Łukasz Górnicki

Łukasz Górnicki - Dworzanin polski

Łukasz Górnicki (Góra) urodził się w Oświęcimiu w roku 1527 w rodzinie mieszczańskiej. Na szczęście dla przyszłego pisarza posiadał on wuja, Stanisława Kleryką-Gąsiorka, dworzanina królewskiego i znanego poetę, który zaopiekował się nim i pomógł zdobyć wykształcenie, a potem rozpocząć karierę dworską. Łukasz Górnicki zaczął służbę od posady sekretarza biskupa krakowskiego Samuela Maciejowskiego. Następnie czekał go wyjazd do Siedmiogrodu i Włoch (tu podejmuje studia). Przez dwa lata służy u biskupa Andrzeja Zebrzydowskiego. W roku 1552 rozpoczyna współpracę z kancelarią królewską. Razem z dworem Zygmunta Augusta wyjeżdżał do Gdańska, Królewca i Wiednia. Przyjął niższe święcenia, co pozwoliło mu objąć probostwo w Wieliczce. Na lata 1557-1559 przypada jego drugi pobyt we Włoszech, gdzie podejmuje studia na Uniwersytecie w Padwie.

Po powrocie do kraju został sekretarzem i bibliotekarzem królewskim. Przyjaźni się w tym czasie z Janem Kochanowskim oraz Andrzejem Nideckim. W roku 1561 nobilitowany, w kilka lat później objął starostwo w Tykocinie (przeniósł się tam wraz z biblioteką królewską gromadzoną dotychczas w Wilnie). Za panowania Stefana Batorego w życiu publicznym uczestniczył tylko sporadycznie. Zmarł 22 lipca1603 roku w Lipnikach pod Tykocinem.

Łukasz Górnickim był jednym z najwybitniejszych prozaików polskiego Renesansu. Oprócz twórczości prozatorskiej ma w swoim dorobku również przekłady oraz poezję. Pisarz stawiany jest obok Jana Kochanowskiego jako najwybitniejszy przedstawiciel nurtu klasycznego w literaturze polskiego Renesansu. W swoich dziełach posługiwał się pięknym, odróżniającym się od potocznego, językiem. Wypowiadał się precyzyjnie, nie używał latynizmów, był doskonałym stylistą.

Kalendarium twórczości Górnickiego

1566 - Dworzanin polski

1589 – Żal po zgonie żony Barbary (tren)

1589 – tragedia pt. Troas (przekład z Seneki)

1593 – traktat Rzecz o dobrodziejstwach (przekład z Seneki)

1594 – Nowy karakter polski – współautor wraz z Janem Kochanowskim oraz Janem Januszowskim rozprawki o zasadach pisowni polskiej
Utwory, które nie ukazały się za życia Górnickiego: Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich (dialog)
Droga do zupełnej wolności (traktat)
Dzieje w Koronie Polskiej (...) od roku 1538 aż do roku 1572

Dworzanin polski, wydany w roku 1566, to najważniejsze dzieło Łukasza Górnickiego, które na stałe wpisało go w poczet najświetniejszych pisarzy polskiego Renesansu. Dworzanin polski jest w części przekładem, w części parafrazą włoskiego dzieła zatytułowanego Il Cortegiano Baltazara Castiglion. Była to rozprawa opisująca ideał dworzanina. Autor ujął treści parenetyczne w formę dialogów między damami, panami, artystami i książętami. A wszystkie rozmowy mają miejsce w małym włoskim mieście Urbino. Górnicki przystosowuje treść włoskiego dzieła do polskich realiów. Utwór składa się z czterech ksiąg oraz przedmowy, w której autor tłumaczy się z dokonanych przez siebie zmian względem oryginału. Akcja „gier rozmownych” toczy się w willi biskupa krakowskiego i kanclerza koronnego Samuela Maciejowskiego w podkrakowskich Prądnikach w okolicach roku 1549. W rozmowach, których inicjatorem jest gospodarz domu, biorą udział Polacy, głównie dworzanie królewscy. W polskie dialogi nie zostały włączone kobiety, chyba dlatego, że ich poziom intelektualny daleko odbiegał od możliwości ówczesnych Włoszek. Wszyscy rozmówcy to osoby historyczne, które jednak w rzeczywistości nigdy nie spotkały się w takim gronie, tak więc można powiedzieć, że pisarz tworzy swoistą symulację idealnej sytuacji. Do prądnickich gości należą: Stanisław Maciejowski (kasztelan lubelski), Stanisław Wapowski, Wojciech Kryski (dyplomata i sekretarz królewski), Andrzej Kostka, Aleksamder Myszkowski, Jan Dreśniak, Stanisław Bojanowski oraz Stanisław Lupa Podlodowski (ojciec żony Jana Kochanowskiego).

Górnicki pomija część tematów poruszanych w oryginale np. kwestie literatury, muzyki i filozofii, natomiast jego oryginalnym wkładem są wywody na temat języka polskiego, jego miejsca pośród innych języków.

Przeprowadzona w księdze I „Dworzanina” obrona języka polskiego należy do najpiękniejszych kart tej książki. (...)Broni języka polskiego i jego czystości pan Kryski, zwolennik obyczaju włoskiego i dworskiej kultury. To fakt znamienny, że tym włosko-humanistycznym duktem dociera nie żadna cudzoziemszczyzna, lecz czysty patriotyzm. (Ziomek, 386)

Autor Dworzanina pominął również niektóre anegdoty (wśród nich te dotyczące mnichów, kapelanów, kardynałów): spomiędzy stu anegdot z oryginału powtórzył tylko czterdzieści w wersji spolszczonej ponadto Górnicki dodał drugie tyle nowych. Obecność licznych anegdot i facecji w utworze, kieruje go w stronę prozy narracyjnej, co jest przeciwieństwem ówczesnych tendencji (dialog z reguły ewoluował w formę dramatyczną). W dziele Górnickiego wypowiedzi interlokutorów to podstawowe nośniki przekazu parenetycznego, uogólnień, sentencji, ocen, norm. Rozmówcy czasem udzielają jedynie wskazówek, innym razem zdobywają się na obszerniejsze kwestie z pogłębioną argumentacją, ich wypowiedzi odznaczają się wtedy zgodnością z zasadami retoryki. Narrator w tekście odpowiada jedynie za opis o scenerii i sytuacji, w której się rozmowa toczy, jest swego rodzaju reżyserem, który nie włącza się w dyskusję aktorów.

Dworzanin polski

to dzieło parenetyczne napisane w formie tzw. zwierciadła (łac. speculum), w którym został przedstawiony wizerunek idealnego dworzanina oraz „dwornej pani”. Do najważniejszych kategorii eksponowanych w utworze Górnickiego należą elegancja, wdzięk, wytworność oraz kultura osobista. Ideał dworzanina, wyłaniający się z wypowiedziach współrozmówców, posiada cechy głęboko zakorzenione w kulturze, były one prezentowane już w starożytności przez takich autorów jak Platon czy Arystoteles. Wdzięk (grazia) w tym dziele na szczególne znaczenie, jest pojęciem z zakresu poetyki normatywnej.

Harmonia i proporcja były pojęciami obiektywnymi, bo mierzalnymi, wdzięk zaś jest kategorią do pewnego stopnia subiektywną: dzięki „gracji” to, co harmonijne i proporcjonalne, podoba się i staje się łatwe. W tym sensie wdzięk był jakby sprawnością, był sztuką.

Człowiek cechujący się wdziękiem sprawia wrażenie, że wszystko czyni bez najmniejszego wysiłku, cechuje go tzw. „zmyślna niedbałość” we wszystkich dziedzinach życia, również w mowie:

A tak ten mój dworzanin będzie u wszystkich ludzi z podziwieniem osoby i będzie miał we wszystkim gracyję, a zwłaszcza w mowie, jeśli się strzec będzie wydwarzania, której wady pełno wszędzie a podobno u nas w Polszcze więcej niż gdzie indziej. Albowiem nasz Polak, by jedno kęs z domu

wyjechał, wnet nie chce inaczej mówić, jedno tym językiem, gdzie troszkę zmieszkał: jeśli był we Włoszech, to za każdym słowem signor, jeśli we Francyjej, to per ma foi, jeśli w Hiszpanijej, to nos otro cavaglieros; a czasem

drugi, chocia nie będzie w Czechach, jedno iż granicę śląską przejdzie, to już inaczej nie będzie chciał mówić, jedno po czesku, a czeszczyzna we to Bóg, jaka będzie.

Tak więc dworzanin według Górnickiego
Ostatnim, najważniejszym kryterium dworskości jest głębia duchowa, liczne zalety ducha. Na te składają się: wysoka kultura intelektualna, męstwo w czasie wojny, a rozwaga i umiar, gdy panuje pokój. Ponadto idealny dworzanin powinien mieć dobry wpływ na swego przełożonego.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
31, Idea "nizaczmienia" w Dworzaninie polskim Łukasza Górnickiego
31, Idea "nizaczmienia" w Dworzaninie polskim Łukasza Górnickiego
do kolokwium z lektur, Łukasz Górnicki - Dworzanin polski, „DWORZANIN POLSKI” ŁUKASZA GÓ
Teoria kultury języka Łukasza Górnickiego
Łukasz Górnicki Dworzanin polski
9 Łukasz Górnicki, Dworzanin polski – t 1, ks I, oprac Julia Perzyna
Łukasz Górnicki Dworzanin polski
Łukasz Górnicki, Dworzanin polski
ŁUKASZ GÓRNICKI dworzanin polski
ŁUKASZ GÓRNICKI, dowrzanin polski
Dworzanin polski Łukasza Górnickiego wobec sympozjonu literackiego Chatakterystyka gatunkowa
Łukasz Górnicki Dworzanin E book
Formalno prawne aspekty dzialalnoości geologiczno górniczej klasyfikacja zasobów
Górnictwo ogólne eksploatacja
Zapalniki elektryczne metanowe 0, Technik górnictwa podziemnego, technika strzelnicza
AMFOTERYCZNOSC CHROMU, Górnictwo i Geologia AGH, chemia
Górnicki, staropolska
Zagadnienia na Egzamin z Demografii, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej, Demografia spoleczn
17 listopada, Politechnika Śląska semestr I GiG, Górnictwo

więcej podobnych podstron