Historia prasy polskiej

Media dawne i współczesne pod redakcją B.Kosmanowej 4 tom jak i wszystkie poprzednie 3

Program:

Formy paraprasowe czyli gazety ulotne

Gazety pisane

Gazety okolicznościowe

Początki kształtowania się zawodu dziennikarskiego i prasy politycznej

Cenzura i sposoby jej omijania

Prasa pod 3 zaborami w czasie rewolucji technicznej

Znaczenie autonomii Galicji pod zaborem rosyjskim i pruskim

Prasa II RP

Sytuacja po 1989 roku

Transformacja ustrojowa – szok cywilizacyjny

Jerzy Łojek, Jerzy Myśliński „Dzieje prasy polskiej” Warszawa 1998

„Prasa, radio i telewizja w Polsce – zarys dziejów” wydanie II poszerzone Warszawa 2001

„Media dawne i współczesne” tom 1-4 B.Kosmanowa

________________________________________________________________________________

Prasa to nie tylko dzienniki i czasopisma, tzn. prasa drukowana, ale także radio, prasa mówiona i telewizja, prasa wizualna.

Łączne ich potraktowanie ukazujące zależności między nimi wydaje się być zasadne i możliwe, zwłaszcza kiedy chcemy ogarnąć całość tego zjawiska jako środki masowego przekazu, mass media, środki społecznego przekazu.

Obecnie media mają duże znaczenie. Prasa była jedynym mediów do roku 1920, w Polsce w 1925 roku

Prasa była i jest publiczną trybuną, była źródłem wszelkiej informacji. Prasa w Polsce jak i na całym świecie jest i była odbiciem historycznym życia kraju i świata – uproszczona wizja.

Była w Polsce i na świecie tendencyjna, służyła określonym grupom społecznym i politycznym o różnych poglądach i celach. Jak wszystkie media.

Musimy podkreślić, że pozostała bezcennym w wielu przypadkach jedynym dokumentem i źródłem wiedzy o czasach przeszłych. Nie doceniano kiedyś prasy jako źródła historycznego, dopiero w okresie międzywojennym zaczęto ją wykorzystywać jako źródło historyczne i wykorzystywano do czasu pojawienia się innych mediów. Zwłaszcza do czasów oświecenia, były bardzo bogate w ciekawe wydarzenia historyczne, innych źródeł nie było.

Anglicy nazywając prasę wieku XVIII czwartą władzą, nadawali rolę autonomiczną, uzupełniającą konstytucyjne uprawnienia organów. Jest jednym z najistotniejszych elementów życia społecznego.

Nawet nie internet, a właśnie prasa odkrywa różnego rodzaju afery, mankamenty życia społecznego., czasami obala rządy (np. afera Rywina).

Jest dzisiaj i w przeszłości jednym z najistotniejszych elementów życia społecznego. Dla wielu ludzi czymś nieodzownym. „Prasa nasz chleb powszedni” → mówił Pisarek Dostrzegano ogromną role mediów mimo szeregu innych ważnych mediów. Prasa demaskuje i odkrywa afery. Jeśli coś się ukaże w prasie to o wydarzeniu mówi się kilka dni, czego konsekwencjami są odbicia w życiu publicznym, politycznym, społecznym, może nawet obalić rządy.

Prasę doceniali w przeszłości królowie, politycy itd. w XVIII i XIX wieku dostrzeżono jej rolę, że może kształtować postawę, ma ogromny wpływ na ludzi, postawy polityczne, zachowania kulturowe. Znaczenie prasy „Konstatację Napoleona” → „mieć do dyspozycji prasę oznacza mieć rząd w narodzie” (4 nowych gazet należy obawiać się bardziej niż 1000 wrogich bagnetów)

Początki prasy

Głód informacji legł u podstaw czasopism europejskich, potrzeba, która była wynikiem długotrwałego procesu rozpoczętego w średniowieczu a zakończonego u schyłku XVII wieku.

Rozwój nauk humanistycznych, przyrodniczych, postęp w rozwoju ekonomicznym, umacnianie pozycji mieszczaństwa, odkrycia geograficzne.

Wpływ wywarły idee renesansu, które wywarły nowe spojrzenie na rzeczywistość, odrodzenia myśli ludzkiej, wolność myśli, zmiany w mentalności społecznej dokonywały się także pod wpływem informacji, która była potężnym prądem społeczno- religijnym

Geneza czasopism.

Potrzeba informacji o otaczającej rzeczywistości – najważniejszy powód, dla którego powstała prasa.

Także przebyty geograficzne, rozszerzyły horyzonty intelektualne europejczyków, postęp w rozwoju ekonomicznym, umacnianie pozycji mieszczaństwa, jego rola w życiu gospodarczym, kulturalnym, listy kupieckie donoszące o możliwościach zbycia towarów, cenach, wydarzeniach politycznych, które mogły wpłynąć na handel odegrały poważną rolę w powstawaniu prasy.

Prekursorem współczesnej nam prasy to gazety ulotne – wprowadził je do obiegu naukowego prof. Konrad Zawacki (jemu zawdzięczamy wiedzę o drukach ulotnych – ta część prasy, która poprzedziła prasę właściwą), napisał „Druki ulotne” z czasów Zygmunta III. Początki tej właśnie prasy nie są zbyt opóźnione w porównaniu z prasą w innych krajach. O tej części prasy, która poprzedziła prasę właściwą. Najistotniejszą jej cechą jest periodyczność. Profesor opisał koło 2000 druków ulotnych.

Prasa wydawana periodycznie pojawiła się :

• w Holandii 1605,

• Francja 1631, „Gazette de France” do wielkiej rewolucji francuskiej,

• Niemcy 1609,

• Anglia 1620,

• Szwecja 1645,

• Polska 1661,

• Czechy 1619. ,

• Rosja 1702

• Ameryka Północna 1690,

• Już w 1547 już w Szwajcarii ukazała się gazeta miesięczna.

Lata poprzedzające prasę właściwą to druki ulotne (okres druków informacyjnych które obecnie nazywane są gazetami ulotnymi). Obok nich występowały gazety seryjne, czyli publikacje prasowe, które zachowując cechy gazet ulotnych posiadały pewne elementy pewnych ukształtowanych wydawnictw ciągłych. Obok tych wydawnictw pojawiły się gazety pisane. (gazety ulotne, seryjne i pisane). Te prototypy współczesnych czasopism polskich odegrały znaczącą rolę w dziejach kultury narodowej - tworzyły nowy gatunek piśmiennictwa, stanowiły obok korespondencji narodowej, najważniejszy środek informacji.

Przed okresem stabilizacji- pojawienie się w pełni ukształtowanych gazet (1920), stanowiły najważniejsze źródła informacji. Duki ulotne należały do najbardziej poczytnych wydawnictw. Publikowane w językach obcych, docierały do czytelników zagranicznych upowszechniając Europie znajomość zagadnień polskich.

Druki ulotne należały też do najbardziej poczytnych wydawnictw.

Efemerydy prasowe- pisane na żywo to niezwykle cenne dokumenty epoki, wartościowe źródła historyczne, dostarczające wielu informacji, źródło do badań prasowych.

Początki zainteresowań prototypami prasowymi miało miejsce głównie w XIX wieku – główne zainteresowanie wykazał Feliks Bętkowski - (prasa „Historia literatury polskiej”- była to racja bibliograficzna adnotowana, czyli z krótkimi streszczeniami.)

Jerzy Samuel Bandtkie. Wprowadza pojęcie gazety, stwierdził, że po bitwach wychodziły kolejne gazety w różnych językach. Niekiedy były pisane wierszem, tłoczono je w drukarniach obozowych – w czasach bitew.

Tadeusz Czacki, wybitny prawnik, znany z tego, ze był twórcą liceum krzemienieckiego.

Franciszek Siarczyński- gazety nadzwyczajne. Pierwszy dyrektor Ossolineum we Lwowie. Podkreśla też, że były niekiedy pisane wierszem, podczas wypraw wojennych toczono je w drukarniach obozowych.

Gazetami ulotnymi czy też prymitywami prasowymi interesował się Michał Wiszniewski, Karol Szajnoka – pierwsze zestawienie gazet ulotnych.

Michał Sobieszczańki - „Encyklopedia Orgeblanda” ,

Artykuły profesor Kerstenowej, interesowała się okresem PRL-u

Jan albo Jerzy Kał (Kau) – ona nie pamięta jak miał na imię, ale ma jego książeczkę no! Jest on autorem pierwszej prasy dotyczącej druków ulotnych - „Prasa staropolska na tle druków w Europie” 1718 i 1729

Janusz Andrzej Drob autora interesował spór redagowania gazet pisemnych odbiorca informacji, wpływów ówczesnych nowin na światopogląd społeczeństwa.

Jan Pirożyński. „Z dziejów obiegu informacji w XVI wieku” - podobna tematyka wcześniejszego okresu.

Druki informacyjne posiadały wiele określeń: druki ulotne, gazety ulotne (najlepsze określenie, odpowiada istocie pierwocin czasopiśmienniczych) flubeterr czy jakoś tam po niemiecku.

Pisane prozą lub wierszem druk niewielkiej objętości zawierający jedną lub kilka aktualnych wiadomość, treści politycznej, religijnej, sensacyjnej, wydawany z okazji większych wydarzeń wzbudzających zainteresowanie.

Gazety ulotne mają funkcje propagandowe. Chodziło o upowszechnienie opinii pozytywnych o Polakach i Polsce – miały kształtować image. Kryterium aktualności gazet ulotnych odbiega znacząco od współczesnych pojęć, należy sobie uświadomić fakt ówczesnych warunków komunikacyjnych i ilości wydarzeń wtedy – było ich mało, długo były „świeże”, były długo komentowane.

Najczęstszą formą polskich gazet ulotnych XVI i XVII wieku były relacje - miały charakter drukowanych listów, wywodzi się z praktykowanego zwyczaju zamieszczania korespondencji interesującego odbiorcę. Postacie listów pojawiły się pierwsze druki prasowe – list arcybiskupa, listy z bitew itp., list króla Jana Sobieskiego do Marysieńki o zwycięstwie wiedeńskim.

Obok relacji i listów były kroniki bieżących wydarzeń – diariusze. Były znakomitym źródłem badań historycznych.

Wydawano tłumaczenia polskich dzienników w językach: niemieckim, czeskim i angielskim. 1701 – 1720 – gazety ulotne stanowiły podstawowe źródło informacji ukazały się w kraju i zagranicą, ich celem była propaganda.

1904 pozycje tego 610 – wydawnictwa krajowe a 1364 publikacje obce – szczególnie z Włoch i .. .

Wg aktualnych ustaleń bibliograficznych 1501- 1728, kiedy gazety ulotne stanowiły źródło informacji ukazały się w 1794 pozycje, 610- to wydawnictwa krajowe, reszta to publikacje obce, głównie niemieckie i obce.

Głównymi ośrodkami wydawniczymi : Kraków, Gdańsk, ale także w Poznaniu, Lublinie, Wilnie, Zamościu. Za granica Norymberga- była tam krajem gdzie gazety ulotne okazywały się w języku niemieckim dot. Polski.

Druki ulotne:

Ich objętość wahała się w granicach 2-8 kartek, ale bywały także 13/ 32 kartkowe.

Wygląd nie różnił się od innych współczesnych publikacji.

Tytuły zajmowały niemal całą pierwsza stronę niekiedy uzupełniane ilustracjami, sygnetami, drzeworytami, adresem wydawniczym- pozwalały na identyfikacje pierwszych druków.

Tytuły zajmowały całą pierwszą stronę, uzupełnione ilustracjami i różnymi ozdobnikami i adresem wydawniczym – to pozwalało na identyfikacje pierwszych druków. Były monotonne, czcionka jednolita, odmienna czcionka dla tych tekstów, które chciano wyeksponować. Ta forma cieszyła się zainteresowaniem i poparciem nie tylko polskich monarchów, ale także europejskich. Polscy królowie dostrzegli rolę tej prasy: kształtowania opinii.

Z inicjatywy Zygmunta Starego – przedostatniego Jagiellona w Norymberdze powstało coś w rodzaju Polskiej Agencji Prasowej, która przekazywała informacje o tym, co dzieje się na froncie, o zwycięstwach, o przegranych.

Stefan Batory stworzył: „coś na kształt biura prasowego publikującego królewskie odezwy” i „latającą drukarnie”, która towarzyszyła królowi, drukarza uszlachcił - Łapka- Łapczyński.

Treść zagranicznych gazet ulotnych – o wielu wydarzeniach RP więcej informacji można była znaleźć w gazetach obcych i krajowych – przyczyn należy szukać w wyższym niż w Polsce rozwoju prasy za granicą niż w Polsce. Spore upowszechnianie gazet ulotnych świadczy o upowszechnianiu gazet ulotnych na terenie polskich, powstanie gazet periodycznych stanowi upowszechnianie informacji.

Spore ich upowszechnianie świadczy o żywym obiegu informacji na ziemiach RP to jednak dopiero powstanie gazet periodycznych stanowi rzeczywisty początek upowszechniania informacji drukowanych w formie która nazywamy prasą.

________________________________________________________________________________

Dlatego tez pojawienie się pierwszej polskiej gazety – Merkuriusza Polskiego w 1661 roku ma duże znaczenie w masowym rozpowszechnianiu inf. Masowe - znaczenie umowne, można o nim mówić od II RP, PRL.

Gazety ulotne były drogie.

„Nowiny z Moskwy”- tam znalazła się wzmianka o cenach (groszy dziesięć). Cena gazety w zestawieniu z innymi produktami art. spożywczych była wysoka. W tym samym czasie cena jednego funta chleba kształtowała się w granicach 1,33 grosze.

Gazety drukowane, druki ulotne przygotowywane na specjalne życzenie bądź też w celu upowszechniania określonych informacji kosztowały dużo.

Następny etap po drukach ulotnych zachowały się gazety  pisane do XVIII wieku, chętnie były czytane i zamawiane przez określone kręgi społeczne. Upowszechnianie gazet ulotnych świadczy o obiegu informacji, dopiero gazety periodyczne stanowią rzeczywisty początek (masowego) upowszechniania. 

PRASA DRUKOWANA- pojawienie się w 1661 roku Merkuriusza Polskiego ma duże znaczenie w kulturze polskiej. Merkuriusz miał cele propagandowe, tak jak wcześniejsze gazety ulotne. Stosunkowo wcześnie rządzący dostrzegli możliwości jakie kryły w sobie gazety. Merkuriusz powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza i jego żony Marii Ludwiki, na społeczne zamówienie, związane z próbami reform jakie Jan Kazimierz pragnął przeprowadzić w RP, bowiem był to trudny okres po wojnach szwedzkich, kraj był zmęczony, zniszczony i istniała potrzeba szeregu reform, które by wzmocniły organizm RP. Merkuriusz wzorowany był na Pismach francuskich i angielskich. Okres ten nazwany został erą merkuriuszy, wiele pism miało ten tytuł.

MERKURIUSZ POLSKI ORDYNARYJNY (3.01.1661):

• 3.01.1661 rok – pojawienie się Merkuriusza Polskiego, jego pojawienie się ma ogromne znaczenie w kulturze polskiej.

• Gazetę tę założono w Krakowie 3.01.1661, po 27 numerach przeniesiono do Warszawy. Ogółem wyszło 41 numerów, zlikwidowano je po klęsce reformy ustrojowej – szlachta nie zrozumiała sensu i nie przychyliła się do życzeń królewskich, stąd też pismo przestało pełnić swoją rolę, przestało być użyteczne i zostało zlikwidowanie.

• Merkuriusza redagował sekretarz króla – Hieronim Pinocchi (sekretarz Włoski, Jana Kazimierza (dbałość i troska o warsztat dziennikarski, wysoki poziom jak na pierwsza gazetę).

• Nakład był niewielki – 100 do 300 egzemplarzy. Kształt pisma nadawał drukarz i księgarz krakowski Jan Gorczyn.

• Merkuriusz wzorowany był na pismach francuskich i angielskich

• Artykuł wstępny wyjaśniał cel tej gazety: a - informować doskonale co się godnego wiedzenia tak w ojczyźnie jako i po świecie wszystkim a mianowicie w Europie i w chrześcijaństwie.(informować rzetelnie i uczciwie), b - W zamierzeniu miał cele propagandowe, jak i niektóre wcześniejsze druki ulotne. rządzący odkryli możliwości, jakie kryl w sobie ten rodzaj mediów.

• Adam Przyboś (?) w 300-lecie gazety wydał ponownie Merkuriusza.

• Propaganda w Merkuriuszu – chodziło o przekonanie szlachty do akceptacji reformy ustrojowej. Kiedy nie udało się jej przeprowadzić wówczas go zlikwidowano. Merkuriusz zawierał informacje z kraju (sukcesy Polskie) i zagranicy.

• Wysyłano ją do stolic kilku kraj europejskich między innymi do Wiednia. Oddziaływanie za granicą nie mogło być duże ze względu na język polski.

• Na podstawie badań archiwum watykańskiego w 1667 nakazano Pinocchiemu wydawać reedycje. Continuacchiore de Mercurio Polaco. Wyszło co najmniej 7 numerów, ale do końca nie wiadomo ile. W tej edycji włoskiej informowano głównie o wydarzeniach na terenie Rzeczpospolitej.(Pinochi dbał o warsztat dziennikarski, reprezentował wysoki poziom jak na pierwszą gazetę. Między innymi dokonywał różnego rodzaju korekt, sprostowań.)

W czasach Merkuriusza: Reformy: m.in. Ustanowienie elekcji vivente rege- powołanie nowego króla za życia starego. Chodziło o to, żeby zabezpieczyć spokój w kraju, ten czas wypełniony między śmiercią a powołaniem, był często bałaganem i anarchii.

1644 → „Nowiny z Moskwy” 10gr (cena podana w wierszyku) -W tym czasie cena funta chleba wynosiła 1,63 gr, a beczka piwa 72 gr.

Po upadku Merkuriusza rozpowszechnianie bieżących informacji wróciło do form nieperiodycznych gazet ulotnych. Ukazało się w tym czasie kilkanaście druków nieperiodycznych pod wspólnym tytułem "Nowiny z..." - wydawca najprawdopodobniej to Jerzy Aleksander Priani (Włoch), Jan III Sobieski nadal mu przywilej monopolistyczny na wydawanie wszelkich nowin cudzoziemskich i z naszego królestwa.

• Na tej podstawie zaczął wydawać "Wiadomości rożne i cudzoziemskie"

• 1696 → gazety inf. „Awizy”, „Gazety z Warszawy”. Do 1705 prowadził działalność wydawniczą.

Gazety były datowane, ale nie zaopatrzone w nr kolejny. Ukazywały się mniej więcej raz w

tygodniu

1705-1729 - okres zupełnego niemal upadku wydawnictw gazetowych na ziemiach Rzeczypospolitej.

Gazeta Królewiecka (pierwszy nr 6.08. 1717) - KRÓLEWIEC:

• 1718 – zaczęła ukazywać się w Królewicu (przez 2 lata i 5 miesięcy), nie na ziemiach RP,

• wydawca: Jan Dawid Cenkier- właściciel drukarni, przywilej od króla pruskiego.

• Na szczególne podkreślenie zasługuje piękna Polszczyzna pozbawiona makaronizmów - lepsza niż merkuriusza.

• Miała niewielki format ósemki.

• Była typową gazetą informacyjną - wiadomości z Europy i RP. W większości będą to przedruki z gazet wiedeńskich, hamburskich itp. Była gazetą informacyjna, przynosiła wiadomości szczególnie z zagranicy.

• Z Ziem polskich Cenkier otrzymywał stałe korespondencje z kilkunastu miast.

• Wyszło 126 numerów gazety. Ukazywała się w każdą sobotę (28x10).

• Upadek „Poczty Królewieckiej” („Gazety Królewieckiej”) kończy etap w dziejach prasy polskiej.

Dorobek Cenkiera należy do najpoważniejszych w historii prasy polskiej.

PEŁNA STABILIZACJA PRASY NASTĄPIŁA W 1729 ROKU - OD TEGO MOMENTU JUŻ

NIE BĘDZIEMY MIEĆ GAZET PERIODYCZNYCH.

Wiązać to należy ze wzrostem roli Warszawy jako głównego ośrodka kulturalnego i centrum administracyjnego - obecność w warszawie dworu królewskiego. Od 1573 roku była miejscem elekcji. Po pożarze Wawelu Zygmunt Waza podjął przebudowę zamku na rezydencję królewską i osiadł tam na stałe w 1611 roku.

Przez cały XVIII w w-wa była głównym ośrodkiem wydawniczym i konsumentem prasy.

Gazety informacyjne docierały także na prowincję, ale upowszechnianie ich wśród średniej szlachty było nieznaczne.

Odbiorcy: Upowszechnienie prasy wśród szlachty średniej było nieznaczne, dwory magnackie często prenumerowały gazety zagraniczne. Sytuacja prawno-polityczna sprzyjała rozwojowi prasy do roku 1772 (konfederacja targowicka). Szlachta chętniej czytała prasę i literaturę zagraniczną.

Sytuacja prawno-polityczna sprzyjała wydawaniu do roku 1772. - do czasu konfederacji targowickiej. Nie było żadnej cenzury w sensie prawnych. Próby cenzury prewencyjnym 1773 i 1784 roku. Wydawcy prasowi RP przestrzegali autocenzury. Starali się unikać publikowania informacji, które mogłyby zaniepokoić władzę. Autocenzura była bardziej skuteczna niż cenzura i kontrola z zewnątrz. Istniała także cenzura kościelna – powodowała usunięcie całych książek lub fragmentów stron, które nie odpowiadały królowi, albo kolidowały z czyimś interesem.

1763 i 1784 → próby wprowadzenia cenzury. Obie się nie udały. Nie było cenzury w

sensie prawnym, ale nie oznacza to, że nie było jej wcale. Czasem konfiskowano całe nakłady,

wycinano pewne fragmenty. Jednocześnie wydawcy starali się unikać publikowania

informacji, które mogłyby być niepoprawne → autocenzura. Nie ujawniano inf.

kontrowersyjnych, prasa starała się być neutralna. Autocenzura była zgodna z doktryną

polityczną obecną w całej Europie, zgodnie z którą dziennikarze mieli informować, a nie

komentować. Komentarz był pogwałceniem dziennikarskiej uczciwości.

Przez cały wiek XVIII na łamach prasy polskiej nie pojawiały się informacje kontrowersyjne politycznie - dominowała neutralność wobec skłóconych partii/ obozów. Było to zgodne z upowszechnioną w Europie wg której gazeciarze mieli obowiązek informowania o faktach, bez ocen. Jakiekolwiek komentarze na łamach prasy informacyjnej byłyby rażącym pogwałceniem obowiązku dziennikarskiej uczciwości.

Dopiero w ostatnich latach XVIII w. w czasie rewolucji francuskiej, insurekcji kościuszkowskiej, targowicy w Polsce na łamy prasy zaczęła wkraczać jawnie aktualna publicystyka polityczna, bo była taka potrzeba związana z pojawiającą się dynamiką życia politycznego. Bowiem w II połowie XVIII w. RP chyliła się ku upadkowi, reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego. Prasa w tym czacie rozwijająca się niezwykle dynamicznie będzie istotnym narzędziem w walce o owe reformy, zwłaszcza ta prasa, która będzie w imieniu tych kół patriotycznych działać.

Wcześniej także istniały próby stworzenia dziennikarstwa zaangażowanego (nieupowszechnione).

Prasa polityczna kształtuje się w II połowa wieku XVIII.

Poważniejsze kłopoty w pracy wydawnictw wówczas wynikały z systemu koncesyjnego - zastrzegał przywilej wydawania gazet dla dziennikarzy obdarzonych przywilejem królewskim.

Próbujący złamać monopol byli zagrożenie grzywną lub odszkodowaniem. Monopol ten wpływał hamująco na rozwój prasy, nawet jeśli mieli możliwość wydawania swojej gazety to w bardzo ograniczonym nakładzie.

Cum iure exdusivo → przywilej zastrzegający monopol dla dziennikarzy obdarzonych

przywilejem. System ten polegał na zastrzeżeniu wyłączności publikowania na określonym

obszarze dla jednego wydawcy. Innym groziła wysoka grzywna. Próbowano łamać monopol z

różnym skutkiem

Monopol (curiure exklusivo) hamował rozwój prasy. Bo nie było możliwe zakładanie innych gazet. Przywilej monopolistyczny posiadał na początku XVII zakon pijarów. na terenie Litwy - Jezuicka Akademia Wileńska.

Monopol ten został złamany bez żadnej zmiany stanu prawnego. W królestwie zaczęło się ukazywać kilka konkurujących ze sobą gazet.

1736 - opublikowano na łamach swojej gazety (pijarskiej) informację, która przez pomyłkę korektorską uznana została za obrazę dworu. (przy informacji o porodzie królowej - krowa). Przywilej odebrano na lat 20. I przeszedł w ręce jezuitów.

Na mocy przywileju Augusta III dokonano podziału przywileju - pijarzy na terenie korony w języku francuskim i niemieckim, a jezuici we wszelkich innych. Ten stan trwał do likwidacji zakonu jezuitów – 1773. Na mocy przywileju Augusta III dokonano podziału:

• pijarzy → publikowanie po francusku i niemiecku

• jezuici → publikowanie po polski, łacinie i innych językach

Ten stan utrzymał się do 1773r.

„Nowiny Polskie” 4.01.1729 rok – WARSZAWA 8.01.1729"Relata refero" (informacje z zagranicy)

• Przez lat 30 ta podwójna gazeta była redagowana przez Jana Naumańkiego.

• Nakład ok 1000 egzemplarzy.

• Obie edycje weszły w ręce jezuitów i w końcu połączone zostały pod tytułem Wiadomości Warszawskie - ks. Franciszek Bohomolec.

• Pod koniec roku zmieniono nazwę na „Kurier Polski” i „Uprzywilejowane wiadomości z cudych krajów”.

• W „Kurierze”dominowały informacje krajowe (1730 – 60 był jedyną gazetą w Europie poświęconą tylko info z kraju)

Wziął on sobie do pomocy młodego eks-jezuitę ks. Stefana Łuskinę. Był matematykiem, fizykiem, astronomem, studiował w Wiedniu, w Rzymie. Stefan Łuskina, przejął po pewnym czasie monopol i przywilej od króla w zamian za instrumenty przywiezione z zagranicy, przejął też po jezuitach prowadzoną rozlewnię win, eliminując zajętego Bohomolca.

Łuskina otrzymał też przywilej dotyczący wszelkich gazet z wyjątkiem wydawanych w języku francuskim. Z dochodów wnosił 7 tys. złotych rocznie. Później tak podobała się gazeta, że nawet nie pobierał tych 7 tys zł ale na dodatek wyznaczył honorarium 4 tys.

„Wiadomości warszawskie” do 1793 roku (śmierć Łuskina)

• Zmieniono od drugiego numeru tytuł na „Gazetę Warszawską” - Łuskin przejął tą gazetę i on też przejął ten przywilej na monopol.

• Do kasy polskiej wnosił 7 tysięcy złotych rocznie, ta gazeta tak podobała się królowi, że przestał pobierać te pieniądze, a dał mu jeszcze 4 tysiące złotych.

• Gazeta Warszawska wydawana była w środy i soboty,

• przynosiła wiadomości z Polski i z zagranicy. (*W przypadku innych gazet były to tłumaczenia z kilku najważniejszych gazet europejskich, praktyka była w odniesieniu do wszystkich gazet, redakcje zamawiały gazety europejskie i właściwie one stanowiły podstawę. Były źródłem informacji, o tym co dzieje się za granicą.)

• W ciągu 20 lat „Gazeta Warszawska” zyskała miano mocno zaangażowanej w popieranie mocarstw rozbiorowych i walkę z oświeceniem – wynikało to z przeżyć redaktora, który przeżył strasznie likwidacje zakonów jezuitów. On popierał mocarów, którzy nie chcieli likwidować tego zakonu (np. Carycy Katarzyny II).

• W wersji łuskinowskiej wychodziła aż do 1793 roku (śmierć). Ogólnie wychodziła aż do do 1935 roku. Później zastąpiona przez warszawski dziennik narodowy

• Nakład gazety wynosił 500 egzemplarzy, nakład w czasach sejmu wielkiego przekroczył 1500 - było to dużo jak na wiek XVIII. Czołowe gazety angielskie francuskie i niemieckie tłoczyły nie wiele więcej nakładu.

• Monopol prasowy dawał duże zyski Łuskinowi - 50 tys zł rocznie. To też różni wydawcy szukali możliwości przezwyciężenia przywileju.

• Gazeta Łuskiny zaspokajała potrzeby społeczeństwa aż do czasu Sejmu Wielkiego - przestała wystarczać gdy nastąpiło ożywienie polityczne, którego ośrodkiem była Warszawa. Okres przebudowy państwa w duchu demokratycznym. (Łuskina zwolennikiem Katarzyny II i zależności od Rosji). W takiej nowej sytuacji kierunek polityczny gazety tej był irytujący i podejrzany. 

• Gazeta warszawska nie była tania. Prenumerata kosztowała 72zł rocznie (dobre buty – 10zł).

  Ogłoszenie kosztowało 4 złote.

W literaturze prasoznawczej określa się Łuskinę jako ojca dziennikarstwa warszawskiego, nie znaczy to, iż nie było przed nim równie wybitnych, ale fakt, ze zerwał z doktryna dziennikarstwa pasywnego na rzecz walczącego, zaangażowanego. Dostrzegł bowiem ogromny wpływ prasy na kształtowanie opinii publicznej,  która później służyć będzie jako oręż w walce politycznej. W tym kierunku pójdzie rozwój dziennikarstwa, które od czasów rewolucji francuskiej zaczyna się upolityczniać. Otworzył rozdział dziennikarstwa ideowego, zaangażowanego.

Insurekcja kościuszkowska obala dawną koncepcję prasy. Jan Potocki założył tygodnik

wydawany w języku francuskim.

„Gazeta narodowa i obca”  1.01.1791-08.1792

→ Miała relacjonować wystąpienia na forum sejmu. 23.12 doszło do polemiki w sejmie dot.

pisma. Malkontenci obruszali się, że będzie ona referować obrady sejmu. Domagano się

ścisłej kontroli gazety. Większość uważało, że powinna mieć swobodę. 

→   inspiracja stronnictwa patriotycznego, gazeta informacyjna z nutą patriotyczną

→  Z inspiracji Ignacego Potockiego podjęto się stworzenia gazety: Julian UrsynNiemcewicz, Józef Beisenhof, Tadeusz Mostowski najmłodszy i najbardziej radykalny. 

→  Nowa gazeta miała być formalnie prywatnym przedsięwzięciem, ale też jako organ stronnictwa patriotycznego.

→   Tytuł "Gazeta narodowa i obca" -podkreślał równomierne zainteresowanie redakcji zarówno krajowymi sprawami jak i zagranicznymi. Zainteresowanie redakcji rozwojem rewolucji francuskiej. Większość sejmowa przeciwna poddaniu tej gazety pod cenzurę. 

→ Dekret Potockiego zdecydował o jej zamknięciu. Gazeta narodowa i obca od razu zyskała

przewagę nad Gazetą warszawską – kosztowała tyle sam, ale miała lepszą szatę graficzną.

Korzystała nie tylko z przedruków ale i z korespondencji. Miała zapewniony stały dopływ

informacji z ważniejszych stolic europejskich przez pocztę dyplomatyczną. Redaktorzy nie

unikali też publicystyki (fikcyjne listy do redakcji)

→ Zyskała ona na polskim rynku przewagę nad Gazetą Warszawska – kosztowała tyle samo- 72 zl (4 dukaty). 

→ Wygrywała treścią i szatą graficzną. Drukowana dobrą czcionką na dobrym papierze, zewnętrznie przypominała pisma angielskie i francuskie. Korzystała nie tylko z przedruków, ale także z korespondencji od Polaków zza granicy.

→ (Ciekawostka: J.U.Niemcewicz miał romans z żoną pewnego dyplomaty zagranicznego, ta wykradała mu pewne informacje z biurka- depesze dyplomatyczne.)

→ W pierwszej połowie 1792 Gazeta Narodowa osiągnęła nakład ok.2000 egzemplarzy przewyższając o kilkaset egzemplarzy Gazetę Warszawską.

→ Poczytność gazety była duża w Warszawie i na prowincji. Gazeta ta to najlepsza, mająca charakter opiniotwórczy. Później jeszcze kilka innych gazet. 

„Korespondent Warszawski” 3.05.1792 - 1793

• redagował Ksiądz Karol Malinowski.

•  Dni, w które wychodziła: wtorki, czwartki i soboty. 

• Redakcja „Korespondenta” liczyła na czytelników mniej wyrobionych.Układ dowodził, że redakcja pisała dla czytelników mniej wyrobionych, informując ich w sposób przystępny w duchu patriotycznym. 

• Był pierwowzorem  pism informacyjnych typu popularnego i masowego.

• Upowszechnianiu sprzyjała niska cena. Kosztowała połowę ceny „Gazety Warszawskiej”, zyskała szybko sporą poczytność.

•  Nakład w połowie 1792 – 2000 egzemplarzy. Największy wśród gazet stołeczny.

•  Artykuły Ignacego Potockiego o rokoszu, protest marszałka sejmu Stanisława Małachowskiego  – ostro je krytykował.

• Korespondent wydawany w kraju jak i zagraniczny od 1793 roku i wtedy też zakończył swoją działalność.

7.09.1792 roku wprowadzona przez władze konfederacji została cenzura prewencyjna. Dotycząca całej prasy, zmuszająca wydawców do kontroli przed drukiem wszystkich materiałów później także odbitek redaktorskich całego numeru.

Jesienią 1793 r. monopol na terenie RP uzyskał kolaborant władz rosyjskich uzyskał Tadeusz Włodek, z końcem 93 roku zlikwidowano Gazetę Warszawską i Korespondenta.

Po pierwszym rozbiorze oderwana Galicja nie uczestniczyła w ożywianiu życia politycznego w czasie sejmu wielkiego, co leżało u podstaw prasy. Na obszarze Galicji nie ma zmian w czasie piśmiennictwa aż do 1792 roku.

DZIENNIK PATRIOTYCZNYCH POLITYKÓW 2.09.1792 - 1798, Lwów:

• Gazeta informacyjna

• Jako pierwsza wychodziła 6 razy w tygodniu – pierwsza gazeta polska wydawana codziennie.

• Była jednym z ciekawych pism, współredaktorzy najaktywniejsi: ksiądz Michał Harasiewicz i ekonomista Wawrzyniec Surowiecki (współautor encyklopedii Wandenrbranta).

• Była ciekawym przejawem dziennikarstwa politycznego, próbując dotrzymać kroku gazetom europejskim..

Czasopiśmiennictwo europejskie wykształciło 2 zasadnicze typy wydawnictw periodycznych:

• typ pisma zbiorowego publikującego materiały informacyjne publikującego rozprawy, artykuły na tematy polityczne, ciekawostki – przypominały dzisiejsze magazyny społeczno literackie.

• Czasopisma moralne – zawierające z reguły jeden gatunek dziennikarskie: eseje filozoficzno – obyczajowe na temat obyczajowości, społeczeństwa, wzorów postępowania – mający charakter moralizatorski. Rozwijał się w całej Europie pod wpływem wzorów angielskich i francuskich.

Angielski „Spectator” 1711-1714.

• Zawierał 635 oryginalnych esejów dotyczących problemów moralnych, społecznych, obyczajowych, tłumaczone na różne języki.

• Miał wpływ na rozwój całej Europy w wieku oświecenia.

• W Polsce wzory tej gazety wpłynęły na twórczość rodzimą i twórczą i były naśladowane na łamach czasopism moralnych na wzorze którego wyrósł „Monitor”.

• Jego poprzednikami były mniejsze wydania „Monitora”. Ale były malutkie i anonimowe.

CZASOPISMA EPOKI OŚWIECENIA

WIELKI MONITOR koniec 1785

• z czasów Stanisława Augusta.

• Poprzednikiem Wielkiego Monitora były małe monitory mające mniejsze znaczenie. Były to anonimowe i niedatowane 2-stronnicowe ulotki okazujące się nieregularnie zaangażowane po określonej stronie polit. mające niewielkie znaczenie.

• Pomysł tego czasopisma powstał w najbliższym jego otoczeniu, po generalnej przebudowie obyczajów i mentalności społeczeństwa szlacheckiego, przy wpływie literatury, nauki i sztuki.

• Cel: W ramach tego planu powierzono Monitorowi ośmieszanie przywar szlacheckich, nonsensu szlacheckiego życia, podsuwanie wzorów zachowania, charakter moralny, intelektualny. Monitor miał być moralizatorski. Przez cały czas korzystano ze wzorów Spektatora.

• Spośród autorów role najważniejszą odegrał biskup warmiński Ignacy Krasicki, jezuita Franciszek Bohomolec redagujący gazetę warszawska, Jan Albert Na..., Adam Naruszewicz, współpracownicy: większość literatów doby Stanisławskiej, cieszący się jego zaufaniem. Większość to jezuici których król popierał widząc w nich sprzymierzeńców reformy społeczeństwa polskiego. (*Ten moment świadczy o królu bardzo dobrze, jako, że inni podsuwali to, że król po likwidacji zakonu jezuitów przygarnął ich i zagospodarował ich, wykorzystał potencjał intelektualny do nowej Rzeczpospolitej, duża rola w reformie szkolnictwa średniego i wyższego.)

• Największa aktywność publicystyczna „Monitora” przypadła na pierwsze trzy lata jego egzystencji, starał się wtedy ingerować w każdą sferę życia politycznego, społecznego, moralnego, ale w miarę czasu zmieniła tok na filozoficzny, ogólnoludzki, ogólnohumanitarny.

• Odbiorcy: adresowany do wąskiej elity szlacheckiej skupionej w salonach warszawskich, określony poziom intelektualny.

• W latach 80 Monitor był cieniem dawnej chwały sprzed lat 15, 1784 roku podupadłe czasopismo z polecenie królewskiego przejął francuz Piotr Duffou. Monitor przestał wychodzić z końcem 1785 roku czyli wychodził stosunkowo długo, bo lat 20 (od 1765). Wychodził dlatego długo, że korzystał z protekcji królewskiej.

• Redakcja tego czasopisma była ośrodkiem skupiającym liczne grono najświetniejszych umysłów epoki stanisławowskiej, a na jego łamach rozwinęła się twórczo polska myśl literacka społeczna okresu oświecenia.

• Trudno mówić o większej roli propagandowej, chyba nie odegrało, jako ze trzeba pamiętać, że dominująca na łamach Monitora forma publicystyki, traktat filozoficzny, były raczej obce umysłowości przeciętnego pl szlachcica, który przecież miał być głównym odbiorcą monitora.

• Dyskursy Monitora adresowane były do wąskiej elity szlacheckiej, magnackiej, skupionej w salonach Warszawy, która traktowała je jako zabawę intelektualna, snobizm był także ważnym elementem. Stad tez należy sądzić, iż rola Monitora ograniczona do określonych kręgów intelektualnych chyba nie wywarła szerszego wpływu, zwłaszcza, że rozpowszechnianie Monitora było nieznaczne, wychodził,, jak wiadomo w okresie największej świetności, tzn w latach 1765-85 w granicach 500 egzemplarzy1, nie przekraczał tej liczby, potem spadł nakład do 300 egz, stąd też wpływ należy sądzić ograniczył się do tych sfer intelektualnych.

„Zabawy przyjemne i pożyteczne” 1770-1774

• Redakcja: Adam Naruszewicz i Jan Albert Randi. Obaj jezuici, historycy, Obaj byli współpracownikami Poniatowskiego w dziedzinie kultury, obsypywani dostojeństwami, beneficjami (np. wsie).

• to był tygodnik, zbiór drobnych utworów literackich powstałych w kręgu tak zwanych obiadów czwartkowych.

• Wychodziły w latach 1770-74 i odegrały ówcześnie pewna role w upowszechnianiu wartościowych materiałów literackich. Dzisiaj powiedzielibyśmy, ze było to pierwsze polskie pismo literackie. Głównie były to artykuły i dzieła komentowane w czasie obiadów czwartkowych.

„Pamiętnik historyczno-polityczny” październik 1782 do sierpień 1792

• Założony przez eks- jezuitę Piotra Świtkowskiego (bardzo aktywny i wybitny dziennikarz tamtych czasów, światły i nowoczesny).

• Był to miesięcznik. Dużo eks- jezuitów w tej działalności obozu patriotycznego, obozu reform.

• Ukazywał się regularnie co miesiąc w objętości około 80 stron, każdy numer zawierał kilka rozpraw, lub wyjątki ze stron obcojęzycznych w przekładzie polskich, zbiór informacji o najnowszych wydarzeniach w świecie.

• Łuskina uważał, ze ma na nie monopol i wytaczał procesy i prześladował Świtkowskiego z tego powodu.

• Tematyka: materiały dotyczące zagadnień ekonomiczne, medyczne, rolnicze, spraw naukowych, także w okresie sejmu wielkiego, coraz szerzej zajmował się zagadnieniami politycznymi, włączając się żywo w nurt patriotycznego nurtu. Pismo i red zbliżył się politycznie do Hugona Kołłątaja. Cenne źródło informacji gospodarczych za Stanisława Augusta.

• Korzystał z niego Tadeusz Korzon, autor monumentalnych wewnętrznych dziejów Polski za czasów Stanisława Augusta. Korzon (w okresie międzywojennym wybitny historyk i dyrektor bibl zamojskich).

• Nakład: 1 500 egzemplarzy. Czasopismo przynosiło spory dochód. Mógł wypłacać honoraria autorom, czyli problem honorariów się pojawia. Najwcześniej te honoraria za pracę dziennikarską pojawiają się już w oświeceniu, jako że na szerszą skalę w wieku XIX, bowiem w pierwszej połowie XIX wieku młody, początkujący pisarz Józef Ignacy Kraszewski będzie pisał w liście do swojej mamy, że drukuje, współpracuje z tygodnikiem literackim w Poznaniu i że właśnie otrzymał jedno z pierwszych honorariów.

„Magazyn literacki”, ukazywał się dwa lata

• Magazyn warszawski w latach 1783-1785. był niezwykle aktywnym. Magazyn literacki – bogaty zbiór dotyczący medycyny, sztuki, polityki, ekonomii. Akcentował swoje humanitarne i racjonalistyczne poglądy, propagował idee oświecenia (1783-1785)

• przestał wychodzić przez zakaz wydany przez Targowicę

• wydawał Świtkowski

„Zabawy obywatelskie”

• wydawał Świtkowski

• tylko 10 zeszytów.

„Dziennik handlowy”,Warszawa, styczeń 1788- 29 (22) czerwca 1793

• → Dziennik ekonomiczno- handlowy → Dziennik rządowo- ekonomiczno- handlowy.

• Pismo poświęcone sprawom gospodarczym, handlowym,

• wydawał je światły, gorliwy patriota, Tadeusz Podlecki.

• Ukazywał się początkowo raz w miesiącu, później dwa razy i w końcu co tydzień. początkowo wydawany raz w miesiącu, później 2 razy, na końcu co tydzień.

• Tytuł zmieniono na dziennik ekonomiczno-handlowy, później dziennik rządowo-ekonomiczno-handlowy

• nakład był niewielki mimo niskiej ceny. W 86 roku liczba prenumeratorów wynosiła zaledwie 200. część- 30 egzemplarzy dla mniejszych miast prowincjonalnych opłacał król.

• Wartość czasopisma wysoko oceniła komisja edukacji, prenumerując dla swoich szkol wydziałowych około 80 egz. Podlecki zdołał zebrać około 400 prenumeratorów i to był szczyt popularności dziennika. Prenumeratorzy byli stałymi odbiorcami, a jeszcze ponadto należy zakładać, ze ten dziennik czytali również inni. Ze względu na trudności finansowe z dniem 29 czerwca 1793 roku upadł.

Zwycięstwo insurekcji warszawskiej, tzn powstania kościuszkowskiego zmieniło radykalnie położenie całej prasy polskiej, ustała cenzura, ograniczenia słowa drukowanego. Okres cechował się ogromnym rozwojem prasy przynoszącej serwis informacyjny.

„Gazetę wolną Warszawską”

• wydawał: Antoni Lesznowski

• wychodziła przez cały okres powstania, była najważniejszym czasopismem informacyjnym w czasie powstania,

• dołączył tez ksiądz Koral Malinowski.

Okres ten cechował się ze względu na sytuacje powstańczą ogromnym rozwojem prasy. Trzeba było inf powstanie.

„Gazeta rządowa” 1 lipca 1794- aż do upadku powstania

• niezwykle interesujące materiały, które wzbudzały ogromny rozgłos w społeczeństwie.

• Redaktor Franciszek Ksawery Dmochowski.

• Na łamach gazety próbowano publikować dokumenty kompromitujące dawnych pracowników ambasady rosyjskiej. Opublikowano czarną listę kolaborantów, znalazło się na niej nazwisko Stanisława Augusta Poniatowskiego, tłumaczył się, że są to remanenty z jego królewszczyzn, które pozostały na wschodnich ziemiach RP, po I rozbiorze nie za kolaborację, ale rekompensata za odebrane ziemie. W tej sytuacji zaprzestano publikować tych informacji.

„Korespondent” księdza Malinowskiego dostosowany do wymogów ówczesnej sytuacji, tytuł zmieniony.

„Gazetą Warszawską”

• wydawnictwo Antoniego Lesznowskiego,

• 15 listopada zmieniła tytuł.

Te właśnie dwa ostatnie pisma zaspokajały w tym czasie głód informacji. Również wrócił do Warszawy po powstaniu kiedy to konfederacja po rozbiorach, po trzecim. Wrócił do warszawy Włodek.

Podsumowując ten okres powiemy, że obserwujemy wyraźny skok w rozwoju prasy polskiej, który nastąpił w ostatnich latach istnienia RP, miało to wyraźny związek z wypadkami politycznymi mającymi miejsca w kraju i Europie, ogólną intensyfikacją życia politycznego kraju, np. w okresie Sejmu Wielkiego i prób reformowania RP. Czasy sejmu wielkiego sprzyjały rozwojowi prasy, powstawały nowe gazety, w nowym duchu dostosowane do nowych warunków politycznych sprzyjające reformom, „Gazeta narodowa i obca” (pismo wydawane w latach 1791- 1792 w Warszawie. Propagowało reformy społeczne i polityczne w okresie Sejmu Czteroletniego. Czasopismo to popierało stronnictwo reformatorskie) i szereg innych o charakterze patriotycznym, które sekundowały, czy sprzyjały rozwojowi tej sytuacji. Tak więc obserwujemy znaczny wzrost czytelnictwa i roli społecznej prasy, roli propagandowej, prasa na usługach określonych politycznych kierunków i partii. Zapewne wtedy po raz pierwszy w historii prasy polskiej zaczynają szerzej docierać do rak czytelnika prowincjonalnego, dlatego, że właśnie wtedy te wydarzenia polityczne rozgrywające się, interesują większą część społeczeństwa, naród. Wtedy liczba gazet itp. na ziemiach pl sięgała liczby 20, a łączny nakład całoroczny pół miliona egzemplarzy. Powstanie kościuszkowskie dopełnia dramatu polskiego narodu o, jakim jest trzeci, ostatni rozbiór Polski. POLSKA ZNIKA Z MAP EUROPY, PRZESTAJE ISTNIEC. W tych warunkach oczywiście został zahamowany rozwój prasy, ale jak się okaże w tych nowych warunkach niezwykle trudnych wypełni swoje zadanie bardzo dobrze.

*W tej sytuacji wskutek nacisku kół umiarkowanych zaprzestano publikować te dokumenty.

Naród z zaborami nigdy się nie pogodził, a przynajmniej większość społeczeństwa, jako, że byli różni jej obywatele. Kiedy kończyła się RP było tak samo. Cały okres zaborów wypełniony będzie walką o wyzwolenie narodowe, jako, że w swojej większości naród nie zaakceptował, stąd przez 123 lata podejmowaliśmy różne formy działań, w zależności od sytuacji społeczno- ekonomiczno- kulturowej, w zależności od kondycji zaborców, bo oni też żyli w konkretnym układzie europejskim i mieli też różne problemy. Nie tylko z nami, ale też wynikające z sytuacji międzynarodowej, stąd w zależności od tego układu podejmowaliśmy różne formy walki z zaborcą. Bywali tacy, którzy sytuację akceptowali i szukali dla siebie miejsca na ziemi w Europie, np. Targowiczanie, którymi rękami dokonał się końcowy akt RP. Uwaga na ludzi, którzy w jakimś stopniu przyczynili się do sytuacji, która była zgotowana. Np. Szczęsny Potocki (przywódca konfederacji Targowickie) w liście do II zdrajcy (?) pisze, że Polska upadła, i już sobie wybrał ojczyznę, na zawsze zostanie Rosjaninem. Poza tym literatura także pokazywała tego typu postaci (Nad Niemnem- film- rozmowa Zygmusia Kopczyńskiego z matką przed portretem Andrzeja Korczyńskiego, patrioty, uczestnika powstania styczniowego, dramatyczna scena, która pokazuje różne postawy wobec tej która nie zginęła, bo pozostała w sercach polaków. Zygmunt artysta, który większość czasu spędza za granicą i rozmowie dramatycznej „Wyjedźmy mamo, bo nie mam tu co robić”, a matka podniosłym głosem powiada „Tu jest Twoje miejsce synu, tu zginął twój padre za piękne ideały”).

Upadek RP nastąpił w czasie kiedy naród polski zaczynał dźwigać się z wiekowego marazmu, pod wpływem haseł oświecenia przystępował do naprawy RP, uzdrowienia struktury społ- gosp- polit. państwa. Te wszystkie reformy w ostatniej ćwierci wieku XVIII podejmował Stanisław. August Poniatowski. Z tym, że te reformy przyszły zbyt późno, by zabezpieczyć kraj przed niebezpieczeństwem zewnętrznym. Przyśpieszyły wręcz katastrofę, rozbiory. Silni sąsiedzi chętnie widzieli właśnie słabe państwo, zdegenerowane, a niechętnie widzieli państwo, które próbuje dźwigać się i uniknąć katastrofy, stąd te reformy przyszły późno. Sąsiedzi polski tolerowały państwo bezbronne, bezwładne, zlikwidowali organizm budzący się do życia i próbujący samodzielnie prowadzić politykę. Sam fakt dźwignięcia się miał po rozbiorach stać się preludium odrodzenia narodowego. To co dokonał ostatni król nie zostało stracone, a jest zaczątkiem odrodzenia narodowego.

Proces likwidacji stosunków feudalnych, pańszczyzny, poddaństwa zapoczątkowanych w okresie oświecenia doprowadził w XIX wieku wytworzenia się nowoczesnego społeczeństwa. Dał początek w kształtowania się nowoczesnego narodu polskiego. Główną treścią niewoli stanowi proces przekształcania i unowocześniania społeczeństwa. Nie małą rolę w tym procesie odegrała prasa. W czasie tych 123 lat dla narodu bez państwa ojczyzną był język i mowa jak powiedział Juliusz Słowacki, a za nim profesor Janusz Żarnowski, który napisał pracę o takim właśnie tytule.

Rola kultury w odrodzeniu. Słowu pisanemu, obok literatury, prasie przypadła rola szczególna i trudna. Prasa jak cała kultura poddana rusyfikacji, germanizacji egzystowała w odmiennych realiach 3 państwowości, w różnych organizmach. XIX-wieczne przyśpieszenie cywilizacyjne można porównać do szoku cywilizacyjnego po 90 roku. Był to wiek pary, elektryczności, telegrafu, telefonu gruntownie zmieniło oblicze prasy. Zróżnicowany proces gospodarczy rozwoju sprawił, że inaczej w każdej części RP kształtował się rynek czytelniczy. Każda dzielnica, która znajdowała się pod określonym zaborem ma w sobie tylko właściwe cenzury, różnicujące rytm życia, różny zakres swobód i represji, strategia oporu, sposoby dostosowania się do życia codziennego, np. sytuacja polaków w początkowym okresie zaborów najlepiej przedstawiała się w zaborze pruskim, nienajgorzej było w rosyjskim, natomiast w II poł (po zjednoczeniu Niemiec) było bardzo trudno w rosyjskim, natomiast w zaborze austriackim były najlepsze warunki dla rozwoju (po otrzymaniu autonomii Galicji). Swobody polityczne- wykorzystywali Polacy.

Te warunki miały duży wpływ na oblicze prasy, warunki polityczne, kulturowe decydują o kondycji kultury i prasy. Obok funkcji informacyjnych, opiniotwórczych prasa musiała pełnić inne funkcje, rekompensacji braku państwowości. Państwa zaborcze nie były zainteresowane pomocą, a raczej przeciwnie, żeby zgermanizować, zrusyfikować. Prasa musiała wypełniać tę funkcję, które w normalnie funkcjonującym państwie wypełniały instytucje. Kongres wiedeński dokonał nowych rozstrzygnięć. 1815 rok, po zawierusze napoleońskiej, przyszła stabilizacja w postaci kongresu wiedeńskiego, który w sumie na cały wiek dokonał, uporządkował sytuację, ustabilizował sytuację polityczną w Europie do wybuchu I wojny. W odniesieniu do ziem polskich dokonał nowych rozstrzygnięć. Zwycięskie państwa zaborczych dokonały korektur granic. Część otrzymała, znaczny zakres autonomii, sprawiający iż ( prof. Stefan Kiniewicz) „epoka zaborów wydała czasem pół niewoli, pół wolności” → miał na myśli m.in. początkowy okres do czasu powstania listopadowego w zaborze rosyjskim. Półwolności stało się Królestwo Polskie, RP Krakowska i Wielkie Księstwo Poznańskie (powstało).

Oazy „półwolności”:

• Królestwo Polskie

• Wielkie Księstwo Poznańskie

• Rzeczpospolita Krakowska

Te „oazy półwolności” dawały nadzieje Polakom na odrodzenie.

W wyniku kongresu wiedeńskiego powstały organizmy, które w opinii polaków dawały pewną nadzieję na odrodzenie narodowe. Organizmy, które dawały polakom nadzieję na przyszłość i odrodzenie. W okresie napoleońskim Księstwo Warszawskie było takim organizmem, z którym Polacy wiązali nadzieję na odrodzenie narodowe, zwłaszcza, że Napoleon obiecywał Polakom, którzy walczyli. Sytuacja prasy zmienić się miała dosyć poważnie, też po utworzeniu w czerwcu 1815 roku królestwa polskiego, które dokonało się na kongresie wiedeńskim z części ziem Ks. War, z wyłączenia wielkopolski i Krakowa.

Królestwo polskie miało liberalną konsytuację, art. 16 → wolność słowa 1815. 03. 15 „Wolność druku jest zaręczona, zniesiono obowiązek cenzury prewencyjnej, dekret stwierdzał, że każdemu wolno jest w kraju pisać, wydawać, drukować i wydawać bez cenzury wszelkie dzieła. Za nadużycia mieli odpowiadać przed sądem.” W tej liberalnej konstytucji przynajmniej pozorna wolność prasy została mocno ugruntowana. Jednakże nowy stan prawny drażnić będzie rząd, senatora Nowosilcowa.

W reakcyjnych sferach rządowych dominowała doktryna prasowa, uwzględniająca negatywny wpływ na opinię publiczną, demoralizację społeczeństwa przez nieodpowiedzialną prasę. Stąd wynikała potrzeba cenzury prewencyjnej i tak się stało, 3 lata po wprowadzeniu dekretu prasowego, należącego do największych zakresów wolności. Czekano po prostu na pretekst: w 1819 roku władze policyjne królestwa łamiąc postanowienia konsytuacji wprowadziły cenzurę prewencyjną dla prasy periodycznej, a później dla wszystkich. Ten stan rzeczy trwał do czasów powstania listopadowego.

Wydarzeniem przełomowym w dziejach Królestwa Polskiego było założenie „Gazety narodowej i obcej”

„Gazeta narodowa i obca” 1.10.1818 19/20 maja i 22 maja 1819

• 25 lat wcześniej postępowa i opiniotwórcza „Gazeta Narodowa i Obca” - nawiązywała do stronnictwa patriotycznego z 1780 -1782.

• Pojawiła się 1.10.1818 roku, w dużym formacie, okazała szata graficzna.

• Ukazywała się 6 razy w tygodniu.

• Prenumerata kosztowała 52 złote rocznie.

• Wydawcą był Bruno Hrabia Kiciński – młody, zdolny literat. Związany ze stronnictwem patriotycznym, pod wpływem Lelewela. Później przeszedł metamorfozę polityczną – przeszedł na stronę konserwatywną. Do współpracy wziął Teodora Morawskiego – oboje nadali kierunek mądry i postępowy swojej gazecie.

• Pismo przynosiło szczegółowe informacje o postępowaniu liberalizmu w całej Europie. Ta niezwykle postępowa ideologia publikowane na łamach prasy drażniły władze, które uznały, że jest nowy system prasowy jest zagrożeniem.

• Wiosną 1819 roku jej nakład wynosił 1600 egzemplarzy z czego 700 odbierali stali prenumeratorzy, 900 sprzedawano luzem w Warszawie i okolicach.

• Wygwizdanie jednej aktoreczki na scenie stało się pretekstem do zamknięcia gazety. W nocy w maju w 1819 roku. Potem wyszedł jakiś dekret o cenurze prewencyjnej. W 1819 roku, w nocy 19/20 maja i 22 maja wydanie dekretu o poddaniu wszystkich gazet, pism periodycznych cenzurze prewencyjnej.

Wykonywaniem cenzury zajmowała się Komisja Rządowa Wyznań i Oświecenia Publicznego.

dyr. Józef Szaniawski (Szalski?)– były jezuita, przeszedł rewolucję ideową, stał się reakcjonistą. Pracował on nad usprawnieniem cenzury.

„Orzeł Biały” wrzesień 1819- wrzesień 1820

• wydawcy: Kiciński i Morawski

• 3 razy w tygodniu, (inne notatki mówią o 6)

• 500 prenumeratorów.

• Podtrzymywali tradycje narodowe, starali się przypominać postać Napoleona, przemycać idee liberalne. Zostali dostrzeżeni z takimi poglądami i książę Konstanty udzielał im „krzykliwej” reprymendy.

• Ostatni numer wyszedł we wrześniu 1820 roku.

„Kurier Warszawski” 1 styczeń 1821 rok, koniec, podczas oblężenia warszawy 1939

• Kiciński założył wydawnictwo nowego typu, tanią i przeznaczoną dla najszerszego ogółu, gazetę informacyjną

• egzystował ok 120 lat (dokładnie 118), stawał się najbardziej charakterystycznym dziennikiem Warszawy.(1821 – 1939)

• Wychodził 6 razy w tygodniu, później nawet i 7 razy.

• Pismo skromne, przynosiło informacje pisane w języku skromnym, z myślą o przekazie masowym.

• Kiciński z końcem roku 1821 sprzedał swoje wydawnictwo Ludwikowi Druszewskiemu za 18 000 zł. On przekształcił je w pismo bulwarowe. Kosztował zaledwie 40 zł rocznie.

• Ok 1830 roku jednorazowy nakład ok 2000 egzemplarzy. Najbardziej trwały element codziennego życia prasowego Warszawy.

Kiciński był pierwszym twórcą koncernu prasowego, czyli nieznanego zespołu kilku pism rożnego typu po wspólna redakcja i administracja. Wydawał tez inne pisma. Mówi się o nim jako o pierwszym twórcy koncernu prasowego na ziemiach polskich, czyli zespołu pism rożnego typu pod wspólna redakcja, administracja. Kraków- Pałac Mariana Dąbrowskiego, dom prasy w Warszawie.

Postęp ekonomiczny i rozwój społeczny a także nowe prądy intelektualne epoki romantyzm, sprzyjały mimo cenzury prewencyjnej rozwojowi prasy królestwa, także wśród mniejszości narodowej, rozwija się prasa. Tymczasem cenzor Józef Kalasanty Sczaniecki, począł zabiegać w roku 1822 o założenie w warszawie Dziennika informacyjnego, który walczyłby za wprowadzeniem społecznego porządku, pismem prorządowym, pismem, które miało spełniać te zadania stal się:

Monitor warszawski 1824 - 1828

• Najpierw 2 potem 3 razy w roku,

• redaktorem był Tomasz Kłębowski.

• Monitor zyskał od razu przywileje, mimo to z końcem roku w 1828 roku upadł. ?

„Kurier polski” 1829

• założony przez grupę młodych literatów i publicystów. Ksawerego Bronikowski , Maurycego Mochnackiego, Adolfa Cichockiego. Były to wspaniałe chłopaki, które później polski system medialny. Tworzyli później polską prasę na emigracji (Paryż).

• Było to pismo postępowe, na swoje łamy wprowadziło nowego gatunki, np. krytykę literacką. 1829-1830

• dominowało na rynku Królestwa Polskiego, nie tyle nakładem a poczytnością. Nakład wynosił 5000.

„Wiadomości Handlowe” 4.01.1830 roku

• wydawane nakładem Banku Polskiego.

• 3 razy w tygodniu.

• Posiadały dział informacji zagranicznych, serwis przykuwający uwagę, bo jedyni w całej Warszawie mogli korzystać z jedynych źródeł informacji, które były im dostępne.

W roku 1830 prasa osiągnęła poziom rozwoju europejskiego.

Prasa informacyjna królestwa polskiego. W stolicy ukazywało się 7 gazet, niemal wszystkie codziennie, gazeta warszawska, korespondent, bla bla. Łączny nakład jednorazowy oceniany na 7 tys egzemplarzy. Działalność cenzury wyjaławiała prasę z informacji, dot problemów, osunięto z łamów problematykę polityczna, zagadnienia nowej historii, informacja zagraniczna była całkowicie zadowalająca (to co się dzieje wtedy w europie) . W ciągu kilku miesięcy informacyjna prasa warszawska odegrała role polityczną mimo braku na jej łamach publicystki czy komentarzy. Jest to okres wstrząsu przejawiających się w gwałtownych demonstracja mas plebejskich.

Belgia i Holandia objęta brzemieniem politycznym i społecznym i właśnie prasa polska dobrze relacjonowała te sytuacje. Ten długotrwały i intensywny dopływ informacji zapewne oswoił opinie publiczna w królestwie o powstaniu w Polsce, o zerwaniu z Rosją i zbrojnego wyparcia wojsk z polski. Dopływ info o wydarzeniach rewolucyjnych oswoił opinię publiczną w królestwie z myślą o powstaniu. W ten sposób prasa informacyjna Warszawy, zresztą wbrew redakcji gazet przygotowywała mozolnie i psychicznie społeczeństwo do rewolucyjnego wystąpienia 29 listopada 1830 roku. Wybuch powstania zmieni oblicze prasy królestwa, położy kres funkcjonowania cenzury prewencyjnej, do września 30 roku prasa królestwa była całkowicie swobodna, o treści materiałów decydowała odtąd przez 10 miesięcy tylko zespoły redakcyjne, stad prasa mogla bez trudu kształtować i wyrażać nastroje społeczne. Stad w tej sytuacji obserwujemy powstawanie nowych czasopism. Ten stan rzeczy nie odpowiadał władzom królestwa już w początkach grudnia siły polityczne, ugodowe i kapitulanckie rozważały możliwość przywrócenia cenzury zwlekając przez 2 tygodnie z potwierdzeniem wolności prasy, które nastąpiły 11 grudnia 1830 roku, rząd tymczasowy ogłosił koniec cenzury, swoboda prasy przez okres powstania jest sola w oku władz, drażni Skarzyneckiego- naczelnego wodza i czynniki rządowe. Własność prasy miała ogromne znaczenie polityczne- była wyrazicielem i inspiratorem aspiracji społeczeństwa, demaskowała postawy kapitulanckie generałów.

Pełna wolność prasy była popierana przez większość sejmowa- zwłaszcza przez partie kaliska (Wincenty i Bonawentura) która domagała się pełnej swobody druku. W czasie tych 10 miesięcy powstania ta wolność była ich zasługa_________________________________________________

Czasy po powstaniu listopadowym

W odniesieniu do prasy patriotycznej, radykalnej, padały oskarżenia ze strony generałów, którzy pozostawali pod ostrzałem tej prasy, byli krytykowani za brak entuzjazmu dla powstania.

Przełomem w dziejach prasy powstańczej- utworzenie dziennika NOWA POLSKA.

„Nowa Polska”

• redakcja: wybitni i radykalni przedstawiciele: Maurycy Mochnacki na czele- wybitny dziennikarz, publicysta, uzdolniony, dawał dowody talentu, erudycji i stylu. W redakcji Tadeusz Krępowiecki, Kraiński, Niemojewski- dziennikarze po powstaniu list.

• Znajdują się na emigracji w Paryżu, tam będą tworzyć, kiedy w kraju panuje trudna sytuacja, system prasowy zbudują od początku na emigracji, który będzie pozostawał w kontaktach z krajem. WIELKA EMIGRACJA. Po powstaniu styczniowym będą większe.

W stosunku do ludzi, którzy niosą wolność, nowe idee panuje entuzjazm, a z czasem władze danego państwa tej entuzjazm niwelują, bo obawiają się rewolucjonistów. Ci działacze m.in. grupa radykałów, domagała się ustanowienia trybunałów rewolucyjnych, które karałyby tzw. targowickich „patriotów”. Nowa radykalna polska była obiektem napaści, w latach późniejszych była szykanowana przez konserwatywnych pamiętnikarzy i historiografów. Bardzo zasłużyła się dla powstania. Aktywność prasy drażniła naczelnego wodza Skrzyneckiego i całą generalicję, którzy w licznych artykułach dopatrywali się próby poddania ich strategii pod opiekę publicznej opinii. Oskarżał dziennikarzy o utrudnianie działań przez ujawnianie planów operacyjnych.

„Dziennik MERKURY” (17 grudnia 1830 r. - 6/7 września 1831)

• zamieścił artykuł oskarżający generałów o zdradę i celowe działanie na niekorzyść powstania. W odpowiedzi na ten artykuł do mieszkania red. naczelnego Stanisława Psarskiego wtargnęło kilku oficerów, pobili redaktora. Ten redaktor poskarżył się Skrzyneckiemu, ten odpowiedział cynicznie „Gdzie nie jest wolność druku, musi być wolność kija”, nakazał pieczętowanie Merkurego, a tę odpowiedź opublikowały gazety warszawskiego, co wywołało szum w sejmie. Sejm zawsze był zawsze za wolnością prasy.

• Kapitulacja warszawy położyła kres istnieniu prasy stołecznej,

• 6/7 września ukazały się ostatnie numery tych wszystkich gazet niepodległościowych.

Dziennik „Gazeta Narodowa” (Zakroczyń) 11.09.1831 -20.09.1831)

• Ostatnia próba prasy niezależnej- założenie w Zakroczyniu, gdzie osiadł się sejm,

• redaktorem był Ksawery Goderbski,

• 10 numerów, ostatni 20 września, wraz z sejmem i częścią armii, wolne dziennikarstwo, które w czasie powstania udało się na długą emigrację i od października już tylko na emigracji pojawiać się będzie na łamach prasy polskiej swobodna informacja i publicystyka dziennikarska.

Klęska powstania zakończyła wolne, swobodne dziennikarstwo, bowiem upadek powstania listopadowego było ciosem dla życia politycznego, kulturalnego, spowodował represje polityczne, wzmożenie cenzury prewencyjnej, zamknięto szkoły wyższe, instytucje naukowe, zbiory wywieziono do Rosji, zakazano działalności kulturalnej, młodzież zmuszona była opuścić kraj do Francji. Emigracja pozbawiła warszawę z elity intelektualnej i artystycznej, jawiło się to na polu nauki i prasy. Mimo zarządzeń represyjnych nowych władz, społeczeństwo znajdowało sposoby i środki na przełamywanie, bądź obchodzenie biurokratyczno- politycznych barier i otwartych represji stosowanych przez zaborcę. Stąd w królestwie polskim pojawia się cała masa inicjatyw wydawniczych zwłaszcza prasowych, świadczących o dużej prężności kulturalnej narodu. Ciągły wzrost tytułów prasowych aż do 1843 roku, potem spadek do 55 roku. Pewna liberalizacja polityki wydawniczej nastąpi po klęsce Rosji w wojnie krymskiej, po śmierci Cara Mikołaja I. Po dalszym ożywieniu 1861 roku wzrost osiąga apogeum w latach 62/3 co wiąże się z powstaniem tajnej prasy. Różnego rodzaju demonstracje itd. następuje liberalizacja.

Na czele polskich ośrodkach wydawniczych w zaborze rosyjskim wysuwa się warszawa z 130 tytułami. Warszawa była ośrodkiem tworzenia prasy ale także i największym jej konsumentem ze względu na swoją wielkość miasta stołecznego. Poza warszawą do takich ośrodkach, w których prężnie rozwija się prasa, Wilno, Petersburg (duża emigracja- Mickiewicz, Celina Szymanowska, Tygodnik Petersburski).

Mimo tych trudnych warunków pojawiały się inicjatywy wydawnicze zwłaszcza prasowe.

Od początku powstania następował wzrost liczby tytułów - do 1845 rośnie liczba wydawnictw prasowych

1855 klęska Rosji w wojnie krymskiej = spadek represji

1861 napięcie polityczne przed powstaniem

1861-62 (63) szczyt wzrostu ilości prasy (w W-wie 130 tytułów)

Klęska powstania odbiła się na informacyjnej prasie, w 1832 roku pozostały tylko 3, mniej zaangażowane politycznie, Gazeta Warszawska, Urzędowy Dziennik Warszawski i Kurier Warszawski.
W 1832 ukazały się dwie gazety założone po upadku powstania:

• Gazeta Codzienna- miała swój wspaniały okres,

• Korespondent.

• 1832 rok- 6 pism informacyjnych, 1500 egzemplarzy, a w królestwie polskim około 3 tys egzemplarzy.

• Spadek poziomu prasy spowodowany emigracją wybitnych publicystów. Zamiarem władz rosyjskich było uczynienie z dziennikarstwa podporządkowanego sobie narzędzia upowszechniania informacji rządowych.

• Szczególny ton prasy warszawskiej – suchy jak policyjne raporty. ?!

Działalność cenzury skupiła się na prasie ogólnoinformacyjnej. Cenzura prewencyjno- prewencyjna, ingerowała w charakter, treść i formę. Po powstaniu listopadowym mówi się o prasie, że była monotonna, przyrównuje się ją do biuletynów rządowych. Sytuacja była niezwykle trudna, stąd wydawcy i dziennikarze myśleli tylko o przetrwaniu trudnego okresu, kiedy poważniejszego problemu nie można było zapełniać ważniejszymi treściami. Stąd szczególny ton prasy warszawskiej „suchy jak policyjne raporty”. (trochę przesady w tym według pani Kosmanovej).

W trudnej sytuacji wykształcił się specyficzny język, który tworzyła opozycja (prasa podziemna).

Do najlepszych spośród gazet krajowych, należała:

Gazeta Codzienna (od 29 września 1831, od 1861 roku – Gazeta Polska)

• miała swoje blaski i cienie, znaczącym i niezwykle interesującym i ważnym pismem stała się kiedy 16 maja 1859 roku zakupił ją Leopold Kroenberg (*bankier, finansista, przemysłowiec, mecenas kultury, był żydem [*], związał się z kulturą polską i jako patriota temu krajowi służył. Dzisiaj mamy fundację Leopolda Kroenberga.) Z zamiarem jej nabycia nosił się już 4 lata wcześniej, szukając nowego kandydata na redaktora.

• Kroenberg rolę gazecie wyznaczył na wysokim poziomie i szukał kogoś kto spełniłby jego oczekiwania. Proponował m.in. Władysławowi Syrokomli. Nie przyjął jednak tej propozycji, dopiero 1859 rok stał się przełomowy, bowiem przedmiotem starań było pozyskania na redaktora naczelnego znanej, utalentowanej osoby: Józefa Ignacego Kraszewskiego {(1812 rok – urodzony) młody, znany w kraju i za granicą, znamienity dziennikarz. Po długich pertraktacjach udało się pozyskać pisarza i na początku sierpnia stał się redaktorem Gazety Codziennej, umowa podpisana na 3 lata zapewniała znakomitą współpracę, Kraszewskiemu (człowiek renesansu, kochał wino, kobiety i śpiew X_X) super honoraria. Pisał recenzje do pracy zachodniej. }

• Program tej gazety był odbiciem poglądów wydawcy – czyli program repozytywistyczny, ważna była oświata, kultura, rozwój ekonomiczny kraju. Kronenberg dostrzegał ważną rolę w prasy codziennej w życiu kraju.

• Kraszewski dzięki tej gazecie uczynił coś co zapoczątkowało reformę prasy w całej Polsce. Dzięki jego zmianom gazeta podniosła poziom merytoryczny, ale także formę,

• Była redagowana w formie bardzo żywej, unowocześniono format, zmiany wyglądu zewnętrznego gazety – wszystko to spowodowało zainteresowanie społeczeństwa. Liczba prenumeratorów – 8 000.

• Zmiany wprowadzone przez gazetę spowodowały modernizację całej prasy warszawskiej. Zmieniła nazwę na GAZĘTĘ POLSKĄ – w 1861 roku (dokładnie 3 kwietnia).

Konsekwencją tych przeobrażeń pod wpływem zachodniej Europy był uważny wzrost ich czytelników.

Po upadku powstania liczba prenumeratorów gazet warszawskich 3000, 1856 – 15 000. (ale to takie bzdety ogólne).

Do wzrostu poczytności prasy przyczyniły się także kawiarnie, czytelnie, w których udostępniano praso, w 1860 roku co 4 mieszkaniec był w zasięgu oddziaływania prasy, na początku 60 roku- prasa codzienna u szczytu powodzenia. Wydarzenia społ- polit, na początku lat 60 doprowadziły do zmian w systemie prasowym. Dynamiczni redaktorzy posuwali się do takich działań- wynajmowali młodych ludzi, studentów aby biegali po kawiarniach, zamawiając ciasteczko z herbatką, prosząc także o jakąś gazetę. Jeśli jej nie było obrażeni opuszczali lokal, dziękując za herbatkę. Jeśli taka sytuacja się powtarzała to restaurator dochodził do wniosku, że powinien jednak prenumerować gazetę. Taki rodzaj fortelu dawał rezultaty.

Wydarzeniem, które zapoczątkowało też daleko idące przeobrażenia w prasie królestwa było pojawienie się na rynku prasowo- wydawniczym nowego pisma DZIENNIKA WARSZAWSKIEGO.

„Dziennik Warszawski” (od 1851-

• Założycielem był hrabia Henryk Rzewuski- uzdolniony literat, działał aktywnie na wschodzie RP, wysoki funkcjonariusz rządu carskiego przy księciu Paskiewiczu. Dzięki koneksjom i kolaboracji z władzami Rosji otrzymał nie tylko zezwolenie na nowe wydawnictwo, ale i wsparcie finansowe, które pozwoliło ustawić dziennik warszawski na wysokim poziomie, dobry serwis informacyjny itd. W 1850 roku pojawił się Rzewuski w Warszawie.

• Pierwszy numer w 1851 się ukazał, przyjęty z zainteresowaniem, różniący się korzystnie od dotychczasowych gazet formą zewnętrzną i treścią, zyskał poziom europejski, dzięki zaangażowaniu osobistości, wprowadził na stałe honoraria autorskie,

• Dziennik stał się zagrożeniem konkurencyjnym dla innych dzienników warszawskich, co zmusiło Antoniego Lesznowskiego- redaktora Gazety Warszawskiej do pewnych reform.

• Gazeta rozwijała się pierwsze 2 lata kiedy to Rzewuski nie ujawnił swojego konserwatywnego oblicza. Już w 2 roku opublikował cykl artykułów „Cywilizacja i religia” o skrajnie radykalnych poglądach. Oburzeni czytelnicy poczęli odsyłać prenumeraty, bojkot dotyczył także wybitnych publicystów, dziennikarzy, którzy związali się z Dziennikiem Warszawskim, rezygnowali ze współpracy. Pismo upadło.

• Pozostał jednak ożywczy impuls, który wymusił modernizację prasy warszawskiej i nie tylko. Gazeta ta osiągnęła także poziom europejski.

• Później przejął ją Unger, który przejął gazetą na własny koszt, stając się współwłaścicielem, a Rzewuski przestał się interesować. Nowy wydawca zmienił tytuł chcąc zyskać Józefa Kraszewskiego itd., którzy odeszli, także Paulinę Wilkojską, która uważała, że Rzewuski uwięził jej męża. W 1862 roku ostatecznie upadł.

Prasa warszawska w latach 51- 53/ 55 przeszła ewolucje, dalszą modernizację techniki dziennikarskiej co wpłynęło na zasięg oddziaływania. Te zmiany zapoczątkowane przez Dziennik Warszawski spowodowały, że w krótkim czasie dziennikarstwo przeszło większe przeobrażenia niż przez 20 minionych lat.

„Biblioteka Warszawska” od 1841-1914

• elitarne czasopismo literacko- naukowe,

• zajęło trwałe miejsce w kulturze polskiej.

• Akcentowała pozytywizm.

• Redakcja stanowiła centrum kulturalne i intelektualne Warszawy.

• Zyskał prenumeratorów z dalekich kresów Polski.

• Cechował ją liberalizm.
  
  

„Tygodnik Petersburski” (1830- 1851)

• Założony w kręgach petersburskiej kolonii (Polonii tudzież) przy udziale Adama Mickiewicza.

• Gdy pismo stonowało lojalizm, zyskało sympatię.

• Współpracował z nim w pewnym okresie J. I.Kraszewski.

• Redakcje skazano na karę śmierci za zdradę narodową.

Klęska powstania styczniowego zapoczątkowała okres represji w stosunku do polaków, sytuacja się powtarza, bowiem carska polityka zmierza ku unifikacji. Próba likwidacji instytucji królestwa i wszystkiego co przypomina dawną RP. Od powstania styczniowego obowiązywały prawa wyjątkowe: deportowanie osób politycznie podejrzanych do odległych prowincji Rosji, na Sybir, rozbudowa systemu policyjnego, rozbijanie od wewnątrz prób działalności opozycji, zabroniono prasie zajmować się sprawami politycznymi dotyczącymi Królestwa, roztoczono nadzór policyjny, rusyfikacja dotknęła szkolnictwo- w 1869 zamknięto szkołę Główną Warszawską. W tej sytuacji (wśród klas posiadających) nastąpiła frustracja, narastały tendencje ugodowe, głoszono hasła nawołujące do autonomii kulturowej. Miejsce narodu polskiego widziano w ramach wielkiego cesarstwa rosyjskiego. Zygmunt Wielopolski- reprezentował ten kierunek, syn Aleksandra Wielopolskiego. Zygmunt był autorem lojalistycznych memoriałów do Aleksandra II głoszących potrzebę pojednania. Emil Pilc- zwiąże się z Narodową Demokracją, trwała wielkość imperium rosyjskiego. Polityka trójlojalizmu → za grzeczność i lojalność wobec zaborców, Polacy będą mieli swobody. Te poglądy nie przyjęły się, w opozycji były prądy pozytywistyczne, które pod wpływem Augusta Commta, głosiły program realizmu politycznego i pracy organicznej, która miała polegać na pogodzeniu się z utraty niepodległości, przy rozwoju gospodarczym i kulturalnym. Głównym ośrodkiem była Warszawa a propagatorami były wychowankowie Szkoły Warszawskiej: Prus, Smoleński, Ochorowicz, Aleksander Świętochowski. Głosili kult pracy, wiarę w postęp, idee pozytywistyczne w literaturze będą proponować Orzeszkowa, Prus, Konopnicka itd.

W końcowym czasie Warszawa będzie centrum prasowym, będzie wychodziło ok 90% wszystkich czasopism. Rozwój prasy wyrażał się w doskonaleniu zawodu dziennikarza, techniki wydawniczej, powstawaniu nowych czasopism, teraz będzie dominować będą wszystkie rodzaje prasy, kształtowanie się specjalizacji, periodyki fachowe, naukowe czasopisma, rozwój nauki, rozwijająca się technika informacyjna zmuszała wydawców do zmian w układzie i treści dzienników. Te dynamiczne zmiany, postęp w prasie był konsekwencją powszechnego przyśpieszenia cywilizacyjnego w zakresie upowszechniania nowinek technicznych, jak komunikacja, sieć telegrafów, a później telefon itd. Prasa stawała się biznesem, poważniejszy system ogłoszeń prasowych, które stanowiły niż 3 część dochodów. Ponadto czas nekrologów-> przynosiły Czasowi (pismo) ogromne dochody.

Ugodowcy zaczęli w Petersburgu wydawać „Kraj”. Głosili, że jedyna odrębność jakąś należy

głosić to kulturowa. Prądy pozytywistyczne głosiły program realizmu politycznego i pracy

organicznej. Nawoływali do tymczasowej rezygnacji z walk narodowowyzwoleńczych i

odbudowy ekonomicznej. Głosili potrzebę demokratyzacji w sferze społecznej.

________________________________________________________________________________

Kurier Warszawski (wiek XIX, przez cały wiek od 1821 do 1939 roku)

• Wśród dzienników podlegał unowocześnieniu i modernizacji.

• Powstał na początku w 1829 w 1868 przejęła pismo spółka Księgarzy,

• Na stanowisko redaktora naczelnego- Wacław Szymanowski. Wybitną postacią, która zaznaczyła swoje miejsce w prasie dziennikarskiej to właśnie on. Jego doświadczenie spowodowało, że w spółce kuriera odgrywać miał rolę kierownika pisma. Kiedy obejmował redakcję kurier wychylił się ku upadkowi, stąd dokonał reformy w zakresie formy, metod, poziomu literackiego, wprowadził nowych współpracowników, co siłą rzeczy wpłynęło na zmianę i charakter pisma, zakupił nowe maszyny drukarskie co spowodowało wzrost czytelnictwa.

• Od 1874 kurier zamieszczał stały felieton kroniki tygodniowe Bolesława Prusa.

• Przełomowe była własna sieć korespondentów od 1881 roku kurier miał ich w Paryżu (mieszkał tam Władysław Mickiewicz, syn Adama), w Pradze Edward Jelinek, w Wiedniu Alfred Szczepanowski. Reforma serwisu informacyjnego- kolejny krok, stanowił on streszczenie artykułów prasy zagranicznej, nawiązał kontakty z agencjami niemiecką Wolfa, francuską Hawassa, uzyskiwał własne info telegraficzne z Wiednia, Paryża, Berlina.

• Kurier wychodził po modernizacji w nakładzie 12 tys egzemplarzy wyprzedzając inne dzienniki. Koniec wieku to była też satysfakcjonująca liczba.

• W 1883 po raz pierwszy miał dwa wydania: poranne i wieczorne. Pismo nowoczesne, odpowiadające poziomowi gazet zachodnich i ten poziom zawdzięczamy głównemu redaktorowi, dzięki jego dynamice, prężności. W końcu wieku XIX gazety korzystają z powstałych wcześniej agencji międzynarodowych Reutera, Wolfa i Hawasa (Francja). Zawładnęły one Europą i światem w dziecinie informacji. Najważniejsze i najstarsze agencje prasowe, powstały w 1935 roku.

Prasa karmiła się literaturą. Także tu odegrała ogromną rolę w sferze integracji międzyzaborowej, ponadto czytelnicy prasy nie mieli możliwość z zapoznaniem się literaturą zachodnią, polską i w tym czasie też literatura, najaktywniejszymi dziennikarzami byli literaci., pisarze, profesorowie itd.

„Gazeta Warszawska”

• Pod wpływem procesów technologicznych i sytuacji w innych gazetach, również ażeby móc w dalszym ciągu egzystować podjęła szereg kroków modernizacyjnych. Pozostawała w rodzinie Lesznowskich ( w pewnym okresie, pod koniec istnienie RP walkę o tę gazetę prowadzili różni, ostatecznie przejął ją Antoni Lesznowski, po nim była w rodzinie, po dłuższym czasie kiedy dorósł junior Antoni przejął tę gazetę) do początku wieku XX, do 1906 roku.

• W pewnym okresie współpracowali: Lesznowski zabiegał o Józefa Kraszewskiego- udało mu się pozyskać. Podlega ciągle rozwojowi, ciekawe, starannie redagowane, prezentuje szeroki zakres info o życiu kulturalnym, o bieżących i historii sprawach polskich dla ziemian i przemysłowców. Kierował nią Józef Kenig, który od 1843 roku był współpracownikiem, później redaktorem. Pisał później recenzje teatralne, to on na łamach gazety warszawskiej rozpętał burzę żydowską- wojna żydowska. Prasa nie chciała się w to mieszać. Ten konflikt odbił się echem w Europie, spowodował śmierć Lesznowskiego, 1846 rok . Presja sytuacyjna, nie wytrzymał jej.

W dalszym ciągu rozwija się Gazeta Polska, wydawał ją Kroenberg, w latach 1859- 1963 red. Kraszewski (największa poczytność), później redagowali ją inni: redaktor Sikorski, który próbował rezultatem przyciągnąć zdolnych literatów: Prusa, Sienkiewicza (od 79 roku był stałym felietonistą) do gazety. Propaguje rozwój przemysłu, cywilizacji, wzywała burżuazję i ziemiaństwo do współdziałania na odcinkach politycznych, kulturalnych itd.

Największe powodzenie miało SŁOWO

„SŁOWO”

• red. Henryka Sienkiewicza – największe powodzenie

• od początku roku 1882 i już od 2 maja 1883 roku zaczęła wychodzić Trylogia, dzięki czemu zyskał popularność.

• Sienkiewicz jako redaktor poświęcał najwięcej czasu w pierwszych latach istnienia, pozyskał znanego Wacława Szymanowskiego, Antoniego Rolen, współpracowali wybitni naukowcy, profesorowie Jagiellońskiego, działacze ziemiańscy. Kiedy Kraszewski był gwiazdą schodzącą, to Sienkiewicz był wschodzącą.

• Zadaniem „Słowa”, jak pisał do Kraszewskiego: Bronić ducha narodowego by nie zwątlał. Utrwalenie poczucia narodowego, zachowanie kultury, kształtowanie postaw patriotycznych, jednocześnie gazeta głosiła hasła pracy organicznej, czas po powstaniowy, kiedy te idee pozytywistyczne dominowały w programach różnych stowarzyszeń.

• 1887 – tygodnik przejął Brodlewski (ewentualnie Godlewski).

W 1887 roku dziennik przejął Zdzisław Godlewski, później Lucjan... stronnictwa tzw. polityki realnej,. Oceniając prasę codzienną w królestwie po powstaniu nie miała ona wielkich możliwości wypowiadania się pełnym głosem, ograniczana przez coraz bardziej zaostrzającą się kontrolę cenzury prewencyjnej, wpływ miała też komercjalizacja. Właściciele gazet nie zawsze chętnie podejmowali krytykę istniejących stosunków, nie chcąc narażać swoich wydawnictw na represje czy zamknięcie. Mimo to prasa starała się odzwierciedlać życie narodu informując o przejawach pracy społecznej w dziedzinie społ, politycznej, gosp, kult, pisała o rocznicach narodowych, popularyzowała postacie zaborów, w ten sposób przypominała o tradycjach państwa polskiego.

Procesy komercjalizacji wpływają na modernizację bazy techniczne, jak unowocześnienie warsztatu dziennikarskiego. Począwszy o 1882 większość dzienników warszawskich nawiązała kontakty z agencjami zachodnimi. Te gazety, które prosperowały dobrze i które było stać na taką współpracę. Wzmogła się konkurencja redakcji w walce o szybkość informacji, zostaje rozbudowana sieć korespondentów krajowych i zagranicznych, którzy obok wiadomości pocztowych, podają je drogą telegraficzną. Dziennikarstwo nie jest już dodatkową formą zarobkowania, jest podstawowym źródłem utrzymania. Krystalizuje się specjalność reportera, który miał szybko dostarczać wiadomości bieżące- ukształtowanie się zaboru dziennikarskiego. W II RP- zawód dziennikarza.

Rozbudzone życie polityczne w okresie międzywojennym spowodowało zapotrzebowanie, powstawanie nowych partii politycznych. Rozbudowany system prasowy miała Narodowa Demokracja- pod koniec wieku XIX zaczęła się kształtować. Najbardziej dynamiczna w Wielkopolsce, w Poznaniu.

Ważną rolę okresu pozytywizmu w prasie warszawskiej odgrywały tygodniki o charakterze polit., społ, kult:

Czasopismo które nowatorsko traktowało przejawy życia był:

„Przegląd Tygodniowy” (7.01.1866-1904)

• pod redakcją Adama Wiśnieckiego.

• Zaczęła współpracować z nim grupa studentów szkoły warszawskiej. Ich walka z konserwatyzmem wspomogła poczytność.

• Aleksander Świętochowski- główny teolog czasopisma, najzdolniejszy wychowanków szkoły głównej,Piotr Chmielowski, Julian Ochorowicz.

• czasopismo było orędownikiem pozytywizmu, seria artykułów „Praca u podstaw” pisał Świętochowski. Program solidarystyczny- państwo jako żywy organizm którego wszystkie członki widny pracować na rzecz tegoż- Spencerowska koncepcja społeczeństwa.

• Prowadzili walkę z germanizacją, koncepcje redakcji nie miały oddziaływania jak na początku.

„PRAWDA”(od 1881)

• tygodnik pod redakcją Aleksandra Świętochowskiego,

• 1 numerze Świętochowski jako zwolennik postępu, liberalnych tendencji, społ- polit- kult. charakter pisma. Liberum veto- felieton, w którym krytykował negatywne zjawiska w kulturze i obyczajach polaków.

• Tydzień zaczynał od felietonu „liberum veto”. Na łamach ukazywały się nowatorskie spojrzenia na literaturę i naukę – Nałkowski, Krzywicki, Smoleński. (odnośnie punktu wyżej i niżej :) )

• Na łamach pisma- wiele artykułów na tematy literackie, wybitnych badaczy Władysława Smoleńskiego, Ludwika Krzywińskiego, Wacława Nałkowskiego,

• redakcja czasopisma popularyzowała wiedzę i powszechność oświaty, walczyła z nietolerancją

„Niwa” (od 1872 r)

• redagowana w rzeczowym i spokojnym tonie pod hasłem „Wiedza to potęga”,

• współpracownicy przeglądu z Julianem... Później Zdzisław Godlewski (bo przynosiło straty), wciągnął do współpracy Prusa, Sienkiewicza, Jeża, Chmielewskiego.

• Pismo ziemiaństwa, które nie chciało utracić dominującej pozycji w społeczeństwie. Ziemiaństwo/ burżuazja stanowiła trzon społeczeństwa, ona nadawała ton całemu życiu.

Najstarszym pismem kulturalnym był Tygodnik Ilustrowany

Tygonik Ilustrowany (

• przejął go Gewetner Iwolf, kierownikiem był Wincenty Porotyński, kierownik literacki- Ignacy Matuszewski.

• Publikowało „Chłopów”, i „Popioły” Żeromskiego.

• W 1865 pismo ilustrowane, redaktorem był Antoni Pietkiewicz „Pług”- pseudonim, organizował jubileusz Józefa Ignacego Kraszewskiego, 50- lecia pracy literackiej. Brali w nim udział przedstawiciele wszystkich krajach europejskich. On wyszedł z inicjatywą i zapoczątkował szeroko zakrojoną imprezę, która miała integrować.

• Dominowały materiały z dziedziny spraw społ, kult i historii. Redagowane umiejętnie, ciekawie, sporo materiałów popularno- naukowych, literackich, był jednym z poczytniejszych ilustrowanych.

„Kłosy”

• pismo ilustrowane

• redaktor: Antoni Pietniewicz- Pług

„Biesiada literacka” (1876 do 1906 r.)

• Najtańsze czasopismo ilustrowane.

• Trzon stanowiły powieści, drukowana tu była placówka Bolesława Prusa, artykuły dot, nauki i sztuki.

• Zamieszczano artykuły o wydarzeniach politycznych w kraju i za granicą.

„Wędrowiec”

• ilustrowane założony przez Józefa Ungera.

• Pierwszym redaktorem był Filip Sulimierski, zajmował się także słownikiem geograficznym królestwa.

• Redagowali: Witkiewicz, Sygietyński, zmieniał swoje oblicza pod wpływem redaktorów; sztuki plastyczne, malarstwo, popularyzowano twórczość polskich realistów.

Charakterystyczne dla doby pozytywizmu były czasopisma kobiece, które obejmowały publicystykę: kulturalną, historyczną, społeczną.:

Tygodnik mód i powieści”- 1862- 1915.

• Maria Ilnicka, Paulina Wilkońska, Eleonora Ziemięcka W odcinkach „Marta” Orzeszkowej.

„Bluszcz”

• założycielem Michał Szpicberg, 1865,

• redaktorką od 1897 roku była Maria Ilnicka,

• kultura, oświata, wychowanie kobiet w duchu praktycznym, powołaniem kobiety jest praca w domu, wychowywanie dzieci, emancypacja kobiet, przygotowanie do życia społecznego.

• Ten profil wychowawczy zwłaszcza wśród mężczyzn ostał się do dzisiaj.

„Świt” (1884(5)-18 87)

• red. Maria Konopnicka,

• współpracowała Orzeszkowa, Lenartowicz, Chemielowski, Jeż.

• Prawa kobiet do zdobywania zawodu, wykształcenia itd.

Czasopisma dla ludu: dwa modele tej prasy:

a) dawny moralizatorski

b) nowy model traktujący odbiorcę serio, starający się kształtować narodową tożsamość. Tygodnik „Zaranie”- demokratyczny kierunek, „Gazeta Świąteczna” – Konrada Pruszyńskiego (sprawy oświaty, kultury i nauki).

Koniec zaboru rosyjskiego.

______________________________________________________________________________

GALICJA

GALICJA (zabór austriacki): Kongres Wiedeński, dokonano na nim podziału ziem, Austria uczestniczyła w I i III rozbiorze. Powstała RP Krakowska, miała cieszyć się swobodami, zlikwidowana po nieudanym powstaniu krakowskim w 1846 roku, wcielona do Austrii. Galicja, zwłaszcza Lwów najwcześniej znalazł się pod zaborem, stąd nie uczestniczył w przemianach, które dokonywały się pod koniec RP.

Czas zastoju i stagnacji kulturalnej. Kraków i Lwów miały stanowisko wybitne, zwłaszcza Kraków jako jedyny wówczas ośrodek uniwersytecki, gromadził znanych i wartościowych ludzi, młodzież.

Ruch intelektualny naukowy skupiał się wokół zakładu im. Ossolińskich i salonach literackich- powstał 1826, twórcą Józef Maksymilian Ossoliński (Lwów). Powstał na fali ruchu naukowego i kulturalnego zapoczątkowanego przez arystokrację (dysponowali największymi możliwościami finansowymi i starali się pracować dla dobra narodu polskiego tworząc i wykorzystując dostępne dla siebie możliwości, fundując instytucje naukowe, zamek, księgozbiory, zwłaszcza we Lwowie, biblioteki). Ossolineum. Te placówki naukowe, które do dziś służą i są ważne dla rozwoju kultury to właśnie tamten czas i głównie przez arystokrację.

Do połowy wieku to arystokracja jest tą grupą społeczną, która identyfikuje się z narodem polskim i jego kulturą. To ona odgrywała trzonową rolę w życiu politycznym i kulturalnym. W Wielkopolsce towarzystwo naukowe założył Marcinkowski- lekarz, działać społeczny. Funkcjonowało ono dzięki społeczeństwu.

Ożywienie Galicji w latach 30 XIX wieku, postanie czasopism niewiele odstępujących od Warszawy, Poznania, czy Wilna, aczkolwiek cenzura była bardziej dotkliwa. Zestawienie czasopism wychodzących w tym czasie jest dość zaskakujące, Kraków w skali ogólnopolskie zajmował II lub III miejsce po Warszawie, lub Wilnem i Poznaniem. W stosunku do okresu poprzedniego w latach 1831- 1847 sprzedaż wzrosła i nastąpiła stabilizacja.

W Krakowie i Lwowie dzienniki i tygodniki, miesięczniki, kwartalniki, roczniki, próby zwiększenia prasy codziennej były podejmowane częściej w Krakowie, co zwiększyło jego wartość jako ośrodka kulturalnego. Skromne potrzeby czytelnicze Krakowa i Lwowa, w latach 1840 Kraków miał 44 tysiące mieszkańców, w tym 80 osób o zawodach umysłowych, Lwów 65 tys mieszkańców, a inteligencja wynosiła 2 tys osób. W Krakowie przeważała elita arystokratyczna i szlachecka. Lwów miał liczniejsze mieszczaństwo i kadry czytelnicze rekrutowały się z inteligencji i stanu średniego. Nakłady małe, nietypowe, w granicach 500, czasem 100- czasopismo biblioteki Ossolińskich. Krąg odbiorców wąski, dotyczący środowiska naukowego.

Z inicjatywy Edwarda Dembowskiego powstał „Dziennik rządowy Rzeczpospolitej Polski”
wyszło zaledwie 6 numerów. Znakomity publicysta, działacz polityczny. zginął w młodości podczas pokojowej procesji od kul i bagnetu.

Lwów:

„Gazeta Lwowska” (1811-1939)

• W 1817 roku założono dodatek „Rozmaitości”, który później zdystansował tę gazetę.

• We Lwowie przebywali różni artyści, poeci i w tym tygodniku drukowali swoje najnowsze utwory, dzięki czemu ten dodatek był niezwykle popularny. Ten dodatek najchętniej czytały kobiety

• Osiągnął zawrotny nakład ponad 1000 egzemplarzy.

• Seweryn, Kazimierz Wójcicki i inni najlepsi poeci ;)

Dziennik „Mód paryskich”

• 1000 egzemplarzy, ale generalnie nakłady były niskie.

• dwutygodnik.

• Założyciel: Tomasz Kulczycki - krawiec, redakcję objął historyk Augustyn Bielawski.

• Pisali tutaj wybitni, znani wówczas pisarze, historycy, profesorowie, m.in. Karol Szajnocha, Wincenty Pol, Józef Ignacy Kraszewski.

• W 1945 roku na życzenie redaktora przyjechał Jan Dobrzański i przejął to pismo.

• Płacił on honoraria, umożliwiło to wydawanie gazety raz w tygodniu. Był dynamicznym dziennikarzem, radził sobie z cenzurą. Był skłócony z Kraszewskim, w środowisku był postacią kontrowersyjną. Te emocje były wynikiem zazdrości. Potrafił oszukać cenzurę.

• w Dzienniku mód dominowały treści związane z modą francuską, położono później akcent na wyrobienie literackich zainteresowań czytelników, pisali wybitni i znani wówczas pisarze, historycy, profesorowe

Do 1848 roku(wiosna ludów) stanowić będzie nie tylko w prasie galicyjskiej, ale także znajdzie odbicie w Europejskiej. Stanowi ten rok przełom, cezurę, która zapoczątkuje rozwój nowoczesnej prasy. Szukać będziemy stworzenia jej warunków do wspaniałego rozwoju, zwłaszcza po 1867 roku, kiedy Galicja otrzyma autonomię, która pozwoli jej na nieskrępowany rozwój, otrzyma z nią samodzielność polityczną i co za tym idzie wolność, przynajmniej w jakimś zakresie otrzyma też prasa. Stąd pozwoli jej ta sytuacja na wszechstronny rozwój i jej modernizację zmierzającą ku Europie.

Do 48 roku prasa Galicyjska to Kraków i Lwów (główne ośrodku). Inne ośrodki do tego czasu nie istniały właściwie. Kraków- jedyne pismo codzienne, założone pod koniec XVIII wieku to Gazeta Krakowska (1796) przez Jana Maja, księgarza i drukarza. 600 egzemplarzy, miała dobry serwis informacyjny i do roku 1849 przetrwała. Wznowiona w 1863 roku. Po śmierci Jana Maja ożywiła swoją działalność pod redakcją Karola Majeranowksiego, pod wpływem sytuacji bardzo się ożywiła, dokonała modernizacji, wprowadziła nowe działy, wiadomości krajowe, informacje o stanie nauki, pierwsze próby recenzji książek, pisała o życiu. Z drugiej strony utrzymał się jej wciąż półurzędowy charakter, lojalizm wobec Austrii, informacje polityczne zwłaszcza zagraniczne ograniczały się głównie do prasy niemieckiej. Ona stanowiła źródło informacji dotyczących sytuacji za granicą.

Wiadomości krajowe ograniczały się do publikowania codziennie listy przyjeżdżających do Krakowa, ten zwyczaj zachował się też do dzisiejszych czasów w niektórych krajach. Gazeta utrzymała się do roku 49. W rewolucyjnych warunkach powstania (1846 roku → powstanie krakowskie, którego organizatorem i przywódcą był Dębowski Edward, z jego inicjatywy dziennik rządowy rzeczpospolitej polskiej- wyszło 6 numerów, uczynił gazetę trybuną grupy rewolucyjnej, był komunistą, działaczem politycznym, zginął w 24 roku swojego życia idąc na czele pokojowej procesji, która miała przekonać chłopów do zaprzestania rzezi galicyjskiej, pragnąc ich wciągnąć do powstania narodowego. To był dramat polski. Zginął od kuli i bagnetu generała austriackiego.)

Okres wiosny ludów – 48 roku, aktywizuje środowiska literackie, dziennikarskie w związku ze zmianami cenzury, wolnością słowa, atmosfera nadziei na zmianę sytuacji powoduje zwiększenie chłonności rynku czytelniczego, wzrost prasy codziennej wywołały został popytem na informacje bieżącą. Wiosna Ludów to budzenie się narodów jęczących, będących w niewoli, tęsknota do wolności. Zmieniająca się z dnia na dzień sytuacja rewolucyjna w Europie, jak i wydarzenia w kraju budziły zainteresowanie, potrzeba na dostarczanie wiadomości. Wiązały się z tym zmiany w systemie organizacji prasy redakcyjnej, postęp jaki przyniósł rok 1848 stanie się wiodący postęp dla nowoczesnej prasy.

II połowa wieku XIX to okres zmierzający w kierunku gonienia Europy w tym zakresie. Zmiany jakie dokonywały się w tym czasie we Lwowie to organizator ulicy Lwowskiej podczas wypadku to Stanisław Dobrzański. To on zorganizował ulicę demonstracje we Lwowie, także wystosował wraz z innymi petycje do cesarza domagając się restauracji polski w dawnych granicach. Wyjechał też w deputacji złożonej z 40 członków do Wiednia by poprzeć żądania ulicy, wszedł w skład Rady narodowej wraz z Aleksandrem Fredro, założył pismo rada narodowa, które szybko się przekształciło w gazetę narodową. Wykazał swoje zaangażowanie jako patriota, a także jako niezwykle zręczny agitator, polityk z okna redakcji. Po kapitulacji Lwowa w 48 roku Dobrzański został wzięty w rekruty, został wcielony do Batalionów karnych. Postęp jaki przyniósł w dziedzinie prasy rok 48 stał się wiodący w kształtowaniu nowoczesnej prasy. Z jednoosbowego wydawnictwa, zmieniano na redakcje.

Wzrost wiadomości powodował, że pojedynczy człowiek nie nadążał z ich nadawaniem. Zmieniały się też źródła informacji, obok przedruków z gazet obcych pojawiały się korespondencje, czy wiadomości od przyjezdnych, czy z prasy prowincjonalnej, dotyczących prasy lokalne, wzbogaciły się reportaż, felieton, wchodził w życie systematyczny układ szpad, wprowadzone małe działy, rubryki np. sprawy krajowe, wiadomości handlowe itd. Gazeta często stanowiła wielką płaszczyznę. Zmiany w szacie graficznej, w układzie zewnętrznym i wewnętrznym, powiększono format, podniesiono nakłady, akcja specjalizacji prasy, wydawanie pism dla określonych grup społecznych, powstaje prasa dla chłopów, jako że to była najpilniejsza potrzeba, aby z prasą do nich dotrzeć, żeby ich przekonać, że nie szlachcic jest ich wrogiem, ale zaborca. Miała za zadanie tłumaczenie, wyjaśnianie sensu zachodzących przemian, kształtowanie ich poglądów, opinii, urabiać, przekonywać do polskich racji. Zmieniał się skład zawodowy zajmujący się dziennikarstwem, pisarzy, literaci i uczeni pochodzili głównie z mieszczaństwa, lub z zdeklasowanej szlachty po powstaniu listopadowym?. Byli to absolwenci najczęściej, chwytali się zawodów z piórem.

(moja wersja notatek:

1848 r. wypłynął imponująco na prasę. Zwiększyła się ilość informacji, pojedynczy człowiek

nie nadążał w ich przyswajaniu. W prasie pojawiły się korespondencje, informacje z prasy

prowincjonalnej. Prasa zaczyna korzystać z zagranicznych agencji informacyjnych.

Pojawiły się systematyczne działy, rubryki. Powiększono format, unowocześniono kolportaż.

Rozpoczęto akcję specjalizacji prasy. Po 1848 r. powstała prasa dla ludu, zwłaszcza dla

chłopów, tłumaczyła ona im zachodzące zmiany, kształciła ich ideowo, by zrozumieli, że

także są Polakami. Priorytetem było dotarcie z określonymi poglądami do najniższych

warstw.

Stanisław Dobrzański organizował demonstracje uliczne we Lwowie, wystosował wraz innymi petycje do cesarza domagając się restauracji Polski w dawnych granicach wyjechał z delegacją z 40 członków by poprzeć żądania ulicy. Wszedł w skład Rady Narodowej (z Aleksandrem Fredrą), założył pismo „Rada Narodowa”, które przekształciło się szybko w Gazetę Narodową. Jako najbardziej niebezpieczny agitator na rzecz zjednoczenia Polski został wcielony do batalionów karnych.)

Wśród pism ukazujących się przez 9 miesięcy w 1848 roku, było też wiele efemeryd.

„Jutrzenka” (marzec 1848)

• wydawana w Krakowie przez te 9 miesięcy,

• założona przez Adama Potockiego, redagowana przez profesora Adama Wiszniewskiego, od marca 1848 roku, po kilku numerach przejął redakcję Aleksander Szukiewicz z Walerianem Kalinką.

• Pismo liberalno- demokratyczne objęło szerokie kręgi Krakowa i Lwowa, rozchodziło się po całej Galicji.

„Dziennik Narodowy”, później „Gazeta Narodowa” (kwiecień 1848)

• zyskała sympatię i popularność,

• red. Dobrzański. Dzięki jego talentom dziennikarskim pismo zyskało popularność wszystkich grup społ, sensacyjna o zabarwieniu lokalnym.

• Obliczona na czytelnika bardzo różnego i wszechstronnego, pełny patriotyzmu.

• Komunikatywność jako główny cel pisma i liberalno- demokratyczne poglądy powodowały, że wiodła prym w prasie galicyjskiej do roku 48.

• Bombardowanie Lwowa i stan oblężenia położyły jej kres. Będzie wznowiona w 63 roku.

Kolebką prasy konserwatywnej był Kraków. Z inicjatywy drobnej grupy do której należeli Paweł Popiel, Leon Rzewuski i główny inicjator gazety, Adam Potocki. Dzięki nim powstał dziennik polityczny „CZAS” 3 listopad 1848 roku.

„Czas” (3.11.1848)

• Paweł Popiel, Leon Rzewuski, Adam Potocki.

• Celem było zdobywanie opinii dla głuszonej ideologii zachowawczej. Organ bezstronny.

• Pierwszy numer nie odkrywał konserwatywnego charakteru, wyróżniał się sprawną organizacją redakcji,

• redaktorem był Lucjan Siemieński, poeta pisarz, zorganizował je jako nowoczesne przedsiębiorstwo prasowe, miał stały, opłacony personel, wysoki poziom dziennikarstwa.

• „Czas” był gazetą od początku znakomitą, zgromadziły się tu wybitne pióra. Miało charakter opiniotwórczy, czytany był w Krakowie, Lwowie, Poznaniu ale też w innych miastach, wysyłany do Czech, Austrii i Francji,

• duchowieństwo- przeznaczony dla przedstawicieli wolnych zawodów i ziemiaństwa.

• Z czasem stanie się potęgą dziennikarską, wokół redakcji skupi się silne stronnictwo zwane stańczykami.

• W okresie po wiośnie ludów kiedy wprowadzono szereg represji i kaucji, kontrola polityczna, czas zdobył w latach 49 – 60 czołowe miejsce w prasie polskiej.

• Dodzierał do wszystkich stolic europejskich, propaganda, cieszył się powodzeniem wśród kół emigracji .

• W latach 50 dodatek literacki do Czasu, który stanowił jakby samodzielną gazetę o charakterze literackim z czasem dystansującym pismo. Osiągnął nakład 2 tys egzemplarzy, objął inne zabory swoim zasięgiem (dodatek). Redakcja nie zabiegała o wielkość nakładu bo Czas miał zabezpieczony od strony materialnej, przynosił spore dochody, zwłaszcza w okresie II RP.

• Dochody pochodziły z nekrologów. Czas jako gazeta konserwatywna rzucił hasło 15 grudnia 1860 roku autonomii dla Galicji, co poparły wszystkie ugrupowania. Integrowało to hasło całą Polskę. Autonomia to rok 1867. Sukcesywnie drążono problem tej autonomii. Wielkie zasługi ma redakcja Czasu. Z pismem było związanych cała masa wybitnych ludzi tej epoki. Stałymi korespondentami i incydentalna przeminęła się czołówka intelektualna dziennikarska, literacka Krakowa, Lwowa i nie tylko.

Czasopisma literackie:

• Dziennik Literacki- Lwów. Także Kraków to kultura i literatura, obok gazet codziennych powstają znakomite tygodniki czy inne o charakterze literackim. Znajdujemy też w tych literackich tych samych ludzi, tę samą czołówkę wybitnych dziennikarzy, literatów, profesorów uniwersytetów, znajdujemy nazwiska historyków literatury, pisarzy, poetów. Lwów, to także ośrodek powstawania czasopism o charakterze naukowym. Niektóre wychodzą do dzisiaj.

• Gazeta Narodowa, którą wznowi Jan Stanisław Dobrzański, 15 października 1862 roku, pod redakcją Dobrzańskiego będzie właściwie gazetą cieszącą się powodzeniem, w dalszym ciągu najpopularniejszy dziennik Lwowski.

• Od stycznia 1865 roku z inicjatywy Adama Sapiechy, dziennik „Głos” jako konkurencja Czasu, redagowany przez Zygmunta Kaczkowskiego. Czasopismo o podobnych charakterze to „Hasło”, redagowany przy pomocy Kraszewskiego, Szajnochy, Szujskiego.

W Krakowie największy wpływ posiada Czas, konserwatyści Stanisław Tarnowski → polityka hotelu Lambert (Adam Czartoryski). Czas wrócił realizując swoją polityczną wizję, pisma konserwatywnego.

ERA AUTONOMII

„Czas” rzucił hasło w 1860 roku tej autonomii, po 7 latach zrealizowana i wcielona w czyn.

Geneza: nie sympatie zaborców dyktowały takie rozwiązanie, ale historyczna sytuacja, bowiem w przeciwieństwie do dwóch poprzednich zaborców, Austria była tym państwem, które uległo osłabieniu w wyniku dwóch przegranych wojen w 59 roku z Francją i z Prusami. Tendencje separatystyczne, rządzący musieli w obawie przed rozpadem pójść na pewne ustępstwa,. Wojna prusko- austriacka, klęska pod Sadową w 66 roku zakończyła proces tworzenia się autonomii Augenor Gołuchowski. Po tej klęsce państwo utraciło charakter niemiecki, mocarstwa walczącego o hegemonię w Europie środkowej. Stało się zlepkiem kilkunastu królestw - > przymus o charakterze policyjno- wojskowym.

Gołuchowski zostaje namiestnikiem Galicji.

Liberalne ustawodawstwo pozwoli społeczeństwu na rozszerzanie legalnej działalności politycznej.

Powstały w Krakowie w 1873 (72) r. → Akademia Umiejętności, spolszczono uniwersytety, przywrócono politechnikę lwowską itp.

Nowoczesna prasa polska, która narodziła się w 48 roku, spowodowała ożywienie. W erę autonomiczną wkroczyły dalsze powstające gazety, funkcjonowała GAZETA LWOWSKA, GAZETA NARODOWA, która odzyskaniu autonomii rozwijać będzie się znakomicie.

Okres autonomii stworzył warunki do powstania polskich stowarzyszeń

kulturalnych, naukowych itp., które w większości istnieją do dziś

TOWARZYSTWO NAUKOWO- LITERACKIE, MACIERZ POLSKA, TOWARZYSTWKO

HISTORYCZNE publikujące KWARTALNIK HISTORYCZNY, TOWARZYSTWO MIŁOŚNIKÓW PRZESZŁOŚCI LWOWA.

Partie polityczne będą mieć swoje gazety propagujące swoje poglądy polityczne, które będą lansować. Ostatnie lata przyniosą założone nowych dzienników, kuriera lwowskiego, przeglądu politycznego- społecznego, nastąpi ożywienie dziennikarskie w ostatnich 10- leciach, co było rezultatem ulg, bo w 90 roku zniesiono obowiązek wnoszenia kaucji, przestał obowiązywał podatek stemplowy, masowy rozwój partii politycznych, które chciały mieć swoje dzienniki, rozwój partii socjalistycznych, partii psów, ruchu robotniczego, powstaje też system prasowy tych partii politycznych.

Prasa codzienna w Galicji była w tych warunkach integrowała.

________________________________________________________________________________

Wykład

19.04.2010

ZABÓR PRUSKI

- Wielkie Księstwo Poznańskie powstało w wyniku Kongresu Wiedeńskiego

- Warunki dla rozwoju polskości były tu najlepsze. Pruski system prawny zabraniał złego

traktowania

- prawo było przestrzegane, można było z władzą dyskutować

- klimat społ-pol do 1830 sprzyjał rozwojowi kultury i czasopiśmiennictwa. Obowiązywał

wtedy relatywnie łagodny kurs antypolski

- ziemiaństwo mogłoby finansować czasopisma. Cenzura nie utrudniała dziennikarstwa, brak

jednak było skupiska dziennikarskiego.

- Poznaniacy walczyli o uniwersytet, władze jednak nie chciały się na niego zgodzić

- warstwy nie były stęsknione za słowem drukowanym, chłopi nie byli przygotowani do jego

odbioru

- polityka i czasopiśmiennictwo nie interesowały wielu

- niemal do końca okresu ukazywała się tylko Gazeta Wielkiego Księstwa

Poznańskiego(1815-65) + jej niemiecka wersja

- od 1830 – gazety wychodziły codziennie

- gazeta miała walory informacyjne, długi żywot zawdzięczała protekcji władz. Była to gazeta

pruska w j. polskim

- red J.S. Rabski

- redaktorzy nie mieli wpływu na kształt ideowy dziennika

- dopiero red. J. Rymarkiewicz i N. Kamiński zmienili sytuację in plus. Ostatni redaktro

zwiększył ilość informacji, zwłaszcza kulturalnych.

PRASA POLSKA W WIELKIM KSIĘSTWIE POZNAŃSKIM

Marceli Motty:„Wiatry berlińskie w owych początkach wiały dość spokojnie”

- cenzura pruska była stosunkowo najłagodniejsza

- liczne i zamożne ziemiaństwo mogłoby zapewnić podstawę finansową kilku gazet inf.

Przyczyny nieskorzystania z możliwosci:

- brak skupiska umysłowego(uniwersytetu)

- wątły nurt życia intelektualnego

- brak chęci kontaktu ze słowem drukowanym

„Gazeta Wielkiego Księstwa Niemieckiego” (1815-1865)

• wydawca Fryderyk Filip Rosemstiel,

• nakład 1800 egzemplarzy, duża wartość informacyjna,

• swój długi żywot zawdzięczała protekcji władz.

• red. Stefan Rabski, August Warnowski, nie posiadał jednak szczególnych talentów dziennikarskich, przez co jego pismo pozbawione było śmielszych akcentów politycznych itp.

„Mrówka Poznańska” (styczeń 1821)

• pod redakcją nauczyciela gimnazjalnego- J.Królikowski,

• czasopismo o charakterze literackim. wiele miejsca zajęła troska o czystość języka.

• Pismo miało zapobiegać zepsuciu j. polskiego.

• Akcent na wzbogacanie i pielęgnowanie języka polskiego, tego „świętego pomnika dawnego Polaków”.

• „Pismo miało przykładać się do kształcenia, zapobiegać zepsuciu ojczystego języka, którego w prowincji wielkopolskiej znaczne zagraża skażenie.”

Od lipca 1822 roku „Pismo Poznańskie miesięczne coś tam” - iście barokowa nazwa nadana przez Królikowskiego. Pod koniec sierpnia 1822 roku ten miesięcznik upadł. Marceli Motty uważa to pismo za coś świetnego i wspaniałego.

Antoni Simon podjął się wydawania „Dziennika poznańskiego”, pismo poświęcone literaturze i sztuce.

„Weteran Poznański” (styczeń 1825 – styczeń 1826)

• Wincenty Turski,

• zachowanie czystości języka, utrzymanie łączności ze współczesną literaturą, zakres tematyczny publikacji był szeroki, od historii literatury, poezji po ogrodnictwo, wychowanie (nie plewiony ogród, nie czynił pisma czymś szczególnym, ale nic poza tym).

• Udało się utrzymać to pismo przez cały rok.

Na tym zakończyły się publikacji początków prasy.

Okres świetności 1838-1846 (Złoty Okres Kultury Polskiej w Wielkopolsce), kształtowały się nastroje patriotyczne, wzrosło zapotrzebowanie na prasę jako środek aktywizacji społeczeństwa. Mimo dominującej roli ziemiaństwa, uaktywniły się inne warstwy społeczne.

Zwiastunem ożywienia była gazeta:

„Przyjaciel Ludu” , (1844-1849)

• tygodnik,

• pierwszy w Wlkp, tygodnik ilustrowany,

• pod redakcją Jana Poplińskiego, Józefa Łukaszewicza, księdza Jana Tyca.

• Wychodził w Lesznie, próba reaktywowania tego tygodnika w Lesznie jakoś nie wyszło.

• Skupiło się wokół niego grono autorów poznańskich: ksiądz Antoni Prusinowski, Hipolit Cegielski, Józef Ignacy Kraszewski. „pismo polityce i religijnym sporom zupełnie obce”

• Najprawdopodobniej finansowany był przez Antoniego Pawła Sułkowski z Rydzyna i Edwarda Raczyńskiego.

• Na uwagę zasługuje koncepcja wychowawcza „szkoły elementarne mają także kształcić na ludzi religijno-moralnych dobrych, wychowanie na ludzi religijnych będzie głównym celem”.

„Tygodnik Literacki” (1838 rok)

• pismo na owe czasy znakomite, jak pisze Motty,

• założyciele: J Łukaszewicz, A. Popliński, Antoni Wojkowski(muzyk) jego żona księżycowa to Julia Molińska Wojkowska. Pisali: Słowacki, Lelewel, Krasiński, Kraszewski.

• Pismo poświęcone sztuce, literaturze, początkowo było to pismo konserwatywne później liberalno-demokratyczne. Partnerka – Żona księżycowa ;)

„Rok” (od 1846)

• Libert, Imoraczewski.

• Reprezentowało wysoki poziom publicystyczne, bowiem na łamach tego miesięcznika

• Karol Libert (uczony, filozof) - „Głośna rozprawa o miłości i ojczyźnie”, „O odwadze cywilnej”

• „Rok pod względem oświaty, przemysłu i wypadków Czasowych”

„Dziennik Domowy”

• Edward Dembowski, Moraczewski. Napoleon Kamieński wspópracował z rokiem.

• Przeznaczył dla kobiet niewielki nakład 750 egzemplarzy.

„Orędownik naukowy” (1840-1846)

• tygodnik

• pod redakcją Antoniego Poplińskiego, Łukaszewicza,

• wspierany finansowo przez Sułkowskiego i Raczyńskiego.

• Tematyka filozoficzna, społeczna, polityczna.

• Pisali uczeni spoza Wlkp: Bronisław Tentowski.

„Przegląd Poznański” (1840-1845 )

• Finansowany przez zamożnych ziemian: Czartoryskich, Moraczewskich.

• Redagowany pod hasłem „Bóg i Ojczyzna”.

• Pod redakcją Jana Koźmiana.

• Zgromadził wokół siebie: Bogdan Zalewski, Zygmunt Kraszewski, Cyprian Kamil Norwid, Grabowski, Wincenty Pol, T. Lenartowicz.

• Rola czasopisma wzrosła po Wiośnie Ludów. Krytyka literacka i naukowa, zawsze na wysokim poziomie, choć ideologicznie jednostronna.

„Gazeta Polska” (1849-1850)

• drukowana przez Walentego Stefańskiego (rewolucjonista, działacz polityczny),

• nakład 1500 egzemplarzy,

• pod redakcją H.Cegielskiego i Marcelego Mottego.

• Współpraca ksiądz Aleksy Prusińowski, Berwiński. Duży wkład miał Cegielski w to czasopismo.

________________________________________________________________________________

Atmosfera polityczna Wiosny Ludów przyniosła różne zjawiska dotyczące prasy dla ludu.

Wiosna ludów przyniosła szereg zdobyczy dla prasy, które pozwoliły jej w pewnym zakresie na modernizację. Ten okres nie trwał długo, około 10 miesięcy. Wystarczał, żeby mogła modernizacji dokonać, stanowiła preludium w następnym czasie do pełnej modernizacji w wieku XIX. Atmosfera polityczna wiosny ludów przyniosła interesujące zjawiska w zakresie tzw. prasy dla ludu. -> bardzo ważny problem dla klas posiadających, oddziaływujących na społeczeństwo jako, że ta warstwa była zaniedbana, nieoświecona kulturalnie, politycznie, stąd oświata dla ludu była tym elementem w polityce tych klas rządących, wiadących bardzo ważnym problemem. Zwłaszcza, że te echa rzezi galicyjskiej brzmiały w uszach tej części społeczeństwa odpowiedzialnej za prowadzenie narodu. Celem była walka. Różne jej formy podejmowano w okresie zaborów.

Prasa dla ludu, oświecenie go, włączenie jej do narodu, uświadomienie jej, że jest ważną częścią narodu, że winna się identyfikować z polskim narodem to były ważne problemu, bo ta warstwa stanowiła sporą część narodu. Działaczom reprezentującym interesy ziemiaństwa chodziło o rozładowania brzemia socjalnego, silne były też wrażenia, arystokracja pamiętała 46 rok -> rzeź galicyjską. Stąd chodziło o emancypacje polit- społ, wychowanie moralne, oświatę dla tej części społ.

"Wielkopolanin" (od 1848-

• nakładem Walentego Stefańskiego,

• 2 razy w tygodniu,

• pod redakcją ks. A. Prusińskiego [Prusinowski] (aktywny wpływ, trubuną była ambona w XIX wieku, do czasu II RP stanowiła taką formę komunikacji).

• Prasa dla ludu. Wtedy kiedy triumfował pozytywizm, to ten problem oświaty dla ludu wystąpił jako problem istotny.

• Prusinowski i inni księża, powoływali różnego rodzaju towarzystwa dla ludu, których zdaniem była organizacja oświaty za poziomie podstawowym. 1872 rok- towarzystwo szkoły ludowej, 1880- po likwidacji poprzedniego, towarzystwo czytelni ludowej TCL, do II wojny światowej. On zajął się organizacją bibliotek ludowych, oświatowych. Pod koniec epoki zaborów, niepełny procent stanowił analfabetyzm. Wielkopolanin propagował solidaryzm narodowy, wpsółdziałanie szlachty z ludem, wolność. Zawierał wspominki, gawędy, wierszyki patriotyczne, idealizował przeszłość szlachecką, uczylo historii z religijną interpretacją dziejów i życia społecznego.. Jego definicja narodowości długo utrzymała się w piśmiennictwie dla ludu. "naród to liga święta, ziemia kochana o język ojczysty, póki to troje mieć będzimy póty będziemy narodem polskim"

Prusinowski krytykował władze zaborcze, za co spadały na niego represje. W październiku 1849 roku redakcję przejął Stefański, założył on dwutygodnik WIARUS podobny do Wielkopolanina. Zyskały popularność, inicjatywa na polu oświaty ludowej.

Na fali wzrastającej reakcji w 1849 czerwcu zmieniono prawo prasowe, paragraf o ochronie majestatu dawał prokuraturze konfiskaty czasopism. Nowe przepisy ograniczały, groziły represjami redaktorom, dystrybutorom itd. wprowadzono obowiązek koncesji i kaucji (5 tys. talarów), która przepadała w razie przekroczenia prawa. Wolność prasy przestała istnieć, co doprowadziło do upadku wielu tytułów. Trwało to do końca 6 dziesięciolecia XIX wieku pod panowaniem pruskim ,stał się nim 1859 → w prasie polskiej przełomowy, powstawanie i długoletnie istnienie dzienników politycznych, periodyków, początek i rozwój wielkopolskiej prasy prowincjonalnej. Proces rozwojowy prasy w II poł XIX stał się kategorią obiektywną. Zespalał się z całokształtem życia społecznego bardziej niż wcześniej. Społeczeństwo bardziej dojrzało do odczuwania potrzeby dobrej prasy, informacji o życiu politycznym, społecznym. Wyodrębniły się gazety informacyjno- polityczne, codziennie lub kilka razy w tygodniu, oświatowe, społ- kulturowe, fachowe.

Nowe przepisy bardzo ograniczały, groziły przepisami wszystkim. Wprowadzono nakaz posiadania koncesji i kaucji 5 000$, która groziła w ramach przekroczenia prawa.

1859 – paragraf o ochronie majestatu dał prokuraturze prawo do konfiskaty czasopism

- wolność prasy praktycznie przestała istnieć.

1859 – początek nowego okresu.

„Dziennik poznański” (1859-1939)

• przetrwał równo 80 lat, do końca zaborów, przez okres międzywojenny, zlikwidowany przez Niemców, we wrześniu w 1839.

• Liberalny, patriotyczny, reprezentujący czytelników i twórców.

• Charakter postępowy, skupił się wokół tego dziennika przedstawiciele najwybitniejsi ziemiaństwa, zasłużeni działacze, którzy w kierunku liberalnym prowadzić będą dziennik i życie polityczne. Trudno przecenić jego znaczenie.

• Założyciele: Cegielski, Feliks Bętkowski, Gustaw Potworowski, Anastazy Nadoński, redaktorzy wybitni nauki kultury: Ludwik Jagielski, Teodor Żychliński (autor złotej księgi szlachty polskiej), Mieczysław Waligórski, zaprzyjaźniony z Kraszewskim, z którego inicjatywy chciał wybrać Poznań na swój dłuższy pobyt), Władysław Kosiński, Franciszek Dobrowolski.

• Dziennik był pismem wyrażającym poglądy liberalnej grupy ziemian, inteligencji, bronił praw narodowych, walczył z germanizacją, idee pracy organicznej, wolność polityczna, religijna, równouprawnienie klas społecznych.

• Zawierał kompromisy z przeciwnikami ideowymi, co było dyktowane procesami zachowawczymi. Pismo przeżywało okres świetności.

• Przyjaźń Kraszewskiego z Dobrowolskim. Uczestnik powstania, w momentach zagrożenia szukał porozumienia ze wszystkimi grupami społecznymi, najwyższa wartość to dobro narodu.

• Dobrowolski wywalczył prawo uczestniczenia w naradach, imprezach dla dziennikarzy. Mają prawo wglądu w sprawy polityczne, społeczne.

• Objął redakcję w 1871 roku. Pisał, że „nie możemy tracić świadomości naszego stanowiska w Europie, ani pamięci przeszłości, słowem tego co nazywamy polityką polską, nic pominąć nie wolno, ze wszystkiego korzystać należy.” Poglądy nowoczesne, racjonalne. Było to jego credo polityczno- moralne, został wierny mimo pewnym kompromisów dla utrzymania spójni narodowej. Wybitny dziennikarz i spiritus movens dla życia politycznego.

„ORĘDOWNIK” (1871-1939)

• Kolejne tytuły dopiero po kilku latach od dziennika poznańskiego. Z inicjatywą wystąpił młody publicysta Roman Szymański, który w 1871 roku założył ORĘDOWNIKA.

• Pismo miało zwrócić uwagę społeczeństwa na nową siłę polityczną, jaką było mieszczaństwo. Nie tylko był redaktorem, ale właścicielem.

• Trybuna w walce o emancypację, podkreślając rolę w rozwoju narodowym. W imieniu mieszczaństwa, ażeby przemawiać miał.

• Stawał w obronie wiary i narodowości, miało duże znaczenie w okresie kulturkampfu (walka z [polską] kulturą), kiedy rozpętała się nagonka na naszą kulturę i religię. Starał się budzić aktywność polityczną, gospodarczą, akcentował rolę konkurencji ekonomicznej między polakami a Niemcami, rzucił hasło „swój do swego, nie kupuj u Niemca, kupuj u polaka”. Konfrontacja z zaborcą musi przebiegać na linii gospodarczej, bowiem jak dotąd zaborcy środkami ekonomicznymi „wysadzają nas w powietrze”.

• W dalszym okresie korzystano także w zakresie ekonomii z tych osiągnięć, które były udziałem kultury rolnej niemieckiej. Nie do końca zatem wszystko, co niemieckie jest złe, ale także dostrzegano, że to co dobre, to co można z tamtej kultury rolnej przeflancować na nasz ród, trzeba korzystać.

• Pismo wychodziło do 1939 roku, 3 razy w tygodniu, potem codziennie,

• w nakładzie do 1000 egzemplarzy, później do 10 000.

• Swoją działalnością Roman Szymański przygotował grunt dla ruchu narodowo- demokratycznego, dla przyszłej narodowej demokracji.

„Kurier poznański” (1872- 1906)

• nakład 1000 egzemplarzy,

• miał stanowić przeciwwagę dla liberalnego dziennika.

• Był organem obozu konserwatywno- klerykalnego,

• zabiegał o zachowanie hegemonii ziemiaństwa, i duchowieństwa. Zabiegał o chrześcijański spokój. „walczył o chrześcijański spokój wśród warstw niższych”.

• Zalecał obronę narodowości poprzez pracę organiczną, najwcześniej były one podejmowane na gruncie wielkopolskim, poznańskim.

Cechą charakterystyczną w okresie wzrostu ucisku germanizacyjnego było w Wielkopolsce ścisłe przestrzeganie prawa z dwóch stron, tutaj zaborcy Prusacy, później Niemcy. W przeciwieństwie do zaboru rosyjskiego. Ze strony społeczeństwa starało się przestrzegać prawa by nie stwarzać administracji zaborczej pretekstu do prześladowań.

Do połowy XIX wieku, Kazimierz Pufke- ostatni redaktor Kuriera. Wiodącą grupą społeczną, która wytyczała szlaki narodowi to arystokracja, ziemiaństwo, duchowieństwo. Te grupy widziały potrzebę walki w obronie polskiego interesu. W II połowie, na początku XX wieku ta płaszczyzna się poszerzyła i objęła wszystkie warstwy społeczne. Także tę część która stanowiła obszar troski- lud. Całe społeczeństwo posiadało świadomość narodową, tożsamość, identyfikowało się z tym narodem. Przykładem jest powstanie Wielkopolskie, w którym wzięło udział niemal całe społeczeństwo.

Poznań pełnił wtedy rolę centrum intelektualnego, promieniował na całą Wielkopolskę, a także wywierał wpływ na inne części zaborcze Polski. Zwracały się na Poznań oczy całej ojczyzny Prus, z którego wychodziły impulsy do pracy organicznej, której zadaniem było regenerowanie polskości. Tu miały siedziby instytucje polskie i niemieckie, tu odbywały się narady i kongresy, zwłaszcza w bazarze, który stanowił centrum polskości, zjazdy polityczne, narodowe, szczególne uroczystości, goszczono tu wybitnych przedstawicieli z innych części, uroczystość powitalna Kraszewskiemu. Roli ekonomicznej i kulturotwórczej byli świadomi przedstawiciele obu głównych narodowości- polskiej i niemieckiej i usiłującej rozwijać jej kosztem ekspansję ekonomiczną, pod protekcją władzy państwowej. Przesiedlano urzędników do Poznania, żeby uczynić nie tylko centrum polskości ale i administracji niemieckiej.

II RP

Wybuchła radość, nadzieja związana z odzyskaniem niepodległości. Spełniły się marzenia

kilku pokoleń. Im większy był entuzjazm, tym trudniejsze zderzenie z rzeczywistością.

W kulturze nastąpiła zmiana punktu widzenia i systemów wartości. Literatura czuję się już

zwolniona z funkcji społecznej, „Zrzucam płaszcz Konrada” – pisze Słonimski.

Prasa:

• wyzwoliła się spod nacisków antypolskich

• musiała się dostosować do systemu państwa(wielość partii)

Większość pism informacyjnych deklarowała apolityczność, co nie znaczy, że taką postawę

rzeczywiście zajmowała.- w ciągu 20 lat II RP zaszło wiele zmian, które wpłynęły na prasę

a) do 1926 – model parlamentarno-gabinetowy + system wielopartyjny

b) 1926-39 tworzenie rządów autorytarnych

- wytworzył się względnie stabilny obóz rządowy – sanacja

- do 1926 wszytskie siły polityczne były za wolnością prasy. Istniało wtedy ogromne

zapotrzebowanie na informację.

- po 1926 o polityce wydawniczej decydowała ekipa rządząca, często miało to pozaprawny

charakter(naciski, wymuszenia, konfiskaty)

- ofiarami bojówek byli m.in. Dołęga-Mostowicz, St. Cywiński

- zaostrzono cenzurę, wielu publicystów wyemigrowało, ludność ubożała

-1918 – około 400 czasopism, 150 o charakterze politycznym – inform.

-1919 – 1100 czasopism

- najszybciej wzrastała ilość prasy polit- inform

- endecja w krótkim czasie skurczyła system prasowy

- generalnie prasa odzwierciedlała podziały polityczne. Najliczniejszą grupę stanowiły pisma

partii i prasa inform.

Poznań pełnił funkcję centrum informacyjnego.

„Przegląd Wielkopolski” (1867-1869)

• kwartalnik pod redakcją Emila Kierskiego,

• w programowym artykule „orężem naszym w tej chwili nie jest miecz i żelazo ale raczej księga, pług, rola i zagon i warsztat.”

• Pielęgnowanie przeszłości narodowej, kultura, historia → hasła. Ten tekst 29 maja 1867 roku. Autor nawiązywał do świeżej wizyty w Wielkopolsce Kraszewskiego, który przebywał na wygnaniu.

• „Czasopismom pozostawiono ważne stanowisko, żeby podtrzymywały siły, zasilały nowy życiem, jako pochodnie i przewodnie światło, aby rozjaśniały drogę.” „Nasz duch nie może zwątleć, zobojętnieć, zapaliliśmy czasopisarską pochodnię”.

• Program Kierskiego będzie credo dla całej prasy. W gazecie też informacje literackie, naukowe, artystyczne ze wszystkich zaborów i za granicy. Ambitny program w zetknięciu z rzeczywistością miał poważne problemu. Zdaniem Kraszewskiego, który znad Iławy obserwował co dzieje się w kraju, pismo to, mimo kilkuletniej egzystencji pisał o niej w III tomach „Rachunków”. Pisał, że przegląd wielkopolski urzędownie żyć nie przestał, ale jego egzystencja jest pośrednia między życiem a śmiercią.
  
  

Trzy liberalne pisma w Wielkim Księstwie: Sobótka, Tygodnik Wielkopolski, Ognisko.

Sobótka:

• Mieczysław Laigeber, przypominał Leszczyńskiego „Przyjaciela Ludu”,

• docierała do wszystkich zaborów,

• 4 tysiące,

• tematyka historyczna, życiorysy świętych,

• Bełza, Asnyk, Kraszewski.

• temat do mitologii narodowej, „ma za zadanie przyciągnąć wszystkich do pracy narodowej, żeby ogień życia nie zgasł, mimo że żyjemy w obcym organizmie, który chce nas pochłonąć. Nie dajmy się!”

WARTA:

• inne propozycje ideowe niż powyższe,

• tygodnik poświęcony rozrywce i wychowaniu, program katolicki narażające się władzom pruskim.

• W kulturkampf narodowo- katolicki, narażając się władzą pruskim.

• Dostrzegała konieczność odroczenia poprzez katolicyzm i konsolidacje wszystkich sił polskich, w obronie wiary i narodowości.

• Dewizą było motto „Czy chcecie, czy nie chcecie czym Bóg chciał tym będziecie”

Wielkopolanin:

• początkowo wydawcą był Józef Chociszewski. Nawiązywał do tego innego Wielkopolanina (patrz wcześniej),

• żebrał zamożnych na wydawanie czasopisma, pisał książki dla młodzieży, przesiedział w więzieniach ok 5,5 roku – tak wyliczała Kosmata.

„Przewodnik Katolicki”

• nakład 200 000 tysięcy,

• powstał z inicjatywy arcybiskupa Floriana Stablewskiego,

• wydawca ks. Józef Kłos, wydał „Wspomnienia” dzięki którym Kosmata napisała kilka artykułów na temat tego czasopisma. Kłos – utalentowany organizator, publicysta. Wychodził do drugiej wojny.

• Teraz wychodzi w nakładzie nie wiadomo, ale na ten temat Kosmata pisała (BUUUCH w biurko! A coooo!).

• Wywierał duży wpływ na kształtowanie się światopoglądu

• nakład w 1914 roku 60 tys. egzemplarzy.

• Wychodził do II wojny i teraz nadal wychodzi, w mniejszym nakładzie (ok. 5 tys.). Materiały o treściach religijnych, społecznych, zwalczał ruchy szkodliwe, propagował solidaryzm, kształtowanie się światopoglądu niższych warstw.

„Przegląd poznański” (189(8)4-1896)

• Założony przez działaczy inteligenckich.

• Twórcy pisma pragnęli wyzwolić się z idealizmu i wpuszczać prąd nowoczesnych, europejskich pojęć do zatęchłej Polski chyba.

• Zamierzał przyczynić się do przebudowy życia społecznego.

• Redakcja Władysław Rabski- postępowość, wysoki poziom intelektualny, w opozycji do Kuriera i Dziennika poznańskiego.

• burzył spokój prowincji, chciał przyczynić się do przebudowy życia publicznego na zasadach demokratycznych.

• Współpracowali: Chmielowski, Krzywicki, itd. Nie przyjął się

„Kurier Poznański” (1906)

• ukazywał się pod redakcją Sejdy i Marchlewskiego.

• dla inteligencji, dziennik, później o charakterze endeckim. Jest to też okres kiedy rodzą się pisma lokalne. Prasa polska w poznańskim działała w warunkach określonych przez prawo. Zakres praw się poszerzał, zwłaszcza wybuch powstania listopadowego i wiosna ludów.

Okres w którym rodzą się pisma lokalne. Gazeta Ostrowska itd. Pojawia się rozwój prasy prowincjonalnej. Praca polska w poznańskim funkcjonowała w warunkach określonych przez prawo i politykę pruską.

Głównym celem prasy była obrona bytu, tożsamości narodowej, prasa zastępowała instytucje, spełniała funkcję uniwersytetu czy trybuny. Prasie zawdzięcza Biblioteka Raczyńskich pozostawienie jej w macierzystym Poznaniu. Prasa kształtowała świadomość narodową i kulturową, organizowała opór przeciw niszczeniu polskości. Integracyjna rola, udział w procesie kształtowania się narodu polskiego zasługuje na szczególne podkreślenie.

________________________________________________________________________________

Przez 123 lata byliśmy pozbawieni niepodległości.

W wyniku aktywności kolejnych pokoleń, ale także w wyniku sytuacji w Europie odzyskaliśmy niepodległość. Wybuch radości i ogromnego entuzjazmu. Podobne uczucia miało społeczeństwo po 89 roku. Ziściły się marzenia kilku pokoleń, które pracowały w tym kierunku. Także nadzieja, bowiem spodziewano się, że upragnione własne państwo stworzy szanse zaspokojenia aspiracji wszystkich ludzi. „Urodzony w niewoli, okuty w powiciu” → Mickiewicz, 1918 roku, każdy Polak przyjąłby odzyskanie niepodległości z entuzjazmem.

Niepodległa Polska stała się realna. Ta niepodległość jako samoistna wartość równa się będzie otwarciem bram do raju społecznej sprawiedliwości. Marzenia Żeromskiego były znamienne o nowym świecie, gdzie ludzie „umorusani, czarni od potu, zasiądą do rady o losie świata”, gdzie robotnicy zasiadają do decydowania o państwie. Im większe marzenia, tym większe zderzenie z rzeczywistością: składały się na nie bezrobocie, inflacja, nędza. Największe oskarżenie tej rzeczywistości stało się „Przedwiośnie” Żeromskiego → teoria szklanych domów. „Jedni mają tyle jadła, że uczynili zeń obrządek, inni cierpią niedostatek”.

Cała literatura jest krytyką, oskarżeniem, przed kulturą narodową, nowej rzeczywistości stoją nowe zadania, następują zmiany punktu widzenia, systemu wartości. Wcześniej dominowały cele patriotyczne po romantyzmie, ideały służby narodowej, postaci kreowanych bohaterów „Kordian”, „Wallenrod”, walka narodowo- wyzwoleńcza. Teraz literatura czuje się zwolniona z dotychczasowej roli, z funkcji społecznej.
Słonimski, przedstawiciel tego pokolenia „Ojczyzna moja wolna, zrzucam więc płaszcz Konrada”. Uważa, że w tej chwili już nie ma powodu dla którego ma angażować swoje pióro.

To pokolenie nie chce już swojego talentu angażować w dawną romantyczną walkę, nie chce by ich literatura była zaangażowana. Chcą cieszyć się wolną Polską, opisywać rzeczywistość i piękno które ich otacza. To pragnienie zerwania z przeszłością, tradycją romantyczną pozostało retorycznym gestem. Dla rozwoju prasy odzyskanie niepodległości decydował fakt o dużym znaczeniu, dzięki powstaniu jednolitego obszaru państwowego.. Nie tylko wyzwoliła się spod nacisku antypolskich praktyk mocarstw zaborczych ale mogła stworzyć system prasowy (policentryczny) odpowiedni dla systemu politycznemu. Wyzwoliła się spod nacisków antypolskich, musiała się dostosować do systemu państwa (wielość partii). Większość pism informacyjnym deklarowała apolityczność, co nie znaczyło o braku stanowiska.

W ciągu 20 lat istnienia II RP w życiu wewnętrznych zaszło wiele zmian, które przekształciły strukturę polityczną, wpłynęły na oblicze prasy polskiej. Możemy wydzielić w tym ce(n)zury:

a) 1918- 26. 1926 przewrót majowy dokonany przez Piłsudskiego, który zaważył poważnie na prasie. Stosunkowo warunki dla rozwoju prasy mieliśmy dobre. Parlamentarno- gabinetowy model rządu, oraz system wielopartyjny (nie byłoby partii, która by dominowała) spowodował, że wszystkie siły polityczne były zainteresowane rozwojem prasy i utrzymaniem tego stanu, bowiem były świadome, że ograniczenia mogą wrócić rykoszetem, (w tych którzy tych graniczeń by się nie spodziewali). W sferze politycznej istniało zapotrzebowanie na informacje, jako że był to czas kształtowania się granic państwa był wynikiem różnych procesów m.in. powstanie Wielkopolskie. Na czele Piłsudski, na sercu leżały mu bardziej sprawy wschodniej część RP (Wilna). Budowa nowego ustroju. Nowe zapotrzebowanie na informacje. Szczególnych ograniczeń nie dała.

b) 1926- 1939. O polityce wydawniczej decydowały obok przepisów także działania ekipy rządzącej, często o charakterze pozaprawnym, metody jak wymuszanie, szantaż, przekupstwo, stosowanie rozległych praktyk reglamentacyjnych mających na celu ograniczenie działalności prasowej, stronnictw politycznych pozostających w opozycji w stosunku do obozu piłsudczykowskiego. Zwłaszcza opozycja, prasa opozycyjna miała ogromne trudności: konfiskaty, grzywny, kontrole finansowe, stosowanie czy praktyki kredytowe banków, brutalne wyczyny oficerów, których ofiarami były Tadeusz Dołęga- Mostowicz „Kariera Nikodema Dyzmy”. Sportretował on elity rządzące w II RP. Także Adolf Nowaczyński, został pozbawiony oka w wyniku pobicia, czy docent Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie Stanisław Cywyński, pobity za rzekome obrażenie nieżyjącego Piłsudskiego, Cat- Mackiewicz skazany w 39 roku i osadzony w Berezie kartuskiej. Dla prasy opozycyjnej nadeszły ciężkie czasy.

I wojna światowa naruszyła stan posiadania prasy polskie. Zubożenie ludności, zwłaszcza na terenach objętych walkami, trudności komunikacyjne, zaostrzona cenzura wojenna, emigracja publicystów, dewastacja przemysły spowodowały, że w listopadzie 1818 roku ukazywało się około 400 bądź 600 czasopism. Warunki polityczne większość miała charakter informacyjno- polityczny. Nowe warunku spowodowały, że liczba wydawnictw szybko wzrasta.

W ciągu 1919 roku ukazywało się około 1100 czasopism. Wzrost prasy politycznej i informacyjnej. Odpowiedź na zdemokratyzowane i ożywione życie kraju → porównać można do czasów po 90 roku. Z czasem te gazety upadały.

Cenzury:

• 1918-1926 – przewrót majowy dokonany przez Piłsudskiego, który zaważył poważnie także na prasie, warunki dla rozwoju prasy stosunkowo dobre, model parlamentarno – gabinetowy, nie było partii, która by dominowała. Partie nie były świadome, że jakiekolwiek ograniczenia mogłyby wrócić rykoszetem, w tych którzy tych ograniczeń by się nie spodziewali (?).

• 1926-1939 – o polityce wydawniczej obok przepisów także działania ekipy rządzącej, często o charakterze pozaprawnym, np. wymuszanie, szantaż, przekupstwo, stosowanie praktyk reglamentacyjnych mających na celu ograniczenie działalności prasowej. Prasa opozycyjna miała trudności – grzywne, konfiskaty, kontrole finansowe.

„Gazeta Wyborcza” 600 tys. nakładu, w tej chwili jest to poniżej.

Najliczniejszą grupę stanowiły partie polityczne oraz gazety informacyjne o charakterze politycznych. Większość partii dysponowała rozbudowanym systemem prasowym. Wśród partii i ugrupować prawicowych największym wpływem i najdłuższą tradycją cieszyło się stronnictwo narodowo- demokratyczne, związek ludowo- demokratyczny, endecja. Partia ta nie poddawała się kryzysom. ND po przewrocie majowym była opozycyjna wobec Piłsudskiego.

Centralnym organem związku był:

dziennik „Gazeta Warszawska” wznowiona po przerwie okupacyjnej 18 roku.

• Na czele stanął zespół wybitnych: Zygmunt Wasilewski, Niklewicz, to znani i cenieni wybitni publicyści.

• Dziennik skupiał grono doskonałych dziennikarzy prawicowych, współpracował z nim Marian Sejda, Władysław Grabski, Adolf Nowaczyński, Aleksander Świętochowski.

• Wychodziła 7 razy w tygodniu jako popołudniowa,

• pod względem technicznym prezentowała się skromnie, nie miała ilustracyjni, przeznaczona dla sfer politycznych, artykuły i komentarze zajmowały dużo miejsca.

Warszawska ND posiadała drugi dziennik

„Gazeta Poranna 2 grosze” - popularna dwugroszówka

• wydawcą i redaktorem naczelnym był Antoni Sadzewicz. W redakcji drugi garnitur .

• Była pismem o popularnym charakterze, rozpowszechniania wśród sympatyków ND.

• Agresywny ton komentarzy, niewybredne ataki na przeciwników i zacięty antysemityzm.

• Bezprzykładna kampania przeciwko Narutowiczowi, kiedy wybrano go na prezydenta. W oczach opinii byli jednymi z moralnych sprawców Narutowicza.

• W październiku 1925 roku połączono oba dzienniki „Gazeta Warszawska – Poranna”. Współpracował także z nią Jędrzej Giertych. Dziadek długiego Romana.

• Nakład 30 tysięcy.

Najsilniejszy ośrodek prasowy (ND) stanowił Poznań, stając się w ciągu kilku lat centrum finansowym i dyspozycyjnym dla wielu dzienników.

Założono koncern prasowy Drukarnia Polska.

• jego działalnością kierowali R. Pawłowski i R. Leitgeber

• Kurier Poznański – nakład 25-35 tys

• od 1925 ukazywał się 2x dziennie

• red Bolesław Marchlewski, Marian Sejda(od 1926 naczelny)

• publikowali: R. Dmowski, St. Stroński

• zamieszczał bogaty zestaw informacji, korespondencji; miał silną pozycję

• koncern wprowadził na rynek inne pisma, stanowił podstawę systemu prasowego.

• jego pozycja była silna do 1939 roku.

W Wielkopolsce i na Pomorzu wydawanych było nie mniej niż 7 dzienników endeckich, o 130 egzemplarzy w nakładzie jednorazowym. W Polsce w okresie poprzedzający zamach ND posiadała ponad 20 pism o rocznym nakładzie ponad 44 mln egzemplarzy, co stanowiło 20% nakładu wszystkich pism politycznych i czyniło z ND największego potentata wydawniczego.

W innych regionach ukazywały się także gazety ND, na przełomie lat 20 i 30. Dziennik kujawski, wileński, słowo polskie we Lwowie.

Rolę na prawicy odegrało stronnictwo chrześcijańsko- narodowe do którego należał dziennik „Rzeczpospolita”

• redaktorem był Stanisław Stroński, znany publicysta okresu wojennego, parlamentarzysta, znawca literatury francuskiej. 1920 r – założony, Ignacy Paderewski 60% akcji.

• Drukować Miało 100 tysięcy egzemplarzy.

• Ambicje były ogromne, rzeczywistość mniej optymistyczna.

• Paderewski w 1924 roku odsprzedał swoje udziały Korfantemu, działaczowi chadecji na Śląsku. RP piórem Strońskiego wsławiła się agresywnymi atakami na Narutowicza w 22 roku (wybór na prezydenta).

• To także moralni sprawcy mordu pierwszego prezydenta Polski.

• Pisali tej gazety czołowi publicyści. Wysoki poziom tekstom nadał Adolf Nowaczyński, gen. Dowbor- Muśnicki, Kornel Makuszyński, profesorowie Edward Taylor, historyk literatury Ignacy Chrzanowski, Drzymała- Siedlecki, Bogdan Winiawski.

• Pismo ukazywało się w 2 wydaniach, poranny i wieczorny.

• Wydania prowincjonalne w poznaniu, Krakowie, Poznaniu, Lwowie, Wilnie. Specyfiką działalności była jego decentralizacja.

Najpoważniejszy i najstarszy oddział konserwatystów krakowskich był „CZAS” powstały w 1848 roku. Redagowany w okresie międzywojennym przez Antoniego Baupreo, następca Rudolfa Stażewskiego ( jego postać przedstawiona była w „Weselu”). Najważniejszą rolę obok redaktora odgrywał Stanisław Estraicher- Uniwersytet Jagielloński, Tadeusz Sinko, Władysław Anczyc. Nakład nie przekraczał 10 tys egzemplarzy. Zyski przynosiły ogłoszenia i nekrologi.

Pismem konserwatystów wielkopolskich był „Dziennik Poznański”. Powstał w 1859 roku, miał inny charakter, był dobrze redagowany. Ewoluuje w II RP zbliżony teraz do konserwatystów, do ND.

Wybitne zdolności późniejszego redaktora Józefa Winiewicza, pozwoliły z czasem stać się jednym z najlepiej redagowanym dziennikiem „SŁOWO”. Wydawane przez konserwatystów wileńskich. Sławę zawdzięczało niepospolitemu temperamentowi politycznemu, jakości publicystów. Redaktorem naczelnym- Stanisław Mackiewicz- Cat. Pismo to najbardziej znane w całej Polsce było czytane. Powstało w 1922 roku, jego właścicielem była grupa działaczy konserwatywnych hrabia Marian Weplaten, Stanisław Wanichowicz, Albreht Radziwiłł, Marian Ściechowski, Jan Tyszkiewicz.

2 albo 3 tys. wydawnictwo ogólnopolskie, Marian Ściechowski, Czesław Jankowski, Ksawery Pruszyński, Teodor Bujnicki, patronowało słowo młodym literatom, dodatek do gazety „ŻAGARY” na początku lat 30. Współpracował Czesław Miłosz, Cuklawen, związane z Piłsudskim.

1926- 1930 lub do 1939 to lata tworzenia rządów autorytarnych, zamach dokonany przez Piłsudskiego stanowił zwrot o znaczeniu zasadniczym dla całej historii międzywojennego dwudziestolecia. Przejęcie władzy na drodze puczu, poparte były skomplikowane akcja propagandowa, istotne przeobrażenia, ale tez reorientacja polityczna odłamów społeczeństwa oraz wielu partii politycznych, zewnętrznym przejawem było wytworzenie się stabilnego obozu prorządowego: sanacyjny, bo pod hasłem sanacji, uzdrowienia, naprawy, sięgnął po władzę.

Początkowo ubiegał się o stworzenie własnej struktury formalnej, miał się stać na przełomie 1927/ 1928 BBWR → Bezpartyjny blok współpracy z rządem. Reorientacja nie dokonała się jednym aktem, wszystkie ruchy polityczne wyłoniły większe lub mniejszy opis działaczy. Przyjmuje się iż obok inklinacji ideologicznych poważną rolę w zgłaszaniu akcesu do obozu prorządowego odegrały względy koniunkturalne czy konformizm, który kazał stawać po stronie władzy.

Na rynku prasowym II RP z każdym rokiem coraz silniejszą pozycją zyskały wydawnictwa ogólnoinformacyjne, wspierające akcje propagandowe. Wydawcom prasy masowej zależało na pozyskaniu nowych czytelników, zwiększeniu nakładu , gdyż to oznaczało zwielokrotnienie zysku, rozrost zbudowanych koncernów prasowych, charakterystycznych dla II RP. Takie koncerny gdzie w jednym ręku skomasowane (zgrupowane) czasopism było charakterystyczne dla II RP, będzie ich sporo ND → wielkopolska. Najsilniejszy taki koncern ogólnoinformacyjnej prasy to koncern „Prasowy ilustrowanego kuriera codziennego”, które to pismo powstało na początku wieku XX w 1910 i który da podstawy dla największego koncernu prasowego w Krakowie, którym był pałac prasy stworzony przez Mariana Dąbrowskiego.

________________________________________________________________________________

1926-1939

Zamach dokonany przez Piłsudskiego miał ogromne znaczenie dla całego okresu międzywojennego, przejęcie władzy na drodze puczu były wspomagane przez propagandę, zapoczątkowało to przeobrażenia w strukturze władzy i reorientację polityczną wielu ośrodków politycznych. Stworzył się stabilny obóz rządowy – SANACJA (odnowa, naprawa), sięgnęła po władzę nieokreśloną ideologiczną. BBWR.

Przyjmuje się, że obok ideologii poważną rolę w zgłaszaniu akcesu do tego obozu ważną rolę odgrywał akces i konformizm

Na rynku prasowym II RP coraz silniejszą pozycją cieszyły się edycje ogólnoinformacyjne. Wydawcom prasy masowej zależało na pozyskanie nowych czytelników zwiększanie nakładów – zwiększanie zysków, zwiększanie koncernów prasowych. Z pierwszym koncernem prasowym mieliśmy do czynienia z początkiem XIX wieku mianowicie Hrabia Bruno Kiciński, który jako pierwszy podjął się założenia.

Koncern prasowy – skupienie w jednym ręku kilku czasopism pod jednym kierownictwem – różny charakter pism w zależności od potrzeb.

PAŁAC PRASY W KRAKOWIE

• Marian Dąbrowski – wybitny organizator i wydawca.

• Z „Ikac” (został nazwany „panną dla wszystkich”).

• Był własnością spółki wydawniczej „Kurier”. Udziały znajdowały się w rękach Dąbrowskiego a inna część rękach szwagra. (17-osobowy zespół złożony ze znakomitych dziennikarzy – Prószyński, Kurek).

• Świetny serwis prasowy mieli, Ikac stawał się coraz lepszym pismem.

• Nawet zatrudniono ponad 1000 osób,

• osiągały 100 000 egzemplarzy, ale nawet zdarzało się 200 000.

• Oddziały: Poznań, Wrocław, Bydgoszcz, Lublin, Wilno. Charakterystyczne dla Pałacu Prasy była duża liczba dodatków,

• w 1924 roku był dodatek „Kulturalno-Literacki”.

• Było to charakterystyczne dla prasy II RP. Poza kurierem pojawił się

• „Światowid” wydawca Jan Nankau, nakład 50-60 tysięcy.

• „Na szerokim świecie” wydawca Władysław Mróz, 60 tysięcy.

• „Wróble na dachu”

• Dąbrowski po przewrocie wybrał kurs prorządowy.

• Dochody przekraczały 8 mln złotych.

Drugi wielki koncern prasy:

WARSZAWSKI DOM PRASY

• założyciele Henryk Dudkiewicz i Antoni Lewandowski

• początki Czerwoniaków (prasa tego domu prasy) – nazwa przyjęła się nie z poglądów politycznych, ale zastosowania czerwonej farby winiet dla druku tejże prasy.

• Początki skromne, w 1922 roku powstało niewielkie pismo

• „Kurier informacyjny i telegraficzny” które w latach późniejszych ukazywało się pod innymi tytułami „Kurier Czerwony” uzupełniony „Ekspresem Porannym”.

• Styl reprezentacyjny, unikały głównych opcji ideologicznych, chodziło im o wyrobienie silnej pozycji na rynku i pozyskania największej liczby czytelników.

• Dzięki świetnej organizacji i pomysłowości, przedsiębiorczości wydawców pisma zaczęły wychodzić poza stolicę i zaczęły rywalizować z pismami Pałacu Prasy.

• W 1929 roku powstała „Popołudniówka dobry wieczór” połączona z Kurierem Czerwonym i dała „Dobry wieczór Kurier Czerwony”.

• „Kino”, „Panorama siedem dni”, „Kamyczek”

• W redakcjach pism pracowało wielu znanych dziennikarzy: Stanisław Sawiński, K.Wierzyński, Jan Lechoń, Melchior Walkowicz, Jan Parandowski, Karol Szymanowski, Stefan Wiecherski.

• Łączny nakład 15 czasopism wynosił około 160 tysięcy, pod koniec lat 30 około 250 tysięcy

• „Dobry Wieczór Kurier Czerwony” - 100 tysięcy nakładu

• „Ekspres Poranny” - około 50 tysięcy nakładu

• Pracowników redakcyjnych 56.

• Obrót firmy przekraczał 5 mln złotych.

• Dom prasy rozwijał system mutacyjny.

• W okresie wielkiego kryzysu koncern zaczął odczuwać tak jak większość instytucji kłopoty finansowej. Ambitny plan inwestycyjny spowodował zabranie wielkich pożyczek, obóz rządzący to wykorzystał i przejął Dom Prasy, kierował tym Bogusław Miedziński.

• W lutym 1935 roku pod nazwą Dom Prasy S.A. - połączyli się dawni i nowi właściciele. Miedziński był spirytus mobens (?). Wszystkie dzienniki zajmowały informacje sensacyjne, polityczne, coraz więcej zamieszczali fotografii. 6 sierpnia 1936 roku pojawiło się w „Ekspresie Porannym” pierwsze zdjęcie. Od 1935 roku egzemplarze wysyłane były samolotem do Lwowa.

• W Łodzi prorządowy charakter miały dwa koncerny należące obok stołecznego domu prasy też do większych przedsiębiorstw prasowych.

Wydawnictwo Republika

• na czele zarządu spółki stał Maurycy Poznański jeden z liderów przemysłu włókienniczego.

• Dziennik polityczno-informacyjny, dla ziemiaństwa, dla czytelników poszukujących treści nie sensacji i dla kręgów przemysłu włókienniczego.

• Nakład 20-30 tysięcy egzemplarzy.

• Ekspres Ilustrowany

• Wieczorny Ekspres Ilustrowany.

• Jedno z najpopularniejszych periodyków II RP.

• Sensacyjny styl, niski poziom artykułów, nie troszczył się o rzetelność informacji.chcąc uczcić swoją pozycję „5 groszy dla wszystkich” jak tytuł wskazuje przeznaczona dla mieszkańców Łodzi :P

Wydawnictwo Jana Stypułkowskiego

• Powstało nie wiadomo kiedy, w 1932 roku nie uwzględnione w wykazie prasy.

• Później znalazł się w grupie pism przychylnych rządowi.

• Przychylny Piłsudskiego.

• „Kurier łódzki”, „Popołudniowe echo” - mutacje ukazywały się m.in. w Warszawie

• Nakład – w okresie najlepszym ok 80-100 tysięcy egzemplarzy.

• Sam Kurier drukowany był w nakładzie 15-20 tysięcy, później nieco mniej.

• Nakłady „Echa” miały łącznie 20-30 tysięcy.

Koncern „Dziennik Poznański”

• cały zespół pism podporządkowany stanowiący oddzielny koncern, liczył 8 tytułów.

• Spółka akcyjna, na czele stali: Mieczysław Chłapowski, Jan Turnow, Jan Moraski – przedstawiciele potężnych rodów Wielkopolski. Dzięki udziałowi tcyh ludzi ta spółka powstała.

• Mieli największą drukarnie około 100 robotników

• Dziennik Poranny, Dziennik Ostrowski, Ilustrowany Kurier Zachodni, Gazeta Powszechna. Gazeta Kujawska w Inowrocałwiu, Rolnik Wielkopolski – 2 razy w tygodniu.

• Łączny nakład 80 tysięcy egzemplarzy. 1/3 stanowił Kurier Poznański.

• Obrót 1 mln złotych.

• Dziennikiem kierował Józef Winiewicz, dział polityczny Alfons Klapkowski późniejszy w PRL rektor UAM, prawnik i współtwórca Instytutu Politologii.

• Korespondencje zagraniczne nadchodziły z 9 stoli europejskich i z Nowego Jorku.

• Obok informacji i politycznych spraw był dział gospodarczy.

• Posiadał obfite wpływy z działu ogłoszeniowego – w niedziele stanowił ¼ objętości.

• Dziennik popierał rząd.

Koncern prasowy „Poznańska Drukarnia Polska”

• Czołowym organem był „Kurier Poznański” wydawany od 1926 roku, którego redakcję objął Marian Sejda. W grudniu 1926 roku połączono drukarnię z Bydgoskim Drukarnią Narodową.

• Obroty roczne koncernu przekraczały 3 mln złotych.

• Zyski sięgające 120 tysięcy. Publicyści: Ryszard Piestrzęski.

• Stanowiska funkcyjne – 20 osób.

• Współpraca: Roman Dmowski, Stanisław Wasilewski, Stanisław Stroński.

• Korespondencje 5-6 z Berlina, Paryża z Nowego Jorku, środowiska polonii w Nowym Jorku i Brazylii.

• Orędownik przyjęty z rąk Romana Szymańskiego