Planowanie dydaktyczne

Planowanie dydaktyczne – sporządzanie planów zajęć edukacyjnych; planowanie rozpoczyna działanie edukacyjne, jest pierwszą z czynności kierowania uczeniem się jako pomagania uczniom.

Spis treści

[ukryj]

Strategie kierowania pracą uczniów [edytuj]

Aby uczniowie mogli osiągnąć cele kształcenia, stosuje się dwie strategie kierowania ich pracą:

Nastawienie na uczniów - STYL RELACYJNY
Nastawienie na osiągnięcie celów kształcenia - STYL ZADANIOWY

STYL RELACYJNY (demokratyczny, niedyrektywny), nastawiony jest na korzystne stosunki w grupie; prowadzi do humanistycznego systemu kształcenia; styl owocuje skutecznością relacyjną w postaci uspołecznienia, dobrej atmosfery pracy, zadowolenia ze szkoły. Ten styl potwierdza się w praktyce, gdy uczniowie są dojrzali, zadania są oryginalne i złożone, nie ma przy nich pośpiechu; potrzebna jest motywacja oraz doświadczony nauczyciel.

STYL ZADANIOWY (autokratyczny, dominacyjny, dyrektywny), zorientowany jest na osiąganie celów kształcenia, prowadzi do technologicznego systemu kształcenia (konspekty, lekcje prowadzone wg planu, zadawanie wielu pytań). Wypowiedzi nauczycieli są tutaj bardziej rzeczowe, niż w stylu relacyjnym. Nauczyciel dąży do możliwie jasnych sytuacji dydaktycznych, dokładnej analizy zadań, zwięzłego wydawania poleceń, systematycznego sprawdzania wyników, szybkiego korygowania błędów. Styl zadaniowy wykazuje skuteczność zadaniową w postaci osiągnięć szkolnych na miarę motywacji i zdolności uczniów. Najsłabsi, najwolniej pracujący uczniowie są pod specjalnym nadzorem nauczyciela. Ten styl potwierdza się w praktyce, gdy uczniowie są mało samodzielni, zadania są jasne i stosunkowo proste, a czas pracy bardzo cenny. Styl zadaniowy przynosi korzyści doraźne, lecz nie zawsze długofalowe, ponieważ ograniczą pracę ucznia do roli wykonawcy. Socjologowie widzą minusy i ograniczenia obu stylów. Tylko doświadczony nauczyciel może z powodzeniem wykorzystywać style unikając błędów.

Cechy dobrego planu dydaktycznego [edytuj]

Z rozważań Tadeusza Kotarbińskiego wyróżnić można 11 cech dobrego planu dydaktycznego, które pogrupowane zostały w 3 kręgi:

TRAFNOŚĆ PLANU na którą składają się:

celowość - powinien on wskazywać właściwe środki do celu, któremu służy,
perspektywiczność - większą wartość mają „plany długodystansowe”,
strategiczność - szczegółowość planu powinna być „należycie ograniczona”,

LOGICZNA KONSTRUKCJA PLANU obejmująca:

racjonalność - rozumność, „ugruntowanie poznawcze”,
kompletność - niepozostawianie luk i niedomówień,
wewnętrzną zgodność - żadna część planu nie jest sprzeczna z inną częścią,

WALORY UŻYTKOWE PLANU- na które składają się:

wykonalność- zgodność z doświadczeniem, ustrzeżenie się fantazjowania,
operatywność- poręczność, wygoda w stosowaniu,
elastyczność- plan giętki, plastyczny, zwrotny, możliwy do skorygowania przy nieprzewidywalnych okolicznościach,
terminowość- wyznaczenie terminu, czasu,
skuteczność- pewność pożądanego wyniku,

Etapy planowania dydaktycznego [edytuj]

PLANOWANIE KIERUNKOWE

Planowanie kierunkowe wytycza kierunki działania edukacyjnego w określonym przedmiocie szkolnym; wiąże cele emocjonalne kształcenia z celami poznawczymi oraz wskazuje materiał kształcenia niezbędny do osiągnięcia tych celów. Ma szeroki zasięg gdyż obejmuje cały wybrany szczebel szkoły ( np. gimnazjum), rok szkolny lub semestr. Planowanie kierunkowe ma na celu ukierunkowanie czynności uczniów i nauczyciela na ustalone cele, stanowi strategiczny etap planowania dydaktycznego, najwcześniejszy i najogólniejszy, decydujący o sensie i powodzeniu dalszych etapów tego planowania. Najwygodniejszym sposobem planowania kierunkowego jest sporządzanie tabeli, w której zostaną przedstawione cele emocjonalne i cele poznawcze kształcenia w układzie krzyżowym, a następnie nazwy modułów programowych, których wkład w osiągnięcie tych celów jest największy.

Plan kierunkowy spełnia 3 funkcje:

porządkuje emocjonalne i poznawcze cele kształcenia

wiąże te cele z materiałem

daje wstępną orientację co do podziału czasu potrzebnego uczniom do osiągnięcia tych celów

Plan kierunkowy w zakresie celów kształcenia powinien być szczegółowy, aby można było wywieść z niego cele każdej lekcji. Decyzje o celach działania edukacyjnego powinny być podejmowane przed decyzjami o materiale kształcenia. Sformułowanie celów musi poprzedzać dobór środków działania. W przeciwnym razie działanie przestaje być dokonywaniem planowej zmiany w uczniach.

PLANOWANIE WYNIKOWE

Planowanie wynikowe określa wymagania programowe w związku z kolejnymi tematami zajęć. Obejmuje moduł programowy, dział lub kilkugodzinną jednostkę tematyczną przedmiotu. Stanowi unormowanie oceny pracy uczniów w tym dziale. Gdy uczniowie poznają na czas wymagania i będą mogli pracować na wybranym przez siebie poziomie planowanie wynikowe umożliwia kształcenie według wymagań. W ostatnich latach ten rodzaj planowania zajęć edukacyjnych zyskał uznanie pedagogów. Należy jednak zwrócić uwagę że jednopoziomowy plan wynikowy (czyli taki, który wykonywany będzie tylko przez najlepszych uczniów) nie wystarcza do organizacji całej pracy. Największą wartość mają wielopoziomowe plany wynikowe samodzielnie sporządzone przez nauczyciela, zwłaszcza te, których podstawą są autorskie programy kształcenia. Planowanie wynikowe powinno mieć charakter taktyczny. Niekorzystne jest sporządzanie planów „seryjnie”- na semestr lub rok szkolny, ponieważ może to usztywnić działanie edukacyjne.

PLANOWANIE METODYCZNE

Planowanie metodyczne wytycza przebieg zajęć, lekcji. Plan metodyczny jakim jest konspekt czy scenariusz lekcji przetwarza treść kształcenia w sytuacje dydaktyczne, które skłaniają uczniów do wykonywania przewidzianych czynności. Sytuacje te mają na celu dostarczenie uczniom odpowiednich doznań poznawczych. Kolejność planowania metodycznego:

czynności uczniów ustalone w planie wynikowym lub prowadzące do nich

wyposażenie – środki dydaktyczne niezbędne do uczenia się tych czynności

czynności nauczyciela- mają na celu zapewnić skuteczność uczenia się tych czynności

czas planowany na daną sytuację dydaktyczną wstępnie uznany za wystarczający do uzyskania planowanego wyniku

W dobrym planie metodycznym można zwykle wyróżnić trzy części:

część wstępna- uzgodnienie celów lekcji, podniesienie motywacji do uczenia się, organizacja zajęć, nawiązanie do wcześniejszej wiedzy

część główna- obserwacje, wypowiedzi uczniów, słuchanie, czytanie, pisanie, ćwiczenia, prace praktyczne

część końcowa- podsumowanie, wnioski, oceny, plany na przyszłość

Zasady planowania dydaktycznego [edytuj]

ZASADA ŚWIADOMOŚCI - nakazuje zorientowanie uczniów w układzie przedmiotów, programie kształcenia i planach dydaktycznych, w tym zwłaszcza w celach lekcji, a także zapewnienie im warunków czynnego udziału w procesie dydaktycznym.

ZASADA PRZYSTĘPNOŚCI - nakazuje stopniowanie trudności materiału kształcenia. Ma służyć temu droga od bliskiego, znanego, prostego, konkretnego do dalekiego, nowego, złożonego, abstrakcyjnego.

ZASADA POGLĄDOWOŚCI - nakazuje poprzedzanie nazw i określeń obserwacją rzeczy i zjawisk.

ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI - nakazuje dokładne poklasyfikowanie informacji, jej optymalne uporządkowanie oraz płynne, bez przerwy i zakłóceń, wprowadzanie do procesu kształcenia.

ZASADA TRWAŁOŚCI - nakazuje wielokrotne powtarzanie informacji dla umieszczenia jej w pamięci trwałej uczniów. Urozmaicenie powtórzeń powinno ułatwić uczniom indywidualne zakodowanie tej informacji, będące warunkiem trwałej wiedzy.

1. Planowanie pracy pydaktycznej

Jednym z głównych warunków skuteczności wszelkiego świadomego i celowego działania , zwłaszcza długotrwałego złożonego jest planowanie .

2. Organizacja pracy dydaktycznej

W szkole to takie zharmonizowanie funkcji szkoły jako całości , że wszystkie składające się na nią elementy przyczyniają się do powodzenia tej pracy , czyli zapewniają osiąganie założonych rezultatów edukacji szkolnej .

3. Wyróżniamy następujące rodzaje planowania dydaktycznego :

· Roczny plan dydaktyczny

Nauczyciel , przygotowując się do realizacji zadań dydaktycznych czekających go w nowym roku szkolnym , sporządza dla każdej klasy , w której ma uczyć roczny plan nauczania w zakresie swojej specjalności , zwany także rozkładem materiału

· Okresowy plan dydaktyczny

W okresowych planach dydaktycznych eksponuje się tematy poszczególnych lekcji .

· Codzienny plan dydaktyczny

Obejmuje on Następujące punkty :

a) Temat;

b) Założone do zrealizowania cele dydaktyczne i wychowawcze wyrażone najczęściej w kategoriach czynności , jakie w wyniku lekcji mają być opanowane przez uczniów ;

c) Porządek lekcji .

1. Planowanie Pracy Dydaktycznej
Jednym z głównych warunków skuteczności wszelkiego świadomego i celowego działania , zwłaszcza długotrwałego złożonego jest planowanie . Polega ono na gruntownie przemyślanym przewidywaniu czynności , który obejmuje z jednej strony listę zadań , jakie mają być wykonane w ustalonym terminie , z drugiej zaś wskazuje realizatorów , metody oraz środki urzeczywistnienia tych zadań , a ponadto sposoby kontroli i oceny uzyskanych wyników. Tak rozumiane planowanie spełnia ważną rolę nie tylko w produkcji , w przestrzennym zagospodarowaniu kraju itp. ,lecz również w rozwoju oświaty i szkolnictwa wyższego oraz szeroko pojmowanej pracy dydaktyczno – wychowawczej . Tego rodzaju planowanie jest warunkiem koniecznym skuteczności procesu nauczania – uczenia się , gdyż chroni nauczyciela od przypadkowości i chaotyczności działania oraz pozwala mu ocenić , czy i ewentualnie w jakim stopniu realizuje on wyznaczone cele nauczania i wychowania .

2. Wyróżniamy następujące rodzaje planowania dydaktycznego :
a) Roczny plan dydaktyczny
Nauczyciel , przygotowując się do realizacji zadań dydaktycznych czekających go w nowym roku szkolnym , sporządza dla każdej klasy , w której ma uczyć roczny plan nauczania w zakresie swojej specjalności , zwany także rozkładem materiału . Podstawę opracowania tego planu stanowi program odpowiedniego przedmiotu . Zawartym w programie hasłom nadaje się bardziej szczegółowy charakter , uwzględniając przy tym zadania i warunki pracy w danej klasie , a zwłaszcza stopień zaawansowania uczniów w nauce , posiadane środki dydaktyczne , zakres i sposoby rozwinięcia poszczególnych haseł programu figurujących w odpowiednich rozdziałach i podrozdziałach podręcznika , przewidziane wycieczki , liczbę godzin służących powtarzaniu przerabianego materiału , jego kontroli i ocenie .
Roczny plan nauczania wpisuje się na ogół – jeśli administracyjne przepisy nie stanowią inaczej – na początku
roku szkolnego do dziennika zajęć danej klasy od razu na wszystkie okresy nauki lub w ustalonych przez
władze szkolne terminach dla każdego okresu oddzielnie . Plany roczne zawierają na ogół wykaz tzw. Grup
tematycznych odnoszących się do poszczególnych jednostek metodycznych .
b) Okresowy plan dydaktyczny
W okresowych planach dydaktycznych eksponuje się tematy poszczególnych lekcji . Za celowość ich sporządzania przemawia zarówno fakt , iż wyznaczają one konkretne i zarazem szczegółowe zadania dydaktyczne , jaki i to , że pozwalają uwzględniać zmiany wynikające np. z szybkiej lub opóźnionej realizacji okresowych haseł programu w ciągu poprzedniego okresu nauki . Plany te są więc , po pierwsze rozwinięciem planów rocznych , a po drugie , stanowią podstawę racjonalnego , bo aktualizowanego okresowo pojedyńczych lekcji .
c) Codzienny plan dydaktyczny
Obejmuje on Następujące punkty :
· Temat;
· Założone do zrealizowania cele dydaktyczne i wychowawcze wyrażone najczęściej w kategoriach czynności , jakie w wyniku lekcji mają być opanowane przez uczniów ;
· Porządek lekcji , na który składają się przeważnie : czynności przygotowawcze , jaknp. Sprawdzenie listy obecności uczniów , kontrola pracy domowej itp. , czynności końcowe , do których należy zwykle utrwalenie przerobionego na lekcji materiału oraz zadanie uczniom pracy domowej .
3. Organizacja pracy dydaktycznej
W szkole to takie zharmonizowanie funkcji szkoły jako całości , że wszystkie składające się na nią elementy przyczyniają się do powodzenia tej pracy , czyli zapewniają osiąganie założonych rezultatów edukacji szkolnej . Nie ulega wątpliwości , że realne zaplanowanie pracy dydaktycznej jest jednym z warunków jej skutecznej organizacji .