„Od monarchii patrymonialnej do Rzeczpospolitej szlacheckiej- analiza największych sukcesów i klęsk w procesie kształtowania się władzy królewskiej”
Państwo polskie od zarania dziejów przeszło dość duża ewolucje ustrojową. Pierwszy ustrój który obowiązywał w Polsce to monarchia patrymonialna. Ustrój ten charakteryzował się tym iż państwo stanowiło własność władcy, który był uważany za właściciela wszystkich ziem, zasobów naturalnych, pana i ojca swych poddanych oraz najwyższego sędziego. Państwo i władza monarchy stanowiły ojcowiznę, przekazywaną przez Władce synowi bądź synom.
Monarchia patrymonialna w Polsce została zapoczątkowana przez Mieszka I, pierwszego władce Polski. W początkowej fazie rozwoju państwo było niejednolite, jedyną formą więzi społecznych były więzi plemienne, dlatego władca popierany przez możnych dążył do zjednoczenia kraju. Tak powstało silne państwo Polan o ustroju monarchii patrymonialnej.
Analiza sukcesów i klęsk w procesie kształtowania się władzy królewskiej:
Początkowym takim ważnym sukcesem było zjednoczenie Plemion polskich przez Mieszka I. Drugim ważnym sukcesem był chrzest Polski dzięki któremu Polska znalazła się wśród państw chrześcijańskiej Europy. W 990 roku Mieszko I oddał ziemie Polskie pod opiekę papiestwa(Dagome iudex). Następcą Mieszka I został jeden z najwybitniejszych Polskich władców- Bolesław Chrobry. Pierwszym jego ważnym sukcesem było zorganizowanie zjazdu w Gnieźnie, na który przybył Otton III. Po śmierci Ottona dochodzi do wojny między Bolesławem a Henrykiem. Wojna która kończy się pokojem w Budziszynie. Polska na mocy tego pokoju otrzymała Milsko i Łużyce. W 1018 roku Bolesław Chrobry odbywa wyprawę na kijów gdzie przekazuje władze swojemu zięciowi. Przyłącza Grody czerwieńskie do Polski. W 1025 koronuje się na pierwszego króla Polski. Korona była symbolem wzmocnienia pozycji władcy, wywyższonego spośród innych książąt. Olbrzymi wysiłek na jaki zdobyło się na różnych polach państwo Bolesława Chrobrego, doprowadził do kryzysu tego państwa i jego załamania. Kryzys nastąpił po objęciu władzy przez Mieszka II. W 1030 roku przeciw Mieszkowi II wystąpili bracia Bezprym i Otton. Rok później uderzyli sąsiedzi i polska straciła Milsko, Łużyce i Grody czerwieńskie. Mieszko musiał uciekać z kraju. Była to wielka klęska dla Polski. W 1039 roku książe czeski najechał na Polskę. Syn Mieszka II Kazimierz zyskał przychylność Cesarzy niemieckich i dzięki nim mógł objąć tron w Polsce. Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolice do Krakowa. Międzynarodowy wzrost znaczenia Polski nastąpił za panowania Bolesława Śmiałego. Bolesław poparł papieża Grzegorza VII w walce z cesarzem Henrykiem IV, dzięki temu została przywrócona metropolia kościelna w Gnieźnie. Bolesław przestał płacić trybut za Śląsk. Na Węgrzech osadził własnego kandydata do tronu. Bolesław Śmiały koronował się na króla Polski w 1076 roku. Bolesław Śmiały miał poważny konflikt ze Stanisławem ze Szczepanowa, przez to został wygnany z kraju. Po rządach Bolesława Śmiałego nastąpił upadek znaczenia Polski. Władysław Herman rezygnuje z korony królewskiej. Władysław Herman nie sprawuje rządów osobiście. W imieniu Władysława Hermana rządy sprawuje Sieciech. Zbigniew i Bolesław Krzywousty dążą do przejęcia władzy. Usuwają z tronu Sieciecha. Władze sprawuję Zbigniew, Bolesław i Władysław Herman. Po śmierci Hermana Zbigniew i Bolesław rywalizują ze sobą o władzę. Bolesław Krzywousty zajmuje ziemię Zbigniewa. Zbigniew ucieka do króla niemieckiego Henryka V. W 1109 roku Zbigniew wraz z Henrykiem V wkraczają do Polski. Krzywousty odnosi zwycięstwo. Za panowania Bolesława Krzywoustego następuje koniec monarchii wczesnopiastowskiej. Podjął decyzje o podziale dzielnicowym który okazał się tragiczny w skutkach dla Polski. Bolesław podzielił kraj pomiędzy czterech synów. Wynikiem tego były konflikty pomiędzy braćmi. Wszystkie te czynniki wpływały negatywnie na rozwój państwa, które zamiast zabezpieczyć się przed atakami z zewnątrz, osłabiło się samo od środka. W wyniku dalszych podziałów dynastycznych, liczba dzielnic w Królestwie Polskim rosła. Pierwsze próby zjednoczenia państwa podjęli władcy Śląska - Henryk I Brodaty i Henryk II Pobożny. Działania te zostały niestety przerwane przez najazd mongolski w 1241 roku. U schyłku XIII wieku kolejnej próby zjednoczenia państwa podjęli się Henryk IV Probus i Przemysł II koronowany w 1295 roku. Jednakże dopiero Władysławowi Łokietkowi przy współpracy z przedstawicielami poszczególnych stanów udało się na przełomie XIII i XIV wieku zjednoczyć znaczną część państwa i koronować się 20 stycznia 1320 na Wawelu. Koronację Władysława Łokietka uznaje się za koniec monarchii patrymonialnej i początek monarchii stanowej w Polsce.
Monarchia stanowa- związana jest z wyodrębnianiem się zróżnicowanych grup społecznych tak zwanych stanów. Władza monarchy została ograniczona na rzecz stanów, szczególnie rycerstwa i duchowieństwa. Monarchia stanowa w Polsce jest od czasów zjednoczenia Polski przez Władysława Łokietka. Łokietek koronował się w 1320 roku w Krakowie- koniec rozbicia dzielnicowego. Wybucha wojna z Krzyżakami. Krzyżacy zajmują ziemie dobrzyńska i Kujawy. W 1333 roku następca tronu zostaje Kazimierz Wielki. Za jego panowania następuje rozwój Polski. Za panowania Kazimierza Wielkiego dokonano w Polsce kodyfikacji prawa. Spisano statuty piotrkowski i wiślickie. Zawierały one przepisy dotyczące prawa cywilnego, karnego i procesowego. Społeczeństwo było podzielone na grupy. Najbardziej uprzywilejowany był stan duchowny. Kazimierz Wielki był fundatorem Akademii Krakowskiej. Kazimierz Wielki nie miał potomka i na tron został wybrany Ludwik Węgierski z dynastii Andegawenów. Faktyczną władze sprawowała jego matka. Król chciał by jego córka usiadła na tronie po jego śmierci i w 1374 roku wydał przywilej w Koszycy. W zamian za przywileje dla szlachty na tronie zasiadła jego córka Jadwiga. Poślubiła ona Jagiełłe z dynastii Jagiellonów. W 1385 roku Polska połaczyła się z Litwą a królem Polski został Władysław Jagełło.
Za czasów panowania Jagiellonów polska umacniała się zewnętrznie ale osłabiała wewnętrznie przez nadawanie szlachcie różnych przywilejów. Faktycznie władze w kraju zaczęła mieć szlachta. To ona podejmowała decyzje w państwie- to były decyzje które były korzystne dla szlachty a nie dla kraju. Dochodzenie szlachty do władzy doprowadziło w Polsce do demokracji szlacheckiej.
BIBLIOGRAFIA
Jerzy Wyrozumski, WIELKA HISTORIA POLSKI-TOM 2 DZIEJE POLSKI PIASTOWSKIEJ, Warszawa 1999
Małgorzata Ciejka, NOTATKI Z LEKCJI, Kraków 2001
http://pl.wikipedia.org