Płodowy zespół alkoholowy (zwany PZA lub z angielskiego FAS – fetal alcohol syndrome) to zespół nieprawidłowości, który stwierdza się u niektórych matek spożywających alkohol w trakcie trwania ciąży. Zespół alkoholowy następuje w wyniku picia alkoholu przez przyszłe matki. Alkohol wypity przez kobietę ciężarną przenika przez łożysko do organizmu dziecka, które wchłania go w całości. Płód zostaje wtedy uszkodzony, nawet wtedy, gdy matka tego nie odczuwa.
FAS to zespół zaburzeń fizycznych i umysłowych, które objawiają się jako opóźnienia umysłowe, dysfunkcje mózgu, różnorakie anomalie rozwojowe, zaburzenia psychiczne i zaburzenia w uczeniu się. Badania wykazały, iż alkohol zdolny jest do poczynienia większych szkód dla rozwijającego się płodu, niż inne substancje uzależniające, nawet takie jak marihuana, kokaina czy heroina.
Efekty płodowego zespołu alkoholowego mogą być średnio nasilone lub groźne, przejawiają się obniżeniem ilorazu inteligencji, zaburzeniami uwagi, zdolności uczenia się, wadami serca, mogą prowadzić nawet do śmierci. Zaburzenia spowodowane FAS mogą trwać nawet całe życie.
Płodowy zespół alkoholowy nie jest wynikiem uzależnienia się płodu od alkoholu, nie uaktywnia się w czasie trwania porodu ani też bezpośrednio przed nim. FAS to skutek picia alkoholu przez matkę w którymkolwiek stadium ciąży. Na alkohol najbardziej narażony jest rozwijający się dopiero układ nerwowy, którego rozwój może zostać zdezorganizowany na trzy sposoby: część komórek po prostu obumiera, część przemieszcza się w nieodpowiednie rejony, lub komórki te tworzą niewłaściwe połączenia.
Cechami fizycznymi, które wyróżniają dzieci z płodowym zespołem alkoholowym są:
Charakterystyczne rysy twarzy: środkowa jej część jest płaska, nos jest mały i zadarty. Oczy są szeroko rozstawione, mają opadające powieki, ich szczęka jest słabo rozwinięta, mają też wąską górną wargę. Najwyraźniej cechy te są widoczne u dzieci w wieku od 2 do 20 lat.
Za mały wzrost i waga, zarówno po urodzeniu, jak i w życiu płodowym, objaw ten utrzymuje się mimo prawidłowego odżywiania.
Często występują wady wrodzone, takie jak wadliwa budowa stawów, serca, uszu, oczu. Występuje również hipotonia i hipertonia, czyli obniżone lub wysokie napięcie mięśni.
Alkohol zabójczo wpływa również na mózg płodu, najbardziej zagrożone są:
Móżdżek – odpowiada on za koordynację ruchów celowych, utrzymywanie równowagi, reguluje tonus mięśniowy. Odpowiada również za pamięć odruchów. Jego uszkodzenie skutkuje między innymi: problemami z utrzymaniem wzorowej postawy ciała, zaburzeniami równowagi, nieskoordynowanymi ruchami, drżeniem ciała, osłabionym napięciem mięśni, niewyraźną mową i niezdolnością do wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych.
Płaty czołowe – w nich odbywają się procesy planowania, kontrolowania emocji. FAS może skutkować utratą zdolności poruszania częściami ciała, niezdolnością do działań spontanicznych, schematycznością myślenia, niemożnością skoncentrowania się na konkretnym zadaniu, zachowaniami agresywnymi, zmianami osobowości.
Hipokamp, który ściśle wiąże się z tworzeniem zapisu pamięciowego, bierze udział w procesie uczenia się. Do jego zadań należy także filtrowanie sygnałów od środowiska. Wystąpienie upośledzeń w obrębie hipokampu może powodować niestabilność emocjonalną, problemy z pamięcią, niemożnością wyobrażenia sobie pojęć abstrakcyjnych.
Ciało modzelowate, czyli spojenie wielkie. Jego rolą jest zapewnienie przepływu informacji między dwiema półkulami. Płodowy zespół alkoholowy może spowodować powolny przepływ informacji, brakiem połączeń między półkulami mózgu.
Dzieci, u których wystąpił płodowy zespół alkoholowy, mają opinię niegrzecznych i złośliwych, bardzo często mają problemy z zachowaniem, zaś większość z nich nie jest w stanie normalnie normalnie funkcjonować w społeczeństwie. Cechą charakterystyczną w ich zachowaniu jest nadaktywność, impulsywność, drażliwość, problemy ze spaniem, złośliwość, depresje. Dzieci z FAS bardzo często mają problemy w nauce, wynika to z osłabionej pamięci, kłopotów z myśleniem. Dziecko takie, mimo iż ma wymagany zakres obserwacji, nie potrafi ich prawidłowo wykorzystać. Płodowy zespół alkoholowy występuje u dzieci kobiet, które albo nadużywają alkoholu, albo są, bądź były od niego uzależnione. Nie można wykluczyć również wpływu sporadycznego picia alkoholu, zwłaszcza w pierwszym etapie ciąży. Dziecku może także zaszkodzić jednorazowe wypicie alkoholu, dowolnego dnia. Nie ustalono jednak, jaka ilość alkoholu może spowodować wystąpienie FAS.
Choroba ta jest nieuleczalna, zmiany, które nastąpiły w mózgu nie mogą zostać cofnięte, ale też nie ulegają pogłębieniu. Płodowemu zespołowi alkoholowemu da się jednak w stu procentach zapobiec. Zaleca się całkowitą abstynencję kobietom, które są już w ciąży, ale także tym, które planują zostać matkami.
FAS jest zespołem umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalia rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się płodzie niż inne substancje łącznie z marihuaną, heroiną i kokainą. (Institute of Medicine, 1996). Alkohol bardzo łatwo przenika przez łożysko, dostając się do krwiobiegu dziecka. Po upływie 40 do 60 minut od spożycia alkoholu przez matkę, jego stężenie w krwiobiegu płodu jest równe stężeniu alkoholu we krwi matki. Alkohol, którego wątroba matki nie zdołała pomieścić, krąży po całym organizmie zarówno jej jak i dziecka, prowadząc do powstania wielu defektów. Uszkadza on główne narządy (w szczególności mózg) oraz zaburza liczne procesy neuro– biochemiczne prowadząc do większych uszkodzeń embrionu i płodu niż używanie jakichkolwiek narkotyków. FAS/FAE jest jednostką chorobową w 100% możliwą do uniknięcia, wystarczy, że kobieta w ciąży powstrzyma się od picia alkoholu w każdej, nawet niewielkiej ilości.
Wiele spośród kobiet spożywających alkohol na wiadomość o ciąży przestaje pić. Niestety następuje to zazwyczaj po pierwszym miesiącu ciąży, kiedy alkohol zdążył już w sposób nieodwracalny uszkodzić płód.
Spożycie alkoholu w I trymestrze ciąży:
• uszkadza mózg;
• osłabia rozwój komórek;
• atakuje główne organy płodu takie jak serce czy nerki;
• prowadzi do deformacji twarzy;
• powoduje poronienia.
Spożycie alkoholu w II trymestrze ciąży:
• osłabia rozwój mózgu;
• powoduje poronienia zagrażające życiu matki;
• uszkadza mięśnie, skórę, gruczoły, kości i zęby.
Spożycie alkoholu w III trymestrze ciąży:
• osłabia rozwój mózgu i płuc;
• prowadzi do zaburzenia rozwoju wzrostu.
Efekty mogą być groźne lub średnio nasilone i wyrażają się obniżeniem IQ, zaburzeniami uwagi i zdolności uczenia się, aż do wad serca, dysfunkcji mózgu i śmierci włącznie. Wiele dzieci doświadcza poważnych zaburzeń zachowania i funkcjonowania społecznego, które trwają całe życie. Na świat przychodzi więcej dzieci z FAS, niż z Zespołem Downa. (1991, Journal of American Medical Association) W USA co roku rodzi się ponad 5 000 dzieci z FAS. Około 35 000 do 50 000 ma inne zaburzenia alkoholowe. Większość przypadków pozostaje nie zdiagnozowana lub zdiagnozowana niewłaściwie.
Diagnoza alkoholowego zespołu płodowego FAS opiera się na następujących kryteriach:
• charakterystyczne rysy twarzy
• mała waga urodzeniowa
• dysfunkcja OUN (ośrodkowego układu nerwowego)
• wywiad potwierdzający narażenie na działanie alkoholu w życiu płodowym
Charakterystyczne rysy twarzy.
Dzieci z FAS mają wiele (nie zawsze wszystkie) charakterystycznych cech dysmorficznych:
• zmarszczka kącika oka
• małe, szeroko rozstawione oczy ,płaska środkowa część twarzoczaszki;
• wygładzona rynienka podnosowa
• cienką górna warga
• małożuchwie
/Jedna lub dwie z tych cech może pojawić się u zdrowego dziecka na skutek genów
i cech odziedziczonych po biologicznych rodzicach. Kiedy występuje kilka cech wraz
z objawami ze strony OUN i wywiadem świadczącym o narażeniu na działanie alkoholu
w życiu płodowym, można rozważyć diagnozę FAS /
Cechy morfologiczne mogą nie być tak widoczne zaraz po urodzeniu lub w okresie dorastania, albo dorosłości, jak między 2 a 10 rokiem życia. Dzieci, u których nie stwierdza się wszystkich fizjologicznych objawów, mogą być zdiagnozowane jako mające Fetal Alcohol Effects (FAE) — alkoholowy efekt płodowy, efekt działania alkloholu na płód.
Anomalia rozwojowe.
Dzieci z FAS mają niską wagę urodzeniową i z trudem przybywają na wadze. Obwód głowy może być mniejszy niż normalnie. Niektóre niemowlęta mogą mieć wady serca lub inne anomalia dotyczące uszu, oczu, wątroby lub stawów.
Opóźnienia rozwojowe
Większość dzieci z FAS ma opóźnienia rozwojowe i IQ niższy od normalnego. Stopień zaburzeń rozwojowych zwykle jest porównywalny ze stopniem opóźnień rozwojowych. Większość dzieci z FAS ma IQ uważany za “normalny”.
Ośrodkowy Układ Nerwowy
Większość niemowląt z FAS jest pobudzonych. Ma trudności z jedzeniem, jest nadwrażliwa na bodźce. Może mieć hypertonię (zbyt duże napięcie mięśniowe) lub hypotonię (zbyt małe napięcie mięśniowe) lub jedno i drugie. Najbardziej groźne cechy charakterystyczne FAS to subtelne objawy uszkodzenia układu nerwowego będące rezultatem narażenia na działanie alkoholu w życiu płodowym. Objawy te mogą wystąpić jako zespół FAS lub FAE.
Dorośli z zespołem FAS mają trudności z osiągnięciem pełnej niezależności. Mają kłopoty w szkole, problemy w utrzymaniu stałej posady i wytrwaniu w zdrowym związku. Dzieci i dorośli z FAS są podatni na fizyczną, seksualną i emocjonalną przemoc. Bez wczesnej interwencji osoby takie mają szansę rozwinąć zaburzenia wtórne, takie jak choroby umysłowe, problemy z prawem, problemy szkolne, nadużywanie alkoholu i narkotyków, niepożądaną ciążą.
Należy pamiętać, że FAS:
o jest wiodącą przyczyną chorób umysłowych.
o większość osób z FAS ma przeciętny poziom inteligencji
o jest przyczyną poważnych problemów społecznych i zaburzeń zachowania
o co roku w USA rodzi się 5 000 dzieci z FAS
o Dziesięć razy więcej dzieci rodzi się z efektem poalkoholowym (FAE)
o Nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, którą można spożywać w czasie ciąży bez ujemnego skutku na dziecko
o Alkohol uszkadza płód bardziej, niż jakikolwiek inny narkotyk
o Zespołowi FAS i innym uszkodzeniom alkoholowym można zapobiec w 100%
Cechy charakterystyczne wyróżniające dzieci z FAS
Dzieci z FAS mają wiele (nie zawsze wszystkie) następujących cech charakterystycznych:
1.Niska waga urodzeniowa
2.Mały obwód główki
3.Fałda w kącie ocznym
4.Małe, szeroko rozstawione oczy
5.Płaska środkowa część twarzy
6.Krótki, zadarty nos
7. Brak rynienki podnosowej
8.Cienka górna warga
Cechy te mogą być niewidoczne zaraz po urodzeniu oraz u osób dorosłych.
Najbardziej nasilają się między drugim a dziesiątym rokiem życia. Większość niemowląt z FAS jest często rozdrażnionych, mają trudności ze ssaniem i spaniem.
Są nadwrażliwe na bodźce.
Osoby poddane działaniu alkoholu w życiu płodowym mają trudności z:
– myśleniem abstrakcyjnym — abstrakcyjne myślenie stanowi niewidzialną podstawę funkcjonowania świata;
– myśleniem przyczynowo-skutkowym,
–wyobraźnią — osoby z FAS/E nie potrafią wyobrazić sobie tego, czego nie doświadczyły;
– uogólnianiem — brakuje im plastyczności w procesie myślenia, tak więc — jeśli zmieniasz część rutyny, musisz stworzyć całkowicie nową rutynę;
– czasem — poczuciem czasu, godziny, dopasowaniem pewnych czynności do określonych godzin, cykliczną naturą zjawisk;
– pamięcią — zwłaszcza krótką.
Dzieci z FAS/FAE bardzo często wykazują problemy z zachowaniem, a większość z nich nie będzie w stanie normalnie funkcjonować w społeczeństwie. Najczęściej występujące problemy z zachowaniem:
• nadaktywność;
• nieustępliwość;
• pasywność;
• impulsywność;
• drażliwość;
• problemy ze snem;
• złośliwość;
• nadwrażliwość na dotyk i dźwięk;
• trudności z adaptacją;
• problemy z organizacją;
• niska samoocena;
• trudności z samokontrolą;
• łatwość popadania w stany depresyjne;
• problemy z absencją;
• problemy ze sferą seksualną.
Dodać należy, iż objawy te nie są “problemami w zachowaniu” lecz skutkiem stałego, niezmiennego niszczenia mózgu (statyczna encefalopatia) i nie zawsze zależą od woli dziecka.
Dzieci z FAS/FAE bardzo często mają problemy z nauką. Ich przyczynę stanowi słaba pamięć, kłopoty z myśleniem (zwłaszcza abstrakcyjnym i przyczynowo– skutkowym) a także niezdolność przetwarzania informacji. Zazwyczaj dziecko pomimo, że posiada określony zasób informacji, nie potrafi ich wykorzystać w konkretnej sytuacji.
Nauka tych osób jest niesystematyczna, przeplatana okresami, w których dziecku łatwo jest przyswoić nowe informacje z okresami, w których ma ono problemy z zapamiętywaniem i umiejętnością wykorzystania wcześniej zdobytej wiedzy.
Często na tej podstawie nauczyciele oceniają takie dzieci jako leniwe, niesystematyczne, nieprzykładające się do nauki.
Osoby z FAS/FAE często charakteryzują się nieodpowiednimi zachowaniami społecznymi. Są także niezdolne do tego, aby analizować skutki własnego postępowania. Nie potrafią odczytywać podtekstów ukrytych w mimice, gestach czy słowach. Są one społecznie i emocjonalnie niedojrzałe.
Dzieci z FAS/FAE, zwłaszcza w wieku dorastania, mają kłopoty z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami. Są bardzo podatne na manipulację i wykorzystanie. Z powodu swojej ufności i łatwowierności często stają się ofiarami przemocy seksualnej, fizycznej, psychicznej. Dlatego wymagają stałego nadzoru ze strony osób dorosłych.