SAMORZĄD TERYTORIALNY W EUROPIE

8 październik 2014r.

POLSKA

I RP: 1492r/1505r. - 1795r.

II RP: 1918r. - 1952r.

PRL : 1952r. - 1989r.

Tradycja na ziemiach polskich

II Rzeczpospolita Polska - w dwudziestoleciu międzywojennym wprowadzono instytucje samorządu terytorialnego na szczeblu gminnym

Od 1928r. - pojawiają się uregulowania dotyczące zasad wyborczych i kwestii obywatelstwa oraz ewidencji ludności.

23 marca 1933r. – "ustawa scaleniowa", postanowienia ustawy: Gmina wiejska – organ stanowiący (ściślej: stanowiący i kontrolujący): rada gminna, organ wykonawczy (ściślej: zarządzający i wykonawczy): zarząd gminny; Gmina miejska – rada miejska, zarząd miejski; powołano powiat, Powiatowe związki samorządowe – rada powiatowa, wydział powiatowy ze starostą na czele.

1938r. - przygotowywano reformę

1939r. - II wojna światowa

Po II wojnie światowej - cały ustrój miał być oparty o wzorzec radziecki.

Listopad 1944r. - Dekret PKWN o organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego: przywrócenie organów wykonawczych samorządu – zarządów gminnych, miejskich, wraz z wójtami,  burmistrzami  i prezydentami, oraz wydziałów powiatowych; wprowadzenie samorządu wojewódzkiego (miał on posiadać organ przedstawicielski, wydział wojewódzki – organ wykonawczy).

1950r. - ustawa o terenowych organach jednolitej władzy państwowej: zniesienie samorządu terytorialnego, zniesienie terenowych organów administracji rządowej zespolonej (wojewodów, wicewojewodów, starostów, wójtów, wydziałów wojewódzkich i powiatowych), cała władza dla rad narodowych, w ich ramach organami administracji samorządowej prezydia rad (organy wykonawczo-zarządzające). Rady narodowe były terenowymi jednolitymi organami władzy państwowej w gminach, dzielnicach większych miast, miastach, powiatach i województwach. Na szczycie hierarchicznego systemu rad – Rada Państwa (powstała w 1947 roku, od 1952 roku – emanacja Sejmu). Rady Narodowe istniały przez prawie 40 lat (1950r.-1989r.)

System rad narodowych nie miał nic wspólnego z ideą samorządu terytorialnego.

Centralizm władzy- całkowity prymat władzy wykonawczej, w szczególności zaś stojących na jej czele jednostek.

Narodziny samorządu terytorialnego w II RP

1989r. - poprawka do konstytucji zmiana nazwy z PRL na RP

8 marca 1990r. - Sejm na wniosek Senatu uchwalił ustawę o samorządzie terytorialnym

1998r. - zmiana nazwy na ustawa o samorządzie gminnym

2 kwietnia 1997r. - Konstytucja RP

Reforma administracji publicznej - ustawy:

5 czerwca 1998r. - ustawa o samorządzie powiatowym, ustawa o samorządzie wojewódzkim

2002r. - ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta

15 październik 2014r.

Art. 164.

1. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina.

2. Inne jednostki samorządu regionalnego albo lokalnego i regionalnego określa ustawa.

3. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego niezastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego.

Art. 165.

1. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe.

2. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.

Powiat w europejskich modelach ustroju terytorialnego

Wspólnoty sądziedzkie - początki idei samorządności, antyczne instytucje, które były pierwszymi inicjatywami organizacji życia zbiorowego, np. polis.

Gminny samorząd stanowy - istniał w średniowiecznych państwach, został skutecznie przesłonięty rozwojem feudalnych stosunków społecznych.

Samorząd miejski w bogatych miastach - ośrodki miejskie, które tworzyły samorząd zarządzali rajcowie.

XVI - XVII w. - Scentralizowana administracja rządowa (Francja, Cesarstwo Niemieckie, Austria)

Rewolucja Francuska - moment przełomowy

Królestwo Pruskie - jako jedno z pierwszych państw podjęło się budowy nowoczesnego samorządu terytorialnego. Karl von Stein - ustawa o ordynacji miejskiej z 19 listopada 1808r.

XIX w. - Samorząd lokalny pojawia się na wyspach brytyjskich, nie jest wynikiem walki obywateli o prawa reprezentacji własnych interesów.

+ Doktryna wyodrębnia 3 najbardziej reprezentatywne modele samorządu europejskiego: francuski, niemiecki i angielski.

+ 7 modeli ustrojów terytorialno - administracyjnych (charakteryzują się odmiennym stopniem decentralizacji władzy, wielkością i liczbą szczebli administracji publicznej): germański, śródziemnomorski, skandynawski, brytyjski, środkowoeuropejski, bałkański i wschodnioeuropejski.

Model francuski

Wielka Rewolucja Francuska - początki funkcjonowania samorządowych gmin

III Republika (1871r.- 1940r.) - Zgromadzenie Narodowe uchwaliło w 1871r. ustawę o departamentach, a w 1884r. ustawę o gminach. Samorząd lokalny powołany tylko na szczeblu gmin, departamenty stały się jednostkami podziału administracyjnego państwa.

Samorząd lokalny na szczeblu gminy przetrwał ponad 100 lat.

I połowa lat 80 XX w. - Reforma decentralizacyjna administracji terytorialnej (Gaston Deffere), ukształtował się współczesny model samorządu lokalnego we Francji. Powołanie samorządu lokalnego na trzech szczeblach.

Prefekt - lokalny przedstawiciel rządu, 200 letnia tradycja tego urzędu.

Cechy modelu: daleko posunięty dualizm władzy samorządowej i rządowej.

Departament - zbliżony zadaniami i organizacją do polskiego powiatu. We Francji jest 26 regionów podzielonych na 100 departamentów ( 96 lądowych i 4 zamorskie).

29 październik 2014r.

FRANCJA

Powierzchnia: 643 tys.

Ludność: 64 mln

Ustrój: Republika o semiprezydenckiej formie rządów (dużą władze ma Prezydent istnieje także Premier i Rada Ministrów, Premier ma znacznie mniejsze kompetencje niż w Polsce, szefem egzekutywy jest Prezydent, posiada Parlament dwuizbowy, kadencja Prezydenta trwa 5 lat). Jest obecnie 5 republiką. Ustrój Francji opiera się na Konstytucji z 1958r.

Historia:

Średniowiecze - ukształtowało się najwięcej gmin.

Prawdziwe przejawy samorządu to koniec wieku XVIII. Pierwsze normatywne uregulowanie to czasy Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Współczesny podział administracyjny Francji ukształtował się w okresie Rewolucji Francuskiej.

1837r - nadanie osobowości prawnej francuskim gminom.

1871r. - departament podniesiono do rangi jednostki samorządu terytorialnego.

Ustrój samorządu terytorialnego we Francji został określony i wprowadzony w 1882r.

2 marca 1882r - ustawa o prawach i wolnościach gmin.

Francuski samorząd terytorialny od 1882 jest trójszczeblowy.

Podział administracyjny samorządowy współczesnej Francji:

1. Gmina - 36,5 tys.

2. Departament - 100 (96 w Europie i 4 na terytoriach zamorskich)

3. Region - 26 (22 w Europie i 4 zamorskie)

Specjalny status: Paryż, Marsylia i Lyon.

Organy wykonawcze francuskiego samorządu terytorialnego wypełniają jednocześnie funkcje organów samorządowych i rządowych - cecha dualizmu administracji rządowej i samorządowej na szczeblu gminy.

Gmina

Organy: Rada Gminy - organ stanowiący, Mer - organ wykonawczy (kreowany przez radnych rady gminy). Kadencja obu to 6 lat.

Kompetencje Rady Gminy: Przewodniczy jej mer, rada zarządza własnością gminy, nadzoruje roboty publiczne, decyduje o naprawie i konserwacji dróg, zarządza dobrami gminy - lasami, pastwiskami, nabywa i sprzedaje mienie.

Kompetencje Mera: ma podwójną rolę, jako przedstawiciel rządu i samorządu; jako przedstawiciel samorządu przewodniczy radą gminy i wykonuje uchwały tejże rady; jako przedstawiciel rządu wykonuje rozporządzenia oraz ustawy parlamentarne, zapewnia porządek i bezpieczeństwo na terenie gminy, wykonuje decyzje prefekta.

Departament

Organy: Rada generalna - organ stanowiący (wybory powszechne), Komisja departamentalna - organ wykonawczy (wybierany przez radę). Kadencja obu to 6 lat.

Zadania samorządu departamentu: oświata (gimnazja, szkoły średnie, planowanie rozwoju departamentu, biblioteki, drogi, szlaki, klęski żywiołowe, ochrona środowiska opieka społeczna, porty handlowe, rekreacja, rozrywka, kultura, sport, rozwój gospodarczy departamentu, transport miejski szkolny, zarządzanie funduszami strukturalnymi UE (od 2004r.)

Region

Zadania regionu: ochrona środowiska, opieka społeczna (zdrowie, świata (szkoły wyższe i zawodowe), planowanie rozwoju regionu, kultura, rozwój gospodarczy regionu, transport regionalny, współpraca zagraniczna, zarządzanie funduszami strukturalnymi UE.

Nadzór nad samorządem terytorialnym: sądy administracyjne i Regionalna Rada Obrachunkowa.

Finanse: przychody z budżetu państwa, podatki (od osób fizycznych, od nieruchomości i podatek gruntowy).

5 listopad 2014r.

WIELKA BRYTANIA

System brytyjski

Ustrój: monarchia parlamentarna o ustroju parlamentarno-gabinetowym (mają królową, premier ma dużo uprawnień). 60 mln mieszkańców, większość to Anglicy, Szkoci, Walijczycy, emigranci (Turcy).

1215r. - Wielka Karta Swobód

1387r. - statut o podatkach

Specyfika zarządu lokalnego (local goverment)

Do 2002 r. Brytyjczycy nie wyróżniali osobnego organu uchwałodawczego i wykonawczego. Cała władza samorządowa była w rękach rad.

Osobowość prawną posiada organ administracyjny, a nie jednostka samorządu terytorialnego.

Cechy:

- nigdy nie było tendencji decentralizacyjnych,

- ultra vires,

- brak dualizmu administracji publicznej,

- nie ma sądów administracyjnych, są sądy powszechne,

- brak jednolitości na terenie zjednoczonego królestwa,

- trójszczeblowy lub czteroszczeblowy samorząd w Anglii,

- Walia, Szkocja - dwuszczeblowy,

- jednoszczeblowy lub dwuszczeblowy w półautonomicznej Irlandii Północnej.

2002r. - local goverment act
Rząd Wielkiej Brytanii dąży do wprowadzenia jednoszczeblowego modelu na terenie całego kraju.

Podział terytorialny w Wielkiej Brytanii:

Anglia	Parafie	Dystrykty	Hrabstwa	Metropolitarne Hrabstwo Wielkiego Londynu
Walia			Hrabstwa / Hrabstwa-miasta	Zgromadzenie Walijskie
Szkocja		Dystrykty	Regiony	Parlament Szkocji
Irlandia Północna		Dystrykty		Zgromadzenie Irlandii Północnej

Organy samorządu terytorialnego:

1. Parafia: Rada Parafialna (kadencja 4 lata), Przewodniczący (rok kadencji).

Zadania parafii: budownictwo, drogi, gospodarka odpadami, mieszkalnictwo, ogródki działkowe, planowanie przestrzeni, przystanki autobusowe, oświetlenie dróg i chodników, toalety publiczne, zieleń miejska.

2, 3. Dystrykt/Hrabstwo: Rada Dystryktu/Hrabstwa (wybory powszechne, 4 lata), Przewodniczący (wybierany przez rade, rok), Zastępca.

Zadania dystryktu: biblioteki, budownictwo, cmentarze, rekreacja, rozrywka, kultura, sport, policja, ochrona przeciwpożarowa…

4. Metropolitarne Hrabstwo Wielkiego Londynu: Rada Wielkiego Londynu (25 radnych), Rada Dzielnicy Burmistrz. Każdy organ wybierany poprzez wybory powszechne, kadencja 4 lata.

Nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego:

Kontrola finansowa - bezpośrednio przez właściwe departamenty ministerstwa i urzędy centralne.

Sądy powszechne - orzekanie o niezgodnościach z ustawami.

12 listopad 2014r.

KRÓLESTWO SZWECJI

Ustrój: monarchia konstytucyjna, system rządów opiera się na zasadzie demokracji parlamentarnej. Na czele stoi król. Realna władzę sprawuje jednoizbowy Parlament i Rada Ministrów.

Terytorium: ok. 450 tys.

Ludność: 9 mln mieszkańców

Szwecja należy do grupy państw neutralnych. Bardzo bogate złoża surowców mineralnych: rudy ołowiu, cynku, żelaza, surowce skalne. Zapory, elektrownie wodne. Największy w Europie producent papieru, przetworów drzewnych.

Podział administracyjny Szwecji: 21 regionów i 290 gmin.

Samorząd szwedzki jest dwuszczeblowy. Gminy szwedzkie są duże.

Gmina

Organy: Rada Gminy (wybory powszechne, 31-101 radnych), Zarząd Gminy (wybiera go rada), Wyspecjalizowane komisja (asystuje radzie, wybierana przez rade). Kadencja wszystkich to 4 lata.

Kompetencje Rady Gminy: organ uchwałodawczy, uchwala budżet, nakłada podatki, spełnia funkcje opiniodawczo-doradcze, powołuje członków innych organów gminy, sprawuje kontrolę nad komisjami.

Kompetencje Zarządu: przygotowuje prace rady, wykonuje uchwały rady, stroi na czele administracji gminy, uczestniczy aktywnie w procesie decyzyjnym w sprawach administracyjnych, nadzoruje działalność komisji.

Instytucja zastępcy radnego, wybierany w wyborach razem z radnym!

Kompetencje gminy: szkolnictwo, przedszkola, planowanie przestrzenne, pomoc społeczna, służby ratownicze, utrzymanie dróg lokalnych i parków, gospodarka komunalna, mieszkalnictwo, komunikacja, ochrona zdrowia, środowiska, kultura i sport.

Okręg, region

Organy: Rada regionu/okręgu (wybory powszechne), Zarząd okręgu/regionu (wybierany przez radę). Kadencja obu to 4 lata.

Kompetencje rady: podejmuje decyzje ustalające podatki, powołuje członków zarządu.

Kompetencje zarządu: ciało wykonawcze odpowiedzialne za przygotowanie i wykonywanie uchwał rady.

Kompetencje okręgu: zdrowie, kultura, edukacja, turystyka, transport publiczny.

19 listopad 2014r.

REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC

Ustrój: federacja, republika konstytucyjna o charakterze federalnym z systemem kanclerskim.

Historia:

1949r. - Konstytucja

1961r. - podzielono państwo murem berlińskim.

Helmut Koll odpowiadał za zjednoczenie Niemiec.

Baron Karol von Stein wprowadził samorząd terytorialny w Prusach.

1888r. - decentralizacja władzy, wprowadzono samorząd miejski.

Cechą charakterystyczną samorządu terytorialnego Niemiec jest brak jednolitej ustawy ustrojowej dotyczącej modelu samorządu w Niemczech.

Art. 28

1. Porządek konstytucyjny krajów związkowych musi odpowiadać republikańskim, demokratycznym i socjalnym zasadom państwa prawa w znaczeniu niniejszej Ustawy Zasadniczej. Naród musi być reprezentowany przez swoich przedstawicieli w krajach związkowych, okręgach i gminach, która to reprezentacja jest wyłaniana w wyborach ogólnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych. Osoby posiadające obywatelstwo jednego z krajów Wspólnoty Europejskiej posiadają zgodnie z prawem wspólnotowym prawa wyborcze i prawa do bycia wybieranym w wyborach okręgowych i gminnych. W gminach może w miejsce wybranej osoby prawnej wstąpić związek gmin.

2. Gminom zapewnia się prawo, regulowania wszystkich sprawa wspólnoty miejscowej w ramach ustawy i na własną odpowiedzialność. Także związki gmin posiadają w ramach zadań ustawowych prawo do samorządu na podstawie ustawy.

3. Federacja zapewnia, że konstytucyjny porządek krajów związkowych odpowiada zasadom i postanowieniom określonym w ust. 1 i 2.

Trójszczeblowy samorząd terytorialny!

Struktura administracyjna państwa składa się z 4 poziomów:

- federacja,

- kraje federalne,

- powiaty i miasta wyłączone z powiatów,

- gminy i mniejsze związki gmin.

GMINA

Organ uchwałodawczy - rada lub przedstawicielstwo gminne. Rada wybiera przewodniczącego i powołuje wydziały (w dużych gminach mają one władze wykonawczą).

Władza wykonawcza - burmistrz lub dyrektor gminy.

Ze względu na ustrój wyodrębnia się modele:

1. Ustrój magistracki (pruski) - występuje w Hesji i Szlezwiku-Holsztynie. Dwa organu: rada gminy i magistrat (wybierany przez radę, składa się z burmistrza i urzędników kierujących wydzielonymi częściami administracji). Występuje też w Bremie, Hamburgu i Berlinie - „miastach krajach”.

2. Ustrój północno-niemiecki (angielski) - organy: rada gminy, rada wybiera burmistrza, który jest także przewodniczącym rady. Powołuje się specjalnego dyrektora (powołany przez radę, zajmuje się administracją i urzędem). Występuje w Dolnej Saksonii, Północnej Nadrenii-Westfalii.

3. Model południowo-niemiecki (bawarski) - występuje w Bawarii, Badenii-Wintembergii, Saksonii. Dwa organy: rada gminy i burmistrz wybierani w wyborach powszechnych, bezpośrednich przez obywateli. Burmistrz przewodniczy obradom rady, wykonuje jej uchwały.

4. Ustrój burmistrzowski (reński) - występuje w Saara i Nadrenia-Palatynat. Organy: rada gminy i wybierany przez nią burmistrz (posiada duże kompetencje, jako organ władzy wykonawczej).

Gmina opiera autonomie terytorialną, administracyjną i organizacyjną na:

- swobodzie organizacji gminy zgodnie z obowiązującymi przepisami,

- prawie stanowienie przepisów prawa miejscowego, zwłaszcza: budżetu, podatków lokalnych, cmentarnictwie , ochrony przeciwpożarowej,

- autonomii w zakresie stosunków pracy z urzędnikami samorządowymi,

- własnych źródłach finansowania,

- swobodzie w planowaniu przestrzennym.

Gminy w Niemczech posiadają osobowość prawną.

POWIAT

Organy: stanowiący - rady powiatowe (wybory bezpośrednie, kadencja 1-4 lata), starosta (prezydent powiatu, najczęściej wybierany bezpośrednio, kadencja 5-8 lat). Starosta wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji państwowej. Komisja powiatowa (powoływana przez radę).

Modele ustroju powiatu:

1. Ustrój wydziału powiatowego - szczególną rolę ma organ kolegialny wybierany spośród radnych (komisja powiatowa), organowi wykonawczemu przewodniczy starosta. Hesja, Szlezwik-Holsztyn.

2. Ustrój ze szczególną rolą starosty - starosta pełni funkcję przewodniczącego Ray oraz kierownika administracji państwowej. Nadrenia-Palatynat, Saara.

3. Ustrój południowo-niemiecki - szczególna rola przewodniczącego rady. Starosta jest jednocześnie przewodniczącym rady wybieranym w wyborach powszechnych. Badenia-Wintembergia.

4. Ustrój z wyróżniającą się rolą dyrektora (dyrektorski) - przewodniczący wybierany przez radę ma szczególnie ważną rolę. Rada wybiera też naddyrektora.

OKRĘG

Organy: Rada okręgu (wybory powszechne, 5 lat), stała komisja okręgowa ( wybierana przez radę , 5 lat), przewodniczący rady (wybierany przez radę.

26 listopad 2014r.

AUSTRIA

Ustrój: republika federalna, demokracja, odmiana systemu kanclerskiego (jest nieco słabszy od systemu Niemiec, kanclerz w Austrii ma mniejsze uprawnienia niż w Niemczech, ale większe niż premier w Polsce).

Podział terytorialny:

- 9 landów (krajów związkowych),

- powiaty,

- 2300 gmin.

Powiat nie posiada praw samorządowych. Komisarz powiatowy jest mianowany przez Premiera landu i pełni on głównie funkcje nadzoru nad samorządem gminnym.

GMINA to podstawowa i jedyna jednostka samorządu terytorialnego.

Organy:

- Rada Gminy -wybory powszechne, 7039 radnych, kadencja może trwać nawet 6 lat,

- Zarząd gminy - pośredni system kreowania, w skład wchodzi: burmistrz. 3 zastępców, członkowie,

- Burmistrz - wybory bezpośrednie lub przez radę, może stanowić przepisy policyjne (porządkowe), w niektórych gminach pełni funkcje charytatywną.

Kompetencje gmin: zapewnienie bezpieczeństwa ( ochrona przeciwpożarowa, sanitarna, policyjna), odbudowa i otrzymanie dróg, odpady, podstawowa opieka zdrowotna i podstawowa pomoc społeczna.

Prawie 200 gmin miejskich. 700 gmin z prawem targu lub rynku. W gminach wspólne podatki landowe.

Bierne prawo wyborcze - 24 lata. System wyborów - proporcjonalny.

W krajach związkowych występują Parlamenty związkowe. Organem wykonawczym jest zarząd wraz z gubernatorem (premierem). Członków do Parlamentu wybiera się w sposób bezpośredni, a zarząd - pośredni. Kadencja Parlamentu od 5 do 6 lat.

Kompetencje krajów związkowych: zaopatrzenie w energię, opieka zdrowotna, kultura, sport, egzekucja prawa.