Franciszek Zabłocki, Sarmatyzm, Akt IV, oprac. Julia Tomkiel

Scena 1

- dotyczy sporu o ziemię pomiędzy chłopami Żegoty i Guronosa; jedni są rozgradzać płot, drudzy się na to nie zgadzają

- zaczyna się bójka. Ryksa próbuje ich uspokoić, ale Burzywoj się skarży, że strasznie dostał, ona stwierdza, że czas to zagoi. Rejent również prosi o zgodę.

- Burzywoj chce by chłopa, który napadnie szlachcica spotkała szubienica

- Rejent chce by do kompromisu doszło w domu Skarbimira

Scena 2

- Walenty mówi, że przybiegł, bo usłyszał dźwięk dzwonów

- Guronos się temu dziwi i mówi, że Walenty może sobie pobiegać póki jeszcze go nie zamknęli

Scena 3

- rozmowa Walentego i Agatki

- Agatka przyznaje się, że żartowała z Walentego

- Walenty zarzuca jej, że przez nią go schwytano, ona jednak twierdzi, że się wtedy za nim wstawiła. Agatka chce się z nim pogodzić, jednak on nie chce zgody mówiąc, że zalazła mu za skórę

- Agatka wyjawia mu tajemnicę, że Radomir kocha się w Anieli; Walenty nie rozumie, czemu jest to tajemnica (Radomir jest synem Żegoty)

- Agatka prosi Walentego żeby był gońcem i wręcza mu listy

- Walenty jest ponownie nią oczarowany

Scena 4

- Radomir żali się, ponieważ zgubił listy, w których były włosy i podwiązka Anieli

- Radomir poznaje Walentego, ale udaje, że go nie zna. Próbuje razem z Wojciechem się go pozbyć, ale Walenty mówi, że zna prawdę.

- Walenty pokazuje listy od Anieli, w których pisze, że podaje listy przez Walentego i prosi by Radomir nie bał się zdrady. Aniela proponuje również spotkanie w ogrodzie.

- Walenty wypomina Radomirowi, że go pobił, a teraz jest dla niego miły, ponieważ ma do niego interes. Postanawia mu jednak wybaczyć.

- Radomir prosi by Wojciech zajął się gościem, a sam idzie odpisać na list

Scena 5

- rozmowa Walentego i Wojciecha

- Walenty mówi, że był w Warszawie

- dla Wojciecha te strony też nie są obce, uczył się gramatyki i łaciny w szkole jezuitów

- Walenty mówi, że ta szkoła to strata czasu

Scena 6

- Żegota każe znaleźć Radomira i przyprowadzić do domu Skarbimira. Radomir ma zabrać dokumenty i rapier.

Scena 7

- Wojciech narzeka na swoją posadę ze względu na mieszkańców wioski

- Walenty twierdzi, że wieś jest lepsza od Warszawy (w Warszawie nie liczy się honor i cnota)

Scena 8

- Radomir przekazuje list do Anieli przez Walentego

- Wojciech informuje Walentego, że szukał go ojciec i ma iść do domu Skarbimira

Scena 9

- rozmyślania Walentego

- chwali Radomira za to, że jest szczodry

- modli się do św. Barbary (patronki śmierci), aby uzbroiła go w wiarę

Scena 10

- Burzywoj mówi do Ryksy, że jest przekonany, że Walenty ma jakiś list. Każe pokazać Walentemu, co ukrywa. Walenty mówi, że ma jedynie kawałek placka. Odkrywają, że Walenty ma pieniądze i nazywają go złodziejem, a także grożą torturami i więzieniem.

- w końcu odnajdują list, Walenty błaga o litość, ale Ryksa wyszarpuje od Burzywoja broń i strzela

Scena 11

- przybiega Retora i mówi, że trzeba ratować Walentego (nie widzi krwi, więc jest jeszcze nadzieja)

- Walenty widząc Retorę cieszy się, że żyje i ucieka. Retora nie rozumie, jak to się stało, że Walenty ożył.