PROCESY I FORMY FLUWIALNE

Rzeka- masa wody płynąca w korycie następująca pod wpływem siły ciężkości

Działalność rzek - procesy fluwialne (transport, akumulacja, erozja) są to formy utworzone przez działalność rzek.

Aluwia - osady transportowanie i akumulowane przez rzeki

W odróżnieniu od procesów stokowych (denudacji) działalność zmierza do rozczłonkowania na fragmenty powierzchni ziemi i inicjowaniu procesów stokowych.

W zależności od ilości wody, długości koryta wyróżnia się:

- strugi

- strumyki
- strumienie - potoki
- rzeki małe, średnie i duże

w zależności od spadku wyróżniamy:
- górskie o spadku >5 %o
- wyżynne o spadku 1- 3%o
- rzeki nizinne 0,05- 0,5%o

W zależności od okresu płynięcia rzeki wyróżniamy:
- rzeki stałe (perynialne) cały czas zasiedlane wodami podziemnymi
- rzeki periodyczne- okresowo płynące
- rzeki epizodyczne- podczas ulew

Wśród rzek periodycznych wyróżniamy:
- rzeki proluwialne
- rzeki proniwalne
- rzeki proglacjalne - powstałe przez topnienie lodowca

Rezultatem erozyjnej działalności rzek są doliny rzeczne. w każdej dolinie wyróżniamy dno które jest formowane przez procesy fluwialne wspomagane przez procesy stokowe.

W obrębie dna doliny występują:
• koryto- terasy, starorzecza, formy akumulacyjne (stożki napływowe, krasowe)
• zbocze- kształtowane przez procesy stokowe (denudacyjne)

Profile poprzeczne dolin:

1. rozerwanie doliny albo odcięcie dolin powstaje w skutek:
· Gardziele - urwisko, skaliste zbocze
- forma młoda
- dno równe szerokości koryta płynącej rzeki

· Jar - o wąskim dnie i bardzo stromych zboczach
- nachylenie powyżej 60 stopni
- kolejny etap rozwoju gardzieli
- charakterystyczne dla obszarów odmłodzonych
- z rozwoju jaru powstaje wcios

· Wcios - typ dolin na obszarze górskim i wyżynnym
- wąskie dno, nie wyrównany spadek, przekrój poprzeczny w kształcie litery V
- doliny młode powstałe z przeobrażenia gardzieli lub jaru
- erozja wgłębna > procesy denudacyjne
- wciosy ostre (>45 stopni) E>D
- proste (30- 45 stopni) E=D
- wciosy rozdarte (8- 30 stopni) E<D

· Dolina płaskodenna - szerokie płaskie dno
- zbocze o zróżnicowanym nachyleniu
- dno z korytem i terasą zalewową
- płaskie dno jest wynikiem erozji bocznej lub agradacji

· Dolina wklęsło denna - forma pośrednia między wciosem a niecką
- dno wklęsłe, nachylenie pod kątem 3 stopni

Doliny mogą być:
~ symetryczne
~ asymetryczne- może być to efektem:
- rozwoju stożków napływowych u wylotów dolin bocznych
- różnego przebiegu ruchów masowych na obu zboczach
- siły odśrodkowej we wklęsłych odcinkach meandrowych
- ułożenia lub odporności warstw skalnych
- siły Coriolisa

Wyróżnia się grupy przyczyn asymetrii:
1. asymetria fluwialna- podcieranie zboczy (siła związana z działalnością erozyjną rzek
2. asymetria strukturalna- związana z odpornością warstw skalnych
3. klimatyczna
4. tektoniczna- zróżnicowana intensywnością procesów tektonicznych

Elementy dolin:
~ koryto skalne- wycięte w skale
~ koryta alauwialne
~ mieszane - odcinki skalne i aluwialne


1. Koryto skalne- charakterystyczne dla obszarów górskich, wyżynnych i dla przełamu doliny (duży spadek,
nie wyrównane dno, ustabilizowany przebieg). Wycięte w skale raz na zawsze a kształt zależy od
odporności warstw skalnych i od nasilenia erozji. Bardzo duża rola litologii i tektoniki podłoża. Przeważają
formy erozyjne (progi, żebra, i ostrogi skalne),
formy wklęsłe (misy kotły oraz rynny abrazyjne),
formy akumulowane (łachy) występujące lokalnie i na krótkich odcinkach a ich powierzchnia rośnie w
górą koryta.

2. Aluwialne koryta rzeczne- wycięte w różnowiekowych pokrywach lokalnych. Mają niewielki spadek i
wyrównany profil podłużny. Mają zróżnicowaną głębokość i szerokość w obrębie koryta 0> 5%o
W osadach drobnych formowane są wąskie i płytkie koryta o mniejszym spadku 0> 0,05%o
Erozja wgłębna i boczna (rozmywanie hydrauliczne)
Dochodzi do spełzywania i osuwania
Brzegi koryta są rozmywane głównie podczas wezbrań.
Materiał pochodzi z bocznych dolin

Formy akumulacyjne koryt:
- Łachy
- Ławice
- Riplemarki
- Fale piaszczyste

Typy koryt rzecznych można wydzielić zależnie od wybranego kryterium.
Ze względu na przebieg w planie, stabilność krętość, liczbę.

Przebieg w planie:
- proste
- kręte
- meandrowe, roztokowe
- anastomozujące

Koryto meandrowe - wyrównany przepływ
- mały spadek
- niewielka prędkość
- transport zawiesinowy (suspensja)

Awulsja- przemieszczanie znacznego odcinak rzeki w obrębie równiny zalewowej

Koryto roztokowe - wielokanałowe z licznymi wysepkami
- duże wahania stanów wody
- transport żwiru, piasku (duże ilości)

Koryto anastomozujące - są wielokanałowe, bardzo kręte
- głębokie kanały wycięte w równinie
- rzeki mogą transportować zróżnicowaną ilość zawiesiny
- charakteryzują się spokojnymi przepływami

Przełom doliny- zwężony odcinek doliny w którym rzeka rozcina pasmo górskie lub pojedyncze wzniesienie
np. wał moreny czołowej.

Przełom doliny charakteryzuje się:
~ dno doliny wąskie, ściany strome i urwiste
~ koryto- duży spadek
~ występują w nim progi skalne
~ początek przełomu to kręty bieg, niewielki spadek

Typy przełomów zależą od:
a) budowy geologicznej
b) rozwoju tektonicznego
c) intensywności procesów geologicznych

Rodzaje przełomów:
1. przełom antecedencyjny- związany z ruchami górotwórczymi i piętrzeniem obszaru. Zachodzi gdy na
drodze płynięcia rzeki dochodzi do wypiętrzenia pasma górskiego a rzeka nadąża rozcinać obszar
wznoszony. Jest to kręty odcinek przełomowy a jeśli rzeka nadąża z przecinaniem podnoszonego obszaru
to rzeka zachowuje swój leniwy bieg. Przykład to przełom doliny Dunajca przez Beskid Sądecki.

2. przełom epigenetyczny (od preparowanie)- sieć rzeczna występuje na obszarze zbudowanym z osadów
mało odpornych, luźnych i pod nimi zakopane są utwory starsze np pasma górskie, wzniesienia. Sieć
rzeczna natrafia na te wzniesienia i wcina się w nie odcinając formy rzeźby. Powstaje zazwyczaj przy
udziale procesów denudacyjnych. Wcinanie rzeki i od preparowanie jest spowodowanie obniżeniem bazy
erozyjnej. Przykład to przełom Boru koło Jeleniej Góry.

3. przełom odziedziczony- Typ przełomy doliny powstający gdy rzeka rozcina w poprzek garb lub wał
morenowy. Sam odcinek przełomowy doliny został ukształtowany przez rzekę lodowcową a po wycofaniu
lodowca został on wykorzystany przez normalną rzekę płynącą jednak w kierunku przeciwnym.

4. Przełom regresyjny (cofanie)- Typ przełomy doliny nazywany ten przełom erozji wstecznej, powstaje
zazwyczaj poniżej wysokich pagórków skalnych. Przykład to przełom Rybnej w Wałbrzychu

5. Przełom pozorny- odcinek doliny o cechach przełomu utworzony przez od preparowanie rowu zapadliskowego w obszarach o budowie zrębowej. Np przełom Wisły w Tyńcu.

6. przełom przelewowy- związany z rozcięciem grzędy spiętrzającej wodę. rzeka rozcina wał morenowy

7. Przełom strukturalny- nie przełamuje się samodzielnie przez jednostki tektoniczne lub pasma górskie lecz są to zwężenia w dolinie rzecznej głównie w dolinach poprzecznych. Biegnie prostopadle do biegu ławic skalnych. Przykład to Raba w Dobczycach.

8. Przełom martwy - powstaje gdy rzece przełomowej jest zrabowany przez inną rzekę obszar źródłowy,położony powyżej przełomu.

Terasa rzeczna- fragment dawnego dna doliny

Terasa może występować:
- w obrębie płaskiego, szerokiego dna doliny
- w postaci spłaszczeń w obrębie zboczy doliny

Terasa składa się z:
~ równiny
~ stoku
~ krawędzi

3 typy terasy:
- skalne
- osadowe
- mieszane

w zależności od stopnia rozcięcia obszarów fluwialnych rozróżnia się:
- całkowicie rozcięte
- częściowo włożonych

Najniższy poziom w dnie doliny tworzy terasa zalewowa w obrębie której występują starorzecza, wały przy korytowe, baseny powodziowe, stożki napływowe, formy antropogeniczne.

Osady terasowe - różnowiekowe
- częściowo luba całkowicie włożone
- różne pokrywy fluwialne

Wskutek częściowego rozcięcia osadów i pionowej akumulacji fluwialnej powstają terasy osadowe częściowo złożone.
Przy całkowitym rozcięciu pokrywy osadów rzecznych aż do skalnego dna doliny i pionowej akumulacji powstają terasy osadowe całkowicie włożone.
Terasy osadowe obronione związane z występowaniem grubej pokrywy osadów fluwialnych

Rozcinanie osadów zachodzi wówczas gdy intensywnie obrywanie osadów rzecznych jest hamowane natomiast na kontakcie z litą skałą podłoża zazwyczaj są to terasy nieparzyste , występuje na różnych wysokościach po obu stronach doliny.

Skalne terasy rzeczne- są na nich zachowane fragmenty osadów fluwialnych nawet bardzo zerodowanych i zwietrzałych

Strefa morfoklimatyczna- obszar o rzeźbie formowanej przez określone procesy morfogenetyczne lub ich zespoły warunkujące miejscowym klimatem:
- klimat charakteryzowany głównie przez warunki termiczne opadowe określa: rodzaj, częstotliwość działania, natęzenie i efektywność czynników moefogenetycznych
- kryteriami wyróżnienia strefy morfoklimatycznej były dotychczas warunki formowania rzeźby przewodnie czynniki morfogenetyczne
- związek rzeźby terenu ze strefami klimatycznymidotyczy jedynie form współczesnych wiekszość form znajduje się w danej strefie jest odziedziczona z przeszłości i pochodzi z innych warunków klimatcznych.

Tricart, Cailleux 1965
1 strefa zimna :-glacjalna dziedzina
- peryglacjalna dziedzina z permatrostem (poza leśna)
2 strefa średnia średnich szerokości geogr. (pozostałość glacjalna i peryglacjalna) przeobrażone przez człowieka
-dziedzina morska o łagodnej zimie
- kontynentalna o łagodnej zimie
- śródziemnomorska o suchym lecie
3 strefa sucha pół sucha średnich i niskich szer. Geogr.
- stepy i pół pustynie z łagodnymi zimami
-step z ostrymi zimami
- pustynie z łagodnymi zimami
- pustynie z ostrymi zimami
4 strefa miedzyzwrotnikowa różniąca się sezonowością deszczu
-sawany
-lasy
*górskie obszary są traktowane osobno!

Wg TROLLA obszary wysokogórskie odróżnić można os średniogórskich na podstawie:
-wzniesienie nad górną granicę lasu
- pleistoceńska granica wietrznego śniegu
-występują w nich aktywne procesy glacjalne lub peryglacjalne

Warunki modelowania lądów:
- ukształtowanie formy uprzedniej lub rzeźby uprzedniej
- odporność skał budujących podłoże i ich ułożenie
-warunki klimatyczne
-czas

Cechy podłoża decydujące o jego odporności
-skład mineralny i chemiczny
-struktura
-tekstura
-uławicenie
-uszczelnienie

Baza erozyjna- powierzchnie wyznaczające granice działania erozji miejsce do którego zmierza erozja względna rzeki
-absolutna erozja erozyjna poziom morza
-dolna baza erozyjna- poziom jeziora bezodpływowego
-lokalna baza erozyjna próg w obrębie koryta
Góry Światki- izolowane wzniesienia występujące na przedpolu progów strukturalnych lub teraz denudacyjnych, powstają na skutek nie równomiernego ich cofania,różna odporność warstw skalnych lub lini tektonicznych świadczy o dawnym zasięgu form skalnych.

Terasy denudacyjne- charakterystyczna forma rzeźby fluwialno denudacyjnej w obszaracg o budowie płytowej, powstają w skutek niszczenia warstw o zróżnicowanej miąższości i odporności, powierzchnia terasy denudacyjnej wycieta jest w warstwie o mniejszej odporności.

Baza denudacyjna- powierzchnia wyznaczająca granicę działania procesów denudacji, miejsce w którym kończy się proces obnażania, niszczenia stoku a następuje depozycja lub akumulacja materiału
denudacja: -DOLNA -LOKALNA

Próg strukturalny (knesta) charakterystyczna dla rzeźby krawędziowej,
-powstaje na skutek selektywnej denudacji warstw skalnych nachylonej w jedną stronę.
-składa się z 2 powierzchni (podnóże i zaproże)oraz łączące je czoło
w jego obrębie wyróżnia się 1podnóże 2czoło 3krawędź 4zaproże: -akordalne – dyskordalne (wyżyna krk-częśtoch, basen Paryski)

Inwersja rzeźby (Dolina antyklinowa grzbiet synklinarny w obrębie antyklin forma wklęsła) niezgodne rozmieszczenie głównych form rzeźby tektoniki podłoża, Dolina znajduje się w miejscach tektonicznie podniesionych (antyklina zręby) a wzniesienia w miejscach tektonicznie obniżonych (syklina rowy tektoniczne) inwersja powstaje etapami w skutek zrównania a potem rozcinania obszaru fałdowego lub zrębowego zbudowanego z warstw o małej

Ostańce denudacyjne – charakterystyczne formy występujące w najpóźniej niszczonych obszarach wododziałowych, wykształcone są jako kopy, stożki, grzyby, iglice skalne – przewaga procesów denudacyjnych.

Twardziele- odosobnione wzgórze, formy skalne, grzyby iglice, baszty lub grzbiety zbudowane ze skał o dużej odporności większej niż otaczający je obszar Formy charakterystyczne dla stadium zgrzybiałego rozwoju rzeźby(skamieniałe miasto koło ciężkowic)

Dolina rzeczna -podłóżne obniżenie utworzone w skutek erozji działalności rzeki, pochylonej w jednym kierunku zgodne ze spadkiem rzeki
*dno doliny
*zbocze
-kształtowane przez procesy fluwialne /rzeczne/ prawe zbocze strome lewe mniej strome.
- geologiczne różne ułożenie warstw skalnych
- morfologiczne procesy osuwania głębokie rynny –stok gładki spłukiwanie
-siła coriolisa –zbocza stają się strome podcina je rzeka
-ekspozycja w kierunku deszczonośnych wiatrów
DOLINA: -Konsekwentna
-Subsekwentna
-antyklinalna
-synklinalna
-monoklinalna
-diaklinalna