W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 0 •

59

B y d ł o

Wśród czynników zakaźnych po-
wodujących biegunki u bydła tylko
nieliczne zdolne są do wywołania
objawów klinicznych u zwierząt do-
rosłych. Patogeny te można zaliczyć
do dwóch grup. Do pierwszej zali-
czane są drobnoustroje o silnej zja-
dliwości, wywołujące zachorowania
u zwierząt należących do wszystkich
grup wiekowych, np. pałeczki Salmo-
nella. Do drugiej natomiast patogeny,
w przypadku których od zakażenia
do wystąpienia objawów klinicznych
mija bardzo długi okres, często liczo-
ny w latach. Taką jednostką chorobo-
wą jest paratuberkuloza wywoływana
przez prątek Mycobacterium avium
subsp. paratuberculosis.

Salmonelloza

Wiele zagadnień dotyczących sal-
monelloz bydła zostało omówionych
w artykule „Wybrane zagadnienie za-
każeń bydła pałeczkami Salmonella”
(„Weterynaria w Terenie” 2/2009).
Pałeczki Salmonella są zdolne do wy-
wołania u dorosłego bydła zakażeń
przewodu pokarmowego o zróżnico-
wanym przebiegu. Ponadto omawia-
ny patogen może powodować między
innymi: ronienia, mastitis, a nawet
posocznicę.

Nasilenie objawów klinicznych

omawianej jednostki chorobowej
u bydła zależy od wielu czynni-
ków. Jednym z istotniejszych jest
zróżnicowanie patogenności po-
szczególnych serowarów (seroty-
pów) pałeczek Salmonella dla bydła.
Na przebieg kliniczny zakażenia
mają także wpływ: zjadliwość da-
nego szczepu, dawka zakaźna, jak
również odporność zwierzęcia, wy-
stępowanie chorób zakaźnych i me-

tabolicznych oraz czynniki stresowe.
Dla przykładu, zakażenia S. Entriti-
dis i S. Typhimurium u dorosłego by-
dła ograniczają się głównie do prze-
wodu pokarmowego, a ich objawem
jest biegunka o zróżnicowanym na-
sileniu. Natomiast S. Dublin może
wywoływać wiele różnych zespołów
chorobowych, między innymi ro-
nienia, mastitis, zapalenia płuc, po-
socznicę, a także zakażenia latentne.
S. Anatum charakteryzuje się z ko-
lei stosunkowo małą patogennością
w odniesieniu do bydła, co zwykle
wiąże się z łagodnymi objawami kli-
nicznymi zakażenia lub nawet prze-
biegiem bezobjawowym.

Wymienione wyżej czynniki po-

wodują, że dorosłe krowy wykazują
bardzo zróżnicowane nasilenie obja-
wów klinicznych salmonellozy. Bie-
gunka jest objawem najbardziej cha-
rakterystycznym. Może występować
w postaci kału o konsystencji roz-
luźnionej, wodnistej, z obecnością
skrzepów krwi, mas martwiczych lub
śluzu. Zakażenie niekiedy prowadzi
do wystąpienia silnych objawów kli-
nicznych, zwłaszcza u sztuk narażo-
nych na inne czynniki stresowe i im-
munosupresyjne. W przypadkach
zakażenia szczepami o wysokiej zja-
dliwości dochodzi do endotoksemii
oraz silnych zaburzeń wodno-elek-
trolitowych.

W warunkach krajowych w każdym

przypadku chorób biegunkowych
u dorosłego bydła należy wykonać
badania bakteriologiczne w kierunku
obecności pałeczek Salmonella z peł-
nym określeniem serotypu/serowaru
u wyizolowanego szczepu. Przypadki
masowych zachorowań powinny być
ponadto badane pod kątem źródła

K

Każdorazowo wystąpienie

chorób biegunkowych

u bydła dorosłego

wiąże się ze spadkiem

produkcyjności, niekiedy

bardzo znaczącym,

a w przypadku

paratuberkulozy także

z krótszym okresem

użytkowania zwierząt.

Część I – choroby bakteryjne

Choroby biegunkowe
dorosłego bydła

dr n. wet. Michał Bednarski

dr n. wet. Małgorzata Bednarska*

Katedra Epizootiologii z Kliniką Ptaków

i Zwierząt Egzotycznych

Wydziału Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

*Instytut Biologii, Zakład Hydrobiologii

i Akwakultury Wydziału Biologii i Hodowli

Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego

we Wrocławiu

W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 0 •

60

B y d ł o

zakażenia, zwłaszcza jeśli wiążą się
one z dużą zachorowalnością i śmier-
telnością zwierząt.

Leczenie przypadków salmonel-

lozy u bydła dorosłego, zwłaszcza
masowych zachorowań o ciężkim
przebiegu, może być trudne rów-
nież ze względów organizacyjnych.
W takich przypadkach może oka-
zać się konieczne dożylne podawa-
nie płynów, a indywidualne przy-
padki wymagać będą dodatkowo
terapii mającej na celu zrównowa-
żenie kwasicy metabolicznej. Zasto-
sowanie antybiotyków w leczeniu
wiąże się z przedłużeniem okresu
siewstwa pałeczek Salmonella oraz
możliwością selekcji szczepów opor-
nych. Mając to na uwadze, antybio-
tyki powinny być stosowane przede
wszystkim u krów z ciężkimi objawa-
mi choroby.

Paratuberkuloza
– choroba Johnego

Paratuberkuloza, zwana również cho-
robą Johnego, wywoływana jest przez
Mycobacterium avium subspecies pa-
ratuberculosis, drobnoustrój klasyfi-
kowany obecnie do grupy M. avium
complex. Charakteryzuje się on zdol-
nością do długiego przeżycia, na-
wet do roku czasu w środowisku ze-
wnętrznym, co bardzo utrudnia (lub
uniemożliwia) jego eliminację. Jest
to patogen kwasooporny, wewnątrz-
komórkowy, a jego głównym miej-
scem namnażania są jelita oraz węzły
chłonne krezkowe. Miejscem predy-
lekcyjnym umiejscowienia M. avium
subsp. paratuberculosis jest jelito krę-
te, gdzie patogen wywołuje swoiste
zapalenie błony śluzowej, które roz-
szerza się na błonę podśluzową.
W późniejszym okresie prątki roz-
przestrzeniają się do węzłów chłon-
nych krezkowych. Choroba Johnego
jest przewlekłą chorobą o bardzo
długim czasie inkubacji, sięgającym
kilku lat. Z tego powodu jest często
nazywana chorobą podstępną.

Do zakażenia M. avium subsp. pa-

ratuberculosis dochodzi drogą po-
karmową, najczęściej w pierwszych
dniach po urodzeniu, a źródłem pa-
togenu jest kał dorosłych zwierząt.
U starszych cieląt do zakażenia ko-
nieczne są duże dawki M. avium

Ryc. 1. Przewlekła biegunka u dorosłej krowy
w przebiegu paratuberkulozy

Ryc. 2. Stadium terminalne paratuberkulozy:
zalegająca i wyniszczona krowa

Ryc. 3. Zmiany makroskopowe w jelicie cien-
kim w przebiegu paratubekulozy, charaktery-
styczne silne pofałdowanie błony śluzowej

Ryc. 4. Bydło utrzymywane na pastwiskach jest
szczególnie narażone na zarażenie pałeczkami
Salmonella, których źródłem są zwierzęta
dzikie

1

2

3

4

fot. ar

chiwum autor

ów

W

E T E R Y N A R I A

W

T

E R E N I E

• 3 / 2 0 1 0 •

61

B y d ł o

subsp. paratuberculosis, ponieważ
wraz z wiekiem rośnie odporność
na zakażenie. Dalszy przebieg para-
tuberkulozy zależy również od czyn-
ników gentycznych, środowiskowych
oraz czynników stresowych, w tym
produkcyjności. Istotną rolę odgry-
wa także stopień zanieczyszczenia
środowiska omawianym patogenem
na danej fermie.

Większość zakażonych zwierząt

nie wykazuje objawów klinicznych,
a czas inkubacji wynosi od 2 do kil-
ku lat, w niektórych przypadkach
nawet do 10 lat. Objawy kliniczne
występujące u młodych zwierząt (ja-
łówek) mogą świadczyć o bardzo wy-
sokiej dawce zakaźnej i silnym ska-
żeniu środowiska. Występowanie
zwierząt klinicznie chorych w sta-
dzie najczęściej przemawia za bar-
dzo powszechnym występowaniem
zakażenia, ponieważ forma kliniczna
choroby zwykle występuje u mniej
niż 5% krów.

W obrazie klinicznym choroby do-

minuje: przewlekła biegunka, postę-
pujące wyniszczenie oraz obrzęki,
zwłaszcza okolicy podżuchwowej,
które są wynikiem hipoproteinemii.
Apetyt oraz stan ogólny zwierzę-
cia w początkowy stadium nie od-
biega od normy, jednak produkcja
mleka i kondycja ulega pogorszeniu
ze względu na utratę białka. Podczas
terminalnego stadium choroby do-
chodzi od silnego wyniszczenia or-
ganizmu, przewlekłej biegunki oraz
utraty masy ciała.

W obiekcie zakażonym M. avium

subsp. paratuberculosis wiele zwierząt
może być brakowanych ze względu
na słabą kondycję, schorzenia wy-
mienia, problemy w rozrodzie czy
zmniejszoną produkcyjność. Taka
sytuacja może występować pomimo
braku opisanych wyżej objawów kli-
nicznych choroby.

Postawienie podejrzenia choro-

by Johnego nie nastręcza trudności
ze względu na charakterystyczne ob-
jawy choroby: biegunkę u dorosłego
bydła połączoną z hipoproteinemią
i spadkiem produkcyjności. W celu
wykrycia choroby można zastosować
test ELISA, technikę PCR oraz meto-
dę hodowli mikrobiologicznej. Zwy-
kle około 75-80% zakażonych krów,

które wykazują objawy kliniczne pa-
ratuberkulozy, ma wyniki dodatnie
w teście EILSA, a prawie wszystkie
w badaniu techniką PCR. Najpew-
niejszą metodą (złotym standardem)
jest izolacja mikrobiologiczna drob-
noustroju z materiału pobranego
w trakcie sekcji. Należy zaznaczyć,
że czas takiego badania jest bardzo
długi i sięga wielu tygodni. Inną moż-
liwością jest wykonanie badania sek-
cyjnego. W badaniu makroskopowym
jelit stwierdza się charakterystyczne
silne pofałdowanie błony śluzowej.
Pełnym potwierdzeniem diagnozy
jest stwierdzenie swoistego zapale-
nia w badaniu histopatologicznym.
Niemniej jednak do chwili obecnej
nie opracowano skutecznej metody
diagnostycznej pozwalającej na wy-
krycie wszystkich zakażonych zwie-
rząt, zwłaszcza tych, które nie wyka-
zują objawów klinicznych.

Najważniejszym problemem w przy-

padku paratuberkulozy jest brak moż-
liwości zastosowania leczenia oraz
skutecznej eradykacji choroby ze sta-
da. Głównymi przyczynami takiego
stanu rzeczy są: długi okres inkuba-
cji choroby, w trakcie którego prąt-
ki są wydalane wraz z kałem, oraz
bardzo wysoka oporność patogenu
na warunki środowiska i środki de-
zynfekcyjne. W przypadku wystąpie-
nia w hodowli bydła paratuberkulozy
powinny być prowadzone działania,
które mają na celu eliminację sztuk
zakażonych. Szczególnie istotne jest
usuwanie zwierząt klinicznie chorych,
ponieważ wydalają one do środowi-
ska największą liczbę patogenów. Do-
datkowo, jeśli pozwalają na to wzglę-
dy ekonomiczne, należy prowadzić
coroczne badania połączone z eli-
minacją osobników, które w testach
uzyskały wyniki dodatnie. Takie dzia-
łania przyczyniają się do powolnego
zmniejszenia odsetka zwierząt zaka-
żonych, a co istotniejsze, wydłużają
czas użytkowania zwierząt. Opisa-
ny program jest jednak bardzo kosz-
towny, zatem dużo ważniejsze jest
niedopuszczenie do wprowadzenia
do stada zwierząt zakażonych, dzięki
ich badaniom, oraz zakup zwierząt
ze stad wolnych od choroby.



Piśmiennictwo dostępne u autorów.