Wiecej niz jedna trzecia czesc zycia uplywa nam w zakresie, gdzie wcale nie obowiazuja twarde
prawa, narzucone przez przestrzen trojwymiarowa. Oczywiscie brak nam swiadomosci, ze jakis
nowy kierunek w nieskonczonosci otworzyl nam bramy swiata, w ktorym zyjemy w ciagu dnia,
ale zachowujemy sie tak, jakbysmy nigdy nie byli niewolnikami rozciaglosci i trwania jednoczesnie,
to bez zadnego zdziwienia, znajdujemy sie w miejscach bardzo od siebie odleglych, materia staje
sie odwracalna, przenikliwa, rozciagliwa jak powietrze, znika ciezar, przeszlosc i przyszlosc
mieszaja sie w tej samej terazniejszosci, logika zwyczajna ulega calkowitej odmianie, slowem
zachodzi mnostwo zjawisk anormalnych, ktorych wyliczyc wprost nie sposob.

Studium zjawisk onirycznych nie wyszlo jeszcze ze stadium hipotez i szukania po omacku. Dr
Vaschide w swej wybitnej pracy pt.

Le sommeil et les reves

przedstawia scisle stan rzeczy.

Streszcza i analizuje prace wielkich onirologow, takich jak Alfred Maury, Mourly Vold, Max
Simon, F. Tissie, Goblot i Freud, dla ktorego, jak wiadomo, sen jest zamaskowana realizacja
stlumionego pragnienia, wreszcie prace markiza d'Hervey de Saint-Denis, dominujace nad
wszystkimi.

Doswiadczenia markiza d'Hervey zyskaly mniej rozglosu niz badania ojca psychoanalizy,
aczkolwiek sa scislejsze i maja konkluzje mniej ryzykanckie. Staral on sie przede wszystkim
wyszkolic pamiec oniryczna i po polrocznym cwiczeniu specjalnym zdolal regularnie, w chwili
przebudzenia przypominac sobie sny z calej nocy.

Nastepnie, wychodzac z zalozenia, ze w czasie snu nie zostaje wylaczona uwaga ani wola, staral
sie kierowac swymi snami. Udalo mu sie to do pewnego stopnia, gdyz posiadal specjalne
uzdolnienia, ale za cene wysilkow i dyscypliny, ktore moga zniechecic ludzi, zamierzajacych pojsc
w jego slady.

Przeczytawszy to madre i przenikliwe studium, przyznac trzeba, ze tajemnicze panstwo snu, w
ktorym przebywamy blisko polowe zycia, nie wtajemniczylo nas dotad w zadna istotna prawde.

Zatrzymam sie nad tym tematem przez chwile, kladac nacisk na zwiazek snow z przyszloscia,
czego zaden z owych uczonych nawet nie tknal a co jest moze bardziej interesujace i wiarygodne
niz inne poruszane sprawy.

Zagadnienie to podjal niedawno pisarz angleiski M.J.W. Dunnes w malej ksiazeczce pt.

Experiment with Time

. Praca ta usiluje w pierwszym rzedzie objasnic koncepcje czasu jako

czwartego wymiaru, kazde bowiem cialo funkcjonuje zarowno w czasie, jak i w przestrzeni.
Rodzaj interpretacji, zanadto technicznv, nazbvt abstrakcyjny, ktoremu zapewne duzo mozna
zarzucic, zaciekawi chyba tylko specjalistow. Ktos, kto nie gustuje w tego rodzaju pracach, z
trudnoscia bedzie podazal za tokiem rozwazan autora, a to, co otrzyma w rezultacie, okaze sie

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (1 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

raczej werbalne niz realne.

M.J.W.Dunnes posluguje sie dla udowodnienia swej tezy wylacznie niemal premonicjami
onirycznymi. Ktokolwiek zajmowal sie bodaj pobieznie metapsychika, wie, co znacza sny prorocze,
czyli premonicyjne. Omawialem to dosc obszernie w moim

G osciu N ieznanym

, w rozdziale

Poznanie przyszlosci

. 0 takich snach mniej czy wiecej proroczych wiemy od zarania dziejow i nikt

im juz nie przeczy na serio. Ernest Bozzano, w pracy pt.

Phenomenes Premonitoires

korzystajac ze zrodel

Society for Psychical Research

i dolaczajac rezultaty wlasnych badan,

zebral okolo tysiaca faktow, z czego omawia sto szescdziesiat nie tyle wskutek lekcewazenia
innych, ile po to, by nie przekroczyc przyjetych rozmiarow monografii.

Te sto szescdziesiat faktow skontrolowano z wszelka mozliwa scisloscia. Z samej natury tych
zjawisk dowody musiano oprzec wylacznie na opowiadaniach ludzi, ktorzy byli bohaterami lub
uczestnikami opisywanych wydarzen, czyli na ludzkich swiadectwach, ktore zawsze budza pewne
watpliwosci. Wypadaloby zatem zrezygnowac z wszelkiej pewnosci i z wszelkiej wiedzy
pozaempirycznej, a w koncu chyba i z samej matematyki - jednym slowem, odrzucic trzy czwarte
tego, co wiemy. Ponadto istnieja pewne dowody na pismie: np T. Flournoy, profesor uniwersytetu
genewskiego, zamieszcza taki list w swej wybitnej pracy pt.

Esprits et mediums

. List ten,

opatrzony data i pieczecia poczty, wyslany z Genewy do Kazania, pisany przez przyjaciolke
profesora Flournoy'a, pania Buscarel, opowiada o pewnym snie zwiastujacym wydarzenie
tragiczne, ktore mialo nastapic i nastapilo w tydzien pozniej, a szczegly tego snu sa tak
uderzajace, ze zbieg okolicznosci wydaje sie byc wykluczony.

Pomijajac niewiarw systematyczna i dziecinna, przyznac musimy, ze sen proroczy istnieje, istnial
zawsze i jest zaliczany do rzedu najpewniejszych zdobyczy metapsychologii.

Zanim ruszymy dalej, przypomnijmy tu dwie zasady, na ktore godzi sie wiekszosc onirologow.
Przede wszystkim, nie ma snu bez marzen sennych. Istotnie, trudno przypuscic, by funkcje
mozgu nagle mialy calkowicie zanikac we snie, chocby nawet najglebszym. Pelni on dalej swa
misje zyciowa, podobnie jak serce bije, pluca nasycaja krew tlenem, zoladek trawl, a watroba i
nerki wydalaja toksyny. Dla wiekszej pewnosci markiz d'Hervey kazal budzic siebie sto
szescdziesiat razy w ciagu trzydziestu czterech nocy z rzedu i spostrzegal zawsze, ze mysl jego
skierowana jest na jakis obraz oniryczny.

Jesli nam sie wydaje, ze mielismy sen bez marzen, to przyczyna jest fakt, ze natychmiast po
przebudzeniu wizje senne zniknely nam z pamieci. Wiemy z wlasnego doswiadczenia, iz pamiec
tego, co sie dzieje w czasie snu, posiada charakter bardzo specjalny, powierzchowny, jakby nie
siegala podstaw zycia; jest zwiewna, niestala, a pierwszy promien dnia wymiata z niej wszystko.
Jestem nawet przekonany, ze nie znamy wcale marzen snu glebokiego, a to, co chwytamy, to
tylko resztki marzen, uwiklanych w przyslone przebudzenia.

Nie nalezy w ogole dowierzac zanadto pamieci onirycznej. Jesli mamy tylko najlzejsza sklonnosc,
jesli bezwiednie czegos pragniemy, ona odpowiada natychmiast owym niejasnym pozadaniom.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (2 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Dobrze wiemy, ze sny nawet najwyrazniejsze, uderzajace, ktore powtarzamy sobie rano w mysli,
w polowie dnia nikna wieczorem nie ma po nich sladu.

Druga zasada, przyjeta przez specjalistow, stwierdza, ze pamiec oniryczna, podobnie jak pamiec
zwykla, dzienna, mozna pielegnowac i rozwijac. Znajdzie sie pewnie kiedys lepsza metoda, na
razie jednak najprostszym sposobem jest zapisywanie po kazdym przebudzeniu sie w nocy snow,
ktore mijaja. Po niedlugim czasie pamiec nagnie sie do tego niezwyklego zadania i mozna bedzie
rekonstruowac, ozywiac sny najbardziej zawiklane. I oto staje sie rzecz dziwna: sny, jak gdyby
zaszczycone tym wyroznieniem, zaczynaja byc regularniejsze, bardziej spoiste, slowem ucza sie
dyscypliny, jak dzieci, gdy czuja nad soba opieke. Ponadto zaczyna ich byc coraz wiecej - dlatego
chyba, ze mniej tracimy.

Nawiasem mowiac, wedlug statyytyki sporzadzonej przez panie Sare Weed i Florencje Hallam, na
100 naszych snow przykrych jest 58, bardzo przyjemnych 26, reszta zas obojetna. Oznacza to, ze
nieszczescie, podobnie jak w zyciu powszednim, przewaza nad szczesciem w krainie snu.

Coz za interes, spyta ktos, budzic moze zapamietywanie i badanie snow dzis, kiedy nie wierzymy
juz w przepowiednie i pochowalismy nieodwolalnie na cmentarzu nauk zmarlych i zapomnianych
oniromancje, ktora obejmowala oniroskopie, onirokrytyke teratoskopie, badanie lotu ptakow i
astrologie.

Nie wszystko jednak zasluguje na potepienie w onirokrytyce i teratoskopii, ktore zajmuja sie
rozwiazywaniem i interpretacja symboliki naszych marzen sennych. Sny sa wytwarzane przez
organ lub zespol organow, ktore w stanie jawy pozostaja pod calkowita niemal kontrola naszej
swiadomosci i rozumu, tej czesci naszego ja, ktora sie wyodrebnila zazdrosnie i oddzielila od
reszty swiata; lacza ja z nim stosunki nietrwale, nikle i surowo nadzorowane.

Podczas snu organ ten odzyskuje do pewnego stopnia swa niezaleznosc, zrzuca przymus
osobowosci, budzi dowolnie na chybil-trafil po nieskonczonosci, nawiazujac stosunki z wszystkim,
do czego mu sie zblizac nie wolno, a co najwazniejsze, zatraca poczucie przestrzeni i czasu, tych
dwoch zlud nieodzownych do podtrzymania naszego zycia indywidualnego ktore maskuja realnosc
wiekuistego bytu i wiekuistej terazniejszosci.

Doswiadczenia, dopiero zreszta rozpoczete, pozwalaja juz stwierdzic, ze rozum, wyzolony przez
sen, w ciagu swych wedrowek po wiekuistej terazniejszosci, ktora jest czasem rzeczywistym,
napotyka tam tyle wydarzen z przyszlosci, ze nie dostrzega juz linii urojonej, ale twardej, ktora
je dzieli w imie rozumu. Rozum wyzwolony przez sen nie rozroznia tego, co sie stalo, od tego, co
jeszcze nie zaszlo, i od tego, co juz minelo, po czym wraca, nie zdajac sobie z tego sprawy, z
tobolem, pelnym zarowno proroctw, jak i wspomnien. Musimy wiec przesiac to, co przyniosl, tak
jak pszczola przesiewa pyl kwietny, i skorzystac z ostrzezen, ktore on nam serwuje, pomieszane z
wyrzutami i zalami.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (3 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Dlatego to starozytni przypisywali wizjom sennym to samo znaczenie, co obserwacjom
gwiezdnym. Potrafili odkryc i ocenic ow rodzaj madrosci instynktownej, mglistej, niespojnej, ktora
zwiemy dzis podswiadomoscia. Jak zwykle, majac wiecej wyobrazni niz metodyki naukowej,
przesadzali, systematyzujac na oslep i popelniajac naiwne bledy. Ale na dnie tych bledow zawsze
tkwila prawda. Nalezaloby te prawde odnalezc i bylaby to sprawa nader interesujaca. Ale przed
zaaprobowaniem zdobyczy nalezaloby poddac ja wnikliwym i scislym badaniom.

Trzeba zwrocic uwage na sny skromne, powszednie. Niewatpliwie najbardziej efektowne sa wielkie
sny premonicyine, np. epokowy sen kawalera Giovanniego de Figueroa, odnotowany przez
Bozzana w sprawozdaniach zwiazkow metapsychicznych. Ale sny takie sa dosc rzadkie i zawsze
mozna watpic w ich autentycznosc. Tymczasem prowokujac, notujac analizujac uwaznie mnostwo
incydentow proroczych naszych drobnych

snow powszednich

, nabedziemy osobistego przekonania,

ze przyszlosc miesci sie juz w terazniejszosci; ze to, czego nie dokonalismy jeszcze, zostalo iuz
gdzies dokonane, ze np. butelka przewrocona przypadkowo, spadla juz dawno na tym samym
miejscu. Jest to w gruncie rzeczy bardzo zbawienny, a nawet jedyny sposob uzyskania pewnosci
i przygotowania, aby z niej skorzystac.

Oto, jako przyklad, sen zanotowany przez M.J.W.Dunnesa. Pewnego dnia polowal on na
obszarze nieznanym i nie majac pojecia o granicach posiadloci zapedzil sie w teren obcy. Dwaj
ludzie wolali nan z wsciekloscia i szczuli psem, ktory szczekal zajadle. Ratujac sie ucieczka,
Dunnes znalazl furtke w murze, ktora pozwolila mu ukryc sie przed pogonia.

Pozniej, przewracajac kartki swego notatnika snow, znalazl nastepujaca notatke:

- Scigany przez dwoch ludzj i psa.

Notatka ta wyprzedzila o dwa dni wydarzenia rzeczywiste.

Za namowa Dunnesa, jedna z jego kuzynek, miss B., ktora twierdzila, ze nie miewa marzen
sennych, czynila wysilki, by przypomniec sobie jesli juz nie sny, to mysli, jakie miewa w chwili
przebudzenia, i sledzic ich pochodzenie. Proceder ten powiodl sie doskonale i w ciagu szesciu
nastepnych dni miss B. zdolala sobie przypomniec sen codzienny. Zacytujemy go tutaj.

Po przybyciu do hotelu na wsi dowiedziala sie o pewnej kobiecie, podejrzewanej
o szpiegostwo na rzecz N iemcow (bylo to pod koniec wojny). N iedlugo
napotkala ta kobiete w ogrodzie hotelowym, rozleglym jak park publiczny. Kobieta
miala spodnice czarna i bluzke w bialo-czarne pasy, a wlosy, zaczesane na tyl
glowy, splecione byly na szczycie w wezel ktory Anglicy nazywaja bun.

Dwa dni przedtem miss B . wyslala kuzynowi streszczenie snu, w ktorym
widziala w ogrodzie publicznym N iemke w czarnej spodnicy i bialo-czarnej bluzce,
z wlosami zaczesanymi i splecionymi na czubku glowy w ow bun.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (4 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Dodaje, ze M.J.W.Dunnes oraz miss B. oswiadczyli moze zbyt arbitralnie, moim zdaniem, ze
wydarzenie to mialo nastapic w ciagu dwu dni, inaczej bowiem, nie liczac sie z nim, uznaliby je
za niebyle.

Pozwole sobie zacytowac trzy urywki snow, ktore posrod innych, mniej wartosciowych, nawiedzily
mnie w krotkim czasie. Ostrzegam, ze nie maja one zadnego znaczenia, nie dowodza niczego
wielkiego i sa nawet troche smieszne. 0 ile czytelnicy zechca skierowac uwage na swoje wizje
senne, beda mieli niezawodnie sny bardziej malownicze i obfitsze w dowody. Jesli ja zdolalem
osiagnac nieco w tym zakresie zjawisk, to kazdy moze spodziewac sie nieporownywalnie wiecej,
gdyz jestem zupelnie pozbawiony wszelkich uzdolnien metapsychicznych, para- czy
ponadnormalnych. Nieudolnosc tych snow sama w sobie daje mi gwarancje autentycznosci, gdyz
nikt nie kusilby sie o wymyslanie snow tak marnych, a byle uczen szkoly powszechnej stworzylby
na pewno ciekawsze.

Snilo mi sie, ze butelka zawierajaca wode utleniona stala na malym stoliku o trzech nogach w
kacie lazienki. Jedna z nog spoczywala na dywanie z surowej, niefarbowanej welny, a dwie na
posadzce prowansalskiej. Niefortunny ruch mojej nogi sprawil, ze zaczepilem kolanem o stolik i
butelka spadla, rozbijajac sie na posadzce. Woda utleniona zalala dywan, ktory zaczal dymic,
jakby sie palil. Nieruchomy, przerazony, patrzylem na zniszczony dywan, nie podejmujac zadnych
prob ratunku.

Po przebudzeniu zanotowalem sen w trzech slowach, nie przywiazujac don zadnego znaczenia.
Stwierdzilem zreszta, ze na stoliku nie ma zadnej butelki, a takze iz jedna jego noga spoczywa
nie na dywanie z niefarbowanej welny, ale na malym, prostokatnym, jaskrawoczerwonym kilimku.

W trzy dni potem, zapomniawszy zupelnie o snie, kupilem pol litra kwasu siarkowego, ktory byl
mi potrzebny do akumulatorow, i postawilem butelke na stoliku, ktory przewrocilem w kilka
godzin pozniej. Butelka spadla i pekla. Wilgotny dywanik zaczal dymic, to mi dopiero
przypomnialo nagle sen, wyprzedzajacy o trzy dni to, co sie stalo.

Latwo zauwazyc tu dwa bledy w szczegolach. Dywan z niefarbowanej welny zascielal posadzke
przyleglej sypialni i przez transpozycje zastapil kilimek czerwony, zas pol litra kwasu siarkowego
zastapilo wode utleniona. Blad ostatni jest dosc interesujacy gdyz woda utleniona rozlana po
dywanie nie wywolalaby dymienia ani gazow. Rzeczywistosc chemiczna przezwyciezyla w samym
snie jego zlude!

Tego rodzaju bledy niedokladnosci zdarzaja sie czesto w snach, dotyczacych przyszlosci, a takze
przeszlosci, co sprawia, ze wydaja sie nam calkowicie niezrozumiale. Wiemy jednak, ze trudno o
cos bardziej nielogicznego niz sny, czy raczej podswiadomosc - ow

G osc N ieznany

, ktory je

tworzy i wodzi po drogach, rzadko uczeszczanych przez rozum.

lnnej nocy snilem, ze czesc muru ogrodowego mej will w Nicei zawalila sie, grzebiac pod
gruzami kawal boiska lezacego ponizej. W piec dni pozniej burza lokalna, zjawisko czeste w tej

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (5 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

okolicy, obalila istotnie czesc muru, prostopadla do ogladanej we snie, a gruzy zatamowaly dostep
do alei wjazdowej. Przyznaje zreszta, ze jest to zapewne tylko zbieg okolicznosci i ze ten fakt nie
posiada wielkiego znaczenia dowodowego. Notuje go wiec jedynie przez sumiennosc.

Wreszcie niedawno snilo mi sie, ze jestem w Belgii i zmierzam krotszq droga do Gandawy.
Nagle znalazlem sie w miescie zupelnie nieznanym. Jakis mlody czlowiek u drzwi kosciola
objasnil uprzejmie, ze to Burges. Chce wejsc do kosciola, ale on, niewiadomo z jakiego powodu,
broni mi tego surowo. Rozmawialismy; powiedzial mi, ze jest synem jednego z mych przyjaciol
mlodosci. Od jakichs dwudziestu lat rzadko spotykalem tego przyjaciela, a jego syna nie
widzialem nigdy

Nagle wypada z kosciola cos w rodzaju autobusu, w ktory wsiada mlody czlowiek. Autobus
rusza z miejsca, robi szalony zakret pod katem prostym i przewraca sie. Wiekszosc pasazerow
odnosi rany, a wsrod nich takze syn mego przyjacieIa. Reszta rozplywa sie w luzne i niespojne
obrazy.

W miesiac potem napotkalem owego przyjaciela. Po chwili rozmowy o tym i owym zawiadomil
mnie, ze jego syn, ktorego widywalem, gdy byl dzieckiem, padl ofiara wypadku automobilowego.
Woz prowadzony przezen przewrocil sie na zakrecie, on zas, procz rany na glowie i licznych
kontuzji, doznal zlamania prawej reki. Nie odzyskal jeszcze w zupelnosci zdrowia, ale wyjdzie ze
sprawy calo.

W pierwszej chwili nie odnalazlem zadnego zwiazku pomiedzy tym wypadkiem a moim snem, o
ktorym zdazylem juz zapomniec. Dopiero wrociwszy do domu uczulem jakis naplyw wspomnien.
Znalazlem odpowiednia notatke i wyslalem do przyjaciela list, on zas doniosl mi, ze wypadek
zdarzyl sie w dwa dni po moim snie.

Przyznam sie, ze te procesy snu czy podswiadomosci wydawaly mi sie zgola niespodziewane i
niezrozumiale. Zostaje zawiadomiony dwie doby naprzod o wypadku, ktory na zakrecie ulicy
czeka mlodego czlowieka, calkiem mi obcego, po czym mam wizje tegoz wypadku w zmienionych
niemal zupelnie okolicznosciach... Nie podejmuje sie wyjasnic tej zagadki.

Zreszta powtarzam raz jeszcze: te blahe epizody nie pozwalaja niczego udowodnic. Bardzo
mozliwe, ze idzie tu o zwykly zbieg okolicznosci. Uwierzy w to kazdy, kto sprobuje wywolac czy
tez przypomniec sobie analogiczne sny wlasne i nabierze przekonania, ze te rzeczy sa bardziej
prawdopodobne i czestsze, niz zwyklo sie przypuszczac.

A wiec rzecz polega na tym, by przyjsc z pomoca pamieci onirycznej. Czytelnik nabral juz
moze przekonania, ze rozwija sie ona dosc latwo. Prosze jednak nie oczekiwac cudow albo jakichs
nadzwyczajnych zjawisk, od ktorych az sie roi w pismach metapsychicznych. Zreszta nie zycze ich
nawet czytelnikowi, gdyz te wielkie proroctwa nader rzadko zapowiadaja szczescie. Trzeba sobie
powiedziec, ze zycie normalne nie obfituje na co dzien w wypadki sensacyjne lub chocby

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (6 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

wyjatkowe i nawet najlepszy prorok nie ma nic do powiedzenia tam, gdzie nic nie nastapi! Dla
spozytkowania tych uzdolnien trzeba srodowiska niezwykle ruchliwego bytu. inaczej musimy w
zakresie odgadywania tajemnic przyszlosci ograniczyc sie do szczekajacego psa, rozbitej butelki lub
walacego sie muru.

Pochodzj to zapewne stad, ze podswiadomosc nasza, ktorej na razie przypisujemy te peregrynacje
w nieznane krainy, interesuje sie tylko drobnymi faktami, dotyczacymi

goscia efemerycznego

zdaje sie nie dbac wcale o idee ogolne i przepowiednie o szerszym zakresie. Nie gardzmy jednak
prekognicjami odnoszacymi sie do spraw drobnych. Mozna by nawet rzec, ze im mniejszy ich
zakres, tym sa cenniejsze. Przyjawszy raz te zdolnosc, nie zdziwimy sie wcale, ze sny moga
przepowiedziec takze wieksza katastrofe, obejmujaca znaczna polac przyszlosci. Ale widzenie w
przyszlosci spadajacej butelki wymaga oczu i zmusza do uznania preegzystencji naszego

dzis

. A

to jest jeszcze dziwniejsze.

Nie sadzmy takze, iz sny maja za zadanie sygnalizowac kilka dni naprzod dobro czy zlo, jakie
nas czeka. W ogole nie wiadomo, do czego sluza; zdaja sie nie troszczyc wcale o to, bysmy
odniesli korzysc z tego, co zwiastuja. Ostrzegaja jakby od niechcenia, nie zwracajac na to uwagi.

Dlatego to wsrod setki snow zanotowanych znajdziemy zaledwie dwa lub trzy, dotyczace
przyszlosci. A korzysc praktyczna rowna sie zeru, nie sposob bowiem rozstrzygnac, czy to, co
zda sie przynalezec do przyszlosci, nie jest wziete z przeszlosci. Wage ostrzezenia oceniamy
dopiero pojego realizacji, a gdybysmy zaczeli liczyc sie z tymi przestrogami, ktore nigdy nie
zaistnieja, nie smielibysmy ruszyc malym palcem u lewej reki.

Mimo to jednak doswiadczenia sa ciekawe. Po pewnym okresie praktyki, odkrywamy zakres wcale
nie znany, co samo w sobie jest objawem korzystnym. Byc moze zadawszy sobie nieco trudu dla
rozwiniecia pewnych utajonych uzdolnien, moglibysmy wszyscy zostac prorokami i wrozbitami dla
siebie samych. Nie wiemy zreszta, dokad moze zaprowadzic doswiadczenie w tym kierunku. Uczy
nas w kazdym razie spogladac w glab jednego z najcudowniejszych problemow nieznanego swiata
w preegzystencje przyszlosci, ze juz pomine wszystko, co jest z tym zwiazane, glownie zas nie
rozstrzygniete do dzis kwestie wolnej woli.

Coz z tego, ze fakty sa nieraz bez znaczenia lub nawet banalne; tkwiaca w nich zagadka
preegzystencji pozostaje zawsze gigantyczna i niezbadana, poniewaz domaga sie doskonalej, pelnej
i nienaruszalnej obecnosci tego, co dla nas jeszcze nie zaistnialo.

Spadajaca butelka, ktora dzis widze we snie, a ktora spadnie rzeczywiscie dopiero za trzy dni,
kryje w sobie tajemnice rownie nadzwyczajna, niewytlumaczalna, tajemnice tejze samej natury,
pochodzenia i gatunku, co przepowiednia upadku wielkiego mocarstwa, ktory nastapi za lat trzysta.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (7 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Poruszylem juz te kwestie w

Poznaniu Przyszlosci

, a jesli szkoda czasu na wysilki dla zdobycia

zadowalajacej odpowiedzi, to jednak wydaje sie rzecza korzystna nieustanne powtarzanie sobie tej
prawdy.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~1.HTM (8 of 8) [07-May-11 5:53:10 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Osamotnienie czlowieka.

Dla uzupelnienia tego, co powiedziane zostalo w jednym z ostatnich ustepow

Czwartego

Wymiaru

oraz wspomnianej mimochodem hipotezy z

Zycia Termitow

, przypuscmy, ze w ciagu

kilku tuzinow wiekow uda nam sie tak zhipertrofizowac nasz mozg, jak biale mrowki
zhipertrofizowaly zuchwy swych zolnierzy i brzuch oraz jajniki krolowej. Stworzymy wiec
czlowieka tysiac razy madrzejszego niz najinteligentniejsi sposrod nas. Wyobrazmy sobie, ze dzieki
nieslychanym mozliwosciom tego supermozgu zdolalismy korzystnie zmodyfikowac strukture
naszego ciala, przystosowujac ja do warunkow zycia, podobnie jak termity uzbroily piersi swych
wojownikow zbroja chitynowa sto razy lzejsza, a niemal tak odporna jak stal. Ow

Homo N ovus

opanowal wszystkie sily przyrody, ktorych my jestesmy dotad marna igraszka, a zna i potrafi
wykorzystac inne, o ktorych nie mamy pojecia.

By nie zgubic sie w nieskonczonosci fantastycznych pomyslow, przypuscmy po prostu, ze ow
nowy czlowiek umie z latwoscia dokonywac tego, co niektorym z nas wydaje sie mozliwe w
wyjatkowych warunkach, a mianowicie, ze za pomoca swej woli moze wyzwolic wlasny umysl od
powloki cielesnej bez zadnej szkody czy uszczerbku dla niej, powracajac do ciala w kazdej chwili,
ktora uzna za stosowna.

Jest to calkiem prawdopodobne. Rozni swieci czy media czynili to, zdaje sie, nie raz.
Wystarczyloby to ukryte uzdolnienie rozpowszechnic u wiekszosci ludzi za pomocq metody calkiem
pewnej, szybkiej i nieszkodliwej. Umysl czlowieka dezinkarnowanego potrafi, oczywiscie, poruszac
sie w przestrzeni, a moze w czasie, przekraczac w mgnieniu oka zakres wszystkich znanych nam
ukladow gwiezdnych i bladzic dowolnie po nieskonczonosci, podobnie jak my przechadzamy sie po
ogrodzie.

Egipcjanie z epoki faraonow przekonani byli, iz ich Ka, czyli wieczny duch, niesmiertelne
tchnienie, w zyciu pozagrobowym, podobnym do ziemskiego, posiada taka wlasnie zdolnosc
przybierania wszelkich ksztaltow, nawet boskich.

Mozna przyisc, ze ta zdolnosc oderwania sie od ciala bedzie stanowic jedno z pierwszych
zwyciestw naszej inteligencji, podniesionej do tysiacznej potegi czy posiadajacej znajomosc
czwartego wymiaru. Bedzie to triumf dosc latwy, najbardziej pociagajacy i owocny dla nowego,
wyzwolonego czlowieka. Zwiedzi on przede wszystkim planety najblizsze: Merkurego, Wenus,
Marsa i Jowisza.

Jesli napotka tam istoty zywe, dostrzeze je prawdopodobnie, o ile nie okaza sie niedostrzegalne
dla jego percepcji. Ale duch odczuwa zawsze obecnosc innych duchow, totez ne ma powodu
przypuszczac, by nie odkryl bez trudu obecnosci istot materialnych, arcysubtelnych lub przeciwnie
- brutalnych. Jest rzecza niemal pewna, ze ci mieszkancy sasiednich planet nie ujdq badaniom
gatunku

Homo N ovus

, podobnie jak byloby z ludzmi w zetknieciu sie z przybyszami z kosmosu.

Nie zapominajmy: czlowiek ten bedzie od nas tysiac razy inteligentniejszy, a mozg jego i zmysly
osiagna stan nieslychanego uduchowienia.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~2.HTM (1 of 3) [07-May-11 5:53:11 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

A wiec czy beda to istoty materialne, czy tez duchowe,

Homo N ovus

sprobuje nawiazac z nimi

kontakt i uda mu sie to prawdopodobnie, gdyz majac do czynienia z duchami uzyje fal
psychicznych, bez pomocy znakow czy tonow, podobnie jak to czynia media specjalnie uzdolnione,
ktore mimo grubej oslony materialnej odbieraja sygnaly naszej podswiadomosci bez pomocy
zmyslow.

Jesli zas napotka istoty materialne, wowczas objawi im sie, uzywajac ciala pozostawionego na
Ziemi i wezmie zen substancje lub jej pozor potrzebny dla zamanifestowania sie, jak to czynia
media z ektoplazma.

Wszedzie napotka niewatpliwie duchy lub ciala mniej czy wiecej od nas posuniete w rozwoju.
Opanuje nizsze, od wyzszych zas wezmie wiedze przyswajajac sobie ich inteligencje, bedzie mogl
dodac do swej tysiackrotnie wyzszej wiedzy inna - jeszcze szersza.

Kroczac tak z planety na planete, bez konca, niby po stopniach swietlnych, siegnie czlowiek
ostatniego slowa wielkiej tajemnicy, o ile slowo takie istnieje realnie we wszechswiecie i o lie w
ogole da sie zakomunikowac.

Przypuscmy teraz, ze cywilizacja ktorejs z tych planet jest znacznie mniej rozwinieta od naszej;
jej religie, prawa i obyczaje sa jeszcze bardziej barbarzynskie, bezsensowne i okrutne, anizeli te,
ktorym holduja w naszym swiecie dzikusy lub degeneraci; choroby i epidemie dziesiatkuja ich
populacie. Pierwszym zadaniem dezinkarnowanego brata naszego bwdzie wiwc niesienie pomocy
nieszczesnym gwiezdnym sasiadom, w usuwaniu najgwaltowniejszych i najbardziej dokuczliwych
dolegliwosci.

Mozna jednak przypuszczac, ze cywilizacja innych planet jest nieskonczenie doskonalsza od
ziemskiej. Latwo sobie wyobrazic, ze genialny duch, pochodzacy z takiej planety, zstapiwszy na
nasz padol, bardzo malo zainteresuje sie naszymi wysilkami naukowymi, nasza filozofia,
przegadana dziecinna, literatura sztuka naiwna, bredniami politycznymi oraz glupota praw
obyczajow. Patrzac na to z pogarda i obojetnoscia, mialby przed sobz obraz niesprawiedliwosci
natury, ktorej nagrodzic jeszcze nie umiemy, a ktora jest nierownie okrutniejsza od naszej.
Widzialby wszedzie dzieci wydane na lup niezasluzonych, strasznych cierpien, kobiety i starcow
przygniecionych brzemieniem bez sensu, celu i nadziei, az po ostatni dzien zycia. Owa wyzsza
istota, przekroczywszy przed wiekami wszystko, czego nasza wiedza medyczna ledwie sie domysla,
zna leki najdoskonalsze i jednego slowa starczyloby dla zniweczenia ludzkich cierpien, do
sprowadzenia zdrowia i radosci zycia do kolysek i na barlogi. Czy ktorykolwiek z nas, bedqc na
miejscu tego przybysza, zawahalby sie przed pomocna ingerencja?

Zadajmy sobie teraz powazne pytanie: czy nie przybyl nigdy do nas zaden wyslannik innych
swiatow? Czy ludzkosc, jak zdola siegnac wstecz pamiecia, nigdy jeszcze nie odczula
oddzialywania albo interwencil z zaswiatow, moze nie jawnej, decydujacej i niezaprzeczalnej bo az
tak wiele nie zadamy, ale chocby takiej, jakiej mozna sie jedynie domyslac by kroczyc jej
sladem? Ta odrobina, jaka znamy, dobyta jest z naszej niedoli, z nas samych...

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~2.HTM (2 of 3) [07-May-11 5:53:11 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Czyz nie da sie odnalezc sladu inspiracji pozaludzkiej? A jesli tak, to coz? Zachodzi obawa, ze
pozostaniemy na zawsze osamotnieni we wszechswiecie i ze nigdy zaden ze swiatow nie byl
inteligentniejszy czy lepszy od naszego. Jesli wiec jestesmy szczytem i korona, jesli nie ma
nadziei, by bylo lepiej, bo nigdy lepiej nie bylo, czymze tedy jest ten wszechswiat i ten Bog, idea,
fatum czy przypadek, ktory go stworzyl?

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~2.HTM (3 of 3) [07-May-11 5:53:11 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Gra przestrzeni i czasu.

W ostatnich ustepach

Czwartego Wymiaru

mowilismy o dziwnym stosunku przestrzeni i czasu.

A teraz przyklad tego stosunku i nieslychanych problemow, ktore wywodza sie z glebi
nieskonczonosci.

Wiemy, ze swiatlo biegnie z szybkoscia 300 000 km/s i ze jest to na razie najwieksza znana nam
predkosc we wszechswiecie. Jasnosc niektorych gwiazd, chocby gwiazdy S w konstelacji Dorady,
widzialnej na polkuli poludniowej, przewyzsza 500 000 razy jasnosc naszego Slonca i dociera do
nas w ciagu 100 000 at. Tysiace, a raczej miliony gwiazd sa tak odlege, ze promienie ich, wyslane
przed narodzinami Ziemi, jeszcze do nas nie dotarly.

Ale dajmy spokoj tym niewyobrazalnie olbrzymim przestrzeniom, ktore paralizuja nasza
wyobraznie. Wezmy przyklad innej gwiazdy, nieco blizszej naszemu malemu globowi. Gwiazda
Mira z konstelacji Wieloryba otrzymala miano

przedziwnej

, gdyz ulega nieslychanym przemianom

co 333 dni: jej blask mieni sie od jasnosci drugiej do dziewiatej

Obserwacje na Mont Wilson udowodnily, ze srednica tej gwiazdy wynosi okolo dwiescie milionow
kilometrow. Tymczasem srednica Slonca wynosi zaledwie 1 500 000 km, choc jego powierzchnia
jest wieksza od powierzchni Ziemi 1 310 000 razy.

Promien wyslany przez Mire biegnie do nas przez 72 lata.

Wyobrazmy sobie, ze na tej olbrzymiej gwiezdzie, o kulturze moze duzo wyzszej, niz nasza, jakis
astronom posiada teleskop, czy inny, bardziej udoskonalony aparat, pozwalajacy mu obserwowac
wszystko, co sie dzieje na naszej planecie. Przypuscmy dalej, ze przed dwoma laty tenze astronom
skierowal swoj teleskop na miasto Paryz. Zobaczylby wydarzenia, jakie zaszly w tym miescie w
roku 1853, a mianowicie wszystkie wspaniale szczegoly zaslubin Napoleona III z Eugenia de
Montijo de Guzman...

Widowisko to, na ktore gwiezdny astronom spoglada tak, jakby zyl w roku 1853 i siedzial
wygodnie, wygladajac z okna na Placu Zgody, musialo zdazac poprzez otchlanie przestrzeni przez
siedemdziesiat dwa tata, zanim dotarlo do jego oczu! Orszaki te dawno juz odeszly w przeszlosc,
a wszyscy uczestnicy spoczywaja snem wiecznym na paryskich cmentarzach. Mimo to w oczach
obserwujacego astronoma zycie owo, znieruchomialo i minione, trwa niezaprzeczalnie w
terazniejszosci, gdyz terazniejszoscia dla astronoma z Miry jest to, na co patrzy.

Tlumy defilujace przed jego oczyma i tanczace na ulicach nie wyszly dlan z grobu, raczej - nie
weszly jeszcze w grob. Ludzie ci, ktorzy dla nas juz umarli, zyja nadal w przestrzeni, czyli w

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~3.HTM (1 of 3) [07-May-11 5:53:12 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

czasie przestrzennym, a ich istnienie, to znaczy terazniejszosc, przedluza sie w nieskonczonosc,
ktorej krancow nie dosiegnie nigdy. Zatem co nie istnieje juz w konkretnym czasie, trwa dalej w
przestrzeni, ktora, jak widzimy, jest tylko innym aspektem czasu.

Zalozmy teraz, ze astronom z Miry zna szybkosc swiatla i zdaje sobie sprawe, ze widok ten
przedstawia terazniejszosc zludna, opozniona. Czy oznacza to, ze terazniejszosc Ziemi jest realna
i kosmiczna?

Bergson powiada:

Czas realny, to czas, ktory zostal przezyty lub mogl byc przezyty.

Zgoda. Ale przez kogo zostai przezyty? Czyz wszystkie swiaty nie podlegaja tym samym
prawom? Czyz nie idzie tu raczej o terazniejszosc wzgledna i lokalna, ktora nabiera znaczenia i
przesciga wszystko inne, dlatego ze zajmujemy sie wydarzeniami, ktore zachodza lub zaszly kiedys
na naszej Ziemi? Czy istnieje czas realny, absolutny? A moze nie ma czasu realnego,
absolutnego, gdyz czas w ogole nie istnieje? Wszystko to jest konwencja, ktora obalic moze
konwencja przeciwna.

Przypuscmy teraz, ze od gwiazdy do gwiazdy rozmieszczono teleskopy w ten sposob, by wytworzyc
wizje nieskonczona. Jesli istnieje srodek komunikacji szybszy niz swiatlo, w takim razie astronom
z Miry bedzie mogl przepowiedziec astronomowi z jakiejs gwiazdy odleglej np. o 94 lata swietlne
to, co zobaczy na Ziemi po 72 latach, mimo ze ta zapowiedziana przyszlosc dla niego dawno juz
minela. I tak dalej, z gwiazdy na gwiazde, przez miliony, miliardy, poprzez bezkres wiekow,
gdyz nie ma powodu, by obraz zycia czy nawet samo zycie zniknac mialo w przestrzeni i czasie.

Brak nam tylko na razie srodkow dosc skutecznych, by je odnalezc, dosiegnac i pochwycic. Przed
chwila zadalismy pytanie, gdzie sie miesci czas realny. Rownie dobrze moglibysmy zapytac: gdzie
sie miesci zycie realne?

Jest rzecza pewna, ze to zycie miedzygwiezdne istnieje - i niewazne, czy sa na to swiadkowie,
czy ich nie ma. Coz znacza tu nasze idee o terazniejszosci, przeszlosci i przyszlosci? W tej
wielosci czasow, bedacych tylko czysta konwencja, wydarzenia przysze mogq istniec juz gdzies w
terazniejszosci, podobnie jak moze w niej tkwic to, co juz minelo, terazniejszosc bowiem jest
wieczna, to znaczy nieskonczona w czasie i przestrzeni.

Tak czy owak, czas przedstawiamy sobie tylko w stosunku do nas samych, i to jest dowodem, ze
nie istnieje on sam w sobie, ze jest zawsze wzgledny wobec tego, kto go spostrzega, ze nie ma
bezwzglednie ani przeszlosci, ani przyszlosci, jedynie wiekuista terazniejszosc. W istocie rzeczy, to
nie wydarzenia zblizaja sie i oddalaja, ale my sami je mijamy. Zadne wydarzenie nie zbliza sie

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~3.HTM (2 of 3) [07-May-11 5:53:12 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

do nas; kazde z nich stoi w miejscu i nigdy go nie opuszczalo, tkwi w terazniejszosci bez
poczqtku i konca, a my tylko zblizamy sie do niego.

Oto przelotne spojrzenie w otchlan swiata, w swiat czterowymiarowy, gdzie pojecia

przedtem

potem

dzis

przystaja do sieble, jak plyty fotograficzne w paczce, wspolistniejac w wiecznosci.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~3.HTM (3 of 3) [07-May-11 5:53:12 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Bog.

W rozmowie o zyciu przestrzeni, w ktorej glebi tkwi gigantyczny zarys zagadki wszechswiata,
bedacy jednoczesnie cieniem jego mistrza i wladcy, zapytano mnie niedawno:

Czymze jest B og waszego czwartego wymiaru? J ak bytuje w tej nadprzestrzeni
i co o N im wiecie?

Ktoz zdola dac na to odpowiedz? Czy istnieja cztery wymiary, czy tysiac, wszystkie musza byc
zawsze pelne Boga. Gdy mnie pytaja, co o nim wiem, odsylam do wielkich religii i wielkich
filozofii, ktore o nim zgola nic nie wiedza. Dowiemy sie od nich, ze jest duchem wszechswiata,
nie-bytem, czyli bytem najwyzszym, absolutem absolutu, ktory zajmuje caly czas i cala przestrzen
a raczej jest przestrzenia czasem nieskonczonym, jedyna forma, w ktorej Nieograniczone dostepne
jest naszym oczom czy wyobrazni. Powiedza nam dalej, ze jest on energia pierwotna i
powszechna, ktorej substancje stanowi eter, ze jest przyczyna wszystkich przyczyn, potrojna
ciemnia kontemplacji, wsrod ktorej wszelka swiadomosc rozplywa sie w niewiedze...

Wszystko sprowadza sie do tego, ze Bog jest nieznana i niepoznawalna zasada wszystkiego. Tutaj
wszystko jest dla nas nieznane, nawet to, co wyydaje sie nam znane. Z braku czegos innego,
przyjmijmy to za jedyny dowod istnienia Boga, nieznane bowiem jest rzecza jedyna, ktora istnieje
niewatpliwie.

Sama nawet religia katolicka, najbardziej afirmatywna z wszystkich, po blizszym zbadaniu okazuje
sie rownie jak inne agnostyczna.

Sw. Dionizy Areopagita

, bedacy zrodlem mistyki

chrzescijanskiej, uzywa odnosnie do Boga okreslen typowo negatywnych.

Przyczyna wszechrzeczy, nie bedaca an dusza, an intelektem, nie posiada
wyobrazni, sadu, rozumu czy inteligencji. N ie jest rozumem ani inteligencja i nie
da sie opowiedziec ani pomyslec. N ie jest takze liczba, porzadkiem, wielkowscia,
maloscia, rownoscia, nierownoscia, podobienstwem ni roznica. N ie porusza sie ani
spoczywa... nie jest esencja, wiecznoscia ni czasem. N ie ma mowy nawet o
kontakcie intelektualnym z nia, nie jest bowiem ani wiedza, ani prawda. N ie
jest krolewskoscia ni madroscia, jednoscia, bostwem, dobrocia ani nawet duchem,
takim jak go pojmujemy.

Wedlug

Jana Szkota E riugeny

, wielkiego teologa IX wieku, ktory komentuje nauke

Areopagity, Bog jest istota bez predykatow, ponad wszystkimi kategoriami, to znaczy nicoscia
czy niepoznawalna esencja wszechswiata.

Ta negatywna teologia nie zostala nigdy potepiona przez Kosciol i siega az do Bossueta, teologa
najbardziej afirmatywnego, surowego i najwiekszego ortodoksa

Cale zycie wiary

- powiada on -

zdaje sie streszczac w tym, by widziec dobrze,

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~4.HTM (1 of 3) [07-May-11 5:53:13 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

ze sie nie widzi nic, a jesli powiadamy, ze dusza przez wiare widzi B oga,
znaczy to, ze nie widzi G o wcale.

Slowa te, poprzez odleglosc piecdziesieciu wiekow, lacza sie z wielka nauka Indii, ktora
zilustruje za chwile teza z Samawedy.

Bog jest niezmierzona, niemozliwa do zredukowania niewiadoma, niepoznawalnym

E n-Sof

nicoscia nicosci; jest to

Kto?

, czyli znak pytania mroku i nieskonczonosci

Ksiegi Zohar

, owo

Wedach

Tajemnica nad tajemnice

. By pogrzebac

G o

w milczeniu - jedynej swiatyni, jaka

Mu przystoi, powiemy, ze jest duchem i inteligencja wszechswiata, a jako taki, z koniecznosci
nieskonczony, musi byc niedostepny. Dostrzegamy tylko drobna Jego czastke w tym, co zwiemy
natura, czyli obrazem zycia na naszej malej Ziemi.

Ale nawet na tej malej arenie inteligencja owa, chwilami jakoby spokrewniona z nasza, wprawia
nas w ogromne zaklopotanie. Gromadzi cuda, przescigajace wszystko, co geniusz nasz moglby
wymyslic czy wyobrazic sobie, z drugiej zas strony dostrzegamy tu liczne bledy, nieprzezornosci,
niezdarnosci, a zwlaszcza okrucienstwo zgola niewytlumaczalne.

Nie sposob takze wyjasnic, jak ta wyzsza inteligencja, ktora zdaje sie miec jakis cel, nie dotarla
don jeszcze poprzez ogrom wiekow, jakie nas poprzedzily. A znaczy to, ze celu tego nie osiagnie
nigdy, z uwagi na to, ze zarowno wiecznosc poprzedzajaca nas, jak i ta, ktora nastapi, sa
identyczne, a nawet stanowia jednosc.

Skladam Mu poklon i milcze. W miare zblizania sie, On niknie w dali. Im wiecej mysle tym
mniej rozumiem. Im dluzej patrze, tym mniej Go widze, a jednoczesnie wzrasta we mnie
pewnosc, ze On istnieje. Bo gdyby nie istnial, wszystko byloby nicoscia, ktoz zas zdolny jest
pojac istnienie nicosci?

Nie pojmujac Go, czuje sie szczesliwy. Gdybym w tym zyciu zdolal pojac czy zrozumiec, czym
jest Bog, wolalbym raczej nie istniec, gdyz w takim razie wszechswiat wydalby sie niezglebionym
absurdem.

Przed wielu tysiacami lat napisano w

Samawedzie

Poznac G o, znaczy nie poznac wcale. C i, ktorzy G o znaja najlepiej, twierdza,
ze jest niepoznawalny, ci zas, ktorzy nic o N im nie wiedza, utrzymuja, iz
posiadaja pelna J ego znajomosc.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~4.HTM (2 of 3) [07-May-11 5:53:13 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET00~4.HTM (3 of 3) [07-May-11 5:53:13 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Przestrzen od dawna stanowila tajemnice, zwlaszcza od czasow Kanta, ktory umiejscowil nalezycie
jej koncepcje w naszym mozgu - tajemnice najwieksza moze i najmroczniejsza ze wszystkich.
Sadzono, ze wszystko na ten temat zostalo juz powiedziane, a wszystko to bylo prawie niczym.

Ale oto genialny fizyk dotknal ja czarodziejska rozdzka i obudziia sie, ozyla, rozplenila,
nabrzmiala faktami i wydarzeniami zgola nieoczekiwanymi; powieksza sie w nieskonczonosc,
imaginarnie i rozumowo - slowem zyskuje czwarty wymiar i w tym, nowym aspekcie, przestrzen i
czas, jej brat niepoznawalny, swietuja przedziwne gody, na ktore zapraszaja Iudzi dobrej woli.

Nie zamierzam nadawac tej pracy charakteru studium fachowego o kwestiach zwiazanych z
czwartym wymiarem. Jest to sprawa wyzszej matematyki, wkracza wiec w sfery zgola
niebezpieczne. Jako czlowiek interesujacy sie tym zagadnieniem, sledzilem sprawe pozostajac
niejako na uboczu i bardziej oczekujac wynikow, niz poznania samego mechanizmu.

Problem czwartego wymiaru nie jest wylacznie problemem matematycznym, ale laczy sie z zyciem
realnym, Co najmniej zas z jego wyzsza dziedzina. Jak w wielu problemach tego rodzaju, z
zakresu np. teologil, metafizyki czy strategii, przedziwny na pierwszy rzut oka aparat naukowy
sprawia i tu wrazenie niedostepnosci, ale sama tresc latwo ujac zdrowym rozsadkiem, opierajac
sie na faktach i obserwacjach.

Nie trzeba chyba podkreslac, ze studium niniejsze jest elementarne. Piszac, mialem na celu
zainteresowac na chwile Czytelnika pewnymi niezwyklymi aspektami przedmiotow oraz istot
zywych w przestrzeni i podsunac niektorym dociekliwym umyslom idee koniecznosci dalszych
badan.

Nie nalezy sadzic, ze ten, kto to przeczyta, dowie sie od razu, czym jest czwarty wymiar; raczej
przeciwnie: pozna to, czym nie jest on wcale. Henryk Poincare powiedziaf:

Kto poswiecilby tej sprawie cale zycie, moglby moze dojsc jedynie do pewnego
wyobrazenia sobie czwartego wymiaru.

Nie ma w tym zadnej przesady. Poza anglelskim matematykiem Howardem Hintonem nikt chyba
nie jest dzis w stanie wyobrazic sobie hiperbryly czy poliedroidy. To jednak nie oznacza wcale, ze
czwarty wymiar jest calkowitym urojeniem. Procz zwolennikow paradoksu, wszyscy wielcy
mistrzowie wyzszej matematyki, z Henrykiem Poincare na czele, godza sie z tym, ze on istnieje, a
nawet jest niezaprzeczalny.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET01~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:13 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET01~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:13 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Problem czwartego wymiaru, nie tyle fantastyczny, ile abstrakcyjny, nurtuje dzis wielu uczonych i
filozofow. W ciagu ostatnich lat udalo sie im zrobic znaczny krok naprzod, ale daleko jeszcze do
celu.

By zrozumiec, czym jest czwarty wymiar, trzeba by posiadac inny mozg i odmienne od naszego
cialo, slowem wyzwolic sie z naszej powloki cielesnej, czyli przestac byc czlowiekiem. Mozliwe
jednak, ze na zawsze pozostaniemy takimi ludzmi, jak obecnie.

Wiadomo, ze geometria eukildesowa operuje tylko trzema wymiarami: dlugoscia, szerokoscia i
wysokoscia, czyli glebokoscia. W roku 1621 dzieki badaniom Henryka Saville, ktore stwierdzily
niedostatecznosc tzw. geometrii scislej, zwlaszcza w zakresie linil rownoleglych, narodzila sie
geometria nieeuklidesowa, slynaca takimi nazwiskami jak Saccheri, Lambert, Gauss-Lobaczewski
(ktorych prace odbily sie poteznym echem w swiecie nauki), a ponadto Bolyai, Riemann,
Helmholtz, Beltrami wielu innych.

Ta nowa geometria stwierdza, ze przestrzen nasza nie odpowiada scisle pojeciom Euklidesa i ze
jestesmy zdolni poznac rozne rodzaje przestrzeni, gdzie linie rownolegle moga sie stykac, gdzie
linia krzywa nie jest dluzsza od prostej, gdzie trzy katy trojkata sa wieksze od dwu katow
prostych, gdzie w trojkacie katy zmniejszaja sie bez konca w miare zwiekszania bokow...
Geometria ta ujawnia jeszcze szereg innych niewytlumaczalnych anomalii.

Nazywana hipergeometria lub metageometria, jest ona systemem badan nadprzestrzeni, czyli
przestrzeni czterowymiarowej - fikcyjnej dla niektorych, zupelnie realnej zdaniem wiekszosci, i na
tym to wlasnie polu rozwaza Einstein swe potezne problemy. Ujmuje ona - ze wspomne tylko
jedna z tych teoril - bryle trojwymiarowa jako wycinek nadprzestrzeni i bada mozliwe wlasciwosci
linil, znajdujacych sie poza nasza przestrzenia euklidesowa, oraz stosunki tych linii, katow,
powierzchni bryl, ktore ustalila nasza geometria dla przestrzeni trojwymiarowej.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET02~1.HTM [07-May-11 5:53:14 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

III

Czymze wlaciwie jest owa nadprzestrzen? Tutaj zaczynaja sie trudnosci. Czy jest to przestrzen
czlowiecza, to znaczy taka, jaka usiluje pojac wyobraznia ludzkiej istoty przy pomocy srodkow
dalekosieznych?

Prof. Umow twierdzi, ze we wszechswiecie takim, jaki nam sie przedstawia, cala masa materii, w
stosunku do prozni, ktora ja otacza, da sie porownac z sekunda wobec miliona lat. Innymi
slowy, gdyby cala masa materii przestrzennej, az do ostatnich gwiazd, dostrzegalnych przez
teleskopy, utworzyla jedna bryle, na ktorej wypisano by wszystko, co wiemy o materii - cala
bowiem nasza wiedza dotyczy materii wylacznie - wowczas bryla ta plywalaby posrod miliardow
innych bryl, zawierajacych, ze tak powiem, sama tylko proznie przepasci srodgwiezdnej, a byloby
tych bryl tyle, ile sekund w ciagu dziesieciu tysiecy wiekow.

Czy przestrzen, zawierajaca te miliardy bryl, nakrytych nia niby kopula, ograniczajaca nasza
wyobraznie i zmysly - jest wlasnie owa nadprzestrzenia? Czy jest to moze raczej przestrzen
Einsteina, zbudowana na gestosci materii i brylowatosci wszechswiata? W takim razie wszechswiat

musialby byc skonczony, albowiem kazda krzywa, przedluzona dostatecznie, tworzy w koncu kolo
lub bryle. Wiemy, ze owa krzywa wszechswiata pozostaje w scislym zwiazku z gestoscia materil.
Emil Borel, jeden z najgorliwszych komentatorow mysli Einsteina, powiada:

Wobec tego, ze owa gestosc srednia rowna jest pewnej liczbie stalej, chocby
najmniejszej nawet, wszechswiat musi byc bezwzglednie skonczony. I nnymi slowy,
ogolna ilosc materii jako takiej jest rowniez skonczona.

Podkreslic wypada, ze we wszechswiecie nieograniczonym ilosc gwiazd bylaby rowniez
nieograniczona, a wobec tego, gwiazdy rozsiane po niezliczonych galaktykach polozonych obok
siebie, pod soba i ponad soba, zapelnilyby niebo w ten sposob, ze powstalaby jedna kopula swiata,
bez otworu na proznie czy eter. czyz jednak dostrzegamy gwiazdy poza pewna ioscia lat
swietlnych? Nie ma na to dowodu. A zatem istnieje granica dla naszego oka i naszych
teleskopow? A moze swiatlo zostaje ostatecznie pochloniete przez przestrzen srodgwiezdna?

W takim razie, jesli wszechswiat jest bryla skonczona, w czym ona tkwi i co sie znajduje poza ta
bryla? Emil Borel, odpowiadajac na zarzuty, twierdzi, ze powierzchnia tej bryly jest skonczona i
zamknieta, a rownoczesnie nie ma granic. Podobnie - powiada - czlowiek, pozbawiony wszelkich
wiadomosci o geometni i astronomii, badajac skrzetnie i cierpliwie kule ziemska doszedlby do
wniosku, ze jest ona bryla skoczona, ale nie posiada granic.

Jest to chyba jedynie gra slow! Co znaczy granica? Wedlug definicji Littrego, wedlug zwyczaju
i zdrowego rozumu, jest to koniec jakiejkolwiek powierzchni. Jesli wiec wszechswiat, zamkniety
w sobie i skonczony, nie ma granic, czyli konca, znaczy to chyba, ze jest nieskonczony!

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET03~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:14 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

W kazdym razie hipoteza ta jest znacznie mniej zrozumiala, niz idea sswiata nieskonczonego,
chociaz moze

wygodniejsza

dla matematykow, podobnie jak Henryk Poincare powiedzia, ze

wygodniej

jest przyjac, iz Ziemia krazy wokol Slonca.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET03~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:14 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Nie wolno jednak mylic nieskonczonosci matematycznej z naszym powszednim wyobrazeniem o
niej. 0 matematycznej nieskonczonosci napisal dzielo wybitne, liczace blisko siedemset stron
Ludwik Couturat, czlowiek umyslu poteznego, przedwczesnie zmarly dla nauki o liczbach.
Swiadczy ono o nieslychanej zlozonosci problemu. Rozmowy

skonczeniowca

nieskonczeniowcem

przypominaja najbardziej zawile spory scholastyczne. Nie bedziemy sie tu zajmowali calym tym
chaosem nieskonczonosci liczbowych, geometrycznych, analitycznych, potencjalnych, aktualnych i
konkretnych. Wystarczy zapamietac tylko sluszne rozroznienie pomiedzy nieokreslonoscia a
nieskonczonoscia. Kazda nieskonczonosc, ktora chcemy ogarnac w wyobrazni, jest zawsze czyms
nieokreslonym. Jest to nieskonczonosc zmienna, przekraczajaca ciagle narzucany jej zakres.

Wyobraznia dostrzega zawsze tylko przestrzen skonczona, do ktorej dorzuca druga przestrzen
skonczona - i tak dalej, az do wyczerpania. Siega wiec tego, co nieskonczenie wielkie i
nieskonczenie male, o tyle tylko, o ile jedno i drugie jest skonczone, nie dociera jednak ani do
szczytu nieskonczenie wielkiego, ani do zera, bedacego kresem malosci. Te dwa stany krancowe
wielkosci - to czyste idee, dostepne wylacznie rozumowi. Nieskonczonosc z wyobrazni rodem,
zlozona z czastek i kawalkow, jest tylko, jak powiada Couturat,

zjawa ruchoma i lotna,

parodia nieskonczonosci

Nieskonczonosc matematyczna usuwa wyobraznie, apelujac tylko do rozumu. By pojac
nieskonczonosc, rozum nie potrzebuje przebiegac terytoriow skonczonosci i wyczerpywac
nieokreslona ilosc wielkosci. Wystarczy, gdy zaklada np. ze linia prosta, skonczona moze byc
przedluzona z obu stron, albo ze kazda dana liczbe mozna powiekszac o jednostke, i stwierdza, ze
bedzie to mozliwe zawsze, przy najwiekszej nawet dlugosci tej prostej niezmiernej wielkosci owej
liczby.

Dogmatyczny Couturat twierdzi, ze taka nieskonczonosc jest zgola odmienna od wyimaginowanej
i ze interweniuje tu sam tylko rozum. Problem jest teraz, oczywiscie, uproszczony, skanalizowany,
ale nie widze, na ogol biorac, wielkiej roznicy. Jest to dalej skonczonosc, dodana nieokreslona
ilosc razy do skonczonosci.

Ja sadzilbym raczej, ze nieskonczonosc matematyczna jest czyms w rodzaju nieskonczonosci
spontanicznej, ktora powstaje poza wyobraznia i rozumem, z samej sily rzeczy lub z liczb
nieskonczonych i ultralogicznych projekcji wyzszej geometrii. W ten sposob rodzilaby sie, jak
powiada Jouffret:

istota geometryczna, posiadajaca wlasna indywidualnosc, bytujaca ponad skonczonoscia
i nieograniczonoscia gdzies poza nami, takim samym prawem jak skonczonosc,
podczas gdy pojecie nieograniczonosci jest zwiazane tylko z nasza mysla i nie
istnialoby wcale, gdyby nie bylo istot myslacych.

Innymi slowy, zniklaby przestrzen subiektywna Kanta, zastapiona przez jej ekwiwalent w
bezgraniczu obiektywnej skonczonosci, ktra nas otacza.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET04~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:15 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Powstalaby w ten sposob istota dziwna, ktora niedlugo wznioslaby sie do swego Ojca, prowadzac
go dalej, niz isc zamierzal.

Idzie wiec o nieskonczonosc bezosobowa, bytujaca poza nasza wyobraznia zarowno w tym, co
najwieksze, jak i najmniejsze, bez jakiegokolwiek udzialu wyobrazni.

Nie mowimy zatem o przestrzeni, odbieranej przez umysl istoty tysiac razy inteligentniejszej od
nas, bowiem przestrzen taka, ujeta przez ten cudownie wzmozony intelekt, nie bylaby jeszcze
przestrzenia sama w sobie. Trzeba nam przestrzeni, istniejacej niezaleznie od naszej mysli, a
byloby to oczywiscie niemozliwe, gdyby nie tajemnicza potega nowej matematyki, ktora przychodzi
nam z pomoca, proponujac koncepcje przestrzeni i pozaludzkiej, na pierwszy rzut oka mniej
realnej niz nasza przestrzen dziedziczna, w ktorej, mimo to, dzieja sie rzeczy tak samo wielkie,
zdumiewajace i niezaprzeczalne, jak w naszej zwyklej przestrzeni, ktara uwazamy za jedynie
mozliwa i rzeczywista.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET04~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:15 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Jak widzimy, nielatwo pojac i zdefiniowac owa nadprzestrzen. Nawet przestrzen trojwymiarowa
wylamuje sie spod definicji, niemal niemozliwej. Po dlugim szukaniu omackiem we wszystkich
kierunkach, nie mozemy jeszcze wyjsc poza formule Kanta, wedlug ktorej przestrzen jest intuicja
subiektywna, presupozycja konieczna dla kazdego doswiadczenia. Tak jest dotad, wbrew zarzutom
filozofii mniej transcendentalnej i bardziej psychologicznej, ktora slusznie podkresla, ze ta
koncepcja uzalezniona jest od percepcji zmyslow, a zmysly, powiedzmy, slepca maja bardzo malo
wspolnego ze zmyslami normalnego czlowieka.

Wahamy sie pomiedzy apriorystami, ktorzy twierdza, ze pojecie przestrzeni jest u nas wrodzone, a
empirykami, przyjmujacymi, ze idea ta nabyta zostala przez doswiadczenie. Niewiele nas tez uczy
twierdzenie Leibnitza, iz przestrzen - to system koegzystencji w czasie, a czas to system sukcesji;
rownie malo przydatna okazuje sie teza, iz poznajemy czas za pomoca przestrzeni, a w koricu
podkreslanie, ze przestrzen jest srodowiskiem nieodzownym dla wyobrazni.

Jedno tylko pozostaje pewne, jak juz powiedzialem w mym G osciu N ieznanym, a mianowicie
fakt, ze wszelkie wysilki apriorystow kantowskich czy neokantowskich, empirykow scislych czy
idealistycznych tona w tych samych ciemnosciach. Filozofowie zajmujacy sie przestrzenia i czasem,
a wiec tacy mysliciele jak Spencer, Helmholtz, Renouvier, James Sully, Stumpf, Wiliam James,
Ward, Stuart Mill, Ribot, Fouille, Guyau, Bain, Lechalas, Balmes, Dunan, Bergson i mnostwo
innych nie mogli przyswoic sobie tej straszliwej podwojnej zagadki. Sprzeczne ich teorie, dajace
sie mimo to bronic skutecznie, daremnie walcza w mroku z cieniami, ktore nie pochodza z
naszego swiata.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET05~1.HTM [07-May-11 5:53:15 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Nie moze byc mowy o objeciu nadprzestrzeni za pomoca naszych zmyslow. Czyz jest wiec ona
intuicja subiektywna, szersza lub bardziej iluzoryczna? Czy istnieja jakies etapy i relacje w
nieskonczonosci i zludzie? Bardzo watpliwe, gdyz trudno pojac, by druga intuicja subiektywna
pokrywac miala pierwsza, ktora juz zajmuje cala nieskonczonosc.

Czyz mozna wiec powiedziec, ze jest to jedynie zluda, skoro mistrzowie wyzszej matematyki
geometrii, czerpiac jakoby z pozaludzkich zrodel, ukazuja nam ja na widnokregu ducha i
twierdza, ze jest konieczna?

Z drugiej strony, czyz matematyka i metageometria moga znalezc cos, czego nie byloby w nas
samych?

G dy idzie o kwestie wymiarow

- powiada jeden z uczonych -

matematycy patrza

dalej niz my, a przekraczajac pewne granice, nie czuja przeszkod, ktore nam
tamuja droge. Zupelnie jakby chcieli nam pokazac, ze zadna rzeczywistosc nie
odpowiada naszym pojeciom o wymiarach.

G. Pawlowski, literat i uczony, poswieci1 problemowi czwartego wymiaru bardzo ciekawa prace,
do ktorej jeszcze wrocimy. Jest on innego zdania.

Wsrod wielowiekowej pracy idei

- powiada -

matematyka odgrywa podobna role,

jak stolica w historii spoleczenstwa. J est to praca umyslu, skrystalizowana,
stanowiaca dorobek, z ktorego jestesmy dumni; pewnosc dobrze zasluzona. I dee
te moga nawet sluzyc za podstawe i punkt wyjscia nowych przedsiewziec, nigdy
jednak nie biora czynnego udzialu w tych przedsiewzieeciach.

Prawda niezaprzeczalna.

Rachunek

- dodaje Pawlowskl -

to klucz pozwalajacy otwierac dowolnie te same

drzwi, ale bez objasnienia, co sie znajduje poza nimi. M atematycy az nazbyt
czesto ograniczaja sie do tego, ze tylko buduja rusztowanie, potrzebne do
wzniesienia pomnika.

A przeciez pomnik zaczyna sie od rusztowania, czyz nie tak? W kazdym razie wszystko, co
pisze Pawlowski, jest doskonale scisle, gdy idzie o liczby, ktore, choc olbrzymie, sa rzeczywistoscia
skonczona. Ale gdy mowa o liczbach nieskonczonych albo transskonczonych, problem nabiera
odmiennego wydzwieku. Interesuje nas jednak nadal, bo na przekor naszej mowie i wierze,
jestesmy w gruncie rzeczy istotami nieskonczonymi i wszedzie stykamy sie z tym, co sie nie
zaczelo i nigdy nie skonczy.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET06~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:16 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Matematycy

- powiedzial pewien wielki algebraista -

nie stwarzaja niczego, poprzestajac

na przeistaczaniu elementow, naplywajacych z zewnatrz.

O jakich elementach tu mowa, o jakim zrodle zewnetrznym? Byc moze w tym krotkim zdaniu
kryje sie samo sedno zagadnienia. Przede wszystkim bowiem trzeba koniecznie, na moment bodaj,
wyjsc z tej celi bez drzwi i okien, gdzie rozum od urodzenia widzi czlowieka. Za kazda cene
nalezy znalezc pomoc lub chocby promien swiatla, skadkolwiek i cokolwiek przynoszacy, byle
tylko, jak zawsze, nie byl to promien wylacznie czlowieczy. Wspomniane zdanie wskazuje nam
droge odmienna, ktora postaramy sie kroczyc, zanim natrafimy na taka, ktorej przewidziec dzis
nie mozemy.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET06~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:16 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

VII

P.D. Uspienski, ktorego z cala pewnoscia mozna nazwac slowianskim Pascalem, twierdzi, ze
istnieja dwie matematyki. Jedna zajmuje sie liczbami skonczonymi i stalymi, ktore obejmuja
zjawiska swiata ograniczonego i sztucznego. Swiat ow reprezentuje nasza koncepcje swiata
rzeczywistego, ograniczona i niepoprawna. Druga zas matematyka, zajmujaca sie wielkosciami
nieskonczonymi zmiennymi, wprowadza nas w swiat inny, nie bedacy wylacznie naszym wlasnym
wytworem, w swiat od nas niezalezny, gdzie dana wielkosc moze nie byc rowna calosci i gdzie z
dwu wielkosci rownych sobie, pierwsza moze byc nieskonczenie wieksza od drugiej.

Ale ta matematyka pierwsza, liczaca stosunki wielkosci sztucznych i warunkowych, ktore w
przyrodzie nie istnieja, jest w gruncie rzeczy rownie absurdalna, poniewaz, jak dodaje Uspienski,
nie ma w naturze wielkosci skonczonych i stalych, ani tez idei rozumowych. Owe wielkosci oraz
idee - to tylko abstrakcje warunkowe i nierealne, zaledwie wycinki rzeczywistosci.

Nauka nie moze zaprzeczyc

- powiada dalej Uspienski -

ze matematycy wymykaja

sie z granic swiata dostrzegalnego. C ale dzialy matematyki operuja stosunkami
ilosciowymi, ktore nie istnieja wcale w realnym, pozytywnym swiecie, to znaczy
stosunkami nie posiadajacymi odpowiednikow realnych w swiecie widzialnym,
trojwymiarowym.

Nie ma jednak mowy o stosunkach matematycznych, pozbawionych odpowiednikow rzeczywistych.
Dlatego tez matematycy przekraczaja granice naszego swiata i wchodza we wszechswiat nieznany.
Jest to cos w rodzaju teleskopu, pozwalajacego badac przestrzen wielowymiarowa. Matematyka
uprzedza nasza mysl, wyobraznie i zdolnosc poznania. W tej wlasnie chwili operuje stosunkami,
ktorych jeszcze nie mozemy sobie wyobrazic ani zrozumiec.

Jesli istotnie matematyka wyprzedza nasza inteligencje, czy czerpie tym samym sile ze zrodel
bijacych poza nami, z czegos w rodzaju geniuszu rozwianego we wszechswiecie, z emanacji juz
pozaczlowieczej? Nie jest to prawdopodobne, bo tezy jej wydaja sie typowo ziemskie i pozostaja
w niewoli wszystkich przesadow logiki, zwlaszcza w tej sferze nizszej i sredniej, jedynie zreszta
dla nas dostepnej. Wymykaja sie z tej sfery, gdy uznajemy, ze sa absurdalne dlatego moze, iz
wchodza w blizszy kontakt z rzeczywistoscia, ktora przeczuwamy dopiero w sposob zanadto
mglisty.

Angielski astronom A.Eddington poswiecil piekna ksiazke problemowi wzglednosci, ktory jest
w gruncie rzeczy jednym tylko z aspektow czwartego wymiaru. Odnosnie do tych tajemniczych
obliczen, ktore nas pociagaja poza nasza sfera, autor powiada:

Znalezlismy na wybrzezu N ieznanego odcisk obcej stopy. Powstaly niebawem
misterne teorie naukowe tlumaczace, skad ten slad pochodzi. W koncu udalo sie
zrekonstruowac istote, ktora pozostawila ten slad, i oto... przekonujemy sie, ze
jest to odcisk naszej wlasnej stopy!

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET07~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:16 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET07~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:16 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

VIII

Moze matematyka jest tylko swoistym narzedziem wykutym przez nasz mozg, ktory pod wplywem
inteligencji, mieszczacej sie niezupelnie w nim samym, nie wiedzial dokladnie, co uczynic
zamierza? Moze jest to narzedzie zaczarowane, ktore jak w basni pociaga dlon, przekonana, ze
nim wlada, i przez czlowieka czyni cuda?

Nawet w dzisiejszych czasach, kiedy to, jak sadzimy, odeszly w niepamiec wszystkie wieszczki z
basni, zdarza sie czesto, iz pewne konstrukcje mechaniczne, znacznie bardziej doskonale i
inteligentne od inzyniera, ktory je wymyslil, dokonuja pracy, jakiej on podjac, na probe bodaj,
nie bylby zdolny. A moze, uzywajac porownania Uspienskiego, jest to teleskop, ukazujacy swiaty,
ktorych istnienia nawet nie przypuszczalismy, teleskop nie widzacv zreszta niczego - ot, zwykla
rura z miedzi, stali czy aluminium, ozywiona przez nasze oko, rzadzone rozumem? Kiedy teleskop
odkrywa nowa gwiazde, nikt nie przypisuje mu zaszczytu ani tez nie twierdzi, ze jest to przyrzad
inteligentniejszy niz astronom, ktory za jego pomoca prowadzi obserwacje. Podobnie w
matematyce cala jej tresc i wszystkie odkrycia mieszcza sie w nas samych. Matematyka tylko
tlumaczy to, czego sami nie jestesmy jeszcze w stanie wypowiedziec, a nawet pomyslec. Kiedy
sadzimy, ze wiedzie nas poza nasza sfere, ona stwierdza tylko, iz czesto bezwiednie przekraczamy
samych siebie, a kiedy nas prowadzi w przestrzen wyzszego typu, w przestrzen
pozatrojwymiarowa, stwierdza znowuz, ze przestrzen ta istnieje realnie w nas, dla nas i czeka nas
od zarania dziejow.

Matematyka tak pojeta jest niezmiernie interesujacym narzedziem badan, nieoczekiwanym
komentatorem ukrytej czy podswiadomej czesci ludzkiej natury. Moze z tego powodu wybitny
matematyk Bertrand Russell powiedzial zuchwale, a slynne slowa, ze matematyka jest wiedza, w
ktorej nigdy nie wiadomo, o czym sie mowi, i nie sposob poznac, czy to, co sie mowi, jest
prawda.

Istnieje wiec cala geometria czwartego wymiaru, obfitujaca w teorie rownie logiczne i zwiezle
jak euklidesowa, ktorej jednak... nie mozna sobie wyobrazic. M.E.Jouffret powiada w dziele pt.

Traite elementaire de geometrie a quatre dimensions:

Nie sposob przejsc od projekcji ciala czterowymiarowego do tegoz samego ciala i
pojac jego ksztaltu. Umysl nasz nie jest w stanie zrozumiec ani istoty, ani
funkcjonowania tych tworow przestrzennych. Z obrazow materialnych, ktore nas
otaczaja, zaden nie da nam punktu oparcia ani tez elementow porownawczych.

Geometria czwartego wymiaru operuje w przestrzeniach nie znanych nam dotad, w przestrzeniach
lezacych poza nami, i to prawdopodobnie - jak zobaczymy w dalszym ciagu - w tym obszarze
czasu, ktory nie ma jeszcze oblicza. Jest to cos w rodzaju geometni odbitej w wewnetrznym
zwierciadle o nieobliczalnej glebi, w regionie nazywanym niekiedy

basnia matematyczna,

geometria mistyczna czy tez mistyka geometrii

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET08~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:17 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET08~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:17 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Nie zamierzam zapuszczac sie w technike hipergeometri, oczywiscie, mozolna i sucha, ktora, jak
kazda wiedza, posiada wlasne, odrebne slownictwo. Kazdy termin nalezaaby tlumaczyc i objasniac
krok za krokiem. Niemniej trzeba cokolwiek bodaj powiedziec o tej hipergeometrii, skoro stanowi
ona stosunkowo pewna baze naukowa dla wszystkich teorii, ktore chcemy tu omowic.

Wystarczy wiedziec, ze wprowadzenie nowego wymiaru, czyli nowego kierunku w przestrzeni -
naszej lub pozanaszej - pociaga za soba koncepcje nieskonczonej liczby przestrzeni roznych,
zawartych w przestrzeni czterowymiarowej, a takze niemozliwosc wszelkiego scislego, realnego
wyobrazenia o niej. Wspomnialem juz zreszta o takich przestrzeniach i tajemnicach, na razie
nieprzeniknionych.

Nie nalezy zakladac, ze mowimy tu o problemach wylacznie urojonych. Wyzsza matematyka i
hipergeometria daly juz, zwlaszcza w astronomii, wyniki namacalne i niezbite. Jest rzecza pewna,
ze sama tylko moca inteligencji nie mozemy wyjsc poza granice swiata trojwymiarowego. Ale od
samego poczatku mamy dowody z zakresu fizyki, zwlaszcza w dziedzinie zjawisk
elektromagnetycznych, ze czwarty wymiar istnieje realnie. Z punktu widzenia matematyki i
geometrii mozna wydedukowac i uzasadnic w sposob scisle logiczny wszystkie koncepcje
przestrzeni, bez wzgledu na ilosc wymiarow.

Okazuje sie, ze pewne problemy, zwlaszcza w zakresie nieskonczenie malych liczb, ktorych nie
sposob rozwiazac w aspekcie przestrzeni trojwymiarowej, mozna i nalezy zglebiac poza granicami
naszego rozumowania. Swiat bowiem nie ogranicza sie do tego, co widzimy, ani do tego, co
koncypuje nasza inteligencja, nie wspierana matematyka i geometria; nalezy wiec zalozyc istnienie
potegi duchowej, pozaczlowieczej lub - co prawdopodobniejsze - przyjac antycypowana
manifestacje naszego rozumu, ktorej dotad nie znamy w pelni.

Podsumowujac te kontrowersyjne kwestie, posluze sie slowami Henryka Poicare:

Juz dzisiaj nikt nie watpi

- pisze Poincare w swym dziele

Analysis Situs

celem geometrii n-wymiarowej sa przedmioty realne. I stoty z nadprzestrzeni tak
samo podlegaja definicji scislej jak istoty przestrzeni normalnej, a jesli nie
mozemy ich sobie wyobrazic, to jednak potrafimy pojmowac i badac. A zatem,
choc mechanika wiecej niz trojwymiarowa moze zostac potepiona jako
bezprzedmiotowa, calkiem inaczej ma sie rzecz z hipergeometria.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET09~1.HTM [07-May-11 5:53:17 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Matematyka czwartego wymiaru zaklada niejako istnienie owej nadprzestrzeni, przyjmujac czwarta
prostopadla, ktorej nie sposob wykreslic w ukladzie trojwymiarowym. Czasem nawet (ale to
zdarza sie bardzo rzadko), jak w slynnym przypadku Einsteina, w odmianach perihelium planety
Merkurego obliczenia te mozna udowodnic faktami.

Niektorzy matematycy zwalczaja energicznie te geometrie w przekonaniu, ze jest zupelna fikcja.
Jeden z najzagorzalszych obroncow geometrii euklidesowej, kapitan Stefan Christesco, inzynier
szkoly marynarskiej w Paryzu, atakuje glownie teorie Lorentza, Einsteina i Minkowskiego,
twierdzac bez ogrodek, ze koncepcja czwartego wymiaru godzi w geometrie euklidesowa, czyni ja

adiagonalna

, a wiec fikcyjna mimo ze sie na niej opiera, a zarazem buduje rusztowanie teorii

matematycznych na podstawach zgola urojonych i absurdalnych.

Twierdzenie swe opiera Christesco na ciekawych przykladach. W kwestii slynnych odmian
periheliow Merkurego, odkrytych przez obliczenia Einsteina, twierdzi miedzy innymi, ze formula
wzglednosci w zbaczaniu swiatla jest absotutnie identyczna z odkryciem z roku 1801, kiedy nie
bylo jeszcze mowy o czwartym wymiarze. Odkrycia tego dokonal pewien malo znany astronom
niemiecki, von Soldner. Cytuje nawet

Bulletin de la Societe astronomique de France

zeszyt z pazdziernika 1920 r.

Zupelna racja. Czyz nie jest jednak zastanawiajace, ze Einstein doszedl do tego samego wniosku
za pomoca geometrii, uwazanej za fikcyjna, fantastyczna i absurdalna? Argument zwraca sie,
oczywiscie, przeciw autorowi.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET10~1.HTM [07-May-11 5:53:18 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Nie bedac ani matematykiem, ani metageometra, nie wtracam sie do tych uczonych dyskusji i
odsylam zainteresowanych do traktatow Bouchera i Jouffreta. Znalezc tam mozna, zwlaszcza w
pracy Jouffreta, wskazowki bibliograficzne o wszystkim, co pisano na ten temat we Francji,
Belgii, Szwajcarii, Italii, Hiszpanii, Niemczech, Norwegii, Austrii, Holandii Anglii. Jest to
juz obfita bibliografia, a w roku 1900

Europe mathemauque

podala liste 439 artykulow

rozsianych po najrozniejszych czasopismach naukowych. W ciagu ostatnich dwudziestu pieciu lat
lista ta poszerzyla sie jeszcze bardziej.

Wedle Jouffreta, na czele badaczy i tworcow geometrii wielowymiarowej plasuja sie nastepujacy
uczeni:

●

We Francji, Szwajcarii i Belgii - Camille Jordan, Halphen, Poincare, Goursat, Rene de
Saussure, Mansion.

●

We Wloszech - Aschieri, Bertini, Cassini, Castelnuovo, Cesaro, Fano, Loria, d'Ovidio,
del Pezzo, Pieri, Segre, Veronese.

●

W Hiszpanii - Galdeane.

●

W Niemczech, Norwegii, Austrii i Holandii - Biermann, G.Cantor, Kelling, Hoppe,
Klein, Sophus Lie, Lipschitz, Puchta, Rudel, Schlegel, Schoute, Schubert, Simony, Van Oss.

●

W Anglii i Ameryce - Ball, Cayley, Cole, Hall, Heyl, Hinton, Lasker, Sylvester,
Stringham, Spottiswoode, Boole Stott.

Opuszczajac sfere hipergeometrii wlasciwej, nie bede zatrzymywal sie dluzej przy owych

istotach

z nadprzestrzeni

, jak nazywa je Poincare, przy tych niewyobrazalnych tworach przestrzennych,

ktorych ojcem jest nadwielkosc. Sa tam hipergloby, hiperkwadrygi, hiperkwartyki, hiperstozki,
hiperwieloboki, poledroidy, oktaedroidy, pentaedroidy, heksakosiedroidy, ikozatetraedroidy i
hekatonkosaesdroidy. Wszystko to, niczym majaki goraczki czy szalu, sprawia wrazenie
niewyobrazalnych potworow, jakiegos zwierzostanu linearnego, wielotrojkatnego czy
wielokubicznego. Sa to jakies owady, smoki, larwy, plazmy, lemury czy widma, ktore daremnie
usiluja dac sie poznac wyobrazni nieszczesnych mistrzow geometrii. Sledza je oni w przestrzeni,
ktorej istnienia do niedawna jeszcze nie mozna bylo nawet przypuscic, w nieskonczonosci
geometrycznej, gdzie roja sie owe stwory jako istoty ultraspirytualne, otaczajac nas zewszad i
wkraczajac byc moze w zakres spraw zasadniczych naszego zycia.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET11~1.HTM [07-May-11 5:53:18 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XII

Konczac ten pobiezny przeglad technicznej czesci sprawy, poprzestane odtad na skromnym
towarzyszeniu wywodom tych myslicieli, ktorzy zadali sobie najwiecej trudu, by rozswietlic
tajemnice. Nie roja sie one, jak w matematyce i hipergeometrii, od rownan nieskonczonych i
kabalistycznych, ani tez od halucynacyjnych rysunkow. Podobnie jak kobiety Wschodu, formuly
zbyt ezoteryczne sa zamkniete niejako w gineceum. Domyslamy sie, ze gdzies istnieja, ze one to
wlasnie urzadzily sale, gdzie wnet zasiada goscie, ze sluchaja tego, o czym sie mowi i przytakuja,
ale nie widac ich wcale i mozna swobodnie mowic jezykiem zrozumialym dla wszystkich.

Przede wszystkim zacytowac musze Howarda Hintona, autora czterech ksiazek:

The Fourth

Dimension

A New E ra of Thought

An E pisode of Flatland

oraz

Scientific

Romances

. Wszyscy piszacy o czwartym wymiarze czerpia z Hintona, nawet specjalisci w

dziedzinie hipergeometrii. Dalej wymienie I.W.Dunnes'a

An E xperiment with Time

niezwykla prace G.Pawlowskiego

Voyage au pays de la quatrieme dimension

- mimo

pewnej mglistosci ksiazke wybitna, ktora nie zyskala zasluzonego rozglosu; nastepnie Alfreda
Taylora Schofielda

Another World or the Fourth D imension

i wreszcie jednego z

najciekawszych ostatnio badaczy nadprzestrzeni, ktory skorzystal z prac poprzednikow, a
mianowicie Uspienskiego i jego

Tertium Organum

, dzielo przelozone z rosyjskiego na angielski

przez Mikolaja Bessarowa i Claude'a Bragdona.

Uspienski, usilujac uzupelnic

Organon

Arystotelesa oraz

Novum Organum

Bacona, nazywa

swe dzielo

Tertium Organum

Organon Arystotelesa

- mowi tlumacz -

formuluje prawa myslenia podmiotu; Novum

Organum prawa poznawalnosci przedmiotu, ale trzeci kanon mysli istnial przed obu
poprzednimi, a nieznajomosc jego praw nie usprawiedliwia ich lamania. Odtad Tertium
Organum bedzie wiodlo mysl czlowiecza i rzadzilo nia.

Przyznajmy, ze jest to twierdzenie zuchwale i dosc niejasne. Trzeba od razu podkreslic, ze ten
nazbyt smialy program nie zostal zrealizowany. Rzad mysli nie da sie w ten sposob zmienic na
poczekaniu. Sam autor zreszta nie zmienia go, dajac tylko do zrozumienia, ze jest to rzad
wzgledny, niestaly, bardzo ograniczony i ze trzeba koniecznie cos w nim zmienic. Uspienski
wprowadza wiec element poniekad nowy, cos w rodzaju mistyki naukowej, ktora droga odwrotna
i stroma dotyka mistyki religijnej, zwlaszcza orientalnej. Ale konkluzje sa rownie jak tam
wykretne, niepewne i niesprawdzalne.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET12~1.HTM [07-May-11 5:53:19 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XIII

Znamienna cecha wszystkich autorow, usilujacych rozwiazac trudny problem czwartego wymiaru,
jest zbyt pospieszne wyciaganie wnioskow. Uporawszy sie ze sprawa na kilku zaledwie stronach,
mowia dalej o czyms zupelnie innym. Dunnes np. rozwodzi sie szeroko o snach proroczych, a
Pawlowski wznosi gmachy przemadrych utopii fantastycznych. Wprowadzajac w gre niektore idee
Hintona lub wzmianki geometryczne Bouchera, twierdzi, ze ten, kto opanuje czwarty wymiar,
potrafi penetrowac wnetrze cial materialnych, przenikajac ich powierzchnie. Najdrobniejsze czastki
wewnetrzne czy zewnetrzne wszystkich przedmiotow znajda sie - w jego percepcji - na jednym
poziomie, obok siebie, nie ponad soba w przestrzeni. Moze wiec wyjsc z przestrzeni zamknietej ze
wszystkich stron, nie przekraczajac granic, poniewaz ciala przestrzenne umieszczone sa w
czwartym wymiarze niejako na powierzchni.

Stad wywodzi sie nieslychany, maly,

plaski domek

Pawlowskiego - tak plaski, ze nie widac go z

profilu. Ma on dwa wyjscia: jedno na Plac Zgody, drugie zas na Saint Germain-en-Laye.
Dodajmy do tego wezel wstazki, stale rozwiazany, albowiem w czwartym wymiarze materia jest
przenikliwa, odwracalna i podlegla duchowi; dalej schody horyzontalne, ktore po niezliczonych
stopniach wioda na to samo pietro, skad sie wyszlo; niezliczone pojazdy lub autobusy,
wszechobecne, ukazujace sie na wszystkich odcinkach drog o kazdej porze dnia. Sa to fantazje
nieslychanie efektowne, na pierwszy rzut oka wprost szalencze. Ale w takim swiecie, w ktorym
daloby sie opanowac czwarty wymiar, to wszystko byloby zupelnie naturalne. Kto wie, byc moze
w odleglej przyszlosci nie bedzie to wcale dziwilo naszych potomkow.

Tego typu antycypacje mozna snuc bez konca. Przypuscmy np., ze istota czterowymiarowa
potrzebuje mieszkania; jej

dom

nie bedzie mial nic wspolnego z naszym domostwem, podobnie jak

domy nasze w niczym nie moga przypominac mieszkania istoty plaskiej, dwuwymiarowej.
Mieszkaniec nadprzestrzeni nie potrafilby przystosowac sie do naszych zamknietych bryl -
wsiakalby w nie, jak woda w gabke.

Czlowiek z czwartego wymiaru musialby co najmniej odznaczac sie tym, co Hinton nazywa

tessaraktem

, to znaczy hiperobjetoscia niewyobrazalnego ksztaltu, ktory powstaje z ruchu bryl w

kierunku nie zawartym w tejze bryle, a istniejacym poza wszelkimi rodzajami ruchu wlasciwego
cialom trojwymiarowvm. Nie wykluczone zreszta, ze ow kierunek jest wyrazem czasu.

Ktoz zdola wyobrazic sobie architekture miasta, ktorego gmachy zbudowane beda na takich
zasadach? Nikt takze nie jest w stanie powiedziec, w jaki sposob mieszkancy przechodza tam
przez siebie nawzajem i jak chowaja to wszystko, co w zyciu powinno sie ukrywac. Nie sposob
rowniez przedstawic sobie ich istnienia molekularnego czy atomowego, ktore przewiduje wyzsza
matematyka poza wszelkim zwiazkiem z prawami naszego swiata

0 czymze rozmawiaja ze soba te twory nadprzestrzeni, ktore, byc moze, przenikaja nas zawsze,
podobnie jak swiatlo przenika krysztat? Moze niosa nam szczescie lub niedole, zdrowie lub
smierc, wcale tego nie zauwazajac i nie przywiazujac do tego zadnej wagi? Coz za olbrzymie
pole dla bogatej wyobrazni!

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET13~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:19 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET13~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:19 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XIV

Alfred Taylor Schofield, poniekad uczen Hintona, w sposob dowcipny i pomyslowy opisuje
zasady bytu w trojwymiarowej przestrzeni. W pewnym uproszczeniu wyglada to mniej wiecej tak:

Zaczynamy od istoty bezwymiarowej, od punktu, osobki o tyle zarozumialej, ze nie
dostrzega niczego, nawet samej siebie. Wokol niej wszystko jest nicoscia; osobka owa
ma przekonanie, ze ta nicosc jest wszechswiatem. N astepny przypadek - to istota
jednowymiarowa, linearna, poruszajaca sie wraz z podobnymi sobie gesiego, jedna za
druga. D ostrzega ona zawsze tylko koniec linii, to znaczy punkt przed soba i punkt
za soba. 0 szczebel wyzej plasuje sie istota plaszczyzniana, dwuwymiarowa, ktora
dostrzega same tylko linie, i wreszcie istota brylowata, taka jak my, dostrzegajaca tylko
powierzchnie. I stota nadbrylowata, czterowymiarowa dostrzegalaby przypuszczalnie bryly nie
tak jak my, ale objetosciowo, na wskros, wraz ze wszystkim, co zawieraja.

Ale niebawem, gdy zaczynamy sie zywo interesowac zyciem owych dziwnych istot, mimo
wszystko z nami spokrewnionych, autor porzuca je, przechodzac do kazan w stylu biblijnym i
twierdzac z emfaza, ze wszystkie rewelacje i zjawy Starego i Nowego Testamentu pochodza od
istot czterowymiarowych. Coz, trudno mu zaprzeczyc stanowczo, zwlaszcza jesli przypomniec
sobie teorie Hintona, wedle ktorej narodziny, rozwoj, zycie i smierc zywych organizmow to fazy
przecbodzenia cial czterowymiarowych przez nasza przestrzen. Teze owa zdaja sie potwierdzac
rowniez teorie i obliczenia prof.Karola Pearsona zawarte w jego dziele pt.

Ether Squirts

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET14~1.HTM [07-May-11 5:53:20 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Nawet sam Uspienski nie zatrzymuje sie dlugo przy sprawie glownej, zapuszczajac sie niebawem
w spekulacje, byc moze wspaniale i wartosciowe, ale nader luznie zwiazane z istotnym
przedmiotem badania i zanadto mgliste.

Tylko Howard Hinton trwa uporczywie i wylacznie przy rozwiazaniu problemu. Ten wybitny
angielski matematyk moze byc uwazany za wielkiego kaplana przestrzeni, ktora jest dla niego
wszystkim. Uwaza ja za jedyne powazne narzedzie naszej mysli i oswiadcza, ze o wszystkim, co
nas otacza, wiemy tyle tylko, ile nam daje ujecie przestrzenne. Jest to geniusz niezaprzeczalny,
ktory najzarliwiej z wszystkich stara sie stwierdzic jesli juz nie fakt istnienia czwartego wymiaru,
to przynajmniej taka mozliwosc.

Mimo wszystko temat pozostaje tak nieuchwytny i trudny do ujecia, ze autor nie moze miec go
stale przed oczyma az do konca swego studium. Tak dzieje sie w ksiazce, ktora nazwalbym
romansem geometrycznym:

An E pisode of Flatland

. Duzo tam glebokich, przedziwnych

blyskow, chociaz utwor nie zyskal w naszych czasach powodzenia. Autor tworzy tu fantastyczna
wizje ludu dwuwymiarowego, ktory sklada sie z calkiem plaskich trojkatow. Istoty owe
(plaszczaki) zamieszkuja planeta, ktora jest plaskim krazkiem, bladzacym po przestrzeni.

Niezwykle interesujaco, a zarazem scisle naukowo ukazana tu jest psychologia owych istot, tak
dalece inteligentnych, jak byc moga, nie majac wyobrazenia o trzecim kierunku przestrzennym.
Niestety, autor wkrotce zapomina, ze bohaterowie jego - to tylko trojkaty pozbawione grubosci,
okreslone tylko linia obwodu, a ich planeta, Astria, stanowi plaski dysk. I oto nagle dysk ow
pokrywa sie lasami, zlobi jeziorami, pietrzy gorami, a plaskie trojkaty coraz bardziej zaczynaja
przypominac ludzi i jako tacy rzucaja sie w rozmaite przygody, podejmuja spekulacje alegoryczne,
polityczne, religijne czy kosmiczne, zawsze oryginalne i czesto pociagajace ale podobnie jak u
Uspienskiego, w ogole nie zwiazane z tematem, ktory autor zamierzal zglebic.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET15~1.HTM [07-May-11 5:53:20 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XVI

Podobnie przedstawia sie praca Hintona

Scientific Romances

. Prosze o przebaczenie, jesli

zatrzymam sie nieco dluzej przy Hintonie i jego pracach, ktore czesto tylko posrednio dotykaja
interesujacego nas tematu. Hinton jest wielkim entuzjasta czwartego wymiaru, totez dobrze
wiedziec, ze nie mamy tu do czynienia z kims podrzednym, z przecietnym matematykiem o
pewnej dozie fantazji, ktory bawi sie hipotezami o nieslychanej zuchwaloci.

Przeciwnie, trudno o umysl bardziej zrownowazony i scisle geometryczny. Wyobraznia tega a
przedziwna pozwala mu unaocznic i natchnac zyciem znaczna liczbe tych abstrakcji. Totez w
dorobku Hintona, obok prac scisle technicznych, znajdujemy dziela, zblizone raczej do utworow
Poego, Villiers de l'Isle Adama lub Wellsa, ktore jednak reprezentuja gatunek odmienny i
posuwaja sie bez wahania znacznie dalej w dziedziny, o ktorych zwiedzaniu nie snili nawet tamci
podroznicy w przyszlosc. Niestety, brak mu daru kompozycji i umiaru tych wybitnych pisarzy.
Nie jest wielkim artysta, a piekno literackie jego dziel, czesto wprost zdumiewajace, wydaje sie
czyms przypadkowym czy mimowolnym. Ponadto wyrasta ono z ziemi, a raczej z podziemi, nie
tknietych jeszcze oskardem. Nigdy nie konczy tak dobrze, jak zaczal, a niektore utwory
przebrzmiewaja w proznie. Wielka szkoda, gdyz opowiesci Hintona, w pewnej mierze symboliczne,
a zawsze majace solidne podloze naukowe, bez tych wad konstrukcyjnych moglyby zasluzyc na
miano arcydziel.

Zatrzymajmy sie np. na jego utworze pt.

Stella

, zawierajacym jeden z najlepszych pomyslow

autora. Stella jest piekna dziewczyna, ktora jej opiekun, wielki uczony, uczynil zupelnie
przezroczysta, czyli niewidzialna. Hinton buduje swe fantystyczne wizje na wlasciwosciach
fizycznych swiatla, ktore, przechodzac z jednego srodowiska w drugie, zalamuje sie pod roznymi
katami, a poniewaz skladamy sie z mnostwa czesci i substancji, zaden kat zalamania swiatla nie
jest taki sam - i ten to fakt czyni nas nieprzezroczystymi, czyli widzialnymi. Gdyby sie dalo
sprowadzic wsplczynnik refrakcji do jednosci, cialo nasze nabraloby przejrzystosci powietrza.

Stary uczony doprowadza wiec do takiego stanu cialo Stelli, ktora staje sie bardziej przezroczysta
niz krysztalowy posag. Poza tym nie doznaje zadnych zmian w zyciu, umysle czy charakterze;
pozostaje taka sama, jak przed dokonaniem cudu. Widzialna jest tylko w ubraniu. By nie
dostrzezono braku glowy, musi nosic maske, a gdy wydaje sie to niestosowne, zmienia maske na
gesta woalke. W chwiii zawarcia slubu musi zanurzyc reke w ciescie, by kaplan mogl dojrzec
palce, wkladajac obraczke slubna.

Niewatpliwie, jest to pomysl na bardzo interesujaca basn. Ale Hinton, zajety czyms zupelnie
innym, nie troszczy sie o ciag dalszy i porzuca watek po kilku pospiesznie naszkicowanych
scenach, w lakonizmie swym zreszta bardzo pieknych. Wystarczy chocby epizod rozgrywajacy sie
w bardzo starym parku anglelskim o wysokich strzyzonych zywoplotach, zdobnym w symetryczne
aleje, obrzezone lawenda i innymi pachnacymi roslinami. Niewidzialne dlonie podaja
przechodniom kwiaty, glaszcza psy, wiernie strzegace starej posiadlosci, posluszne rozkazom
tajemniczej istoty, za ktora wodza oczyma i ktora rzeczywiscie widza. Koniec opowiesci jest
stlamszony, tak jakby autor chcial czym predzej odejsc od glownego tematu, wyreczajac siw
banalnym malzenstwem, napadem chinskich piratow, ktorzy chwytaja okret, wiazac zaloge meza

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET16~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:21 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

bohaterki, az wreszcie pokonuje ich nadprzyrodzona interwencja niewidzialnej kobiety.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET16~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:21 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XVII

Hinton, podobnie jak inni piszacy o czwartym wymiarze, w niektorych swych dzielach po trosze
zmysla; nie dotyczy to jednak takich jego prac jak

A New E ra of Thought

, a zwlaszcza

The Fourth D imension

. Od pierwszych kart tych ksiazek autor wciaga czytelnika w wir

wielkiej zagadki i trzyma tam przemoca, az do konca.

Twierdzi bowiem, ze za pomoca nieslychanie skomplikowanych manipulacji 81 bryl, 27 plyt i 12
innych, wielobarwnych bryl, 100 nazw powierzchni, 206 nazw bryl i 256 nazw cial
czterowymiarowych jest w stanie zrealizowac utwory czterowymiarowe, ktore nazywa

tessaraktami

Sa to

oktaedroidy

, zawierajace, jego zdaniem, dotykalna i

niezaprzeczalna idee czwartego

wymiaru

. Sprawie tej poswieca Hinton setki stron; mimo ze brak tu obliczen, a sa raczej tylko

kombinacje trojkatow bryl, nie sposob podazac mysla za tymi wywodami, wymagaja bowiem
specialnego wyksztalcenia pamieci i wyobrazni. Trzeba by temu poswiecic cale miesiace i dojsc do
skupienia graniczacego z halucynacja czy szalem.

Prawdopodobnie koncepcja fantastycznej istoty, jaka jest

tessarakt

, wymaga wyjatkowych uzdolnien,

jakie maja niektorzy szachisci, ktorzy moga rozgrywac jednoczesnie kilka partii, nie widzac
przeciwnikow, zwroceni plecami do szachownicy. Znany jest przypadek pewnego Amerykanina o
nazwisku Pillsbury, ktory w podobnych warunkach rozgrywal na raz 22 partie. Z tego wygral 17,
przegral jedna, a w czterech zremisowal. W ciagu dziesieciu godzin, nie patrzac na szachownice,
dokonal 675 ruchow!

Hinton proponuje podobne cwiczenia po to, by rozwinac nasz zmysl przestrzenny, poniewaz tylko
on jeden oswietla rzeczywistosc, a jest, wedle Kanta, zasadnicza sila rozumu, tak ze prawdziwym
myslicielem moze byc tylko ten, kto swoj zmysl przestrzenny rozwinal nalezycie.

Trzeba wiec cwiczyc swiadomosc percepcji ze stanowiska odmiennego, nie osobistego.

llekroc napotykamy nieskonczonosc w jakiejkolwjek formie mysli

- powiada Hinton -

jest to

znak, ze forma mysli wchodzi w stosunek z rzeczywistoscia wyzsza od tej, do ktorej jest
przystosowana.

Przestrzen nasza

- dodaje -

taka, jaka odbieramy na co dzien, jest ograniczona, nie tyle

pod wzgledem rozpietosci, co w pewien sposob, ktory nie miesci sie w naszych pomiarach
przedmiotow.

Rzeczywiscie - dlaczego przestrzen mialaby byc ograniczona - i to w trzech niezaleznych
kierunkach? Badacze geometrii nie przyjmuja tej koniecznosci, a kwestie rozstrzygnac moze tylko
doswiadczenie praktyczne. Hinton twierdzi, ze na to odpowiedzial, zapoznajac nas z czwartym
wymiarem. W kazdym razie, po latach badan negatywnych, posuwa sie on do poszukiwania
konkretnych dowodow na to, ze biorac sie do sprawy nalezycie, mozemy odczuc istnienie
czwartego wymiaru i ze czlowiek nie jest wylacznie istota trojwymiarowa. Jak sie to dzieje i
dlaczego - odpowie kiedys nauka przyszlosci.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET17~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:21 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Ale najbardziej

- mowi dalej Hinton -

chcialbym ustalic pewne przypuszczenia, ktore

w sposob stanowczy i nieodparty dadza probke stosunku naszego ciala do istoty
czterowymiarowej i ukaza, w jaki sposob w umysle ludzkim tkwia zdolnosci, za
pomoca ktorych je poznajemy. Umysl czlowieka jest bowiem w stanie uswiadomic
sobie istnienie przestrzeni wyzszej, to znaczy czterowymiarowej, wspolmiernej trzem
wymiarom i moze korzystac z niej podobnie, jak z trojwymiarowej

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET17~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:21 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XVIII

Przedmiot tych studiow jest zaprawde niewdzieczny, nieuchwytny i otoczony mgIa fantazji, ktora
naIezaloby rozproszyc. Powiedziawszy, ze nie wiemy wlasciwie, czym jest czwarty wymiar,
wyrazilismy mniej wiecej wszystko, co o tym mozna wiedziec. Reszta to hipotezy, spekulacje,
przeczucia lub zaledwie przyblizenia.

A jednak wszystko ma swoj sens, poniewaz usiluje sondowac dziedzine, ktora poznamy zapewne
dopiero w przyszlosci. Cala nasza wiedza zawdziecza swoje istnienie takiemu wlasnie sondowaniu
W dzielach autorow, dazacych nieustraszenie do celu, ktory dlugo jeszcze pozostac ma
nieosiagalny, najbardziej frapujace okazuja sie bynajmniej nie tezy glowne, ale to, co sie napotyka
po drodze: drobne uwagi, obserwacje, nieoczekiwane hipotezy, Czesto bardzo trafne - slowem, to
wszystko, co Schopenhauer nazywa:

Parerga et Paralipomena

. Podroz bywa bardzo czesto

znacznie piekniejsza od samego punktu przybycia. Nalezy raczej poklonic sie kilku ideom lub
wspomniec o nich mimochodem, niz docierac z wysilkiem do wnioskow bardzo jeszcze spornych.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET18~1.HTM [07-May-11 5:53:22 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XIX

Idzie zatem o ustalenie lub przynajmniej o sygnal przeczucia, ze poza tym wszystkim, co
odbieraja nasze niedoskonale zmysly, musza istniec we wszechswiecie jakies wymiary wyzsze -
czwarty, piaty, szosty i tak dalej. Na razie poprzestanmy na czwartym, ktory sam w sobie jest
problemem dostatecznie trudnym.

Powiedzmy sobie od razu, ze znane nam trzy wymiary nie sa miarami przestrzeni, ktora jako
nieskonczona pomiarom nie podlega. Istotnie, kazdy pomiar wymaga przede wszystkim punktu
wyjscia, a gdziez znajdziemy taki punkt w przestrzeni, to znaczy w czyms, co da sie ujac jako
tako, ale zniknie niezwlocznie ze swiadomosci, kiedy sprobujemy zglebic wlasna mysl czy
wyobraznie.

Miary te licza sie z jedna tylko wlasciwoscia czy charakterem materii, a mianowicie z jej
rozciaglscia w przestrzeni. Z tego powodu nie sposob tu znalezc nic innego poza d1ugoscia,
szerokoscia, wysokoscia. Ale jest rzecza niemal pewna, ze inne zmysly czy nawet po prostu
mechanizm wzrokowy, odpowiednio udoskonalony, odkrylby nam inne cechy i nieprzewidziane
koordynacje przestrzeni czasu, a zwlaszcza ow czwarty wymiar, calkowicie odmienny od tych,
ktore rzekomo znamy. Oto wezel problemu, ktory rozwiklac powinna przyszlosc - dalsza lub
blizsza.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET19~1.HTM [07-May-11 5:53:22 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Kroczac sladami Hintona i szukajac po omacku pewniejszego gruntu, zaczyna Uspienski od tego,
ze podobnie jak linia ograniczona jest punktami, jak powierzchnie zamykaja linie, a bry1e
powierzchnie, tak cialo czterowymiarowe moze byc ograniczone cialami trojwymiarowymi.

Inaczej mowiac, linia oddziela od siebie dwa lub wiecej punktow, powierzchnia - kilka linii,
bryla - kilka powierzchni, a z drugiej strony linia laczy punkty luzne (zarowno prosta, jak
krzywa czy lamana), powierzchnia laczy kilka linii w pewna calosc (czworobok czy trojkat), a
bryla laczy powierzchnie (szescian, ostroslup).

Stad tez mozliwe jest, ze przestrzen czterowymiarowa stanowia odleglosci pomiedzy grupa bryl,
laczace je zarazem w cos niewyobrazalnego, mimo ze wydaja sie odlegle od siebie.

Przeslanki te, choc niezaprzeczalne, daja wynik dosc wykretny, a wszystko to od poczatku do
konca nie dostarcza dowodow decydujacych, pozwalajac tylko przeczuwac, ze stoimy w obliczu
wielkiego odkrycia. Tak samo zaczynaja sie zreszta najpiekniejsze epizody naszej basni czlowieczej.

Problem wyjasnia sie jednak, gdy przeniesiemy go w swiat nieco inny, to znaczy w czas, dokad
zreszta zmierzaja wszystkie wywody i hipotezy, dotyczace czwartego wymiaru. Ten inny swiat,
czyli raczej inny plan, wydaje sie byc tylko fikcyjnie zwiazany ze swiatem, czyli planem
materialnym, ale po blizszym przyjrzeniu sie widzimy, ze pozostaje z nim w zwiazku tak scislym i
nierozerwalnym, jak przestrzen.

Nie mowmy juz zatem o brylach, lecz o ruchach i wydarzeniach, ktore w wymiarze czasowym
odgrywaja taka sama role, jak bryly w przestrzeni.

Pod pojeciem czasu

- powiada Uspienski -

rozumiemy odleglosc wydarzen dzielaca je

od siebie w kierunku nastepstwa, a laczaca we wszystkich innych.

Odleglosc ta obowiazuje w

kierunku nie znanym zupelnie w przestrzeni trojwymiarowej

stanowiac tym samym nowy, to znaczy czwarty wymiar. Nie mozna go porownywac z
parametrami przestrzeni trojwymiarowej, jak nie porownuje sie np. roku z Petersburgiem. Jest
on prostopadly do wszystkich kierunkow przestrzeni trojwymiarowej, a nie rownolegly do zadnej z
nich. Terminem czasu okreslamy w rzeczywistosci pewna przestrzen i ruch w jej obrebie, a wiec
rozciaglosc w czasie nieznanym i nieznanej przestrzeni. Dlatego twierdzic mozna, ze to

czas jest

czwartym wymiarem przestrzeni

Wyglada to byc moze na przyslowiowe dodawanie koni do jablek, by za wszelka cene otrzymac
pewna sume liczb calkowicie fikcyjnych. Nie sadzmy jednak zbyt pochopnie. Dla istot zyjacych
w przestrzeni dwuwymiarowej bryly sa w gruncie rzeczy tym samym, czym dla nas wydarzenia,
ktore mieszcza sie w obszarze czasowym.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET20~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:23 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Zreszta nawet dla nas, mieszkancow przestrzeni trojwymiarowej, najbardziej nieruchome z pozoru
bryly posiadaja, podobnie jak wydarzenia, pewna rozciaglosc w czasie, bo w czasie porusza sie
wszystko, co istnieje, chocby nawet przypuscic nieruchomosc przestrzenna. Planeta, na ktorej
zyjemy, narzuca wszelkim bytom swoj zawrotny ruch w przestrzeni kosmicznej.

Tak wiec czas i przestrzen sa w pewnych punktach wspolzamienne. Stwierdzaja to matematycy w
swoich obliczeniach, uzywajqc czterech wsprzednych: trzy przestrzenne i czwarta czasowa; innymi
slowy, uwazaja czas za wymiar przestrzeni.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET20~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:23 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXI

Nielatwo jest uchwycic, objasnic i uporzadkowac istote idei Uspienskiego, ktora mimo

slowianskich

zalet i wad, jest niewatpliwie oryginalna, zaskakujaca, smiala, subtelna, a czesto pelna sprzecznosci.

Uspienski dzieli istoty zaludniajace Ziemie na trzy kategorie: znajace jeden tylko wymiar (np.
slimak), dwuwymiarowe (kon, kot, malpa lub pies) i wreszcie takie jak czlowiek, znajacy trzy
wymiary.

Slimak porusza sie ciagle po jednej tylko linii i prawdopodobnie poza nia nie uswiadamia sobie
niczego. Linia ta jest jego wszechswiatem: tu wlasnie odbiera on wszystkie naplywajace z zewnatrz
odczucia i wrazenia. Bodzce te, nalezace do strefy czasowej, przechodza ze stanu potencjalnego w
rzeczywistosc. Dla slimaka wszechswiat istnieje w przyszlosci i przeszlosci, to znaczy w czasie.
Jego przestrzen ogranicza sie wylacznie do linii; wszystko inne - to czas.

SIimak nie posiada, oczywiscie, swiadomosci wiasnych ruchow. Z wyslkiem slizga sie ku
zielonemu Iisciowi, ale ma wrazenie, ze to lisc wlasnie idzie ku niemu, wylaniajc sie z czasu,
podobnie jak do nas przychodzi ranek.

Wszystko to jest bardzo sporne i mogloby zabrzmiec przekonujaco, gdyby slimak rzeczywiscie
poruszal sie tylko po jednej linii, czyli wylacznie naprzod i wstecz. Tymczasem wedruje on po
lisciu zarowno wzdluz, jak wszerz. Jest prawie pewne, ze slimak nie posiada swiadomosci, ale w
takim razie wszystkie zwierzeta, a nawet ludy pierwotne, zylyby w swiecie jednowymiarowym.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET21~1.HTM [07-May-11 5:53:23 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXII

Przyklad przytoczony przez Hintona w jego

Episode of Flatland

jest bardziej dowolny, ale i

bardziej spektakularny. Rozpatruje on przypadek pewnej istoty uwiezionej na linii. Wolalbym
zalozyc, dla wiekszego prawdopodobienstwa i jasnosci wywodu, ze jest ona uwieziona w
prostolinijnej szczelinie, z ktorej wyjsc nie moze. Istota owa nie ma pojecia o niczym ponad to,
co jest przed nia na tej linii lub w tej szczelinie.

Ow osobnik linearny ma dwa konce, niby glowe i ogon. Glowa z jednej strony, ogon z drugiej, o
zmianie kierunkow nie ma mowy. Jesli dwa takie potworki spotkaja sie glowami, nie beda w
stanie umiescic glow swych obok, w tym samym kierunku. Chcac im pomoc, nalezaloby obrocic
jedna z tych istot wokol wlasnej osi, a mozna to uczynic jedynie wtedy, gdy mamy do dyspozycji
drugi, a nawet trzeci wymiar. Nie mogac sie poruszac w dwoch wymiarach, istota uwieziona w
szczelinie sadzi, ze zmusza ja do tego natura przestrzeni, podobnie jak my sadzimy, ze to natura
przestrzeni ogranicza nas do zycia w swiecie trojwymiarowym.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET22~1.HTM [07-May-11 5:53:23 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXIII

Caly szereg watpliwosci budzi takze przyklad ze zwierzetami, ktore Uspienski zalicza do istot
dwuwymiarowych. Powiada on, ze kot, pies lub kon znaja tylko dlugosc i szerokosc, to znaczy
powierzchnie przedmiotow, a nie znaja wysokosci. Czy tak rzeczywiscie jest?

Kiedy kon ma przejsc pod niskim sklepieniem, potrafi doskonale obliczyc, o ile centymetrow
trzeba pochylic glowe, a jednym rzutem oka ocenia zbyt wysoka przeszkode czy zbyt szeroki row
i skakac nie chce.

Pies mysliwski wie rownie dobrze, jak nisko musi przylgnac do ziemi, by wejsc do jamy zwierza.
Prawda jest tylko, ze te zwierzeta nie uswiadamiaja sobie wzajemnego stosunku dlugosci,
szerokosci i wysokosci - czyli grubosci, ktora jest w gruncie rzeczy wytworem umyslu, funkcja,
abstrakcja. Watpie nawet - a kwestii tej Uspienski nie porusza - czy odrozniaja od siebie te trzy
wymiary. Na plaszczyznie, podobnie jak slimak, znaja tylko linie proste, biegnace od punktu
wyjscia do punktu docelowego. Dlugosc i szerokosc, jako pojecia, sa dla nich rownie niedostepne,
jak pojecie kuli lub kostki. Bardzo wiec mozliwe, ze wbrew twierdzeniu Uspienskiego zwierzeta -
to istoty jednowymiarowe. Nawet jaskolka, bujajaca nieustannie w trzech wymiarach, zna
prawdopodobnie tylko jeden z nich.

Tak czy owak, jesli postawimy kota lub psa przed wielkim dyskiem, a obok umiescimy kule tych
samych rozmiarow, dysk i kula beda dla patrzacego wprost zwierzecia zupelnie tym samym.
JesIi sie zblizy do dysku, chcac zobaczyc co jest poza nim, dysk przybierze ksztalt waskiego
paska, a potem przemieni sie w nowy dysk. Jesli zas zwierze zblizy sie do kuli i zacznie ja
obchodzic naokolo, bedzie ciagle widzialo dysk obracajacy sie za nim

To, czego zwierze nie rozumie w tym trzecim wymiarze, a co dla nas stanowi pewnik, mimo ze
jest tylko wytworem mysli - to w1asnie przemieni sie w ruch. Innymi slowy, ten

trzeci wymiar

jest dla zwierzecia rownoznaczny z czasem

Przyklad nabierze jeszcze wiekszej wyrazistosci, jesli zamiast dysku i kuli uzyjemy kwadratu i
kostki, czyli szescianu. Gdy krazace dokola kostki zwierze minie pierwszy naroznik, ujrzy nowy
kwadrat, ksztaltujacy sie w miare zblizania, pierwszy zas zniknie, zapadajac w przesz1osc. Tak sie
dzieje za kazdym narozem, a

powierzchnie tworza plynace za soba nieustannie przeszlosc,

terazniejszosc i przyszlosc

. Zwierze spostrzega wiec przedmiot trojwymiarowy w miare posuwania

sie wokol niego. Kula i kostka istnieja dlan tylko jako funkcje czasu i pozostaja w jego pojeciu
jedynie widzialnym czasem.

Zwierze, oczywiscie, nie rozumuje w sposob tak skomplikowany ale postepuje, jakby kierowal nim
rozum. Zdaniem Uspienskiego, gdyby zwierzeta potrafily rozwazac zjawiska, ktore nie weszly
jeszcze w sfere ich percepcji, wyobrazalyby sobie te naroza i powierzchnie wypukle w kategoriach

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET23~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:24 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

czasowych. Gdyby wiec zwierze, nie majac pojecia o czyms, co istnieje w rzeczywistosci poza
obrebem jego zmyslow, potrafilo wyrazic swoje zdanie na ten temat, oswiadczyloby pewnie, ze te
przedmioty istnieja potencjalnie; ze beda, ale na razie nie ma ich wcale. Trzeci wymiar musi byc
dla zwierzat funkcja czasu, a nie przestrzeni, jak dla nas.

Potwierdzily to doswiadczenia z chlopcem slepym od urodzenia, ktory w siedemnastym roku zycia
odzyskal wzrok po skomplikowanej operacji. Kula, kostka i stozek byly dla niego plaskie jak
kwadrat, kolo i trojkat. Nie dostrzegal zadnej roznicy pomiedzy dyskiem a kula i musial dopiero
dotykac ich palcami, by przekonac sie, ze nie sa identyczne. Pozbawiony byl zmyslu przestrzeni i
perspektywy. Wszystkie przedmioty widzial jako plaskie, nawet ludzkie twarze. Przez kilka dni zyl
w swiecie dwuwymiarowym, ktory bardzo powoli przybieral normalna postac.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET23~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:24 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXIV

Hinton proponuje takze inne metody poznawania zycia istot dwuwymiarowych. Oto jedna z
najprostszych.

Wyobrazmy sobie mieszkanca owego Flatlandu, to znaczy istote nieslychanie cienka, ciensza od
kartki papieru -

plaskotke

, ktora bytuje na stole marmurowym, nie mogac go opuscic, podobnie

jak my nie mozemy opuscic Ziemi. Wszelkie ruchy tej istoty sprowadzaja sie do slizgania po
marmurze; otaczaja ja same tylko absolutnie plaskie przedmioty. Dla takiej

plaskotki

czy

plaszczaka

marmurowa powierzchnia stolu jest cala przestrzenia; zna tylko dwa wymiary: dlugosc

i szerokosc. Narzady zmyslow tej istoty nie odbieraja przestrzeni pozostajacej poza obrebem stolu.

Plaskotka

nie wie wcale, ze przestrzen ta istnieje; nie uswiadamia sobie pojecia wysokosci, czyli

grubosci, gdyz nie widziala nigdy tego rodzaju przedmiotow, a gdyby natrafila przypadkowo na
jeden z nich na swoim stole, uznalaby go za przeszkode nie do przebycia, ktora trzeba po prostu
okrazyc, nie zadajac sobie bezuzytecznych pytan. Przyjmujac nawet, ze istota owa jest, rownie jak
my, inteligentna, ciekawa cywilizowana, widzimy, ze z powodu niedoskonalosci narzadow percepcji
nie ma pojecia o tym wszystkim, co miesci sie w obrebie swiata trojwymiarowego.

Wytnijmy z papieru dwa trojkaty, najlepiej prostokatne, i polozmy je obok siebie na marmurze,
ktory jest

wszechswiatem plaskotek

(rys. 1). Istota dwuwymiarowa, zbadawszy linie ograniczajace

te figury - czyli wszystko, co moze poznac - wyciagnie
wniosek, ze sa rowne, podobne i ze jeden zajmuje
dokladnie tyle przestrzeni, co drugi. Zdola ponadto,
przesuwajac je wszerz i wzdluz, stwierdzic, ze ich
zarysy pokrywaja sie dokladnie.

A teraz obrocmy jeden z trojkatow w prawo po linli prostopadlej, A'C', tak jak na rys. 2.

Istota plaska

, badajac trojkaty ponownie, stwierdzi, ze

dlugosc bokow trojkata ABC (rys. 2) oraz jego katy
pozostaly rowne bokom i katom trojkata ABC z
rys. 1 i ze oba zajmuja te sama przestrzen, a zatem sa
absolutnie rowne. Ale, ku niezmiernemu zdumieniu,
wyczerpawszy wszystkie mozliwe kombinacje

przesuwania w najrozniejszych kierunkach, przekona sie, ze do konca swego istnienia nie zdola
nalozyc jednego trojkata na drugi. (Pamietajmy, ze nie ma tu mowy o podnoszeniu.)

Oto inny diagram przedstawiajacy ten sam problem w odmiennej nieco formie:

Istota plaska

, przesuwajac trojkat ABC poza linie

G, zdola umiescic go w polozeniu, ktore zajmuje trojkat
A'B'C' na rys. 4, ale mimo najwiekszych wysilkow
nie zdola umiescic go w polozeniu, jakie zajmuja
trojkaty A'B'C' na rys.3.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET24~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:25 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

By tego dokonac, trzeba koniecznie obrocic trojkat po
linli AB, czego dokonac mozna jedynie w warunkach
przestrzeni trojwymiarowej.

Gdyby wiec z nasza pomoca nalozyly sie dokladnie na
siebie te trojkaty, dla

plaszczaka

bylby to cud z innego

swiata rodem. Rownie niewytlumaczalny bylby dla nas fakt, ze ktos zdolal pokryc dokladnie dlon
prawa i lewa, kladac je jedna na drugiej grzbietami, albo pokryc odbicie w lustrze z oryginalem,
ktory stoi poza lustrem.

A wiec - w pojeciu

plaszczaka

- mialaby tu miejsce interwencia istoty posiadajacej swiadomosc

swiata trojwymiarowego, nieporownywalnie wyzszego niz ten, w ktorym uwieziono istote plaska.
Drugi trojkat obrocil sie dokola jednego z bokow w kierunku, ktorego ta istota nie zna; w
przestrzeni, ktora dla niej nie istnieje wcale.

Plaskotka

, zamknieta pewna linia mozliwosci,

przekroczyc jej nie moze, ale linia ta nie odpowiada temu, co jest realnie mozliwe lub niemozliwe.
Odpowiada ona tylko pewnym warunkom, w1asciwym istocie plaskiej, ale nie obowiazujacym w
przypadku trojkatow. Gdy taka istota twierdzi, ze pokrycie sie trojkatow jest niemozliwe,
twierdzenie to odnosi sie nie do trojkatow, ale do niej samej.

Podobnie dzieje sie z nami. Wyrazamy rowniez duzo twierdzen na temat swiata zewnetrznego,
ktore dotycza wylacznie nas samych - nas, ktorzy w obliczu nie znanej dotad rzeczywistosci
jestesmy jak owe

plaskotki.

Cala roznica polega na tym, ze zamiast, jak owa istota, upierac sie

tylko przy dwu wymiarach, my upieramy sie przy trzech.

Trzeba klasc nacisk na te sprawy, poniewaz sa one, o jeden stopien nizej, dokladnym obrazem
naszej sytuacji we wszechswiecie.

Nieszczesna istota plaaska moglaby wiec zuzyc cala energie zycia na rozwiklanie problemu, ktory
dla nas jest dziecinnie prosty, podobnie jak my na prozno usilowalibysmy dokonac polaczenia
dloni prawej z lewa, odbicia w lustrze z oryginalem, badz tez odwrocenia rekawiczki. Sa to
metody parodiujace nasza, niepewna jeszcze swiadomosc czwartego wymiaru, ktorej wykorzystac
na razie nie potrafimy.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET24~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:25 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXV

Powodowany niewyczerpalnana wyobraznia, proponuje Hinton jeszcze jeden przyklad

zdemaskowania

istoty plaskiej, by podwazyc calkowicie jej rzekoma swiadomosc praw i zjawisk

wszechswiata. Wyobrazmy sobie, ze istota owa uwieziona jest na powierzchni prostokatnej,
otoczonej granica grubosci milimetra. Wiezien nie ma zadnego pomyslu na przekroczenie tych
granic, podobnie jak czlowiek zamkniety w szescianie lub pokoju bez wyjscia. My jednak mozemy
podniesc istote plaska i przeniesc ja na zewnatrz tej przestrzeni, tak ze znajdzie sie znowu na
powierzchni, nie przekroczywszy nieprzekraczalnych dla niej granic, w ktorych jest uwieziona.

Zdumienie tej istoty daloby sie porownac ze zdumieniem czlowieka, ktory znalazl sie nagle poza
swym zamknietym pokojem, nie opuszczajac go przez okna, drzwi, komin, mury, sufit czy podloge
- innymi slowy, zostai wyzwolony w sposob calkowicie niepojety dzieki istnieniu czwartego
wymiaru.

Najprostszym bodaj przykladem jest slynna pieczara Platona, chociaz wielki filozof z Eginy nie
zajmowal sie wcale problemem czwartego wymiaru. Przypominam, ze Platon wyobraza sobie istoty
ludzkie, od najwczesniejszych lat zycia skrepowane, zamkniete w podziemnej pieczarze, w ten
sposob, ze nie moga obrocic glowy ani dotknac czegokolwiek dlonia. Poza nimi goreje wielkie
ognisko, pomiedzy ogniskiem a wyjsciem z wiezienia, do ktorego te istoty sa zwrocone plecami,
biegnie droga, po ktorej chodza mezczyzni i kobiety. Wiezniowie, zwroceni ciagle w strone muru
w glebi pieczary, nie widzieli nigdy w zyciu nic wiecej procz cieni ludzi, kroczacych droga. Znane
im sa tylko sylwetki na murze, utwory plaskie; obraz wszystkiego, co istnieje, nie ma dla nich
zadnej objetosci. Zyja wiec niejako w swiecie dwuwymiarowym.

Gdy po uwolnieniu poznaja rzeczywisty stan rzeczy, zwlaszcza brylowatosc przestrzeni, wkraczaja
w swiat trojwymiarowy, ktorego istnienia nawet nie przypuszczali i w ktory nie mogli uwierzyc.
Beda wiec tak samo zdumieni, jak my, gdy przyjdzie nam wkroczyc w wymiar czwarty, ktorego
istnienie wprawdzie przeczuwamy, ale na razie wolimy negowac.

Wyobrazmy sobie, ze wynieslismy istote plaska na pewna wysokosc, to znaczy w trzeci wymiar,
ktory dominuje nad jej plaszczyzna. Dostosowawszy swoj narzad wzroku do tego wspanialego
widowiska, istota owa, widzaca jedynie linie ograniczajace plaszczyzny jej swiata, nie zas same te
plaszczyzny, ktore stanowia dla niej tajemnice nieprzenikniona i niewyobrazalna, uswiadomilaby
sobie nagle, co zawieraja te linie. Wowczas ukazaloby sie jej wnetrze wszystkiego, co dotad ukryte
bylo w srodku. Podobnie byloby z nami, gdyby wyniesiono nas na wyzyne czwartego wymiaru:
odkrylibysmy cale wnetrze wymiaru trzeciego, to znaczy wszystkich bryl, szescianow, kul, stozkow,
domow i istot zywych, ktorych tylko powierzchnie dostrzegamy z nizin wymiaru trzeciego, tak jak
istota plaska z jeszcze glebszych nizin swej przestrzeni dwuwymiarowej dostrzega tylko linie.

Reasumujac, sprobujmy ulozyc pewna formule. Podobnie jak postrzegane przez istote plaska linie

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET25~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:25 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

dysku, trojkata czy kwadratu sa tylko granicami powierzchni, ktorych ona nie dostrzega wcale,
tworzac na wlasny uzytek jedynie sekcje kuli, stozka czy kostki - tak stozek, kula czy kostka,
ktore my postrzegamy tylko od strony powierzchni, sa zaledwie sekcjami niewyobrazalnych,
niedostepnych naszym zmystom ksztaltow przestrzennych. Nie jestesmy w stanie pojac ich
istnienia, tak jak

plaskotka

nie poimuje istnienia kuli, stozka czy szescianu.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET25~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:25 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXVI

Wrocmy do Uspienskiego i sprobujmy strescic jego doswiadczenia, dosc czesto umykajace na
pobocza prostej drogi.

Dla slimaka wymiar drugi jest ruchem wymiaru pierwszego, czyli linii - w kierunku, ktory nie
jest w niej zawarty. Gdyby bowiem ta linia zawierala kierunek swego ruchu, pozostalaby na
zawsze linia nie stalaby sie powierzchnia.

Dla psa czy konia wymiar trzeci jest ruchem wymiaru drugiego w kierunku, ktorego rowniez nie
zawiera, gdyz pozostalby na zawsze powierzchnia.

Otoz ow ruch poza samym soba staje sie dla nas bryla, wyobrazalna dla psa wylacznie w formie
ruchu, i dlatego wydaje sie calkiem prawdopodobne, ze wymiar czwarty jest ruchem wymiaru
trzeciego, czyli bryly - w kierunku, ktory nie jest w nie] uwieziony, ale istnieje poza wszelkimi
mozliwymi kierunkami w utworze trojwymiarowym.

Podobnie jak czas zastepuje zwierzeciu koncepcje bryly, ktorej zwierze pojac nie moze, tak
wyjasnianie koncepcj przestrzeni czterowymiarowej za pomoca czasu zastepuje byc moze cos, co
jest dla nas tak niewyobrazalne, jak dla zwierzecia koncepcja kuli lub kostki. Mimo posiadania
mozgu, z ktorego jestesmy tak dumni, nie znajdujemy na razie innego, lepszego wyjasnienia.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET26~1.HTM [07-May-11 5:53:26 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXVII

Wyrazajac konsternacje wiekszosci badaczy, najbardziej dociekliwy z nich Uspienski powiada:

Podobnie jak w punkcie nie sposob wyobrazic sobie linii i jej zasad, w linii -
plaszczyzny i jej zasad, w plszczyznie - bryly i zasad jej istnienia, trudno nam
wyobrazic sobie w naszej przestrzeni cialo, posiadajace wiecej niz trzy wymiary i
zrozumiec prawa jego istnienia.

Koniecznosc zmusza wiec do przenoszenia tego, co nauka pojac nie moze, w obszar czasowy. Ale
takie przenoszenie w cos, co nie istnieje lub istnieje tylko w stosunku do nas, jest tlumaczeniem

obscurum per obscurius

. Jesli Einstein lub Uspienski powiadaja, ze czas jest czwartym

wymiarem przestrzeni, mozna rownie dobrze posluzyc sie twierdzeniem przeciwnym: ze przestrzen
jest czwartym wymiarem czasu, ktory przedstawia sie nam tylko w trzech aspektach jako
przyszlosc, terazniejszosc przeszlosc. Nalezaloby moze zaznaczyc od razu, ze wiecznosc,
jednoczesnosc wiekuista, czyli nieskonczona terazniejszosc jest czwartym wymiarem przestrzeni i
czasu. Tym samym przyznac musimy, ze pozostaje ona najbardziej nieznana ze wszelkich
mozliwych niewiadomych.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET27~1.HTM [07-May-11 5:53:26 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXVIII

Wsrod wielu niewiadomych, ktore kaza nam stac w oslupieniu przed nieskonczonoscia, szczegolne
miejsce zajmuje zagadkowy eter - owo tajemnicze podloze zjawisk elektromagnetycznych -
twardsze od bloku diamentowego, albowiem spoczywaja na nim swiaty, a jednak mniej widzialny
niz pustka...

Eter jest substancja przestrzeni, a wiec innym obliczem czasu. Fale eteru ksztaltujace i
ozywiajace wszystko sa przestrzenia w ruchu, podobnie jak przestrzen jest eterem w spoczynku.
Eter pozostaje niewrazliwy na grawitacje, ktora laczy w sobie mase, przestrzerie i czas, zespolone
w jednej niepojetej tajemnicy.

Jest to moze jedyne prawo powszechne, niezalezne od wszelkich dzialan zewnetrznych. Grawitacia
pozostaje obojetna na wszystkie warunki fizyczne czy chemiczne cial podlegajacych jej wplywom.

Czemuz to wiec ona nie moglaby zastapic czasu w chwili, gdy przestrzen nie daje juz odpowiedzi
na nasze pytania? Przeciez ona wlasnie jest jedynym regulatorem gigantycznego zegara niebios.
Jest zreszta jakby pseudonimem czasu, jego ruchomym obliczem i laczy sie z nim bez reszty.

Dodajmy, ze od dwustu lat, odkad prawa grawitacji sformulowane zostaly z dostateczna
scisloscia, nie zdolano wyjasnic natury jej mechanizmu ani funkcji. Zaryzykowano blisko dwiescie
teorii, ale nawet najbardziej wiarygodne z nich prowadza donikad i nie moga wytrzymac proby
doswiadczenia.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET28~1.HTM [07-May-11 5:53:27 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXIX

Proby tlumaczenia przestrzeni poprzez czas, czasu poprzez przestrzen przypominaja proby
wyjasniania nocy przez ciemnosc i ciemnosci przez noc, czyli krazenie w kregu niepoznawalnego.
Czas i przestrzen - to dwie maski tej samej zagadki, a gdy spojrzec blizej, obie nabieraja tego
samego wyrazu.

Zmysl czasu -

powiada Uspienski

- jest niedoskonalym zmyslem przestrzeni, rabkiem i

granica zmyslu przestrzennego.

Zyja i prosperuja wzajemnym kosztem. Gdy pierwszy wzrasta, drugi maleje i odwrotnie. Kazde
cialo przedluza sie zarowno w czasie, jak i w przestrzeni. Glowa zanurzona jest w trwaniu, a nogi
mocza sie w rozciaglosci. Przestrzen to widzialna terazniejszosc. Czas to przestrzen, ktora sie
porusza, stajac sie przyszloscia lub przeszloscia. Przestrzen to czas poziomy, horyzontalny, czas to
przestrzen prostopadla, wertykalna. Przestrzen to czas trwajacy, czas to przestrzen mknaca. Nasza
ograniczona przestrzen mierzyc mozemy tylko czasem niezbednym do jej pokonania; przestrzen
dla nas niedostepna mierzymy w jednostkach czasu opartych na szybkosci swiatla. Chcac dac
czasowi jakas twarz, stajemy w obliczu przestrzeni nieematerialnej. Daje to nam tylko przestrzen
pozbawiona przedmiotow, ale wypelniona rozwijajacymi sie w niej zdarzeniami. Mozna powiedziec,
ze przestrzen jest czasem naszego ciala, a czas - przestrzenia naszego ducha. Tam, gdzie juz nie
pojmujemy przestrzeni, zaczyna sie dla nas czas, tam zas, gdzie nie mozemy juz sledzic czasu,
tworzy sie wokol nas obraz przestrzeni.

Slusznie powiada Silberstein:

Nie ma zadnej innej roznicy pomiedzy czasem i przestrzenia z wyjatkiem tej, ze
swiadomosc nasza porusza sie w czasie.

Wszedzie dostrzegamy ich wspolne cechy, rzec mozna, malzenskie, np. w sile odsrodkowej (tej
tajemniczej energii, ktora wydaje sie byc smiertelnym wrogiem grawitacji), gdyz wirowanie Ziemi
tlumaczy sie za pomoca formul matematycznych, obejmujqcych przestrzen i czas.

Sa nieskonczone w metafizycznym sensie tezy:

quod nihil ultra se habet praeter se ipsum (co nie ma nic nad siebie procz
siebie samego).

Wedle tej zasady czas bylby ograniczony tylko czasem, przestrzen - przestrzenia. Otoz zawsze
niemal przestrzen jest ograniczona czasem, a czas otoczony przestrzenia. Granice miedzy nimi
ulegaja zatarciu; tona w tej samej otchlani nieznanego.

Przestrzen z koniecznosci istnieje w czasie, a z drugiej strony, gdziez istnialby czas, gdyby nie
bylo przestrzeni?

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET29~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:27 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Wielki matematyk Minkowski powiada:

Nigdy nie napotykamy punktu przestrzeni inaczej, jak w pewnej epoce, ni czasu
inaczej, jak w okreslonym miejscu.

Nastepnie dodaje:

Przestrzen i czas same w sobie rozplywaja sie w nicosci i tylko cos w rodzaju
unii nadaje im byt niezawisly.

Wybitny astronom Fddington twierdzi:

Miara zasadnicza nie jest odleglosc miedzy dwoma punktami przestrzeni, ale
miedzy tymi punktami w lacznosci z punktami czasu. Przestrzen bez czasu jest
rownie niekompletna, jak plaszczyzna bez grubosci.

Z braku czegos lepszego, uwazamy czas za ruch przestrzeni, a przestrzen za spoczynek czasu. W
rzeczywistosci, czas jest rownie nieruchomy jak przestrzen. Wyobrazamy go sobie jako rzeke
plynaca bezustannie, niewiadomo skad ani dokad. W istocie rzeczy jednak nie rusza sie nigdy z
miejsca: nie on bowiem plynie, ale my sami.

Schwytani w szpony czasu i przestrzeni - znajdujemy sie w swoistym zaulku kosmicznym. Gdy
matematycy wywloka nas poza przestrzen, docierajac do punktu gdzie nic juz nie moze dac im
odpowiedzi, wprowadzaja czwarta zmienna t, czyli czas, ktory rownowazy rachunki, po czym
zmuszeni sa przyznaac, ze czas jest tylko inaczej nazwana przestrzenia. Wystarczy, by przybrala
inna postac i nazwe dla umozliwienia operacji opartych, zdawaloby sie na podwojnej zludzie, a
mimo to siegajacych prawd, potwierdzonych przez doswiadczenie.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET29~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:27 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXX

Najbardziej zniecheca to, ze ozas nie posiada zadnego punktu stalgo i realnego, ktorego daloby
sie uchwycic. Nie wiadomo tez, gdzie ma swoje centrum. Dla jednych wylaczna pewna jego
czescia jest przyszlosc, ale odpowiedziec mozna, ze przeciez to ona jest najbardziej iluzoryczna.
Dla innych oparcie to istnieje w przeszIosci. Przeszlosc posiada wprawdzie twarz, jakiej nie
maja przyszlosc i terazniejszosc, a jednak juz nie istnieje, jest tylko obrazem minionej
rzeczywistosci, ktora nie wroci.

Inni trzymaja sie rzeczywistosci tak bowiem nazywamy przejscie z przyszlosci w przeszlosc. Ale
przejscie to nie ma ani rozciaglosci, ani trwania i wymyka nam sie zupelnie. Zanim zdazylismy o
rzeczywistosci pomyslec, byla jeszcze przyszloscia a w chwili zwrocenia na nia uwagi zapada juz
w przeszlosc. Umyka jeszcze szybciej, niz to, co ja poprzedza i plynie za nia, tak ze rece nasze
napotykaja sama tylko pustke.

Whitehead powiedzial bardzo slusznie:

To, co nazywamy terazniejszoscia, to tylko zywy rabek pamieci, malowany w
antycypacje.

Jesli nie mozemy uchwycic najdrobniejszej ziemskiej rzeczywistosci, jakze mamy zywic nadzieje
na zrozumienie rzeczywistosci wieczystej, raz na zawsze nieruchomej, ktora jest jedyna prawda i
fundamentaIna zagadka stalosci powszechnej, zupelnej, bezkresnej, ktora ma swa przeciwwage w
innej, rownie zasadniczej zagadce wieczystego ruchu i nieskonczonego stawania sie...

Jakiez zajac stanowisko pomiedzy tymi dwoma biegunami wiecznosci, o ile zreszta wiecznosc jako
nieskonczona w ogole moze miec bieguny?

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET30~1.HTM [07-May-11 5:53:28 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXI

W tych to tajemnicach zanurzony jest problem

czwartego wymiaru

. Jest to tylko nazwa bardziej

dostepna, ludzka, poreczniejsza, a przede wszystkim nowsza, ktora wyrazamy to, Co niewyrazalne
i nieznane. Do jakiego stopnia owo nieznane istnieje rzeczywicie i jak dlugo mozna go bedzie
bronic?

Hinton podaje dwa warianty.

JesIi zyjemy w swiecie czterowymiarowym, to nasza egzystencja albo ogranicza sie do trzech
wymiarow, albo rozciaga sie takze na wymiar czwarty - bez udzialu naszej swiadomosci.

Jesli zyjemy w trzech wymiarach, a jest ich w rzeczywistosci cztery, to musimy byc w stosunku
do istot czterowymiarowych tym, czym linie i plaszczyzny sa w stosunku do nas, to znaczy czysta
abstrakcja. W takim przypadku istniejemy tylko w umysle poznajacej nas istoty, a doswiadczenia
nasze sa tylko jej myslami. Do takiej konkluzjj dochodzi roznymi drogami filozofia idealistyczna
i wobec zupelnej nieswiadomosci, gdzie sie znajdujemy, mozna ta teze przyjac, jak kazda zreszta
inna.

Mimo to, w rozdziale zatytulowanym

Ewidencje czwartego wymiaru

Hinton twierdzi wbrew

wszystkim innym, ze zaden fenomen wyjasniony przez matematykow nie dowodzi wcale istnienia
czwartego wymiaru. Z drugiej strony podane przez niego

dowody

nie sa wcale przekonujace.

Pierwszy z nich, oparty na tzw.

repliement

, z czego tworzy sie symetria strony prawej i lewej,

odrzuca jako niedostateczny, a mogacy miec zastosowanie tylko w mikrokosmosie. Inne
przyklady ilustrowane elastycznymi kulami, wirujacymi na roznych osiach sa bardzo niejasne
mimo licznych rysunkow. Wszystkie zas koncza na lamiglowkach, przypominajacych slynne

tessarakty

, ktore uwaza za zbyt wydumane nawet taki badacz i wielbiciel prac angielskiego

matematyka, jak Uspienski.

Zreszta Hiriton przyznaje, ze nigdy nie zdolamy zobaczyc naocznie bryly czterowymiarowej;
potrzebny bylby nam do tego

wzrok wewnetrzny

Zreszta sposob wyrazania sie wiekszosci tych hipergeometrow przypomina jako zywo wypowiedzi
wielkich mistykow od Plotyna, Ruysbroecka, Jacoba Bohme az do sw. Teresy, Jana od Krzyza
wielu innych. W istocie rzeczy wszyscy szukaja tego samego nieznanego, tego samego Boga, w
innej tylko formie i innymi metodami.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET31~1.HTM [07-May-11 5:53:28 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXII

Musimy byc - powiada dalej Hinton - istotami czterowymiarowymi, gdyz inaczej, nie mielibysmy
idei czwartego wymiaru.

Czyz jednak idea ta przyszla nam do glowy w sposob naturalny? Wynalezli ja, wyhodowali i
narzucili nam powoli jako koniecznosc ci sami hipergeometrowie. Jak zaznaczylem wyzej, ta
matematyka i geometria, to takze my sami, a jesli ta droga jawi sie idea czwartego wymiaru, to
trudno zakladac, ze przybyla z zewnatrz.

Naukowo nie poznanalismy jeszcze istoty wyzszej niz my sami.

Niemniej wyzsza

matematyka zdaje sie docierac do zrodel dowodu jej istnienia. Ale powtarzam, byloby to
mozliwe tylko przez wykazanie, ze

istota owa miesci sie juz w nas samych

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET32~1.HTM [07-May-11 5:53:28 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXIII

Streszczajac wtpliwosci co do istnienia czwartego wymiaru, pisze o tym astronom A. S.
Eddington w swej wybitnej pracy pt.

Space, Time and G ravitation

, bedacej najlepszym

bodaj studium w tym zakresie. Jakakoiwiek bylaby wartosc i sukces teorii swiata
czterowymiarowego, slyszymy w sobie jakis glos podpowiadajacy, ze swiat ten jest wlasciwie
absurdem.

Rownie dobrze mozna

- powiada Eddington -

uznac za absurd na przyklad fakt,

ze masywny stol, przy ktorym pisze te slowa, jest zbiorowiskiem elektronow,
poruszajacych sie z fantastyczna szybkoscia w pustych przestrzeniach, ktore w
stosunku do wielkosci elektronow sa tak rozlegle, jak odleglosci dzielace planety.
Czyz nie jest absurdem, ze niewazkie powietrze usiluje zgniesc moje cialo
naciskiem 17000 kg? J akimze nonsensem jest twierdzenie, ze promien gwiazdy,
ogladanej w tej chwili przez teleskop, wyslany z niej zostal przed 50000 laty...
Otoz nie dajmy sie uwiesc owemu glosowi, gdyz jest on zupelnie zdyskredytowany.

Jesli ktos

- powiada dalej tenze autor -

wyraza przypuszczenie, iz swiat

czterowymiarowy jest zwykla ilustracja operacji matematycznych, nie zapominaimy, ze
kieruje nim chec, bysmy zostawili go w spokoju w jego euklidesowej
trojwymiarowosci. Udzielmy wiec odpowiedzi stanowczej: swiat czterowymiarowy nie
jest zwykla ilustracja matematyczna, ale rzeczywistoscia fizyczna, stwierdzona za
pomoca tej metody, jaka zawsze poslugiwali sie fizycy - metody matematycznej.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET33~1.HTM [07-May-11 5:53:29 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXIV

Sytuacje metageometrii mozna porownac z sytuacja metapsychologii. Ta ostatnia szuka zaswiatow
osobowosci, zwlaszcza zaswiatow smierci (nie wiemy bowiem jeszcze, czy zmarli zyja w nas, czy
poza nami) na podstawie rozmaitych manifestacji, naukowo przyjetych i sklasyfikowanych, a takze
innych, do dzis kontrowersyjnych.

Odnosnie do punktow zasadniczych, metapsychologia posiada tylko zaczatki dowodow - i tak
bedzie prawdopodobnie jeszcze dlugo, gdyby bowiem osiagnela pewnosc, cale oblicze swiata
przybraloby inne rysy i przestalibysmy byc tym, czym jestesmy.

Metageometria ze swej strony poszukuje zaswiatow przestrzeni natury, majacych niewiele
wspolnego z konwencjonalna rzeczywistoscia - i te poszukiwania moga okazac nam pomoc w
poznawaniu istoty wszechswiata. Wydaje sie, ze jej doswiadczenia, tak pewne, logiczne i
przekonujace, musza odpowiadac czemus, co istnieje.

Metageometria zdola byc moze stworzyc fizyke czwartego wymiaru, podobnie jak metapsychologia
moze dac niezbity dowod niesmiertelnosci, czyli zycia po smierci.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET34~1.HTM [07-May-11 5:53:29 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXV

Tak czy owak, wszystko, co bytuje na pograniczu naszej istoty, jest bardziej wzruszajace i
plodniejsze, niz to, co sie dzieje u podstaw lub w srodowisku powszednim, I nie jest strata
czasu zajmowanie sie tymi przejawami. 0 hipergeometrii powiedziec mozna, ze nie ma chyba
nauki, ktora moglaby dotykac tak wyczuwalnie jak ona niektorych waznych punktow wielkiej
zagadki tego swiata

W koncu zas mozna by zapytac, do jakiego stopnia czwarty wymiar ma znaczenie dla naszego
zycia praktycznego. Nie ma na to jeszcze odpowiedzi scislej i prawdopodobnie tak szybko jej nie
znajdziemy. Gdyby istniala, rozwiazalaby znaczna czesc niezwykle interesujacej zagadki swiata i
zapoczatkowalaby dla nas zycie pod innym niebem.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET35~1.HTM [07-May-11 5:53:29 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXVI

Zanim to nastapi, czwarty wymiar jest nam potrzebny tylko w zakresie nieskonczenie malych i
niewidzialnych czastek, gdzie wszystko sie tego domaga. Czasem takze rzeczy nieslychanie wielkie
bylyby zgola niewytlumaczalne bez tej pomocy, ktora przybiera dla nas postac czasu. Nastepnie
domagaja sie czwartego wymiaru zjawiska elektromagnetyczne i wszystko, co ma zwiazek z teoria
wzglednosci.

Bergson w swej pracy

0 trwaniu i jednoczesnosci

poswieca tej sprawie szereg cennych, choc

bardzo skomplikowanych uwag.

Pojecie czwartego wymiaru

- powiada -

wkracza, rzec mozna, automatycznie w

teorie wzglednosci, a fizyka wzglednosci musi koniecznie brac je pod uwage w
swych obliczeniach. I stnienie czwartego wymiaru sugeruje tez cala przestrzennosc
czasu. A czas matematykow, z koniecznosci wymierzalny, musi byc tym samym
czasem przestrzennym.

Whitehead, streszczajac te kwestie z punktu widzenia astronomii, pisze w swej pracy pt.

Concept of N ature

Nie ulega wapliwosci, ze pewne trudne problemy, zwlaszcza na punkcie
konkordancji subtelnych doswiadczen, takich jak ruchy Ziemi, perihelium M erkurego,
pozycja gwiazd w sasiedztwie Slonca, zostaly rozwiazane tylko dzieki nowej
koncepcji (...) przestrzeni - czasu.

To znaczy dzieki czwartemu wymiarowi.

Jest zreszta rzecza bardzo mozliwa - jak to bywa, gdy sie kroczy naprzod - ze w miare
zblizania sie koniecznosci odkrycia czwartego wymiaru, poczucie to wzrasta nawet w zyciu
powszednim, gdzie tkwi zreszta nie od dzis w postaci utajonej.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET36~1.HTM [07-May-11 5:53:30 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXVII

Gdyby czlowiek mogl przeniknac tajemnice czwartego wymiaru i podporzadkowalby sobie jego
prawa, stalby sie niejako nadczlowiekiem. Dla lepszego zobrazowania tej transfiguracji, sprobujmy
postawic sie na miejscu zwierzat - konia czy psa, ktore, wkraczajac z wolna w znany nam
wymiar trzeci, stawalyby sie stopniowo ludzmi. Zwierzeta te dostrzegaly dotad same tylko
powierzchnie, ktore my takze widzimy, wiedzac jednak, ze poza nimi istnieje wymiar trzeci, czyli
ze nasza przestrzen posiada takze objetosc.

Od chwili, gdy w umysle zwierzecia zjawi sie idea bryly, to okrazajac dom czy stog siana,
zblizajac sie do wazy lub kuli, spostrzeze z wielkim zdziwieniem, ze przedmioty te pozostaja bez
ruchu, nie obracajac sie juz dokola siebie. Caly swiat bryl, wszystko niemal, co istnieje, a co
zwierze zawsze widzialo w ruchu, przypisujac tym przedmiotom ruch wlasny - wszystko to
zapadnie w tragiczny bezruch. Swiat przybierze na wskroa inna postac, a bedzie przez pewien
czas niepoznawalny i niemozliwy do zamieszkania. Skromna, ciasna odziedziczona logika, oparta
na doswiadczeniu, z ktora zwierze zylo dotad spokojnie, zostanie nagle przewrocona do gory
nogami.

Podkreslic nalezy, ze owa zlude zwierzecia, dla ktorego wszystko zmienia sie w ruch,
przypisywany przezen otoczeniu, dzielimy z nim, a raczej dzielilibysmy, poczawszy od pewnego
zakresu szybkosci ruchu. Siedzac np. w pociagu pospiesznym, widzimy, ze krajobraz biegnie
naprzeciw nas w roznych planach, wciskajac sie przemoca do przedzialu. Mknie wioska,
zywoploty rozwijaja sie niby nieskonczone wstegi, widoczna w glebi dzwonnica koscielna porusza
sie z wolna. Dlugie doswiadczenie pozwala nam instynktownie sprostowac te zludzenia optyczne,
tak ze nie liczymy sie juz z tym, a zmysly, jak powiedzial La Fontaine,

,,nie ludza nas juz,

klamiac nieustannie"

. Mimo to jednak, w wyjatkowych okolicznosciach, moze obudzic sie w nas

atawistyczna zluda. Wlasne naiwne zachwyty odnajduje w swej ksiazce

Double J ardin

, wydanej

w 1904 r., ale napisanej w 1901, gdzie w sposob liryczny opiewalem droge, ktora

,,biegla

naprzeciw mnie z szybkoscia zmienna a szalencza, zas otaczajace ja drzewa, tulac do
siebie zielone glowy, zbijaly sie w grupy, by mnie nie przepuscic"

Byly to niewinne, pierwotne wrazenia, ktorych nie zaznaja juz pokolenia wspolczesne, urodzone
do korzystania z samochodow. A dostarczyl mi ich skromny czeroosobowy

Dion

o mocy trzech

i pol koni mechanicznych, osiagajacy w najlepszym wypadku szybkosc 30 km na godzine.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET37~1.HTM [07-May-11 5:53:30 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXVIII

Jest rzecza dosc prawdopodobna, ze w momencie, gdy oswoimy sie z koncepcja
czterowymiarowej superbryly, przezyjemy wstrzas analogiczny ze wstrzasem, jakiego doznaloby
zwierze w chwili uswiadomienia sobie objetosci bryly. Nastapi to, jezeli definitywnie przejdziemy
od matematyki liczb stalych i skonczonych oraz geometrii euklidesowej logiki Arystotelesa do
matematyki liczb nieskonczonych, hipergeometri i logiki wszechswiatowej, o czym dzis mozemy
dopiero marzyc.

Czy zwierze zdola pojac kiedys koncepcje wymiaru trzeciego, a my poznamy czwarty? Na
planecie, ktora ma jeszcze przed soba cale tysiaclecia, a nawet miliony lat istnienia, jedno i drugie
wydaje sie calkiem mozliwe.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET38~1.HTM [07-May-11 5:53:31 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

XXXIX

Tymczasem wszystko to swiadczy o tym, jak trudno jest nam wyjsc z siebie samych bodaj na
chwile i wyobrazic sobie istote wyzsza, mniej od nas ograniczona. Jakkolwiek male byloby
swiatelko dostrzezone w przelocie czy tylko wysnione, nalezy piac sie ku niemu umyslem, gdyz
jest to wysilek najwyzszy, najszlachetniejszy, na jaki stac czlowieka.

Tak, czy owak, zupelnie prawdopodobna i mozliwa do obrony jest teoria, ktora powiada, ze jesli
dla istot nizszych od czlowieka istnieje tylko jeden lub dwa wymiary, podczas gdy my znamy
trzy, to nalezy przypuszczac, ze dla istoty wyzszej od nas lub nawet dla czlowieka, o ile siegnie
wyzej i przekroczy te granice, z koniecznosci znajdzie sie wiecej wymiarow.

Ponadto, podobnie jak punkt zawarty jest w linii, linia w plaszczyznie, a istoty dwuwymiarowe,
nie wiedzac o tym, zanurzone sa w wymiarze trzecim, tak dla nas, zyjacych w przestrzeni -
trojwymiarowej, czwarty wymiar pod naporem nieskonczonosci przenika zewszad nasze istnienie.
I choc aksjomat trojwymiarowosci nie objasnia zjawisk molekularnych czy atomowych, obliczenia
czwartej skladowej stwierdzaja je i przewiduja.

Zaznaczyc trzeba mimochodem, ze jestesmy zbyt sklonni pomijac owa infiltracje rzeczy
nieskonczenie malych, chociaz jest ona rwnie wazna, jak infiltracja rzeczy nieskonczenie wielkich.
Ale mysl nasza nie siega tak daleko jest bardziej ograniczona w obszarze czastek nieskonczenie
malych, ktory stanowi, rzec mozna, strone wklesla nieskonczonosci, niz w zakresie rzeczy
nieskonczenie wielkich, ktory stanowi jej strone wypukla.

Nasza wyobraznia zostaje sparalizowana niewidzialnoscia, ktorej nie podola nawet mikroskop i
ktora rozwiewa sie dla nas w nicosc. Teraz spiesza nam z pomoca matematycy, I to w sposob
bardziej przekonujacy, niz gdy idzie o nieskonczona wielkosc.

To, co sie odnosi do zjawisk atomistycznych, molekularnych czy elektromagnetycznych, obejmuje
rowniez zjawiska zycia, bedace ruchem w przestrzeni wyzszej, oraz pokrewne im zjawiska
chemiczne. To samo odnosi sie do pewnych zjawisk z zakresu nieskonczonej wielkosci w
nadprzestrzeni, a takze do wielu stanow materii, objawionych nam przez metapsychike. Wlaczyc
tu nalezy takze znaczna czesc naszego zycia duchowego, uczuciowego artystycznego, ktore
przechodzi nieustannie z trzeciego wymiaru w czwarty.

Nasz wlasny cien, wyprzedzajacy realna egzystencje, pada nieuchronnie na czwarty wymiar, choc
zaledwie domyslamy sie tego i nie mamy pojecia, w jakim stopniu oddzialuje to na nasze mysli,
podswiadomosc i zycie duchowe.

Gdy nasze cialo nauczy sie nadazac za poprzedzajacym je cieniem, wowczas dopiero zaczniemy zyc

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET39~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:31 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

realnie. Kto wie, byc moze nie jest to tak odlegle, jak sadzimy.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAET39~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:31 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Maurycy Maeterlinck

(1862-1949) - laureat Literackiej Nagrody Nobla (1911), czlonek

Belgijskiej Akademii Nauk, Prezes Miedzynarodowego Pen Clubu (1947), autor utworow
scenicznych granych we wszystkich teatrach Europy (

Slepcy

Blekitny ptak

), a takze ksiazek z

zakresu

filozofii przyrody

Zycie pszczol

Zycie mrowek

Zycie termitow

Inteligencja

kwiatow

. Do dzis pasjonuja czytelnikow liczne prace Maeterlincka o zabarwieniu metafizycznym

Gosc nieznany

Smierc

Wielka tajemnica

Madrosc i przeznaczenie

. W

Zyciu

przestrzeni

, ktore wywolalo swego czasu fale burzliwych dyskusji, omawia autor nie tylko

zagadnienie czwartego wymiaru, ale takze kwestie zwiazane z przestrzenia posrednio:
osamotnienie czlowieka, gre przestrzeni, kulture snow.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAETAU~1.HTM [07-May-11 5:53:31 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Od Wydawcy.

Zadna z prac Maeterlincka - wielkiego belgijskiego poety i mysliciela - nie dala tylu powodow do
burzliwych dyskusji, co

Zycie przestrzeni

napisane w latach dwudziestych naszego stulecia.

Przelom XIX I XX w. obfitowal w radykalne zmiany mentalnosciowe i doniosle odkrycia we
wszystkich niemal dziedzinach nauki. Einstein oglosil juz swoja teorie wzglednosci - szczegolna
(1905) i ogolna (1916); ukazaly sie liczne prace autorow zafascynowanych ogromem problemow
powstajacych w zwiazku z nowym spojrzeniem na otaczajacy swiat. Zwolennicy i przeciwnicy
rewolucji naukowej wytaczali przeciwko sobie ciezka artylerie tak zwanych niezbitych dowodow,
ale nic juz nie bylo w stanie powstrzymac zawrotnego tempa rozwoju nowej mysli.

Pracujac nad

Zyciem przestrzeni

, Maeterlinek nie zamierzal pisac traktatu naukowego o

czwartym wymiarze.

Zajmuja mnie najbardziej nie tezy glowne -

pisal

- lecz wszystko to, co sie

napotyka po drodze: marginesowe, zaskakujace hipotezy.

Wspaniala wyobraznia i szerokie horyzonty myslowe pozwolily mu na wysuwanie takich wnioskow,
jakich obawialby sic czlowiek o umysle scislym, naukowym.

To, co nie uchodzilo specjalistom w dziedzinie fizyki, astronomii czy matematyki,
uchodzi M aeterlinckowi, ksicciu poezji, wielkiemu wladcy bezkresnych obszarow
fantazji

- pisal prof. Stefan Blachowski w przedmowie do przedwojennego polskiego

wydania

Zycia przestrzeni

Maeterlinck - poeta obral sobie szczegolnych przewodnikow po owych

bezkresnych obszarach

wielowymiarowej przestrzeni; zostali nimi nie fizycy i nie astronomowie, lecz pisarze, ktorych idee
wydawaly sie kontrowersyjne lub wrecz bluzniercze:

Hinton, Uspienski, Pawlowski, Schofield

Omawiajac ich koncepcje, autor

Zycia przestrzeni

posuwa sie coraz dalej w regiony niepojete i

niewyobrazalnie zlozone. Nie wystarcza mu logika Arystotelesa i geometria Euklidesa; siega po
najnowsze osiagniecia wyzszej matematyki, niezgodne pozornie z tak zwanym zdrowym
rozsadkiem, ale otwierajace wejscie do swiatow wielowymiarowych, zamieszkanych byc moze przez
wspaniale istoty, nieporownywalnie wyzsze od nas duchowo. Nie razi go zadna fantastyczna wizja,
nie cofa sie przed tym, czego nasz rozum objac nie potrafi - wrecz przeciwnie, tu wlasnie szuka
sciezek dotarcia do praprzyczyn takiej, a nie innej organizacji wszechswiata, do najwyzszej
inteligencii, ktora nazywa umownie Bogiem. Swoje mysli o istocie tej nadrzednej inteligeneji
rozwija szerzej w

Wielkiej tajemnicy

Od chwili ukazania sie

Zycia przestrzeni

uplynelo ponad siedem dziesiecioleci. Filozofia i nauki

scisle zrobily olbrzymi krok naprzod, ulegaja dalszym zmianom nasze tradycyjne poglady. Tym
bardziej zdumiewa dzis i zachwyca fakt, ze intuicja poetycka Maeterlincka wytrzymala proby
czasu. Jego genialne antycypacje, naiwne tylko na pierwszy rzut oka, znajduja potwierdzenie w
powaznych pracach dzisiejszych autorow zajmujacych sie problematykq czasoprzestrzeni.

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAETSL~1.HTM (1 of 2) [07-May-11 5:53:32 PM]

Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Pojecie czasoprzestrzeni wprowadzil w 1908 r. Hermann Minkowski, ktory pisal:

Poglady na przestrzen i czas... wyrastaja z gleby fizyki doswiadczalnei... Przestrzen
jako taka i czas jako taki sa skazane na rozplyniecie sie w krainie cieni i
jedynie pewien rodzaj ich zwiazku zachowa swoj niezalezny byt.

Kategorie przestrzeni i czasu sa nieodzowne do sformulowania kazdego prawa fizyki, a ich
gleboka modyfikacja dokonana przez teorie wzglednosci byla jedna z najwiekszych rewolucji w
historii nauki. Fritjof Capra w swej slynnej pracy

Tao fizyki

pisze:

Teoria wzglednosci pokazuje, ze przestrzen nie jest trojwymiarowa, a czas nie jest
odrebna jednostka. J edno i drugie laczy sie nierozerwalnie, tworzac
czterowymiarowe continuum zwane czasoprzestrzenia.

Mysl ludzka miesci sie w obszarze czasowym, ale granice tego obszaru potrafi przekroczyc
wyobraznia. Idea ta jest zawarta w pradawnej filozofli Wschodu.

Wyobraznia -

mowi Gowinda

- jest zwiazana z przestrzenia wyzszego wymiaru, a

wiec pozostaje bezczasowa

Zycie przestrzeni

konczy Maeterlinck cytatem z Samawedy. Jest rzecza nadzwyczaj znamienna,

ze w 70 lat pozniej wspolczesny nam fizyk i filozof - Fritjof Capra - swoj rozdzial o
czasoprzestrzeni w

Tao fizyki

konczy slowami Swamiego Wekanandy:

Czas, przestrzen i przyczynowosc sa jak szklo, przez ktore widzi sie Absolut...
W Absolucie nie ma ani czasu, ani przestrzeni, ani przyczynowosci.

This page hosted by

Get your own

Free Home Page

file:///D|/eBooks/Ebooks/FILOZO~2/MAURYC~1/MAETSL~1.HTM (2 of 2) [07-May-11 5:53:32 PM]

Document Outline

maetmain
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet001
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet002
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet003
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet004
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet01
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet02
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet03
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet04
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet05
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet06
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet07
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet08
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet09
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet10
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet11
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet12
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet13
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet14
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet15
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet16
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet17
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet18
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet19
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet20
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet21
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet22
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet23
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet24
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet25
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet26
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet27
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet28
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet29
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet30
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet31
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet32
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet33
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet34
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet35
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet36
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet37
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet38
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maet39
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maetautor
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maetslowo
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.
maetspis.pdf
- Local Disk
  - Maurycy Maeterlinck - Zycie przestrzeni.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Maurycy Maeterlinck Życie przestrzeni
Kiedy to się wydarzy, życie na Ziemi przestanie istnieć
Jeśli upadnie UE przestanie istnieć wszelkie życie 2
Życie jednak z kosmosu W przestrzeni międzygwiazdowej mogą powstawać związki zdolne do organizowania
Maeterlinck Maurycy Magiczna podróż
Iwona Kurz Przestrzeń prywatna i życie rodzinne
Przestępczość
Przestrzenie 3D
19 Mikroinżynieria przestrzenna procesy technologiczne,
5 Strategia Rozwoju przestrzennego Polskii
Czynności kontrolno rozpoznawcze w zakresie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów
Urządzenia i instalacje elektryczne w przestrzeniach zagrożonych wybuchem
Życie społeczne
Zaawansowane zabiegi ratujące życie

więcej podobnych podstron

Maurycy Maeterlinck Zycie Przestrzeni

Document Outline