tego typu bytów, których geneza i funkcjonowanie nie dadzą się racjonalnie uzasadnić.

Cechy konstruktywizmu społecznego – podstawową cechą konstruktywizmu z jego wiarą w potęgę rozumu ludzk???

Postulaty konstruktywizmu – konsekwencją podejścia konstruktywistycznego jest postulat – przebudowa od postaw całego społeczeństwa, stworzenie ‘nowego człowieka’.

Realizacja idei konstruktywistycznych

Począwszy od końca XVII wieku historia ludzkości dostarcza wielu przykładów wprowadzania idei konstruktywistycznych w życie. Są nimi wszelkiego typu:
rewolucje
przejawy ludobójstwa i czystek o charakterze etnicznym religijnym, rasowym lub politycznym
przykłady tzw. inżynierii społecznej

Wolność a równość – ważnym i interesującym zagadnieniem związanym z pojęciem wolności jest jej relacje do pojęcia równości. Teza Banaszka – wszędzie tam, gdzie realizuje się zasadę równości (egalitaryzmu) nie mam miejsca na wolność.

Historia uczy, że wszędzie tam, gdzie usiłowano realizować zasadę egalitaryzmu (ideał równości) pojawiał się totalitaryzm ( w różnych formach)

Polityczna i ekonomiczna realizacja zasady równości – na przestrzeni dziejów w różnych społeczeństwach realizowano ideał równości na 2 spoosby:

1. Polityczny – próby niesienia wszelkich różnic między ludźmi (dot. Uprawnień, przynalenosci klasowej, czy rasowej, płci itp.).

2. Ekonomiczny – zakwestionowanie własności prywatnej

Wielka Rewolucja Francuska jako wzorzec politycznej realizacji idei równości – 1789-1799 – jest typowym, wzorcowym przykładem. Na sztandarach było hasło – wolność, równość, braterstwo.

Oparty na ideach francuskiego oświecenia rewolucja nie toleruje jakichkolwiek odstępstw od zasad egalitaryzmu. Wszyscy, którzy nie chcą się podporządkować mszą zniknąć z powierzchni ziemi.

Oświeceniowy ‘walec’

• Wszystko co nie spełnia oświeceniowego kanonu naukowości czy idei postępu musi zostać usunięte z przestrzeni życia społecznego i politycznego

• Od czasów oświecenia nie ma zatem w ‘nowoczesnych’ państwach miejsca na różnego rodzaju odstępstwa, herezje, czy fanaberia

• Państwo występuje w roli ogrodnika, który przytnie i wyrówna wszelkie nierówności

Klasyczny przykład konstruktywizmu – rewolucja francuska, która konsekwentnie realizowała zasady i postulaty epoki oświecenia stanowy typowy przykład konstruktywizmu społecznego, czyli stworzenia od postaw zarówno nowego społeczeństwa jaki i nowego człowieka. Stała się ona wzorem, którym nie tylko inspirowali się, ale także nawiązywali do niego wprost twórcy największych reżimów totalitarnych (zwłaszcza XX wieczny sowiecki komunizm).

Wandea – przykład pierwszego ideologicznego ludobójstwa w dziejach nowożytnego świata.

Chłopskie powstanie w Wandei przecie ideom Rewolucji Francuskiej  wybuchło 7 mara 1793 jako sprzecie wobec zgilotynowaniu króla i wprowadzenie Konstytucji Cywilnej Kleru. Jego genezą była obrona która i wiary katolickiej. Głównie ochotnicy chłopscy, 18 czerwca 1793 niewykorzystany sukces w bitwie pod Angers (z powodu zbliżającyh się żniw). 23 grudnia 1793 r. ostateczna klęska pod Savenay.

Rewolucja francuska nie miała charteru ludowego. zgilotynowano ok. 23 tys. tzw. ‘wrogów wolności’. Aż 80% z nich to przedstawiciele tzw. stanu trzeciego, czyli chłopi i mieszczanie.

Zachowana wiedza historyczna

• Poniższe cytaty pochodzą ze szczegółowych raportó przesanych do włądz rewolucyjnych w Paryżu przez dowódców oddziałów eksterminujących Wandeę

• Szczycili się tym, co robią, chcąc zyskać rewolucyjne zasługi

• Dopiero niesawno niektórzy historycy dotarli do archiwów, odkrywając prawdę o tych ciemnych stornach rewolucji francuskiej.

• Większośc z nich straciłą pracę i została usunięta z francuskich uczelni

„Wandea już nie istnieje” – z listu gn. Westermanna po bitwie pod Savenay  „Wandea uż nie istnieje! dzięki naszej wolnej szabli umarła wraz ze swoimi kobietami i dziećmi. Skończyłem grzebać całe miasto w lasach i bagnach Savenay….”

Zadekretowane ludobójstwa w Wandei. Dekretem z 1 sierpnia 1793 r. wydanym przez rewolucyjny Komitet Ocalenia Publicznego w Paryżu skazano Wandeę na całkowitą zagładę.

15.04.2019

Oświecenie nie jest jednolitą ideą. Można mówić o dwóch oświeceniach. Oświecenie brytyjskie (zwłaszcza Szkockie) jest inne od francuskiego [jest opisane wyżej].

Oświecenie przyniosło koncepcję dzieciństwa – ma pewne prawa, zabawki, których wcześniej nie było, mają się uczyć i dopiero po tym okresie wejść w świat dorosłych.

Przed oświeceniem nie było obywateli, tylko poddani.

Bez precedensu w historii  ludobójstwo w Wandei nie miało precedensu w historii jeśli chodzi o skalę i okrucieństwo. Planowej i systematycznej eksterminacji poddano ok. 200 tys. Mieszkańców Wandei. Barbarzyńskiej oposy mongolskich najazdów Czyngis-chana na Europie bledną przy rzezi zgotowanej Wandeiczykom.

‘Kolumny piekielne”

• Od 21 stycznia 1794 r. wydzielono 20 oddziałów wojska pod wodzą gen. Turreau

• Ich zadaniem było nie tylko zabijanie Wandejczyków, ale też niszczenie ich kościołów, domostw, dobytków, bydła oraz środowiska naturalnego!

• Wandea miała przestać istnieć. Podobnie jak pamięć o niej (nawiasem: zabiciem pamięci o ofiarach jest charakterystyczne dla każdego totalitaryzmu).

Fragment odzewy generała Turreau do żołnierzy – „Obnoście wszystkich na ostrzach..”

Dyrektywa parlamentu skierowana do gen. Turreau z 6 lutego 1794 r. – „Eksterminować bandytów co do jednego – oto twoje zadanie”

Z raportów generałów do Paryża

• Cały czas poluję. Każdego dnia moi myśliwi przynoszą mi co najmnij 20 głów bandytów, by sprawić mi przyjemność. […] ilość zwierzyny jednak się zmniejsza”

Sposoby mordowania Wandejczyków

• Niemowlęta obnoszono na bagnetach

• Kobiety w ciąży ‘prasowano’ prasą z winnicy

• Odrąbane głowy wieszano na bramach miejskich w dowód ‘tryumfu wolności nad ciemnotą’

• Palono żywcem

Wykorzystywanie ciał zabitych

• Ze zdarten z wandejczyków skóry wytwarzano spodnie

• Żywych ludzi ‘grillowano’ dla uzyskania tłuszczu, który następnie przelewano do beczek i sprzedawano

W celu zwiększenia systematyczności i ‘efektywności’ eksterminacji

• Opracowana przez gen. Carrier ‘technologia’ nouad, czyli zatapianie barek wypełnionych setkami ludzi w Loarze

Inne zdobycze rewolucji – w celu usprawnienia i umosowienia (nawaisem pisąc, są to typowe cechy oświeceniowej nowoczesności) stosowano działania  studnie oraz jedzenie masowo zatruwano arszenikiem, ciała palono

„Uczynimy z Francji cmentarz, jeśeli nie odrodzi się na naszą modłę” ~z deklaracji gen. Carrera

„nie ma wolności dla wrogów wolności” ~Louis de Saint-Just

Ludobójstwo w Wandei jako wzorzec i inspiracja

• Wandea uważana jest za pierwsze ludobójstwo w nowożytnej historii świata

• Stało się ono swoistym ‘wzorcem’ do naśladowania oraz źródłem inspiracji dla kolejnych ‘społecznych inżynierów’….

• Rewolucja kulturalna w Chinach lata 60. I 70/ XX wieku

• Reżim czerwonyc Khmerów w Kambodży pod przywództwem premiera Pol Pota lata 70. XX wieku

• Eksterminacja ukraińskich kułaków w okresie „Wielkiego Głodu” 1932-1933

Lenin – „Musimy eksterminować Kozaków. To nasza Wandea”.

Wprowadzenie do następnego tematu ‘Europejskie wizje utopijnej wolności’  jedną z najbardziej interesujących i zarazem najstarszych intelektualnych tradycji Zachodu jest idea utopii. Pomimo jej różnych form i przejawów na przestrzeni dziejów jej wspólną cechą jest przeświadczenie o istnieniu jakiegoś niezwykłego miejsca, jakiejś cudownej krainy dobrostanu.

Istnienie utopijnych idei w każdej kulturze jest wyrazem swoistej tęsknoty jej członków za czymś co było w przeszłości, u zarania dziejów, w okresie sielskiego dzieciństwa rodzaju ludzkiego, beztroskiego i pełnego nieograniczonej wolmości

Dwa źródła europejskiej tęsknoty – greckie i judeochrześcijańskie

Greckie korzenie – wywodzi się m.in. od współczesnego Homerowi poety Hezjoda, który w dzieje Prace ..

Topos Arkedii jako idyllicznego miejsca wolnego od lęków i ziemskich trosk. Arkadia była mitycznym krajem środkowego Peloponezu, pełna spokoju i szcześćliwości. W kulturze europejskiej mit Złotej Ery i topos arkadii miały wiele odniesień, np. Łukasz Cranach Starszy ‘Złoty wiek” ok. 1530.

Judeochrześcijańskie źródło tęsknoty – odpowiednikiem Arkadii była nauka o raju, Eden/ogród rozkoszy. Mowa o nim w Starym Testamencie. W Nowym przedstawia się go także jako miejsce pobytu ludzi zbawionych po śmierci.

UTOPIA – etomologia

• Po raz pierwszy zostało użyte przez Morusa w 1516 r. w eseju p.t. Utopia

• Pochodzi od out opos (gr. Ou – nie; topos- miejsce), czyli niemiejsce.

• Drugie znaczenie eutopia – dobre miejsce

Utopijne wizje w filozofii

• Filozoficzna literatura poruszająca utopijne idee

Dystynktywna cecha utopii – w Państwie Platona wraźna jest najwazniejsza i wyróżniająca (dystynktywna) cecha każdej utopii – brak własności prywatnej. Np. spartanom nie wolno było nie tylko handlować, parać się rzemiosłem, czy też posiadać dóbr materialnych, ale także mieć żony, czy dzieci

Ideałem równość – Sparta była wzorem egaliteranego (równościowego) społeczeństwa, z którego zniknąć miały dysproporcje między bogatymi i biednymi. [Sparta jest pierwszym krajem w historii, w którym tak świadomie i konsekwentnie stosowano to, co dziś zwie się ‘inżynierią społeczną’.

Platoński utopijny komunizm – Platon postuluje rządy elity, która dla dobra ogółu wyzbywa się egoistycznych pobudek i działań. Co ważne, elita (a później pozostali) ‘uwolnieni’ zostają także od mienia. Ten egalitarny wymóg – nie posiadania- jest cechą wyróżniającą wszelkich utopijnych idei.

Platoński atak na własność – wśród różnych wątków podejmowanych w Państwie (z refuły są to różnego rodzaju oraniczenia, konieczność wyrzeczenia się praw i swobód, nieograniczona władza Filozofa nad ciemnymi).l

Odkrycie szlachetnego dzikusa

• Średniowiecze podtrzymywało mit biblijnego racy, czyli ‘złotej ery’

• Był on zapewne jednym z powodów odkrywczej wyprawy Kolumba (1492)

• W niemal wszystkich opisach napotkanych na ‘nowym lądzie’ ludzi podkreśla się ich nagość

• Od razu skojarzoa została ona z Adamem i Ewą oraz rajkim opisem sielankowego życia udzi wyzbytych ‘chytrości’, który nie znają rozróżnienia moja-twoje

Konsekwencje błędnych wyobrażeń

• Pierwsze wrażenia i opisy ‘sz;achetnego dzikusa’ położyły się cieniem na intelektualnych tradycjach Europy na następne 500 lat

Kolumb o Karaibach – panuje nieustanna wiosna, śpiewają słowiki, kwitną kwaty, drzewa są wieczne zielone, rzeki płyną zakolami, góry są wysokie, a mieszkańcy niewinni i szczęśliwi.

Tymczasem rzeczywistość była odmienna – Karaibi ‘chowali’ (‘hodowali’) porwane dzieci po to, aby zjeść je jak prosięta.

Wpływ renesansowego humanizmu

• Oprócz odkryć i idyllicznych opisów podróżników (Kolumb, Ameigo itd.) ogromny wpływ na chęć zbudowania raju na ziemi miał renesansowy humanizm.

• Otóż w miejsce Boga pojawił się człowiek, jako miara i kreator wszystkiego

• Stąd uzasadnienie budowania przez

Na zaliczenie mogę napisać pracę o eutanazji.

29.04.2019

Oglądamy film o sowietach „Sowiecka historia”  jest na yt

Marks był pierwszym, który zrozumiał, że jedyną szansą na powodzenie utopii jest przymus. Mówi to wprost w manifeście komunistycznym, który napisał. Chciał podburzyć przeciwko kapitalistom proletariat (klasę robotniczą), ale co z resztą? Z tymi, którzy nie są proletariatem, czyli z chłopami. Z punktu widzenia rewolucji są nieprzydatni i trzeba ich zlikwidować.

Bernard Shaw – chciał, by chemicy wynaleźli gaz, który zabijałby bezboleśnie.

Cecha wspólna utopii

• Zarówno z podróżniczych opisów „Nowej Ziemi” jak i późniejszych ich koncepcji filozoficznych czy dzieł literackich wyłania się wyraźnie cecha wspólna wszelkich utopii: jest nią rzekomy brak poczucia własności prywatnej.

„Utopia” Tomasza Morusa

• Klasycznym przykładem inspiracji opisem ‘szlachetnego dzikusa’ i ‘nowej ziemi’ jest wspomniany esej Morusa „Utopia” – brano to za życie rzeczywiste

• Kierowano się zasadami pracowitości, oszczędności i pielęgnowania rozwoju duchowego przez edukację

Surowośc i asceza życia – opisane przez Morusa życie mieszkańców Utopii cechuje się wielką surowością, ascezą i wyrzeczeniem. Wszelkie przejawy niesubordynacji wobec władzy państwowej karane są bardzo stanowczo i rygorystycznie. Prawa jednostki zostają usunięte i podporządkowana dobru wspólnoty, nad którą czuwa państwo.

Ideałem równość – ideał wolności zostaje zastąpiony ideałem równości jako nadrzędnym dobrem; postulat zastąpienia egoistycznych pobudek i ..

Cechy szczególne – wszystkie domy i ubrania są ujednolicone, domy mieszkańców stoją dla każdego otworem, nie ma własności prywatnej, ich lokatorzy wymieniają się co 10 lat, wspólne spożywanie posiłków, kobiety muszą wyjść za mąż przed 18 rokiem życia, mężczyźni ożenić się przed 20.

Zakazy i ograniczenia – nie wolno podróżować, seks przedmałżeński jest surowo karany, a cudzołóstwo naraża na karę ciężkich robót, pod karą groźby kary śmierci nie wolno mieszkać się obywatelom w sprawy państwa; czas wolny mogą spędzać wg własnej woli, ale nie na ‘hulanki albo lenistwo’

Brak własności – postulowane ubóstwo, brak własności prywatnej, a zwłaszcza pieniądza

Kontynuacja idei utopijnych znalazła wyraz w wielu pracach. Jedną z nich jest książka Tommasa Capanelli – koncepcja ‘Miasto słońca”.

Surowość życia w ‘Mieście słońca”

• Dyscyplina, drakońskie kary

• Brak własności prywatnej

• „inżynieria społeczna”

• Brak rodziny, której obowiązki przejmuje państwo

• Prymat interesu grupy (kolektywu) nad prawami jednostki

• Brak prywatności

Cecha charakterystyczna utopii – przedstawione koncepcje są dziełem duchownych. Charakterystyczne dla wszystkich – odrzucają one możliwość wyboru i decydowania przez jednostkę o swoim losie.

Atak na wolność i własność atakiem na fundamenty zachodniej kultury – z tą utopijną wizją łączy się omawiana już myśl, że człowiek ze swej natury jest dobry (‘szlachetny dzikus’), zaś tym co go deprawuje jest rozwijająca się kultura – jej tradycje, obyczaje i instytucje (zwłaszcza własność, prawo, etyka, rodzina itd.).

J.J. Rousseau – „Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi” z 1755 r.  trzeba powrócić do stanu natury. Państwo musi wychowywać dzieci, a nie rodzina.

Najlepszym sposobem krytyki cywilizacji była krytyka jej wytworu, czyli rodzącego się wówczas ???

Kwestionowano kapitalizm, podkreślano, że jest to system niesprawiedliwy społecznie.

Poszukiwanie alternatywy dla kapitalizmu

• Narodziny socjalizmu utopijnego

6.05.2019

Najlepszym sposobem krytyki cywilizacji była krytyka jej wytworu, czyli rodzącego się wówczas kapitalizmu. Stało się to z kolei przyczyną i pretekstem nowych impulsów w tworzeniu utopijnych wizji budowania „nowego, lepszego świata”.

Kapitalizm – system oparty na gromadzeniu kapitału

Proletariat – bogaci w dzieci

Bogaci w środki finansowe – kapitaliści i ci, którzy tego nie mają, ale mają dzieci – proletariat. Żeby naprawić świat trzeba to zmienić, czyli znieść własność. Nie ma sensu mówi Marks (i jego poprzednicy) reformować tego systemu kapitalistycznego.

Koncepcja socjalizmu naukowego

Krytyka rodzącego się kapitalizmu – zaczęto kwestionować jego wydajność, a przede wszystkim sprawiedliwość społeczną.

Poszukiwano alternatywy, dlatego pojawiły się ideologia mające na celu zniesienie go i zastąpienie innym systemem.

Narodziny socjalizmu społecznego –przy czym słowa socjalizm nie należy rozumieć to jako czegoś, co kojarzy się nam z realną władzą rządów lewicy w PRL.

William Godwin „Rozważania o politycznej sprawiedliwości” – prekursor anarchizmu, czyli całkowitej likwidacji państwa, ale przeciwnik idei rewolucji zbrojnej (co ta prowadzi do powstania nowej formy władzy państwowej). Z jego idei skorzystali później (w XIX i XX w. anarchiści-praktycy).

Francois Babeuf – założył grupę wywrotową Sprzymierzenie Równych. Był twórcą tzw. babuwizmu, który cechował się nastawieniem na rewolucyjny przewrót, komunizmem (brak własności prywatnej), skrajny egalitaryzm.

Istota babuwizmu – myśl Babeufa wywarła wielki wpływ na późniejsze ruchy lewicowe, a zwłaszcza na marksizm. Istotę babuwizmu streszcza zdanie wygłoszone przez niego podczas obrony przed sądem: „społeczeństwo powinno działać taj, żeby wyeliminować raz na zawsze pragnienie człowieka, by być bogatym, mądrzejszym i potężniejszym od innych ludzi”.

Socjalizm utopijny – 3 główne wersje: owenizm, Saint-

OWENIZM – twórcą był Robert Owen, angielski przedsiębiorca i filantrop (praktyk, chciał czynić dobro). W 1800 r. został współwłaścicielem przędzalni i osady fabrycznej New Lenark, a w 1812 r. skłonił współudziałowców (m.in. filozofa utylitaryzmu Jeremy Benthama) do dobrowolnej rezygnacji z zysku). Była to próba reform zakładu pracy, część tego zysku dobrowolnie współudziałowcy zgodzili się oddać do pracowników. Istotą reform, które wprowadzono było:

• Wyeliminowanie pracy dzieci

• Ograniczenie czasu pracy

• Wprowadzenie ubezpieczeń

• Likwidacja kar cielesnych

• Sklep dla robotników (niskie ceny)

• Szkoła dla dzieci

• Instytut Kształtowania Charakterów z biblioteką, czytelnią i warsztatami

Podsumowując – eksperyment zakończył się względnym sukcesem. Był odwiedzany przez ówczesne elity, stanowiąc pozytywny (wzorcowy) przykład połączenia udanych reform społecznych z wydajnością ekonomiczną.

New Harmony  w 1824 r. Owen kupił w USA miasteczko Harmony, gdzie założył wspólnotę kooperacyjną (komunę) New Harmony. Ludzie dobrowolnie współpracowali w niej zaspakajając wzajemnie swoje potrzeby. W odróżnieniu od New Lenark eksperyment New Harmony nie miał bazy ekonomicznej (nie działała przy nim oparta na zasadach rynkowych żadna fabryka). Bez tego zewnętrznego wsparcia ekonomicznego przedsięwzięcie szybko zakończyło się całkowitym fiaskiem, tzn., bankructwem.

SAINT-SIMONIZM- Henri de Saint Simon 1760-1825; napisał „Reorganizację społeczeństwa europejskiego” oraz „Nowe chrześcijaństwo”. Odrzucał własnośc prywatną i prawo dziedziczenia. Był twórcą merytokracji (rządów ludzi kompetentnych). Stworzył wspólnotę religijną rozwiązaną w 1800 r.

FOURNIERYZM – Charles Fournier 1772-1837; był kontynuatorem myśli Rousseau, był wrogiem cywilizacji (kultura jest powodem wszelkiego zła). Wierzył, iż społeczność kooperująca osiągnie ogromny wzrost produkcji. Pracownicy byliby nagradzani za ich pracę odnoście do ich wkładu

Istota fournieryzmu – ogłaszał w gazetach, że ma receptę na zbawienie świata i czeka na chętnych do jej realizacji, lecz nikt się nie zgłaszał. Jego utopijna wizja polegała na tym, że zakładał kolonie społeczne zwane Falansterami. Życie w falansterach – każdy wykonywał czynności zgodne z własnymi preferencjami i zainteresowaniami. I właśnie to wyzwolenie indywidualnych pasji oraz wyzwolenie kobiet, wolność seksualna, a także gwarantowanie dochodów minimalnych miały sprzyjać unikaniu alienacji (wyobcowania) w pracy i przekształceniu jej w twórczą zabawę. Podobnie jak inne utopie Falanstery poniosły ekonomiczną klęskę i szybko się rozpadły.

Nawiązania do fournieryzmu – wyzwolenie kobiet, w którym widział wielką szansę sprawiło, że różne ruchy feministyczne do dziś widzą w nim jednego ze swoich patronów (to on wymyślił pojęcie ‘feminizm’, którego użył po raz pierwszy w 1837 r). wolność seksualna oraz postrzeganie życia (zwłaszcza pracy) jako zabawy przyczyniło się do jego popularności w XX w. wśród hippisów i ich intelektualnego mentora Herberta Marcuse.

Filister jako modyfikacja falansteru – Jean Baptiste Andre Godin (1817-1888) francuski przemysłowiec, który zbił fortunę na kuchennych oraz grzewczych piecach (był na to wówczas ogromny popyt). Zafascynowany Fournierem zmodyfikował jego pomysł. Familister posiadał jadalnie, żłobki, przedszkola, szkoły, pralnie, łaźnie, biblioteki, a nawet teatr. Każda rodzina w odróżnieniu od falansteru miała tutaj jednak własne mieszkanie. Familister od założenia w 1859 roku działał przez 80 lat.

Jakie płyną z tego wnioski? Dlaczego wszystkie próby reform społecznych i zbudowania społeczeństwa na nowych zasadach poniosły klęskę (poza jednym, czy dwoma wyjątkami)?

New Lenark i Familister były raczej przykładami połączenia udanych reform społecznych z wydajnością ekonomiczną. Oba funkcjonowały, bo miały finansowanie z zewnątrz (z działającej na rynkowych zasadach fabryki) i były przykładami tzw. kapitalizmu paternalistycznego, jak choćby śląskie przykopalniane familoki (Familien-Block). Nie były to utopijne wizje, a przykłady kaprysów kapitalistycznych [przedsiębiorców, którzy zgodzili się dobrowolnie ograniczyć swój zysk, aby stworzyć lepsze warunki pracy, a zwłaszcza życie swoim pracownikom.

Kapitalizm paternalistyczny – poprawa życia robotników i stworzenie im lepszych warunków socjalnych okazało się z czasem koniecznością (a nie tylko kaprysem kapitalistów). Pod koniec XIX w. (po drugiej rewolucji przemysłowej) nastąpił wzrost zapotrzebowania na wykwalifikowaną siłę roboczą, potrzebną do obsługi złożonych maszyn. Zaczyna się tworzyć tzw. arystokracja robotnicza. Znakiem czasu jest genialny zabieg ‘The five-dollar Day”.

The five-dollar Day  5 stycznia 1914 r. zakłady Henry Forda dały do prasy ogłoszenie skierowane do wykwalifikowanych robotników Detroit. Oferowały pracę za atrakcyjne wynagrodzenia (2,5xwyższe). Następnego dnia 10 tys. Gotowych do pracy robotników stanęło pod jego fabryką. Społeczny wymiar oferty Forda – w zamian za podwyżkę robotnicy godzili się na wszechobecną kontrolę oraz bardzo restrykcyjny regulamin narzucamy przez tzw. wydział społeczny fabryki.

Naśladowcy Forda – wprowadzona podwyżka kosztowała Forda 10 milionów $ rocznie. Początkowo konkurenci Forda byli bardzo sceptyczni, ale później naśladowali go, bo dbanie o pracownika było potrzebne. Form zmienił współczesny świat.

Wnioski z the 5$ Day  udany eksperyment Forda był szczytowym osiągnięciem budowy kapitalizmu paternalistycznego. Miał on na celu zwiększenie efektywności funkcjonujących na rynku firm, które działają w normalnym, prywatnym, konkurencyjnym nastawionym na zysk otoczeniu kapitalistycznym. Nie było tu żadnej próby budowy nowego świata, opartego na zasadach odejście od instytucji rodziny (której rolę Ford bardzo cenił). Jeszcze jedna konsekwencja – robotnicy zaczęli dostrzegać sens swojej pracy. Mogli żyć na w miarę wysokim poziomie z rąk swojej pracy. Wychowując dzieci w tym duchu, przekazywali im etos pracy. Robotnicy przestali być biednym, wyzyskiwanym proletariatem i stali się ‘głosu’ na odzewy marksistów o wzniecenie światowej rewolucji.

Marks zrozumiał, że utopie zbankrutowały, bo trzeba wprowadzić przymus. Aby się to udało musi być ten przymus.

13.05.2019

Robert Dale Owen (syn Roberta Owena) o funkcjonowaniu komunę New Harmony  Był to zbiór radykałów, fanatycznych ideowców, rzetelnych liberałów, leniwych teoretyków i pozbawionych skrupułów spryciarzy (…). Każdy system, który zapewnia wynagrodzenia dla wykwalifikowanych i pracowitych oraz leniwych ignorantów musi pracować na własny upadek, bo musi eliminować jednostki wartościowe i zachowywać niewykształcone, leniwe i zdeprawowane.  co z tego wynika? Żadna pracowita i wartościowa jednostka nie będzie chciała dobrowolnie pracować na społecznych demagogów i pasożytów, którzy albo nie potrafią, albo nie chcą wykonywać czegokolwiek przydatnego społecznie (a najczęściej jedno i drugie).

Czym się różni normalna zasada rynkowa – wartość pracy i tego co robisz, od sytuacji w takiej komunie (niech każdy robi to co chce)? Tak podchodząc rodzi się pytanie co wtedy, kiedy nikt nie będzie chciał doceniać Twoje pracy, nie zapłaci Ci za Twoje produkty/usługi. Wtedy trzeba komuś siłą to zabrać. Na rynku jest tak, ze mamy dostarczać na rynek to, na co jest popyt, zapotrzebowanie.

Dlaczego socjalistyczne utopie upadały?  Oparte na socjalistycznych utopiach wspólnoty upadały, bo pracowite i wartościowe jednostki mogły z nich po prostu uciec. Istotne jest to, że miały dokąd uciec – tzn. do normalnego, racjonalnego świata wzajemnie sobie potrzebnych producentów czy usługodawców. Ponieważ nie byli skazani na los niewolników i mogli uciec – wszystkie utopie zbankrutowały.

Co zrozumiał Karl Marks? Gdyby wartościowe jednostki uciec nie mogły, tzn. gdyby istniała skuteczna metoda zatrzymania ich przez pasożytów, wówczas można by zrealizować każdą, nawet najbardziej absurdalną utopię.

Przełomowe „odkrycie” Marksa i Engelsa  chcąc zbudować komunistyczna utopię, Marks wraz z Fridrichem Engelsem zdali sobie sprawę, że mogą to zrobić tylko wprowadzając system oparty na terrorze i pracy przymusowej. Co ważne, ich program miał charakter globalny tzn. nie było dla niego alternatywy i nie miał granic.

„Manifest komunistyczny”  wyrazili w nim swoje poglądy. Był to w zasadzie „Manifest partii komunistycznej”. Stanowi ona – prócz wskazania na immamentną wadę systemy kapitalistycznego instrukcję przejęcia władzy przez partię komunistyczną.

1. Wywłaszczenie wielkiej własności ziemskiej i przekształcenia renty gruntowej w dochód państwa

2. Podatki silnie progresywne

3. Zniesienie prawa dziedziczenia

4. Konfiskata własności wszystkich…. ITD.

Rewolucja wg Marksa – proletariat miał się zbuntować.

Marksizm klasyczny – program Marksa opierał się na jednym podstawowym założeniu  wg Marksa przyczyną społecznego zła jest immamentna, nieusuwalna wada rzeczywistości społecznej (czyli kapitalizmu) i tkwiący w niej śmiertelny, nierozwiązywalny konflikt klasowy, wynikający z własności prywatnej.

Istota konfliktu klasowego  jest to, że prywatna własność środków produkcji dzieli społeczeństwo a dwa antagonistyczne obozy: klasę posiadaczy, czyli BURŻUAZJĘ, klasę robotniczą, czyli PROLETARIAT.

Wolny rynek nie tylko umożliwia kapitaliście wyzysk, ale wręcz wymusza na nim stosowanie go wobec robotników (przymus konkurencji).

Niereformowalność kapitalizmu – kapitalizm jest niereformowalny, gdyż powyższy konflikt oraz stanowiący jego źródło wyzysku są nieusuwalne. Zwiększanie wydajności robotnika nie ma sensu. Tylko pogłębia wyzysk i pogarsza jego pozycję społeczną (konflikt staje się głębszy). Jedyne rozwiązanie to usunięcie przyczyn konfliktu, czyli likwidacja własności prywatnej.

Co da likwidacja własności prywatnej?

• Zniesie podział społeczeństwa na klasy społeczne (postulat społeczeństwa bezklasowego),

• Wyeliminuje źródło konfliktu między nimi, a tym samym zlikwiduje społeczne zło

Konieczność rewolucji zbrojnej – kapitaliści będą oczywiście bronić swojej uprzywilejowanej pozycji społecznej i sami nie odstąpią od własności prywatnej. Dlatego koniecznym jest przeprowadzenie rewolucji zbrojnej i przejęcie w jej wyniku władzy politycznej.

Rola i kondycja proletariatu

• Jedyną siłą zdolną do przeprowadzenia rewolucji zbrojnej jest wyzyskiwany proletariat

• Jest jednak słaby, zantagonizowany, a przede wszystkim nieświadomy swojej dziejowej roli w przeprowadzaniu rewolucji

W XX w. proletariat nie jest już taranem. Zrozumiał to Lenin. Klasa robotnicza nie chce rewolucji, a się bogacić. Widzi szansę w etosie pracy, widzi w nim sens. Inne grupy miały stanowić ten taran. Miała być tym taranem rewolucja seksualna.

Misja partii komunistycznej  ukształtowanie proletariatu w świadomą swoich praw klasę, obalenie rządów burżuazji, zdobycie władzy przez klasę robotniczą.

Konieczność rewolucyjnego terroru – w listopadzie 1848 r. Marks pisał: jest tylko jedna droga, która może skrócić, uprościć i zintensyfikować przedśmiertne drgawki starego społeczeństwa i skurcze porodowe nowego – tą drogą jest rewolucyjny terror.

Wizja przyszłości – proletariat obali stary porządek, ale realną władzę muszą sprawować konkretni ludzie. Będą nimi funkcjonariusze partii komunistycznej, jako jego najbardziej uświadomiona część.

Ówczesna atrakcyjność marksizmu  trzeba podkreślić, ze program Marksa był wówczas bardzo realistyczny i stanowił w zasadzie jedyną propozycję polityczną adresowaną do robotników, by wyrwać się z nędzy, w której w tamtym czasie (w połowie XIX w.) się znajdowali.

Marksizm e defensywie  sytuacja zaczęła się zmieniać wraz z rozwojem katolickich ruchów społecznych, promujących katolicką naukę społeczną, a przede wszystkim ETOS PRACY. Stanowiło to alternatywę dla oferty marksistów. Jej promotorem był biskup Moguncji – Wilhelm Emmanuel von Ketteler (1811-1877).

Sukcesy katolickiej partii „Centrum” – o atrakcyjności katolickiej oferty niech świadczy fakt, że w 1870 r. wybory do Bundestagu w protestanckich Niemczech wygrała Niemiecka Partia „Centrum” zwana także Katolicką Partią „Centrum” (z której wyłoniła się dzisiejsza Chrześcijańska Demokracja, czyli chadecja).

Powstanie socjaldemokracji – reakcją ruchów lewicowych była proba złagodzenia marksizmu i dostosowania go do realiów (m.in. zniesienie tezy o nieuchronności rewolucji zbrojnej). Stąd powstanie w 1875 r. socjaldemokracji (czyli poprzedniczki dzisiejszej SPD) oraz wielu innych ruchów o charakterze lewicowym (doszło wówczas do ideologicznych podziałów w łonie marksizmu).

Prawo do lenistwa  atrakcyjność rodzącej się katolickiej nauki społecznej, która kładła nacisk na stworzenie etosu pracy spowodowała zmianę strategii marksistów. Po tym jak robotnicy spostrzegli, że mogą wydobyć się z wielopokoleniowej nędzy, marksiści zmienili taktykę. Znalazła ona swój wyraz m.in. w mało znanej pracy zięcia Marksa, francuskiego socjalisty Paula Lafargue’a (1842-1911) z 1880 r. pt. „Prawo do lenistwa”.

Prawo do lenistwa – dwa cytaty

„Dziwaczne szaleństwo ogarnęło klasę robotniczą krajów o rozwiniętej cywilizacji kapitalistycznej. To szaleństwo pociąga za sobą osobiste i społeczne niedole, torturując od dwóch wieków zmęczoną ludzkość. Tym szaleństwem jest miłość do pracy, wściekła namiętność pracy, aż do wyczerpania sił witalnych i jego potomstwa. Proletariusza, ogłupieni dogmatem pracy, nie rozumieją, że nadmierna praca, którą sobie narzucili w okresach rzekomej pomyślności, jest przyczyną ich nędzy.

20.05.2019

Maszyna jest zbawicielem człowieka.

Radykalizacja marksizmu ortodoksyjnego  o ile Marks akceptował koncepcję Lafargue’a, o tyle socjaldemokratyczne próby reformy marksizmu (jego złagodzenie) wywołały ostry sprzeciw Marksa. Nieco później ortodoksyjny kurs marksizmu kontynuował rosyjski kounista Włodzimierz Uljanow pseudonimem Lenin (1870-1924).

Dlaczego rewolucja zbrojna jest konieczna? Po śmierci Marksa w 1883 r. nastąpiły w łonie marksizmu liczne podziały ideologiczne. Marksiści zdali sobie sprawę, że komunizm oraz inne lewicowe ideologie nie motywują ludzi do podejmowania wytężonego wysiłku w celu popraw swego losu i tym samym likwidują etos pracy (sam Marks pisał wprost o niewydolności komunizmu już w Manifeście Komunistycznym w 1848 r.).

Konieczność terroru  dlatego, jeśli nawet komuniści przejmą gdzieś władzę w sposób demokratyczy, to szybko dojdzie do załamania stanowego.

Lenin „Co robić?”  proletariat stał się reakcyjny (stracił werwę rewolucyjną) i dlatego zbrojną rewolucję musi przeprowadzić wbrew woli społeczeństwa elitarba partia zawodowych rewolucjonistów.

Fiasko zbrojnej rewolucji komunistycznej  na początku lat 20. CC w. marksiści zdali sobie sprawę z fiaska rewolucji komunistycznej – na Wschodzie wskazywała na to: niewydolność centralnie zarządzanej gospodarki (głód i niedostatek w Rosji sowieckiej), powstrzymanie rozprzestrzeniania się komunizmu w Europie (bitwa pod Warszawą w 1920 r.).

Na zachodzie – triumfy kapitalistycznego etosu pracy i dobra sytuacja tmtejszej klasy robotniczej, nie zainteresowanej uuż hasłami rewolucyjnymi.

Idea marksizmu kulturowego – marksiści musieli zmienić sposób działania i znaleźć inny front walki, a tym samym innego wroga i inną ofiarę, w ktorej obronie staną. Był to początek tzw. marksizmy kulturowego.

Od tego momentu przejęcie władzy nie polega już na zdobyciu tradycyjnych centrów zarządzania państwem (urzędy, koszary, dworce, magazyny itp.), ale na stopniowym opanowywaniu ośrodków kultury (redakcje, szkoły, uniwersytety, biblioteki, wytwórnie filmowe, rozgłośnie radiowe, praca itp.).

Trzeba szerzyć ideologie, poglądy, postawy. Przejąć władzę nad umysłami ludzi.

Już nie ekonomia jest obszarem walki, a kultura.

Dwa źródła marksizmu kulturowego

Co ciekawe, konieczność zmiany taktyki dostrzegły niezależnie od siebie dwa :ośrodki” mśli marksistowskiej: szkoła frankfurcka, Włoski komunista Antonio Gramsci.

Pierwszy Marksistowski Tydzień Roboczy  Insttut Badań Społecznych – opierając się na powodzeniu tego przedsięwzięcia, jego sponsor Felix Weil postanowił wraz ze swym przyjacielem Friedrichem Pollockiem założyć w 1924 r. przy Uniwersytecie we Frankfurcie.

Szkoła frankfurcka – po przełomie 1931 r. Max Horkheimer (kierownik), Herbert Marcuse (niegdyś poityk), Erich Fromm (psychoanalityk), Theodore Adorno (filozof).

Marksizm psychoanalityczny – przełomowym momentem dla rozwoju Szkoły Frankfurckiej było zainteresowanie się przez jej liderów kontrowersyjnymi koncepcjami austriackiego komunisty i psychanalityka Wilhelma Reicha. Co postulował Reich: był głosicielem marksizmu psychoanalitycznego. Jego książki: „Funkcja orgazmu” 1927; Kryzys moralności seksualnej 1932; Seksualność w walce kultur. O socjalistyczne przeobrażenia…

Reich twierdził, że najwyższym życiowym celem człowieka jest pełne wyzwolenie instynktu seksualnego i przeżycie orgazmu. Uniemożliwiają mu to jednak kapitalistyczne stosunki społeczne, (etos pracy), wychowanie w rodzinie pod naciskiem autorytetów i religijna moralność (jednym słowem tradycyjny system społeczno-ekonomiczny).

System źródłem patologii – wg Reicha – system tłumi instynkt seksualny człowieka po to, aby uczynić go posłuszną i wydajną maszyną roboczą; tłumienie instynktu seksualnego prowadzi do patologizacji psychiki i kształtowania się osobowości o skłonnościach faszystowskich (warto w tym miejscu wskaać istotne różnice między Reichem a Freudem).

Reich był uczniem Freuda, a później współpracownikiem, a na końcu śmiertelnym wrogiem Freuda, który go wyrzucił z Austriackiego Towarzystwa Psychoanalitycznego.

W odróżnieniu od Freuda Reich uważał, że terapia psychoanalityczna nie może być skuteczna. Jedynym sposobem pozbycia się nerwic seksualnych jest pozbycie się ich przyczyn, czyli likwidacja patogennego systemu.

Postulat Reicha – konsekwencją tego stanowiska jest więc postulat: dla seksualnego wyzwolenia ludzkości konieczna jest rewolucja społeczna: destrukcja autorytarnego wychowania, odejście od paternalistycznej rodziny, pozbycie się etosu pracy oraz likwidacja religii i tradycyjnej (chrześcijańskiej) moralności.

Rewolucja wg Reicha – najpierw rewolucja społeczna, później rewolucja seksualna (która po prostu jest niemożliwa w tradycyjnych warunkach).

Marksizm szansą dla koncepcji Reicha – jako, ze rewolucję społęczną postulowali i obiecywali marksiści, Reich w 1927 r. wstąpił do partii komunistycznej. Równolegle rozpoczął realizację rewolucji seksualnej we własnym zakresie organizując siec poradni seksuologicznych w robotniczych dzielnicach Wiednia a potem Berlina.

Reakcja Freuda – sprzeciwiał się na wykorzystywaniu psychanalizy (którą uważał za terapię) do walki politycznej (jako narzędzie rewolucji). Reakcją Freuda na postulaty Reicha była książka ‘Kultur ajako źródło cierpień”. Błędem byłoby twierdzenie, że podobny do Reicha postulat likwidacji religii, moralności, czy tradycyjnego systemu wychowania w rodzinie podzielał Freud.

„Kultura jako źródło cierpień” – pisząc warto zwrócić uwagę na niebzyt szczęśliwe polskie tłumaczenie tytułu tej książki.

Koncepcja sublimacji wg Freuda – wg Freuda tłumiony popęd seksualny ulega sublimacji i zostaje przekirowany na inne (społecznie akceptowalne) cele, stające się siłą napędową rozwoju kultury. Ale nie zaspokojony w ten sposób popęd sprawia, że człowiek jako istota biologiczna traktuje kulturę jako środowisko obce, w którym nie odnajdzie harmonii. Freud, który był krytykiem kultury (w wersji mieszczańskiej) niegdy nie negował jej jako takiej, a tym bardziej nie chciał jej zniszczyć. Nie mógł więc popierać idei likwidacji kultury.

Erich Fromm pomostem. To From wtajemnicza członków rodzącej się Szkoły Frankfurckiej w szczegóły rewolucji seksualnej Reicha. Frankfurtczycy korzystają z idei Reicha, ale twórczo przekształcają kolejność rewolucji. Zmieniają kolejność postulowanych przez Reicha rewolucji. W celu przeprowadzenia rewolucji seksualnej koniecznym było dla Reicha zniszczenie tradycyjnego systemu, czyli przeprowadzenie rewolucji.

Jeśli system kapitalistyczny, etos pracy rodzina etc. Tłumią popęd seksualny, to logicznym jest, że seksualizacja życia musi zniszczyć system kapitalistyczny. Zatem Frankfurtczycy rewolucja seksualna musi poprzedzać rewolucję społeczną (a nie odwrotnie).

Seks w centrum neomarksizmu – aby rozbudzając popęd seksualny (a w następnych dekadach, postulując wyzwolenie seksualne różnych grup i mniejszości) dokonać zwłaszcza destrukcji etosu pracy, uniemożliwiając tym samym rozwój systemu kapitalistycznego stała się odtąd przewodnią ideą neomarksizmu.

Skargi na Reicha ze strony samych komunistów niemieckich. Ze skargi robotników na działalność Reicha, który deprawuje ich dzieci „Reich chce zmieniać nasze sale gimnastyczne na burdele”.

„Unaukowienie” koncepcji Reicha przez frankfurtczyków – Fromm dokonał filozoficznego unaukowienia. Ubrano prymitywne teorie w szaty bardziej strawne, akceptowalne.

Powody unaukowienia – neomarksiści frankfurccy wykorzystali idee Reicha, ale zerwali z jego prymitywizmem. Był maniakiem seksualny.

Emigracja i działalność Reica w USA – w 1939 r. przeniósł się do USA, wykładał w New School od Social Research. Uważał się za odkrywcę biologicznej energii życiowej – orgonu (od orgazmu).

W 1950 r. założył Orgonomic Infant Research Center, czyli ośrodek wychowania seksualnego dla dzieci. Podczas zajęć 30 nagich dzieci (5-6 lat) ustawiano przed komisją terapeutów, a Reich po kolei omaiwał ich „seksualne blokady”.

27.05.2019

Wyznanie Daniela Cohn-Benedita  znamienne jest wyznanie jednego z przywódców ruchu studenckiego we Francji i paryskiego Maja ’68. W 1968 r. został wydalony z Francji po tym, jak znaleziono przy nim instrukcję produkcji materiałów wybuchowych. Po deportacji zamieszkał we Frankfurcie nad Menem, gdzie został redaktorem naczelnym lewicowej gazety.

W obronie pedofilii – w 1975 r. we Francji liberalizację prawa w zakresie zalegalizowanie pedofilii petycję podpisali m.in. Sartre i Foucalt.

Chec zatarcie związków z marksizmem  wspomniane ‘unaukowienie’ i uzyanie pseudonaukowego żargonu służyło zachodnim neomarksistom głównie do tego, by zatrzeć swe związki z marksizmem klasycznym, czyli ideologią skompromitowanego bolszewizmu.

Przykład pseudonaukowego żargonu – J. Lacan  „W podobny sposób organ erekcyjny zaczyna symbolizować miejsce rozkoczy, nie jako on sam, ani nawet nie jako obraz, lecz jako brakująca część pożądanego obrazu: dlatego można porównywać fo do pierwiastka z -1 znaczenia uzyskanego powyżek do rozkoszy, którą mnożnik wygłoszenia przywraca funkcji braku signifiant, whynoszącego (-1).

Uatrakcyjnienie języka (przekazu) – towarzyszyła tym zabiegom zmiana języka, która polegała nie tylko na jego ‘unaukowieniu’, ale na uatrakcyjnieniu. Np. wspomniana już książka Reicha….

Emigracja do USA – ze względu na swe żydowskie pochodzenie większość neomarkzistów ze Szkoły Frankfurckiej musiała wyemigrować.

Rozpoczyna się wówczas okres wzajemnego oddziaływania: ‘frankruftczycy’ stają się guru dla różnych środowisk amerykańskiej lewicy, zaś sami czerpią z ustaleń amerykańskiej lewicy, zaś sami czerpią z ustaleń amerykańskiej antropologii kultury, szukając w niej uzasadnienie tezy, że kultura jest zła.

Etos pracy – neomarksiści dopiero w Ameryce uświadomili sobie oni potęgę etosu pracy, z jego formatującą i edukująca siła. Etos pracy jest podstawowym mechanizmem kultury, dzięki kóremu w procesie wychodzenia (socjalizacji) dziecko, a później młody człowiek (pod przymusem) przełamuje w sobie naturalną skłonność do bierności i unikania wytężonego wysiłku.

Amerykański sen – tylko dzięki etosowi pracy możliwy jest życiowy sukces człowieka w wymiarze indywidualnym, a zwłaszcza społecznym. Widać to szczególnie w Ameryce.

Amerykański sen to marzenie o krainie, w której życie powinno być lepsze, bogatsze i pełniejsze dla wszystkich z możliwością dla każdego wg zdolności lub osiągnięć.

Amerykański sen nie bło pojęciem teoretycznym czy literackim, ale wyrazem realnych dążeń wielu pokoleń Amerykanów: synonimem sukcesu, dobrobytu…

Kolejny ‘problem’ marksizmu – w tych okolicznościach neomarksiści zdali sobie sprawę, że tak jak to miało miejsce w 2 połowie XIX wieku, gdy w wyniku rozwoju gospodarczego w proletariacie europejskim nie było ‘rewolucjnego paliwa’, tak teraz trudno będzie znaleźć grupę niezadowolonych i poszkodowanych przez system czy też najlepiej jego ofiary, na poparcie których mogli by liczyć.

Cecha każdej odmiany marksizmu – we wszystkich swoich odmianach marksizm potrzebuje ofiary, której chce brnić, której ‘interesów’ chce bronić.

Konieczna likwidacja systemu – jak zniszczyć etos pracy? Szkoła Frankfurcka opracowuje pracę zbiorową „Osobowość autorytarna”.

Wrogiem już nie rodzina, ale system kapitalistyczny, z jego metodami wychowania i kształcenia. Rodzice są tu nieświadomymi narzędziami w rękach kapitalistów.

W strategii przeprowadzenia rwolucji seksualnej przez Szkołą Frankfurcką nie chodzi o sam seks. Ma być jedynie taranem.