Psychologia religii
P. Socha, Duchowy rozwój człowieka.
Wstęp: tytuł Duchowy rozwój człowieka ma opisywać rozmaite strony rozwoju świadomości, osobowości i działania człowieka w otaczającym go świecie. Socha wymienia tutaj takie stany umysłu i działań człowieka jak indywidualna i społeczna tożsamość, procesy wartościowania i podłoże zachowań moralnych, wiara i religijność jako „wyższe piętro” przedmiotu badań psychologii.
Książka przedstawia koncepcje psychologiczne, ukazujące rozwój człowieka w ciągu życia. Rozwój ten przedstawiony jest w sposób stadialny, może to być jednak zaletą lub wadą tych koncepcji. Z jednej strony ułatwia uchwycenie prawidłowości zmian, z drugiej jest niebezpieczeństwo wytworzenia w umyśle odbiorców uproszczonego obrazu rozwoju. Trzeba więc pamiętać o częściowej umowności stadialnego ujęcia rozwoju.
Socha wymienia jako wybitnych psychologów takie postacie jak : E.Eriksona, L.Kohlberga i J.W. Fowlera. Psychologowie w swoich książkach, rzadko uwzględniają te osoby, które według Sochy są bardzo ważnymi postaciami i jego książka wypełnia tę lukę.
W książce autor przechodzi od bardzo szerokich do węższych aspektów wewnętrznego życia człowieka:
Badania i rozwojowe syntezy Roberta Selmana i Daniela Levinsona ukazują społeczny rodowód życia duchowego jednostek. Koncepcja Jane Loevinger przedstawia nie tylko społeczne, ale i wewnętrzne zakotwiczenie ludzkiej jaźni. Na tym tle koncepcje rozwoju duchowego powinny stać się bardziej zrozumiałe, powstały one w USA. Erik Erikson poszedł w kierunku amerykańskiej psychologii społecznej i antropologii kulturowej. W koncepcji Lawewnc’a Kohlberga widać wpływy amerykańskiej ideologii liberalnej i behawiorystycznej metodologii. J. W. Fowler zbudował swoją koncepcje rozwoju wiary czerpiąc od wcześniej wymienionych osób: Loevinger, Levinsona, Selmana, Kohlberga i Eriksona. Poznawczy nurt w psychologii jest reprezentowany z kolei przez koncepcje religijnego myślenia Ronalda Goldmana i religijnego sądzenia- Friza Osera. Mają one stanowić ilustracje rozwoju religijnego strony duchowego życia człowieka.
Definicje pojęcia duchowość i jego wieloznaczność:
(z rozdz. I )
K. Górski- utożsamia pojęcie duchowości z życiem religijnym, a szczególnie z jego przejawami w postaci religijnych medytacji, ascezy, modlitwy i innych praktyk pobożnych, zwłaszcza w obrębie reguł zakonnych
J.M. Day proponuje zastąpienie terminu „religijność” określeniem „duchowość” . Jego badani byli jednocześnie „wierzący i niewierzący” poszukujący dla siebie sensu w znaczeniach religijnych, ale i w innych: w kulturze w rodzinie, w tradycji. Duchowość kojarzyła się im z otwarciem i rozwojem, zaś religijność z organizacją, dogmatyzmem, i realizacją celów społecznych.
Według Sochy: duchowy wymiar psychiki nie jest sprowadzalny do religijności, choć jej znaczenia nie sposób przecenić w życiu ludzi rzeczywiście religijnych. Jednocześnie do sfery duchowości zaliczyć należy także inne dziedziny świadomego –a może i nie świadomego- życia wewnętrznego jednostki. Wartymi uwagi dziedzinami, związanymi z duchowym życiem człowieka –duchowością są na pewno:
Świadomość i samoświadomość, a szczególnie świadomość siebie, zdolności do przeżyć „odmiennych stanów świadomości” , stanów mistycznych;
Mądrość; zrozumienie, intelektualizacja świata, wgląd i intuicja
Uczucia; miłość , zachwyt, żal, cierpienie itp.
Wrażliwość w znaczeniu emocjonalnym, racjonalnym oraz percepcyjna
Moralność; sumienie
Twórczość; zdolność do transgresji, tworzenia standardów idealnych, wyobrażeń
Poczucie estetyczne, gust
Światopogląd; obraz świata jako zorganizowany, hierarchiczny nie koniecznie spójny
Religijność; dziedzina życia wewnętrznego większości ludzi mająca wiele wspólnego ze światopoglądem
Wiara; podejmowany w procesie poznawczym wysiłek jednostki aby przyjmować coś za prawdę, zjawisko o charakterze motywacyjnym, funkcja przychiczna
Duchowość jest tylko – i aż – przejawem typowej psychicznej działalności, zdobyczą jedności ludzkiej, jak żadna inna istota postawionej przed egzystencjalnym dylematem. Dylemat ten jest rozstrzygany świadomie i w stosunku do siebie jako, że „ja” każdej osoby jest dla niej samej pierwszym punktem odniesienia.
Rozwój duchowy w różnych tradycjach religijnych:
Koncepcje rozwoju duchowego jakie można spotkać w różnych tradycjach kulturowych cechują:
1). Ogólność – zwykle nie dotyczą one jakiejś, poza religijnym kontekstem, konkretnej sfery duchowości; 2)religijny rodowód, język i system pojęć – to czynnik religijny, osobowy lub nie, wpływa na przemiany w człowieku, podporządkowanie celowi eschatologicznemu, a nie osobowościowemu; 3) historyczność – ich powstanie miało miejsce wiele lat, a czasem wiele wieków wcześniej, co rzutuje na sposób wyobrażania sobie człowieka i jego rozwoju.
Charakterystyczny jest dla nich też różny sposób myślenia, ale także pewien zakres uniwersalności.