drukarz 825[01] z4 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Magdalena Fijałkowska

Przygotowanie form do drukowania sitowego
825[01].Z4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Krystyna Nowak-Wawszczak

mgr inż. Bogdan Kostecki

Opracowanie redakcyjne:

mgr Elżbieta Gonciarz

Konsultacja:

mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 825[01].Z4.02,
„Przygotowanie form do drukowania sitowego”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu drukarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Wykonywanie form sitodrukowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Charakteryzowanie przydatności form sitodrukowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska przy
organizowaniu stanowiska pracy do wykonywania i montażu form
sitodrukowych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć ucznia

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

z zakresu przygotowania form sitodrukowych. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny
zostały określone w jednostce modułowej 825[01].Z4.02 „Przygotowanie form do drukowania
sitowego”. Jest to jednostka modułowa zawarta w module „Technologia drukowania
sitowego” (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego
poradnika).

Tak jak każda jednostka modułowa, również i ta ma ściśle określone cele kształcenia,

materiał nauczania oraz wskazania metodyczne do realizacji programu.

W poradniku zamieszczono:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−−−−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−−−−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian postępów,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę uzupełniającą.

Treść programu jednostki modułowej „Przygotowanie form do drukowania sitowego”

podzielona została na 3 rozdziały. Każdy z nich zawiera ćwiczenia i materiał nauczania
niezbędny do ich wykonania.

Ze względu na fakt, że siatka sitodrukowa jest i zawsze będzie jednym z najważniejszych

czynników wpływających na druk sitowy, najwięcej miejsca poświęcono na charakterystykę
siatek.

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń odpowiedz na pytania sprawdzające, które są

zamieszczone w każdym rozdziale po materiale nauczania. Udzielone odpowiedzi pozwolą Ci
sprawdzić czy jesteś dobrze przygotowany do wykonywania zadań.

Po zakończeniu realizacji programu tej jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi Twoje

wiadomości i umiejętności za pomocą testu pisemnego. Abyś miał możliwość dokonania
ewaluacji swoich działań, rozwiąż przykładowy test sumujący zamieszczony na końcu
poniższego poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

825[01].Z4

Technologia drukowania sitowego

825[01].Z4.01

Eksploatowanie maszyn

do drukowania sitowego

825[01].Z4.03

Drukowanie sitowe

wielokolorowe

825[01].Z4.02

Przygotowanie form do

drukowania sitowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

charakteryzować główne grupy materiałów poligraficznych,

−

klasyfikować i charakteryzować podłoża drukowe,

−

klasyfikować farby drukarskie i lakiery,

−

charakteryzować właściwości drukowe i użytkowe farb,

−

klasyfikować materiały pomocnicze stosowane podczas drukowania,

−

klasyfikować kleje,

−

charakteryzować materiały stosowane do konstrukcji maszyn poligraficznych,

−

określać przeznaczenie materiałów poligraficznych,

−

określać właściwości fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów
stosowanych w poligrafii,

−

kwalifikować materiały poligraficzne do produkcji,

−

dobierać materiały do wykonaniu określonego wyrobu poligraficznego,

−

korzystać z PN, literatury technicznej i innych źródeł informacji,

−

określać metody utylizacji odpadów poligraficznych,

–

analizować schematy blokowe automatycznego sterowania i automatycznej regulacji,

–

rozpoznawać na podstawie oznaczenia rodzaj materiału konstrukcyjnego części maszyn,

–

rozpoznawać i charakteryzować połączenia rozłączne i nierozłączne stosowane
w maszynach i urządzeniach,

–

określać rolę zabezpieczeń stosowanych w maszynach i urządzeniach,

–

określać zasady użytkowania oraz bieżącej konserwacji maszyn i urządzeń,

–

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

–

współpracować w grupie,

–

analizować i wyciągać wnioski,

–

oceniać swoje umiejętności,

–

uczestniczyć w dyskusji,

–

prezentować siebie i grupę w której pracujesz,

–

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić właściwości i zastosowanie materiałów stosowanych do przygotowywania form
sitodrukowych,

−

wyjaśnić budowę form drukowych,

−

określić wymagania jakie muszą spełniać formy sitodrukowe,

−

scharakteryzować etapy procesu powstawania form sitodrukowych,

−

wykonać sitodrukową formę drukową,

−

zamontować formę sitodrukową w maszynie,

−

ocenić jakość sitodrukowych form drukowych,

−

zastosować terminologię techniczną w zakresie technik wykonywania form do sitodruku,

−

dobrać środki ochrony indywidualnej do prac związanych z obróbką form drukowych,

−

zorganizować stanowisko pracy do wykonywania form sitodrukowych,

−

skorzystać z norm i literatury technicznej,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wykonywanie form sitodrukowych

4.1.1. Materiał nauczania

Materiały stosowane do przygotowywania form sitodrukowych

Materiały podstawowe to: ramy, siatki, materiały światłoczułe, kleje, formy kopiowe.
Materiały te tworzą bezpośrednio formę drukową.
Materiały pomocnicze służą do obróbki formy sitodrukowej w kolejnych etapach jej
przygotowania do drukowania.
Od jakości i rodzaju zastosowanych materiałów zależy trwałość i stabilność formy
sitodrukowej w procesie drukowania. Dlatego ważne jest ich odpowiednie przechowywanie
i stosowanie zgodnie z zaleceniami producenta.
Ramy

Ramy do form sitodrukowych mogą być wykonane z drewna, metalu, a także z tworzyw

sztucznych. Kształt i budowa ramy muszą być dopasowane do rodzaju i kształtu
zadrukowywanego podłoża.

Stosowane są następujące rodzaje ram:

−

ramy płaskie (kwadratowe lub prostokątne),

−

ramy niepłaskie (stosowane do drukowania na przedmiotach okrągłych, owalnych itp.).

Ramy drewniane

Ramy drewniane, pomimo wielu wad, używane są do przygotowywania form

sitodrukowych ze względu na ich niską cenę. Ponieważ są niestabilne, można je stosować
tylko do drukowania prostych wzorów. Aby zapewnić stabilną konstrukcję, listwy ramy
drewnianej muszą być klejone klejem odpornym na wodę i rozpuszczalniki organiczne.
Narożniki ram mogą być dodatkowo wzmacniane śrubami i stalowymi kątownikami. W celu
zabezpieczenia przed paczeniem, ramy drewniane muszą być pomalowane dwuskładnikowym
lakierem odpornym na wodę i rozpuszczalniki organiczne.
Ramy metalowe

Ramy metalowe najczęściej wykonuje się ze stali lub aluminium. Ramy stalowe

odznaczają się największą stabilnością i trwałością, są jednak cięższe w porównaniu z ramami
wykonanymi z aluminium. Dlatego, szczególnie przy drukowaniu dużych formatów,
preferowane są ramy aluminiowe.

Aluminium jest idealnym materiałem do wykonywania ram sitodrukowych. Ramy

aluminiowe są bardziej odporne na korozję niż ramy stalowe. Są jednak nieodporne na
działanie roztworów wodorotlenku sodowego i z tego powodu, w przypadku stosowania
roztworu wodorotlenku sodowego do odtłuszczania siatek, ramy aluminiowe muszą być
również zabezpieczane lakierami ochronnymi.
Ramy z tworzyw sztucznych

Ramy wykonywane z tworzyw sztucznych (np. poliamidu) wykazują gorszą stabilność

i trwałość niż ramy metalowe. Tworzywa sztuczne stosowane są najczęściej w kombinacji
z metalem, np. listwy profilowe z poliamidu umieszczone na ramie metalowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Siatki

Siatka spełnia w sitodruku rolę podstawową i dlatego znajomość jej rodzajów oraz
możliwości prawidłowego zastosowania jest niezbędna dla każdego, kto zajmuje się techniką
sitodrukową.

Siatki mogą być tkane z włókien (rys. 1) pojedyńczych – siatki jednowłókniste

(monofilamentowe) lub z włókien skręconych z kilku cieńszych nitek – siatki wielowłókniste
(multifilamentowe ).

Rys. 1. Pojedyńcze nitki siatki sitodrukowej jednowłóknistej poliamidowej „A”, poliestrowej „B”

oraz wielowłóknistej poliestrowej „C” i z jedwabiu naturalnego „D” [10, s. 17]

Siatki wielowłókniste (rys. 2) charakteryzują się:

−

większym rozwinięciem powierzchni, co sprzyja lepszej przyczepności warstw
kopiowych, utrudnia natomiast przechodzenie farby przez oczka siatki,

−

dobrą stabilnością wymiarową w procesie drukowania,

−

słabą odpornością na tarcie mechaniczne,

−

nieregularnym przenoszeniem farby (otrzymuje się nieostre wydruki),

−

trudnościami w myciu i regeneracji (na siatce pozostają tzw. "obrazy widmowe").

−

maksymalna liczba nitek na centymetr dla siatek wielowłóknistych wynosi 77–90. Przy
większej liczbie nitek na centymetr przeniesienie farby jest za małe.

Rys. 2. Siatka poliestrowa wielowłóknista [10, s. 17]

Siatki jednowłókniste charakteryzują się:

−

wysoką odpornością na tarcie mechaniczne,

−

dobrym przenoszeniem farby (szczególnie gruboziarnistych past pigmentowych),

−

bezproblemowym myciem i odwarstwianiem warstwy kopiowej po procesie drukowania,

−

gorszą niż siatki wielowłókniste stabilnością wymiarową w procesie drukowania,

−

gorszą niż siatki wielowłókniste przyczepnością warstw kopiowych.

Ze względu na rodzaj materiału, z którego są wykonywane, rozróżnia się:

−

siatki z włókien naturalnych,

−

siatki z włókien syntetycznych,

−

siatki metalowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Siatki z włókien naturalnych

Wielowłókniste siatki z jedwabiu naturalnego stosowane były dawniej w sitodruku

przemysłowym do drukowania na tkaninach. Charakteryzowały się dobrą przyczepnością
warstw kopiowych oraz umożliwiały uzyskanie formy sitodrukowej o bardzo dobrym napięciu
siatki. Ze względu na słabą odporność na chemikalia oraz wrażliwość na warunki klimatyczne
nie gwarantowały stabilności wymiarów w procesie drukowania. Nie ma żadnych rodzajów
zastosowań siatek z jedwabiu naturalnego, w których wykazywałyby lepsze właściwości, niż
siatki z włókien syntetycznych, dlatego stosowanie ich obecnie jest bardzo ograniczone.
Siatki z włókien syntetycznych

Do wykonywania siatek sitodrukowych stosuje się obecnie najczęściej włókna

poliamidowe (Nylon, Perlon) lub włókna poliestrowe (Terylene, Dacron, Tergal, Terital,
Trevira).
Siatki poliamidowe charakteryzują się:

−

dobrą wytrzymałością na rozciąganie (są elastyczne),

−

dobrą odpornością na ścieranie (są trwałe),

−

dobrą odpornością na zasady i rozcieńczone kwasy (z wyjątkiem kwasu mrówkowego
w odróżnieniu od siatek poliestrowych).

Siatki poliamidowe wytwarzane są wyłącznie w wersji jednowłóknistej.
Ze względu na gładkość i prawie absolutną okrągłość włókien poliamidowych siatki te
zapewniają:

−

prawie idealnie kwadratowe oczko,

−

optymalne przenoszenie farby,

−

doskonałą pracę rakla.

Siatki poliamidowe są wrażliwe na warunki klimatyczne i z tego względu nie są zalecane do
drukowania wielokolorowego i wielobarwnego, gdzie wymagane jest dobre pasowanie.
Gładkość powierzchni siatki poliamidowej ułatwia przenoszenie farby, ale jednocześnie jest
przyczyną złej przyczepności warstw kopiowych. W tym przypadku producenci siatek
wprowadzili odpowiednie metody obróbki powierzchni siatki w celu poprawy przyczepności
warstw kopiowych, a także zastosowali specjalne warstwy kopiowe o doskonałej
przyczepności do włókna poliamidowego.
Siatki poliamidowe, ze względu na doskonałą elastyczność i giętkość, są idealne do
drukowania na powierzchniach o nieregularnej strukturze oraz na powierzchniach niepłaskich.
Siatki poliestrowe produkowane są w wersji jednowłóknistej i wielowłóknistej.

Ze względu na gorsze parametry użytkowe, tj. gorszą odporność na tarcie mechaniczne,

gorsze mycie i regenerację oraz większe zużycie farby w porównaniu z siatkami
jednowłóknistymi, siatki wielowłókniste poliestrowe mają obecnie coraz bardziej ograniczone
zastosowanie.

Siatki poliestrowe jednowłókniste charakteryzują się:

−

wysoką stabilnością wymiarów w procesie drukowania,

−

niską elastycznością,

−

dobrą odpornością na rozcieńczone kwasy, umiarkowaną na zasady,

−

niewrażliwością na wahania wilgotności powietrza i zmiany temperatury,

−

wysoką odpornością na tarcie mechaniczne,

−

dobrym przenoszeniem farby.

Ze względu na powyższe właściwości siatki poliestrowe stosowane są do drukowania na

powierzchniach płaskich, do drukowania wielokolorowego oraz do drukowania rastrowego,
gdzie wymagane jest dobre pasowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Siatki poliestrowe metalizowane

Wykonywane są przez galwaniczne pokrywanie jednowłóknistej siatki poliestrowej

warstwą niklu w celu poprawy stabilności wymiarów oraz zwiększenia odporności na tarcie
mechaniczne w procesie drukowania. Przy stosowaniu siatek poliestrowych metalizowanych
nie występuje zjawisko gromadzenia się ładunków elektrostatycznych. Dlatego zalecane są do
drukowania na tworzywach sztucznych.

Ze względu na niższą cenę w porównaniu do siatek metalowych, siatki z metalizowanego

poliestru stosowane są do przygotowywania form sitodrukowych przeznaczonych do
drukowania farbami gruboziarnistymi i termoplastycznymi, do drukowania na szorstkich
podłożach oraz do drukowania cienkich linii i drukowania rastrowego, gdzie wymagana jest
wysoka dokładność pasowania.
Wadą siatek poliestrowych metalizowanych jest brak odporności na niektóre odczynniki
chemiczne, takie jak podchloryn sodowy i inne środki utleniające oraz na stężone ługi.
Siatki poliestrowe kalandrowane

Jest to szczególny rodzaj poliestrowych siatek jednowłóknistych. Kalandrowanie siatki

powoduje spłaszczenie nitek siatki, szczególnie w miejscach ich krzyżowania się. Efektem
kalandrowania jest zmniejszenie grubości siatki oraz szerokości oczka, co w rezultacie
powoduje zmniejszenie objętości farby przenoszonej na podłoże. Siatki mogą być
kalandrowane jedno- i dwustronnie.

Siatki jednostronnie kalandrowane są stosowane do druku farbami UV oraz lakierowania

druków lakierami UV. Ich zaletą jest to że drukują znacznie cieńszą warstwę farby niż siatki
tradycyjne farby UV nie zawierają rozpuszczalników i grubość warstwy po wysuszeniu
prawie nie ulega zmianie.
Siatki poliestrowe o właściwościach antystatycznych (rys. 3)

Są to specjalnie tkane jednowłókniste siatki poliestrowe (rys. 3), w których co druga nitka

jest wykonana z czarnego karbonizowanego poliestru lub poliamidu o dobrym
przewodnictwie. Dzięki temu, podobnie jak w siatkach metalowych i poliestrowych
metalizowanych, w czasie drukowania na tworzywach sztucznych i foliach nie występuje
zjawisko

gromadzenia

się

ładunków

elektrostatycznych.

Wprowadzenie

czarnej

karbonizowanej nitki do siatki poliestrowej zmienia wygląd, a także wprowadza pewne
nierówności strukturalne powierzchni. Nierówności te powinny być niwelowane przez
odpowiednie nałożenie warstwy kopiowej.

Rys. 3. Siatka poliestrowa o właściwościach antystatycznych

Siatki metalowe

W zależności od sposobu wykonania rozróżnia się dwa rodzaje siatek metalowych:

−

siatki tkane z drutów o określonej średnicy,

−

siatki wykonywane galwanicznie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do wykonywania siatek metalowych metodą tkania używany jest drut z brązu

fosforowego lub ze stali szlachetnej. Odpowiednią grubość drutu do wykonywania siatek
o różnych gęstościach otrzymuje się przez wyciąganie drutu za pomocą specjalnych urządzeń.
Galwanicznie najczęściej wykonuje się siatki niklowe. Otrzymywane są w procesie
selektywnego elektroosadzania się niklu. Struktura tak otrzymanej warstwy niklu gwarantuje
szczególnie wysoką stabilność wymiarów oraz dokładność pasowania przy drukowaniu
dużych nakładów.

Wadą siatek metalowych jest ich wrażliwość na uderzenia i uszkodzenia mechaniczne

oraz wysoka cena w porównaniu z siatkami z włókien syntetycznych. Dlatego używa się ich
najczęściej w przemyśle ceramicznym i tekstylnym do drukowania gruboziarnistymi
i agresywnymi farbami i pastami, do drukowania tapet oraz przede wszystkim do produkcji
obwodów drukowanych, gdzie wymagana jest szczególnie wysoka dokładność drukowania.
Siatki kombinowane

Z przedstawionych charakterystyk poszczególnych rodzajów siatek wynika, że nie ma

takiego materiału, który może być zastosowany do wykonania idealnej formy sitodrukowej.
Producenci siatek poszukują materiału, który stwarzałby taką możliwość. Powstają siatki
z połączeń różnych materiałów.
Materiały światłoczułe

W technice sitodrukowej do przygotowania formy drukowej stosuje się następujące

materiały światłoczułe:

−

emulsje sitodrukowe – materiały światłoczułe występujące w postaci ciekłej emulsji
zmieszanej

sensybilizatorem

(uczulaczem)

lub

jednoskładnikowej

emulsji

fotopolimerowej,

−

wiatłoczułe folie sitodrukowe – materiały światłoczułe stanowiące gotową (stałą)

warstwę kopiową naniesioną na nośnik (obecnie stałe warstwy kopiowe są uczulane przez
producenta.

Emulsje sitodrukowe

Rozróżnia się następujące rodzaje emulsji sitodrukowych:

−

emulsje uczulane związkami dwuchromianowymi,

−

emulsje uczulane związkami dwuazowymi,

−

jednoskładnikowe emulsje fotopolimerowe.

Folie światłoczułe

W zależności od metody wykonywania formy sitodrukowej stosuje się różnego rodzaju

wiatłoczułe folie sitodrukowe.

W metodzie pośredniej stosuje się:

−

folie fotokontaktowe (pośrednie) wymagające dodatkowej aktywacji,

−

folie fotokontaktowe (pośrednie) niewymagające dodatkowej aktywacji.

W metodzie bezpośredniej stosuje się:

−

folie kapilarne presensybilizowane,

−

folie kapilarne presensybilizowane w kombinacji z odpowiednią emulsją światłoczułą.

wiatłoczułe folie fotokontaktowe (pośrednie):

−

folie fotokontaktowe wymagające dodatkowej aktywacji (po naświetleniu) w specjalnych
roztworach aktywujących,

−

folie fotokontaktowe nie wymagające dodatkowej aktywacji.

Folie fotokontaktowe stosowane do wykonywania form sitodrukowych metodą pośrednią
mają następujące zalety:

−

zapewniają równomierną grubość warstwy kopiowej,

−

grubość warstwy kopiowej może być regulowana czasem naświetlania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

naświetlanie przeprowadza się poza sitem (nie ma potrzeby stosowania kopioram ze
specjalnym fartuchem),

−

czasy naświetlania są stałe bez względu na rodzaj i grubość siatki, na którą są nanoszone,
charakteryzują się wysoką rozdzielczością, połączoną z dobrą ostrością krawędzi,

−

folie presensybilizowane mogą być przechowywane od 3±6 miesięcy.

Kleje
Kleje stosowane są w technologii sitodrukowej do przymocowywania siatki sitodrukowej do
ramy. Ponieważ sposób zamocowania siatki sitodrukowej na ramie decyduje bezpośrednio
o trwałości wykonywanej formy sitodrukowej, stosowane kleje muszą spełniać następujące
wymagania:

−

spoina klejowa musi wykazywać wysoką elastyczność oraz musi być odporna na
mechaniczne obciążenia rozciągające,

−

warstwa kleju naniesiona na ramę i siatkę musi charakteryzować się dobrą odpornością na
wodę oraz rozpuszczalniki organiczne, wchodzące w skład farb sitodrukowych,

−

dobrą odporność na rozpuszczalniki i wodę spoina klejowa musi osiągać najpóźniej po 24
godzinach,

−

spoina klejowa musi być odporna na wahania temperatury w zakresie 10÷70°C,

−

kleje powinny łatwo rozprowadzać się po ramie i siatce,

−

czas wysychania kleju na siatce powinien wynosić maksymalnie 10÷15 minut,

−

kleje muszą być nieszkodliwe dla siatek sitodrukowych.

Ze względu na powyższe wymagania najczęściej stosuje się następujące rodzaje klejów:

−

kleje kontaktowe,

−

kleje rozpuszczalnikowe,

−

kleje utwardzalne (jedno- i dwuskładnikowe).

Formy kopiowe

Do wykonywania formy sitodrukowej sposobami fotochemicznymi, tj. do przeniesienia

obrazu drukowanego wzoru na światłoczuły materiał kopiowy, stosuje się formy kopiowe
pozytywowe. Stosowane formy kopiowe powinny odpowiadać normie BN-83/7432-06,
opisującej wymagania i badania dotyczące jakości form kopiowych stosowanych w poligrafii.

W technice sitodrukowej stosuje się następujące rodzaje form kopiowych:

−

formy kopiowe do drukowania jednobarwnego (jednotonalne i jednostopniowe),
zawierające wszystkie elementy graficzne wzorca o jednakowej gęstości optycznej,

−

formy kopiowe do drukowania wielokolorowego (jednotonalne, wielostopniowe),
zawierające poszczególne elementy graficzne wzorca o jednakowej gęstości optycznej,
przeznaczone do drukowania w danym kolorze. Liczba form kopiowych w komplecie
odpowiada liczbie kolorów stosowanych do drukowania wielokolorowego,

−

formy kopiowe do drukowania rastrowego.

Materiały pomocnicze

W kolejnych etapach przygotowywania formy sitodrukowej do drukowania stosuje się

następujące materiały pomocnicze:

−

preparaty do obróbki ram:

−

preparaty do usuwania resztek kleju i farb z ram powtórnie używanych,

−

preparaty do chropowacenia powierzchni ram aluminiowych,

−

rozpuszczalniki lub pasty odtłuszczające ramy metalowe,

−

lakiery zabezpieczające do ram drewnianych,

−

lakiery zabezpieczające (antykorozyjne) do ram metalowych,

−

lakiery zabezpieczające spoinę klejową przed rozpuszczalnikami organicznymi,

−

pasty i szpachle służące do regeneracji powierzchni ram.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

preparaty do obróbki siatek:

−

płyny i pasty myjące i odtłuszczające powierzchnię siatki,

−

pasty szorstkujące do siatek,

−

preparaty do powlekania powierzchni siatek w celu poprawy adhezji warstw
kopiowych.

−

preparaty do obróbki warstw kopiowych:

−

roztwory aktywujące do folii fotokontaktowych,

−

roztwory poprawiające odporność warstw kopiowych na wodę (utwardzacze
i katalizatory

−

do warstw kopiowych otrzymywanych z emulsji sitodrukowych),

−

roztwory do laminowania warstw kopiowych poprawiające odporność mechaniczną
i chemiczną warstw kopiowych,

−

roztwory do zabarwiania warstw kopiowych,

−

lakiery zabezpieczające warstwy kopiowe, szczególnie w miejscach narażonych na
długotrwałe działanie czynników mechanicznych.

−

materiały do przygotowywania form kopiowych:

−

kleje montażowe,

−

tusze do retuszu materiałów fotograficznych,

−

tusze do malowania wzorów na folii,

−

folie maskujące do wycinania prostych wzorów,

−

folie montażowe,

−

przezroczyste taśmy samoprzylepne.

−

preparaty do mycia i odwarstwiania form sitodrukowych po procesie drukowania:

−

roztwory i pasty zawierające rozpuszczalniki organiczne, stosowane do usuwania
resztek farb sitodrukowych z siatki przed procesem odwarstwiania,

−

roztwory i pasty odtłuszczające powierzchnię siatki przed procesem odwarstwiania,

−

roztwory i pasty stosowane do usuwania warstw kopiowych z siatki po procesie
drukowania (odwarstwiacze),

−

roztwory i pasty do usuwania resztek farb (tzw. „obrazów widmowych”) po procesie
odwarstwiania.

−

preparaty pomocnicze stosowane w procesie drukowania:

−

zmywacze i rozcieńczalniki do farb,

−

rodki opóźniające schnięcie farby,

−

rodki o działaniu antystatycznym, zapobiegające gromadzeniu się ładunków

elektrostatycznych w procesie drukowania,

−

rodki przeciwdziałające zasychaniu farby na siatce podczas przerw w procesie

drukowania,

−

pasty służące do zmian właściwości reologicznych i użytkowych farb sitodrukowych
(pasty: kryształowe, transparentowe, matujące, puchnące, metaliczne),

−

rodki wypełniające, służące do reperacji uszkodzeń warstw kopiowych w procesie

drukowania.

Technologie wykonywania form sitodrukowych

Obecnie najczęściej stosuje się fotochemiczne sposoby wykonywania form

sitodrukowych, wśród których można wyróżnić trzy technologie:

−

bezpośrednią,

−

pośrednią,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kombinowaną bezpośrednio-pośrednią.

Technologia bezpośrednia wykonywania form sitodrukowych (rys. 4) polega na

naniesieniu roztworu światłoczułego na siatkę. Po wysuszeniu uzyskuje się warstwę kopiową.
Następnie warstwę tę naświetla się i wywołuje, otrzymując formę sitodrukową.

Rys. 4. Schemat wykonania formy sitodrukowej metodą bezpośrednią: a) schemat technologiczny,

b) schemat rysunkowy [2, s. 211]

1 – nitki siatki, 2 – warstwa kopiowa (części nierozpuszczalne zakropkowano), 3 – warstwa srebrowa

Najważniejszym etapem wytwarzania bezpośredniej formy drukowej jest naniesienie

roztworu kopiowego na siatkę. Dokładność odwzorowania kopiowanego rysunku, zależy od
równomiernego nałożenia roztworu kopiowego, a także od sposobu jego rozmieszczenia na
siatce sitodrukowej. Zaleca się takie naniesienie roztworu, aby wnikał on w oczka siatki
niezbyt głęboko, pozostawiając cienką warstwę na jej powierzchni zewnętrznej. Zapewnia to
optymalny kontakt warstwy kopiowej i siatki. Ponadto taki sposób naniesienia roztworu
kopiowego na siatkę zapobiega rozpraszaniu światła podczas jej naświetlania (unika się
deformacji kopiowanego obrazu).

Nałożenie zbyt cienkiej warstwy kopiowej na siatkę sitodrukową, powoduje zachowanie

struktury siatki (roztwór wypełnia jedynie oczka siatki a nie jej powierzchnię zewnętrzną),
uniemożliwiając dobry kontakt siatki i diapozytywu. Drukowanie z tak przygotowanych form
powoduje, że druk jest z zaciekami, tam gdzie nie było dostatecznego kontaktu między
zadrukowywanym podłożem a drukującymi powierzchniami siatki (następuje zmniejszenie
ostrości konturów druku). Naniesienie zbyt grubej warstwy roztworu kopiowego powoduje
zniekształcenie drobnych powierzchni drukujących.

Naświetlanie warstwy kopiowej wykonuje się przez diapozytyw, w taki sposób, by

warstwa światłoczuła diapozytywu dokładnie stykała się z powierzchnią drukową siatki. Do
naświetlania stosuje się ramy próżniowe bądź mechaniczne, pozwalające na dociśnięcie siatki
do diapozytywu i szyby. Podkłady pod siatkę muszą być czarne. Szyba podczas naświetlania
powinna być chłodzona np. niewielkim wentylatorem. Naświetlenie powinno być wykonywane
punktowym źródłem światła.

Kolejnym etapem wykonywania form sitodrukowych metodami bezpośrednimi jest

wywoływanie warstwy kopiowej, najczęściej bieżącą wodą o odpowiedniej temperaturze,
a następnie suszenie jej.

Sitodrukowe formy wytwarzane metodami bezpośrednimi charakteryzują się dużą

wytrzymałością drukową (dzięki bardzo dobrej przyczepności warstwy światłoczułej do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

siatki). Jednak ze względu na dość dużą grubość warstwy kopiowej zmniejsza się
rozdzielczość formy drukowej. Do uzyskania dobrego odwzorowania diapozytywu stosuje się
pośrednią metodę wykonywania formy sitodrukowej.

Sposób pośredni wykonywania formy sitodrukowej (rys. 5) polega na naświetleniu

przez diapozytyw a następnie na wywołaniu powierzchni nie naświetlonych warstwy
ś

wiatłoczułej, będącej na tzw. podłożu tymczasowym. Po wywołaniu, warstwę tę przenosi się

na siatkę i suszy. W metodzie tej stosuje się warstwy kopiowe nanoszone fabrycznie na
podłoże poliestrowe lub papierowe.

Pośredni sposób wykonywania formy sitodrukowej zapewnia dobre odwzorowanie rysunku

diapozytywu, jednak ze względu na na niewystarczającą przyczepność warstwy kopiowej do
siatki, forma charakteryzuje się małą wytrzymałością drukową.

Wywoływanie wykonuje się w ciepłej wodzie. Najpierw cały zestaw wkłada się do wody

i po krótkim przetrzymaniu oddziela podłoże papierowe od zestawu. Po tym wykonuje się
wywoływanie części rozpuszczalnej (nienaświetlonej) warstwy światłoczułej, aż do
całkowitego rozpuszczenia tej warstwy. Po wywołaniu kopię ochładza się do temperatury
15°C w zimnej wodzie i przenosi na siatkę. W tym celu kopię kładzie się stroną wywołanej
warstwy do zewnętrznej (drukowej) powierzchni siatki i poprzez podłoże tymczasowe dociska
kopię silnie raklem do siatki. Następnie siatkę odwraca się, kładzie podłożem tymczasowym
do płyty szklanej i dociska do niej. Stronę wewnętrzną siatki przeciera się wilgotnymi
tamponami waty, aż do momentu, gdy przestaną się one zabarwiać. Wtedy siatkę wyciera się
z nadmiaru wody i suszy.

Po dokładnym wysuszeniu podważa się narożnik podłoża tymczasowego i delikatnie

odrywa od siatki. Warstwa naświetlona i wywołana w całości pozostaje na siatce.

Rys. 5. Schemat wykonania formy sitodrukowej metodą pośrednią: a) schemat technologiczny,

b) schemat rysunkowy [2, s. 214]

1 – podłoże tymczasowe materiału kopiowego, 2 – warstwa kopiowa (części nierozpuszczalne

zakropkowano), 3 – warstwa srebrowa diapozytywu, 4 – siatka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby uzyskać wytrzymałość drukową zbliżoną do wytrzymałości uzyskiwanej w metodzie

bezpośredniej, natomiast odwzorowanie oryginału tak dobre, jak w metodzie pośredniej
stosuje się metodę bezpośrednio-pośrednią (rys. 6).

Rys. 6. Schemat wykonania formy sitodrukowej metodą bezpośrednio-pośrednią: : a) schemat

technologiczny, b)schemat rysunkowy [2, s. 216]

1 – podłoże tymczasowe materiału kopiowego, 2 – warstwa kopiowa (części nierozpuszczalne

zakropkowano), 3 – siatka, 4 – warstwa srebrowa diapozytywu.

W metodzie tej światłoczuły materiał pośredni łączy się z siatką przy zastosowaniu

warstwy kopiowej, która wnika w kapilary siatki. Po połączeniu materiału pośredniego
i wysuszeniu odrywa się delikatnie podłoże materiału. Następnie siatkę z warstwą
ś

wiatłoczułą naświetla się przez diapozytyw i wywołuje, po czym suszy.

W ten sposób otrzymuje się już gotową formę sitodrukową, którą przygotowuje się do

drukowania przez naklejenie pasków papieru od strony wewnętrznej siatki.

Obecnie formy drukowe wykonuje się również fotoelektronicznie w wyniku laserowego

wypalania odpowiednio spreparowanej siatki.

Elektroniczne wytwarzanie form sitodrukowych to skomputeryzowane rysowanie lub

cięcie szablonów, sterowane ze stacji typu CAD (Computer Aided Design). Materiał
ilustracyjny zostaje przepuszczony przez ploter tnący lub rysujący, tworzący odpowiedni
szablon, następnie montowany na sicie lub formę na materiale maskującym umieszczonym
bezpośrednio na sicie. Jest to metoda analogiczna do ręcznej, ale w pełni zautomatyzowana.

Computer to Screen CTS – system umożliwiający wykonanie matrycy sitodrukowej

bezpośrednio z pliku cyfrowego. Główne elementy to głowica drukująca, mechaniczne
systemy mocowania ramy i prowadzenia głowicy, komputer sterujący. CTS zapewnia m.in.
wielkoformatową matrycę bez konieczności ręcznego montażu filmów, powtarzalność tonacji
rastra przy krawędziach matrycy, bardzo krótki czas od momentu otrzymania pliku do
wykonania matrycy, doskonałą jakość matryc, naświetlanie matryc w dowolnej pozycji bez
użycia kopioramy, niskie koszty eksploatacji, prostą archiwizację prac na CD lub dysku
komputera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak można podzielić materiały stosowane do przygotowania form sitodrukowych?

Z jakich materiałów wykonuje się ramy?

Jakie znasz rodzaje siatek?

Z jakich włókien mogą być tkane siatki?

Do czego są używane kleje w technologii sitodrukowej?

Jakie czynności podstawowe obejmuje proces przygotowania formy sitodrukowej?

Jakie znasz sposoby wykonania szablonu sitodrukowego?

Na czym polega metoda pośrednia wykonania formy sitodrukowej?

Na czym polega metoda bezpośrednia wykonania formy sitodrukowej?

10.

Jakie formy kopiowe stosuje się przy wykonywaniu szablonów sitodrukowych?

11.

Na czym polega wymywanie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ rodzaje siatek przedstawionych na rysunkach oraz porównaj ich własności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować rysunki,

rozróżnić elementy,

określić własności siatek,

wypełnić arkusz do ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunki przedstawiające siatki,

−

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Wymień sposoby wykonywania form sitodrukowych zaobserwowane podczas wycieczki

dydaktycznej do zakładu wykonującego sita.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

sporządzić notatki podczas wycieczki dydaktycznej,

sklasyfikować sposoby wykonywania form sitodrukowych,

wypełnić arkusz do ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schematy wykonywania form sitodrukowych,

−

arkusz do ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj naświetlanie formy sitodrukowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z instrukcją obsługi kopioramy oraz instrukcją bhp,

przygotować diapozytywową formę kopiową,

przygotować siatkę napiętą na ramie,

ustalić czas naświetlania,

naświetlić siatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kopiorama,

−

diapozytywowa forma kopiowa,

−

siatka napięta na ramie,

−

instrukcja obsługi kopioramy i instrukcja bhp.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

sklasyfikować materiały stosowane do wykonywania form
sitodrukowych?

wymienić materiały z jakich wykonuje się ramy?

określić rodzaje siatek?

określić, z jakich włókien mogą być tkane siatki?

wymienić podstawowe czynności przygotowania formy
sitodrukowej?

wymienić sposoby wykonania szablonu sitodrukowego?

określić metody pośrednią i bezpośrednią wykonania formy
sitodrukowej?

określić, jakie formy kopiowe są stosowane do wykonywania form
sitodrukowych?

wyjaśnić, na czym polega wymywanie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Charakteryzowanie przydatności form sitodrukowych

4.2.1. Materiał nauczania

Ocena jakości form sitodrukowych

Numer siatki

System numerowania siatek określa parametry techniczne siatki pod kątem użytkowym

(w warunkach statycznych przed napięciem siatki na ramę). Ogólnie można powiedzieć, że
numer siatki dla każdego materiału, z którego jest wykonana, określa bezpośrednio:

−

liczbę nitek na centymetr lub cal,

pośrednio:

−

wielkość oczka siatki (w

m),

−

grubość siatki (w

m),

−

otwartą powierzchnię siatki (w %),

−

teoretyczną objętość farby przenoszoną na podłoże (w cm

Im wyższy jest numer siatki, tym wyższa jest jej gęstość i mniejsza objętość farby
przenoszonej na podłoże w procesie drukowania.
Grubość siatki
Obok numeru siatki oraz rodzaju materiału, z którego jest wykonana, zazwyczaj podawana
jest jeszcze informacja dotycząca jej grubości. Grubość siatek oznacza się literami: SL, S, M,
T, HD, 2HD (rys.7), których znaczenie jest następujące:
SL (super light quality) – siatki bardzo cienkie,
S (light quality) – siatki cienkie,
M (medium quality) – siatki średnie,
T (thick quality)– siatki grube,
HD (heavy duty quality) – siatki bardzo grube,
2HD – siatki podwójnie grube.

Rys. 7. Wymiary oczek siatek i stosunek powierzchni oczek do całkowitej powierzchni sita w procentach dla

siatek o gęstości tkaniny 100 nitek/cm i grubości nitek: S, T, HD [2, s. 204]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Teoretyczna objętość farby przenoszona na podłoże (V

)

Za pomocą tej wartości można uzyskać pewne dane niezbędne do kalkulacji ceny
wykonywanego nadruku (teoretyczne zapotrzebowanie na farbę), jak również można określić,
jakiego rodzaju siatkę należy wybrać, aby uzyskać żądaną grubość warstwy farby na
zadrukowywanym podłożu.
Teoretyczna wartość V

odpowiada grubości warstwy l m

farby w stanie ciekłym (przed

wyschnięciem lub utrwaleniem). Aby obliczyć grubość warstwy farby, jaka zostanie po
wyschnięciu, trzeba znać procentową zawartość suchej masy farby.
Barwa siatki

Barwa siatki sitodrukowej odgrywa istotną rolę w procesie przygotowywania formy

sitodrukowej metodami fotomechanicznymi. Światło padające podczas naświetlania na białe
nitki siatki ulega rozproszeniu, powodując podświetlenie warstwy kopiowej na brzegach
bezpośrednio pod diapozytywem utwardzając ją, co prowadzi do zmniejszenia powierzchni
drukowej oraz powstawania nieostrych krawędzi otrzymanych nadruków.
Splotem tkaniny nazywa się sposób przeplatania przędzy w tkaninie. W siatkach
sitodrukowych są stosowane najczęściej sploty płócienne i skośne oraz kombinacje tych
splotów. Od rodzaju splotu zależy wielkość styku siatki z zadrukowywanym podłożem.
W tkaninach ze splotem płóciennym, w którym poszczególne nitki są przeplatane tak, że nitka
wątku przechodzi raz nad, drugi raz pod nitką osnowy, styk siatki z powierzchnią
zadrukowywaną jest niewielki. Powoduje to zniekształcenie obrazu.
W tkaninach ze splotem skośnym nitka wątku przechodzi raz nad nitką osnowy, a następnie
pod dwoma nitkami osnowy. Siatka z takim splotem ma znacznie większy styk
z zadrukowywaną powierzchnią, zniekształcenia obrazu przy drukowaniu są znacznie
mniejsze.

Pomiar napięcia siatki

Wartość napięcia siatki sitodrukowej napiętej na ramie może być określona w procentach

(%) lub niutonach na centymetr (N/cm), w zależności od sposobu wykonania pomiaru.
W przypadku gdy nie dysponuje się żadnym urządzeniem do pomiaru napięcia siatki, należy
postępować w następujący sposób:
Za pomocą miękkiego ołówka należy narysować na siatce (przed procesem napinania)
kwadrat lub prostokąt (w zależności od kształtu ramy) o dowolnych wymiarach. Po
prawidłowym napięciu siatki (rys. 8) na ramę, narysowany prostokąt lub kwadrat powinien
mieć wymiary odpowiednio większe. Zwiększenie wymiarów powinno być równe % napięcia
siatki, np. jeśli jeden bok miał wymiar 30 cm, to przy napięciu siatki 5%, powinien osiągnąć
wymiar 31,5 cm.

Rys. 8. Zasada ręcznego napinania siatki na ramę drewnianą [10, s. 41]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas napinania siatki za pomocą urządzeń pneumatycznych wyposażonych

w manometr pomiaru napięcia siatki dokonuje się w trakcie naciągania siatki.
Do pomiaru napięcia siatki służą urządzenia zwane tensometrami. Pomiar dokonywany jest
w niutonach na centymetr (N/cm).
Błędy w wykonywaniu form sitodrukowych

W tabeli nr 1 omówiono najczęściej występujące wady form sitodrukowych,

wykonywanych przy zastosowaniu emulsji sitodrukowych i folii światłoczułych oraz
przyczyny ich powstawania.

Tab. 1. Błędy w wykonywaniu form sitodrukowych

Przyczyny powstawania

Wady

Warstwy kopiowe wykonane przy

zastosowaniu emulsji sitodrukowych

Warstwy kopiowe wykonane przy

zastosowaniu folii światłoczułych

Zła przyczepność warstwy
kopiowej do siatki

–

złe przygotowanie siatki,

–

zły dobór siatki,

–

zbyt duża lepkość emulsji
w stosunku do gęstości i grubości
siatki.

–

złe przygotowanie siatki,

–

zbyt długi czas naświetlania
(warstwa kopiowa staje się krucha
i łamliwa),

–

zły dobór siatki.

Warstwa kopiowa schodzi
w procesie wymywania

–

zbyt krótki czas naświetlania,

–

nieodpowiedni zakres spektralny
ź

ródła światła

–

niedostateczna ilość sensybi-
lizatora lub złe wymieszanie
emulsji po dodaniu sensybilizatora,

–

złe przygotowanie i odtłuszczenie
siatki,

–

nieprawidłowa technika
nanoszenia emulsji na siatkę.

–

zbyt krótki czas naświetlania,

–

naświetlanie folii ze złej strony,

–

nieodpowiedni zakres spektralny
ź

ródła promieniowania,

–

złe przygotowanie i dtłuszczenie
siatki.

Trudności w wymywaniu
małych detali

–

zbyt długi czas naświetlania,

–

zła geometria źródła promie-
niowania (podświetlenia),

–

nierównomierne naniesienie
warstwy emulsji, spowodowane
złym napięciem siatki lub krzywym
raklem lub krzywą krawędzią
rynienki,

–

niedostateczny kontakt między
diapozytywem a warstwą emulsji,

–

diapozytyw o niedostatecznym
zaczernieniu,

–

zły dobór siatki (zbyt gruba siatka
w stosunku do detali – odświetlenia).

–

zbyt długi czas naświetlania,

–

zła geometria
ź

ródłapromieniowania

(podświetlenia),

–

niedostateczny kontakt pomiędzy
diapozytywem a folią,

–

diapozytyw o niedostatecznym
zaczernieniu,

–

zły dobór siatki w stosunku do
detali – podświetlenia.

Przedwczesne spadanie warstwy
kopiowej w czasie drukowania.
Warstwa kopiowa nieodporna
w procesie drukowania

–

złe napięcie siatki,

–

niedostateczne przygotowanie
powierzchni siatki,

–

zbyt cienka warstwa naniesionej
emulsji,

–

niedostateczne naświetlenie
emulsji,

–

stosowanie zbyt agresywnych
rozpuszczalników i farb
w stosunku do odporności
chemicznej emulsji.

–

złe napięcie siatki,

–

niedostateczne przygotowanie
powierzchni siatki,

–

zbyt długie naświetlenie folii,

–

nieodpowiednia wilgotność
powietrza w pomieszczeniu
drukowania (optymalna
wilgotność względna powietrza
powinna wynosić 55-65%,

–

nierówna powierzchnia druku,

–

nierównomierny nacisk rakla
w czasie drukowania,

–

stosowanie zbyt agresywnych
rozpuszczalników i farb
w stosunku do chemicznej
odporności folii.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyczyny powstawania

Wady

Warstwy kopiowe wykonane przy

zastosowaniu emulsji sitodrukowych

Warstwy kopiowe wykonane przy

zastosowaniu folii światłoczułych

Cienkie błonki w oczkach siatki
blokujące przejście farby

–

niedostateczne naświetlenie
warstwy emulsji podczas
wymywania część wymytej emulsji
pozostaje w oczkach siatki,

–

niedostateczne wymycie wodą,

–

nie zebranie wody z powierzchni
siatki po procesie wymywania.

–

niedostateczne wymywanie wodą,

–

nie zebranie wody z powierzchni
siatki po procesie wymywania.

Nierówne krawędzie warstwy
kopiowej otrzymane po procesie
wymywania

–

niewłaściwy dobór siatki, zbyt
gruba siatka (podświetlenia),

–

niewłaściwe naświetlenie
(podświetlenia),

–

niewłaściwe wymywanie zbyt
silnym strumieniem wody.

–

zbyt wysoka temperatura suszenia
folii, powodująca obkurczanie się
krawędzi,

–

nadmiemy docisk rakla podczas
nanoszenia folii na siatkę,

–

niewłaściwe naświetlenie
(podświetlenia),

–

niewłaściwy wybór folii
w zależności od grubości siatki.

Dziurki i zanieczyszczenia
w warstwie kopiowej

–

zanieczyszczenia w emulsji (kurz,
pył),

–

emulsja po zmieszaniu
z uczulaczem nie zdążyła odpienić
się,

–

kurz lub pył pomiędzy szybą
kopioramy a diapozytywem,
zanieczyszczenia na diapozytywie
lub na szybie kopioramy.

–

kurz i pył pomiędzy folią a siatką
w czasie nanoszenia folii na
siatkę,

–

kurz i pył pomiędzy szybą
kopioramy a diapozytywem,

–

zanieczyszczenia na diapozytywie
lub na szybie

–

kopioramy.

Warstwa kopiowa w ogóle nie
wymywa się po naświetlaniu

–

zbyt długi czas naświetlania,

–

suszenie warstwy emulsji po
naniesieniu na siatkę w zbyt
wysokiej temperaturze
(utwardzenie termiczne)

–

szablony w czasie nanoszenia
warstwy emulsji nie mogą być
poddawane działaniu światła
dziennego. Wszystkie czynności
muszą być wykonywane w żółtym
lub przyćmionym świetle,

–

do emulsji dodano zbyt dużo
sensybilizatora,

–

emulsja przeterminowana,

–

zbyt długi czas przechowywania
szablonu z warstwą emulsji przed
naświetleniem,

–

szablon z naniesioną warstwą
emulsji przechowywany w złych
warunkach (zbyt wysoka
temperatura lub zbyt duża
wilgotność powietrza).

–

zbyt długi czas naświetlania,

–

folia suszona w zbyt wysokiej
temperaturze,

–

folia przechowywana w złych
warunkach (zbyt wysoka tempera-
tura lub złe zaciemnienie
pomieszczenia),

–

folia za długo przechowywana na
siatce przed naświetleniem lub po
naświetleniu przed wymywaniem,

–

folia przeterminowana.

Zła stabilność wymiarów
przygotowanych form
sitodrukowych w procesie
drukowania

–

zła konstrukcja ramy,

–

nieodpowiednie zabezpieczenie ramy przed wilgocią,

–

nieprawidłowe napięcie siatki,

–

zbyt wysoka temperatura podczas suszenia,

–

nieodpowiednia temperatura i wilgotność powietrza w pomieszczeniu
drukowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest numer siatki?

W jaki sposób oznacza się grubość siatek?

Jakie sploty tkaniny stosuje się najczęściej w siatkach sitodrukowych?

Jak określa się napięcie siatki?

Jak można określić napięcie siatki bez użycia odpowiednich przyrządów?

Jak nazywa się urządzenie do pomiaru napięcia siatki?

Jakie znasz najczęstsze wady form sitodrukowych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ parametry użytkowe siatki poliestrowej o numerze 100 S, korzystając z tabeli.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

rozpoznać oznaczenie siatki,

przeanalizować dane w tabeli,

określić parametry siatki,

wypełnić arkusz ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela wartości parametrów użytkowych siatek poliamidowych, poliestrowych
i poliestrowych metalizowanych,

−

arkusz ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Napnij siatkę na ramie drewnianej oraz określ napięcie siatki, posługując się rysunkiem

i instrukcją do wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować rysunek i instrukcję do napinania siatki,

przygotować ramę drewnianą,

przygotować siatkę o odpowiednich wymiarach,

narysować ołówkiem na siatce prostokąt o odpowiednich wymiarach,

napiąć siatkę zgodnie z instrukcją i rysunkiem,

zmierzyć narysowany prostokąt i obliczyć % napięcia siatki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

rysunek i instrukcja do napinania siatki,

−

rama drewniana,

−

urządzenie do wbijania klamer,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

siatka,

−

miękki ołówek,

−

przymiar liniowy,

−

arkusz ćwiczeń.

Ćwiczenie 3

Określ wadę błędnie wykonanej formy sitodrukowej i na podstawie tabeli zamieszczonej

w materiale nauczania poradnika dla ucznia określ przyczynę powstania błędu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

obejrzeć dokładnie formę sitodrukową,

określić wadę formy sitodrukowej,

przeanalizować tabelę i odczytać przyczynę wystąpienia błędu,

wypełnić arkusz do ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

błędnie wykonana forma sitodrukowa,

−

tabela najczęściej występujących wad form sitodrukowych,

−

arkusz do ćwiczeń.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

określić, co to jest numer siatki?

określić, w jaki sposób oznacza się grubość siatek?

określić sploty tkaniny stosowane najczęściej w siatkach
sitodrukowych?

określić napięcie siatki?

określić metody pomiaru napięcia siatki?

nazwać urządzenie do pomiaru napięcia siatki?

wymienić najczęstsze wady form sitodrukowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony

środowiska przy organizowaniu stanowiska pracy przy
wykonywaniu i montażu form sitodrukowych

4.3.1. Materiał nauczania

Organizowanie stanowiska pracy do wykonywania form sitodrukowych

Proces przygotowania formy sitodrukowej obejmuje następujące czynności podstawowe,

do wykonania których należy dobrać odpowiednie materiały i urządzenia:

−

przygotowanie ramy i siatki przed procesem napinania – preparaty do obróbki ram,

−

napinanie siatki na ramę – tensometr lub ołówek i linijka,

−

przygotowanie powierzchni siatki przed procesem nanoszenia warstwy kopiowej –
preparaty do obróbki siatek,

−

nanoszenie warstwy kopiowej – warstwę kopiową, emulsję sitodrukową lub folię
ś

wiatłoczułą

−

naświetlanie – kopiorama z odpowiednim źródłem światła,

−

wymywanie – wanienka do wymywania

nienaświetlonej warstwy kopiowej,

−

suszenie – suszarka lub wentylator,

−

retusz – materiały do retuszu warstw kopiowych.

Bhp w procesie przygotowywania form sitodrukowych

W tabeli 2 podano zagrożenia warunków bhp, jakie mogą występować w poszczególnych

etapach procesu wykonywania form sitodrukowych oraz środki ochronne jakie należy wówczas
zastosować. W osobnej rubryce podano również charakterystykę ścieków, powstających
w poszczególnych etapach procesu przygotowywania form sitodrukowych.

Tab. 2. Bhp w procesie przygotowywania form sitodrukowych

Proces

Używane materiały i środki

mogące stwarzać zagrożenie

warunków bhp

Środki BHP, które

powinny być

stosowane

Ścieki

rozpuszczalniki organiczne

(aceton, rozpuszczalnik nitro),

wentylacja,

wyciąg

–

rodki alkaliczne do zatrawienia

ram aluminiowych

wentylacja,

wyciąg

alkaliczne

kleje rozpuszczalnikowe do

zabezpieczania powierzchni ram,

wentylacja,

wyciąg

–

Przygotowanie ramy

lakiery rozpuszczalnikowe do

zabezpieczania powierzchni ram

wentylacja, wyciąg

–

Przygotowanie

powierzchni siatki

pasty ścierne, alkaliczne środki

odtłuszczające, detergenty

rękawice ochronne,

okulary

alkaliczne,

detergenty, proszki

z past ściernych

emulsje sitodrukowe zawierające

sensybilizatory dwuchromianowe

rękawice ochronne ze

względu na możliwość

uczuleń

–

Nanoszenie warstw

kopiowych na siatkę

pozostałe emulsje i folie

–

Naświetlanie warstw

kopiowych

emisja promieniowania UV

wyciągi, zasłony

zabezpieczające

pracowników przed

działaniem

promieniowania UV

–

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Proces

Używane materiały i środki

mogące stwarzać zagrożenie

warunków bhp

Środki BHP, które

powinny być

stosowane

Ścieki

emulsje sitodrukowe zawierające

sensybilizatory dwuchromianowe

rękawice ochronne

lekko kwaśne,

zawierające związki

chromu VI i

rozpuszczone żywice

polimerowe

Wymywanie wodą

warstw kopiowych po

naświetleniu

pozostałe emulsje lub folie

wiatłoczułe

–

lekko kwaśne,

zawierające związki

rozpuszczone żywice

polimerowe

Wywoływanie folii

fotokontaktowych

2% roztwory wody utlenionej lub

roztwory zawierające związki

dwuchromianowe

rękawice ochronne,

lekko kwaśne,

zawierające związki

chromu VI

Retusz

tusze, lakiery i farby

rozpuszczalnikowe

wentylacja

–

Mycie szablonów z farb
po procesie drukowania

rozpuszczalniki organiczne, pasty

rozpuszczalnikowe

wentylacja

–

Odtłuszczanie szablonów

po procesie zmywania

farby

alkaliczne pasty i roztwory

odtłuszczające

rękawice ochronne,

okulary

alkaliczne zawierające

resztki

rozpuszczalników

organicznych i farb

Odwarstwianie warstw

kopiowych po procesie

drukowania

silne środki utleniające lub

rodki o działaniu
enzymatycznym

rękawice ochronne,
okulary, wentylacja

pozostałości utlenionych

związków

błonotwórczych

mogą zawierać śladowe

ilości związków chromu

Montaż form sitodrukowych

Stoły drukowe do sitodruku ręcznego

Najprostszym urządzeniem, na którym mogą być wykonywane odbitki drukowe techniką

sitodrukową, jest stół ze stabilnym, płaskim blatem do którego za pomocą specjalnych
uchwytów przymocowana jest forma sitodrukowa. Umocowanie ramy formy sitodrukowej na
zawiasach lub łożyskach umożliwia skrzydłowe podnoszenie szablonu po procesie
drukowania, w celu wymiany podłoża drukowego.

Na rysunku 9,10 przedstawiony jest uchwyt mocujący formę sitodrukową firmy Grey

Metal, przykręcany do blatu stołu.

Rys. 9, 10. Uchwyt mocowania sita [12]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Stół do sitodruku ręcznego może być wyposażony także w układ do mocowania ramy

o bardziej stabilnej konstrukcji (rys. 11, 12). Na ruchomej ramie konstrukcyjnej zamontowana
jest rama pomocnicza z odpowiednio umieszczonymi kołkami pasującymi lub zaciskami,
w które wkładane są kołki pasujące, znajdujące się na ramie formy sitodrukowej.
Zastosowanie takiego sposobu mocowania formy sitodrukowej znacznie poprawia dokładność
pasowania, jak również skraca czas montowania formy sitodrukowej na stole sitodrukowym.

Rys. 11, 12. Uchwyty do mocowania formy sitodrukowej na stole do sitodruku ręcznego [10, s. 95]

Półautomatyczne maszyny sitodrukowe

Forma sitodrukowa najczęściej jest mocowana na ramie pomocniczej, zaopatrzonej

w odpowiednie wypusty lub kołki pasujące. Podnoszenie i opuszczanie ramy może przebiegać
na zasadzie skrzydłowego odchylenia. Rama może również podnosić się pionowo do góry
z jednoczesnym przesunięciem o 45

do tyłu. Podnoszenie i opuszczanie ramy sterowane jest

automatycznie i jest zsynchronizowane z cyklami pracy rakla.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie podstawowe czynności obejmuje przygotowanie formy sitodrukowej?

Jak powinno być wyposażone stanowisko do wykonywania formy sitodrukowej?

Jakie zagrożenia mogą występować w etapie przygotowania ramy?

Jakie zagrożenia mogą występować w etapie nanoszenia warstwy kopiowej na siatkę?

Jakie zagrożenia mogą występować w etapie naświetlania?

Jakie zagrożenia mogą występować w etapie wymywania?

Jakie zagrożenia mogą występować w etapie odwarstwienia warstw kopiowych?

Jakie znasz sposoby mocowania form sitodrukowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zorganizuj stanowisko do wymywania i suszenia form sitodrukowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

określić cel wymywania,

wymienić urządzenia niezbędne na stanowisku,

wymienić materiały niezbędne do wymywania,

zgromadzić materiały na stanowisku,

uzasadnić dobór materiałów niezbędnych do wymywania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

naświetlona siatka,

−

wanna umożliwiająca zanurzenie sita,

−

kran z bieżącą wodą,

−

miękki rakiel lub gąbka,

−

suszarka,

−

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Dobierz środki bhp niezbędne przy naświetlaniu warstw kopiowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować zagrożenia występujące przy naświetlaniu warstw kopiowych,

dobrać środki bhp, niezbędne przy naświetlaniu warstw kopiowych,

uzasadnić dobór środków,

wypełnić arkusz do ćwiczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela zagrożeń warunków bhp podczas wykonywania form sitodrukowych,

−

arkusz do ćwiczeń.

Ćwiczenie 3

Zamontuj formę sitodrukową na stole do sitodruku ręcznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować sposoby montowania form sitodrukowych na różnych urządzeniach,

umocować ramę formy sitodrukowej na zawiasach,

przymocować zawiasy do stołu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół do sitodruku ręcznego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zawiasy do mocowania,

−

forma sitodrukowa.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić podstawowe czynności obejmujące przygotowanie formy
sitodrukowej?

określić wyposażenie stanowiska do wykonywania form
sitodrukowych?

wymienić zagrożenia występujące w poszczególnych etapach
wykonywania form sitodrukowych?

określić sposoby mocowania form sitodrukowych?

zamontować formę drukową na stole do sitodruku ręcznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudności, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Po zakończeniu testu podnieś rękę i zaczekaj aż nauczyciel odbierze od Ciebie pracę.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Metalem, z którego wykonuje się ramy jest

chrom.

miedź.

brąz.

aluminium.

Siatki tkane z włókien pojedynczych to siatki
a)

multitonalne.

monofilamentowe.

monotonalne.

multifilamentowe.

Liczba nitek przypadająca na jeden centymetr lub cal to
a)

oczko siatki.

grubość siatki.

numer siatki.

splot siatki.

Jako formy kopiowe do wykonywania szablonów sitodrukowych stosuje się
a)

diapozytywy.

negatywy.

poliamidy.

poliestry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pomiar napięcia siatki wykonuje się

densytometrem.

tensometrem.

wiskozymetrem.

barometrem.

Rysunek przedstawia wykonywanie form sitodrukowych metodą

bezpośrednio-pośrednią.

pośrednią.

bezpośrednią.

cyfrową.

Grubość siatki oznacza się literami

S, M, T.

L, M, T.

S, H, D.

L, H, T.

Wartość napięcia siatki określa się

w procentach (%) lub w gramach na centymetr (g/cm).

w promilach (%

lub w gramach na milimetr (g/mm).

w procentach (%) lub w niutonach na centymetr (N/cm).

w procentach (%) lub w niutonach na metr (N/m).

Stanowisko do naświetlania form sitodrukowych składa się z

ródła światła i kopiarki.

kopioramy i wanienki.

ródła światła i kopioramy.

kopioramy i suszarki.

10.

Wymywanie polega na usunięciu

wodą o temperaturze < 30°C miejsc naświetlonych.

rozpuszczalnikiem organicznym miejsc nienaświetlonych.

wodą o temperaturze > 30°C miejsc nienaświetlonych.

wodą o temperaturze < 30°C miejsc nienaświetlonych.

11.

Suszenie form sitodrukowych powinno prowadzić się w pozycji

poziomej, stroną drukową do dołu.

pionowej, stroną drukową do dołu.

poziomej, stroną drukową do góry.

pionowej, stroną drukową do góry.

12.

Przyczyną wystąpienia wady formy sitodrukowej, polegającej na nie wymywaniu się
warstwy kopiowej po naświetlaniu jest

zbyt krótki czas naświetlania.

zbyt niska temperatura suszenia

zbyt duża lepkość emulsji.

zbyt długi czas naświetlania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13.

Kolejne czynności pośredniej metody wykonania formy sitodrukowej to

połączenie materiału kopiowego z siatką, naświetlanie, wywoływanie.

naświetlanie materiału kopiowego, wywoływanie, połączenie materiału z siatką.

połączenie materiału kopiowego z siatką, naświetlanie, wywoływanie.

wywoływanie, połączenie materiału kopiowego z siatką, naświetlanie.

14.

Skrzydłowe podnoszenie formy sitodrukowej umożliwia umocowanie jej

na haczykach.

na zawiasach lub łożyskach.

w listwach mocujących.

w zaciskach.

15. Zagrożenie warunków bhp podczas naświetlania warstw kopiowych

stwarzają rozpuszczalniki organiczne.

stwarzają środki alkaliczne.

stwarza emisja promieniowania UV.

stwarzają roztwory aktywatorów.

16.

Jakie środki bhp są stosowane przy wymywaniu warstw kopiowych?
a)

Okulary ochronne.

Rękawice ochronne.

Wentylacja.

Wyciąg.

17.

W siatkach sitodrukowych najczęściej stosuje się splot
a)

płócienny.

wężykowy.

krzyżówkowy.

przeplatany.

18.

Przyczyną powstawania dziurek w warstwie kopiowej jest
a)

niewłaściwe napięcie siatki.

zanieczyszczenie szyby kopioramy.

zbyt długi czas naświetlania.

zbyt duża lepkość emulsji.

19.

Do przyklejania siatek sitodrukowych do ramy stosuje się kleje
a)

roślinne.

zwierzęce.

utwardzalne.

emulsyjne.

20.

Wykonywanie szablonu sitodrukowego metodami fotomechanicznymi obejmuje naniesienie
materiału światłoczułego na siatkę oraz
a)

suszenie, naświetlanie, wymywanie, suszenie, retusz.

naświetlanie, suszenie, wymywanie, suszenie, retusz.

suszenie, wymywanie, naświetlanie, retusz, suszenie.

wymywanie, retusz, suszenie, naświetlanie, suszenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Przygotowanie form drukowych do drukowania sitowego

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny słownik terminologiczny. Polska Izba
Druku, Warszawa 1999

Czichon H., Magdzik S., Jakucewicz S., Mudrak E.: Formy Drukowe. WSiP, Warszawa
1996

Czichon H., Czichon M.: Nowe metody wykonywania form sitodrukowych, „Świat
Druku” Nr 6/2002

Jakucewicz S., Czichon H., Czichon M.: Materiałoznawstwo poligraficzne.
Wydawnictwa PW, Warszawa 1992

Jakucewicz S., Magdzik S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1997

Kałużewska J.: Sitodruk cz. 3. „ Świat Druku” Nr 3/95

Poligrafia procesy i technika. Tłumaczenie ze słowackiego. COBRPP, Warszawa 2005

Poligrafia a ochrona środowiska. Najlepsze dostępne techniki (BAT) w przemyśle
poligraficznym. Polska Izba Druku. COBRPP, Warszawa 2001

Sitodrukowe Konfrontacje. W: Świat Druku Nr 1/2007

10.

Stankiewicz B., Czech G.: Sitodruk. COBRPP, Warszawa 2001

11.

Stankiewicz B.: Tendencje rozwojowe w technice sitodruku. „ Świat Druku” Nr 6/2002

12.

Materiały reklamowe firmy Grey Metal

13. Materiały reklamowe firmy Romanik

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
drukarz 825[01] z4 02 n
drukarz 825[01] z4 02 u
drukarz 825[01] z4 02 n
drukarz 825[01] z4 01 u
drukarz 825[01] o1 02 n
drukarz 825[01] z2 02 u
drukarz 825[01] z2 02 n
drukarz 825[01] z3 02 n
drukarz 825[01] z3 02 u
drukarz 825[01] z4 01 n
drukarz 825[01] z4 03 u
drukarz 825[01] z1 02 n
drukarz 825[01] z4 03 n
drukarz 825[01] z4 01 n
drukarz 825[01] z4 03 u
drukarz 825[01] z4 03 n
drukarz 825[01] z3 02 n

więcej podobnych podstron