„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Możejko

Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych
322[05].Z4.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

dr n. med. Ewa Jakubiec- Blajer
mgr Dorota Piszczek

Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Możejko




Konsultacja:
mgr Maria Żukowska









Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[05].Z4.02
Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu ortoptystka.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1. Organizacja miejsca pracy do wykonywania badań strabologicznych

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania

sprawdzające 9

4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian

postępów 11

4.2. Metody badania kątów zeza

12

4.2.1. Materiał nauczania

12

4.2.2. Pytania

sprawdzające 15

4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian

postępów 18

4.3. Metody badania widzenia obuocznego

19

4.2.1. Materiał nauczania

19

4.2.2. Pytania

sprawdzające 23

4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian

postępów 26

4.4. Metody badania korespondencji siatkówek

27

4.4.1. Materiał nauczania

27

4.4.2. Pytania

sprawdzające 29

4.4.3. Ćwiczenia 29
4.4.4. Sprawdzian

postępów 31

4.5.

Metody badania widzenia barw

32

4.5.1. Materiał nauczania

32

4.5.2. Pytania

sprawdzające 34

4.5.3. Ćwiczenia 34
4.5.4. Sprawdzian

postępów 35

4.6.

Metody badania pola widzenia

36

4.6.1. Materiał nauczania

36

4.6.2. Pytania

sprawdzające 40

4.6.3. Ćwiczenia 40
4.6.4. Sprawdzian

postępów 42

4.7. Metody badania zezów porażennych i pourazowych

43

4.7.1. Materiał nauczania

43

4.7.2. Pytania sprawdzające 47
4.7.3. Ćwiczenia 47
4.7.4. Sprawdzian postępów 50
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia

51

6. Literatura

56

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik

będzie Ci pomocny w doskonaleniu umiejętności wykonywania szczegółowych

badań strabologicznych.
Poradnik

zawiera:

– wymagania

wstępne – zakres wiedzy i niezbędnych umiejętności, które powinieneś mieć

opanowane,

abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

– cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
– materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania umiejętności

wykonywania szczegółowych badań strabologicznych,

– pytania

sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonywania ćwiczeń,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,
– sprawdzian

postępów – zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i

umiejętności po wykonywaniu ćwiczeń,

– sprawdzian

osiągnięć – zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i

umiejętności z zakresu całej jednostki modułowej,

– literaturę.
Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze je wykonujesz.

Po przerobieniu materiału spróbuj przystąpić do sprawdzianu z zakresu jednostki

modułowej.

Jednostka modułowa „Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych”, której

treść teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu
diagnostyki w zezie i niedowidzeniu.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni szkolnej, placówce opieki zdrowotnej musisz przestrzegać

regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych ćwiczeń. Przepisy te dokładnie zostały omówione w jednostce modułowej
„Stosowanie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska”
322[05].O1.03.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat struktury układu jednostek modułowych – moduł 322[05].Z4

322[05].Z4

Diagnostyka w zezie i niedowidzeniu

322[05].Z4.01

Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych

322[05].Z4.02

Wykonywanie szczegółowych badań

strabologicznych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– rozróżniać kliniczne postacie zeza,
– charakteryzować stopnie widzenia obuocznego,
– rozróżniać leki stosowane miejscowo do oka,
– przeprowadzić wywiad z pacjentem lub jego opiekunem,
– rozpoznawać rodzaj zeza metodą oglądania i sprawdzania ustawienia oczu,
– wykonywać badanie ostrości wzroku w dal i z bliska,
– wykonywać badanie fiksacji i rozróżniać jej typy,
– wykonywać badanie ruchów oczu,
– wykonywać pomiar kąta zeza za pomocą synoptoforu,
– sprawdzić moc szkieł okularowych za pomocą frontofokometru,
– charakteryzować korespondencję siatkówkowej prawidłową i nieprawidłową,
– analizować skutki porażenia mięśni ocznych,
– rozróżniać narzędzia i aparaty stosowane do badań strabologicznych,
– obsługiwać i regulować urządzenia do badań strabologicznych,
– rozpoznawać i zapobiegać zagrożeniom zdrowia pacjentów w trakcie przeprowadzania

badań,

– korzystać z wiedzy z zakresu pedagogiki i psychologii w komunikowaniu się z dzieckiem

i jego rodziną,

– organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– zbadać szczegółowo kąt zeza,
– wykonać badanie widzenia obuocznego testami słabo i mocno dysocjującymi,
– zbadać korespondencję siatkówek różnymi metodami z uwzględnieniem wskazań

i przeciwwskazań do zastosowania,

– wykonać badanie widzenia barw,
– przeprowadzić diagnostykę zezów porażennych i pourazowych,
– rozróżnić rodzaj porażenia na podstawie badań,
– rozróżnić ewentualne miejsce urazu na podstawie badań,
– wykonać badanie pola widzenia,
– wypełnić dokumentację szczegółowych badań strabologicznych pacjenta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.1. Organizacja miejsca pracy do wykonywania badań

strabologicznych

4.1.1. Materiał nauczania

Miejsca pracy ortoptystki:
– specjalistyczne placówki leczenia zeza i niedowidzenia (odziały, szpitale, sanatoria
okulistyczne),
–

poradnie i gabinety leczenia zeza i niedowidzenia,

–

pracownie patofizjologii widzenia i neurookulistyki,

– szkoły, oddziały i placówki integracyjne i specjalne (przedszkola dla dzieci zezujących
i

niedowidzących),

–

gabinety prywatne.

Badania strabologiczne są rodzajem badań okulistycznych, wymagających odpowiednich

pomieszczeń do ich wykonywania, tzn.:
– do

badań strabologicznych powinno być wydzielone oddzielne pomieszczenie,

–

o minimum 5 metrów długości ze względu na odległość potrzebną do pomiaru ostrości

wzroku do dali, testu Wortha, badania na krzyżu Maddoxa,

– oświetlonie naturalne i sztuczne z możliwością całkowitego zaciemnienia (żaluzje lub

wertykale i ciemne grube zasłony) lub wydzielona ciemnia,

– podłoga

antypoślizgowa, łatwa do utrzymania w czystości,

–

instalacja elektryczna o napięciu 230 V,

– umywalka,
–

pomieszczenie to powinno spełniania wymagania ergonomiczne, sanitarno – higieniczne

i

bezpieczeństwa.

Pacjentami gabinetów leczenia zeza i niedowidzenia są głównie dzieci. Niezbędne jest

urządzenie tego pomieszczenia w sposób przyjazny i dostosowany dla małych pacjentów:
– jasne

ściany, z kolorowymi obrazkami,

–

przyjemne w dotyku zabawki,

–

kolorowe taborety i stoliki,

–

aparaty do badań ustawione tak, aby dziecko mogło swobodnie przemieszczać się między

nimi,
– wszystkie

urządzenia powinny znajdować się na stolikach z regulacją wysokości, aby

łatwo było je dostosować do wzrostu dziecka.

Wyposażenie gabinetu do wykonywania badań strabologicznych:
–

tablice do badania ostrości wzroku do dali i do bliży,

–

synoptofor lub synoptometr na stoliku z regulacją wysokości,

– wizuskop,

–

testy stereoskopowe,

–

test Wortha,

– test

Bagoliniego,

–

listwy pryzmatyczne, pojedyncze pryzmaty,

– krzyż Maddoxa,
– skrzydło

Maddoxa,

– frontofokometr,
– perymetr,
– pupillometr,
–

zestaw do podawania kropli do oczu,

– zasłonki,

obturatory,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

–

ekran Hessa,

–

smuga świetlna,

–

taborety lub fotele z regulacją wysokości.

Diagnostyka i leczenie choroby zezowej wymaga wysiłku całego zespołu

terapeutycznego, a jakość tego procesu w dużym stopniu zależy od pracy ortoptystki. Do
zadań zawodowych ortoptystki należy:
–

przygotowanie dzieci i dorosłych do wybranych badań okulistycznych

i

strabologicznych,

–

wykonywanie zgodnie z obowiązującymi zasadami badań okulistycznych

i strabologicznych, stosowanych w chorobie zezowej i niedowidzeniu oraz we

wrodzonych zaburzeniach narządu wzroku,

– prowadzenie

ćwiczeń pleoptyczno – ortoptycznych u dzieci niedowidzących,

– prowadzenie

ćwiczeń widzenia obuocznego,

– prowadzenie

ćwiczeń rehabilitacyjnych aparatu ruchowego oczu przed i po zabiegu

operacyjnym

w

różnego rodzaju zezach,

–

dokumentowanie wyników prowadzonych badań i obserwacji oraz ćwiczeń,

– użytkowanie aparatury niezbędnej w pracy zawodowej ortoptystki w sposób zgodny
z

obowiązującymi instrukcjami i przepisami bhp,

– prowadzenie

różnych form profilaktyki okulistycznej i strabologicznej oraz szerzenie

oświaty zdrowotnej dostępnymi metodami i środkami,

– komunikowanie

się z pacjentem w sposób nacechowany wrażliwością, zrozumieniem

i

akceptacją, ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki problemów chorych dzieci.

Rodzaje dokumentacji badań strabologicznych

Dokumentacja medyczna – zbiory dokumentów medycznych zawierających dane

i informacje medyczne, związane ze stanem zdrowia pacjentów oraz z udzielonymi im
świadczeniami zdrowotnymi.
Dokument medyczny powinien zawierać:
– dane

identyfikujące zakład: nazwę zakładu i jego siedzibę, adres wraz z numerem

telefonu, kod identyfikacyjny zakładu stanowiący I część systemu kodu resortowego,

– dane

identyfikujące jednostkę organizacyjną zakładu: nazwę jednostki, adres wraz

z numerem telefonu, kod identyfikacyjny jednostki organizacyjnej zakładu stanowiący V

część systemu kodu resortowego,
– dane pacjenta: nazwisko i imię, data urodzenia, oznaczenie płci, adresu, numeru

ewidencyjnego PESEL (w przypadku noworodka – PESEL matki), a w przypadku braku

numeru PESEL – serię i numer dokumentu stwierdzającego tożsamość,

– datę dokonania wpisu w dokumentacji,
– określenie stanu zdrowia pacjenta w chwili udzielania świadczenia zdrowotnego,
– określenie zakresu udzielonych świadczeń zdrowotnych,
–

dane identyfikacyjne osoby udzielającej świadczeń zdrowotnych lub osoby dokonującej

wpisu w dokumentacji, obejmujące imię i nazwisko tej osoby, jej tytuł zawodowy,

uzyskane specjalizacje, numer prawa wykonywania zawodu oraz jej podpis.

Dokumentacja medyczna dzieli się na:
1) dokumentację indywidualną – odnoszącą się do poszczególnych pacjentów
korzystających ze świadczeń zdrowotnych zakładu, prowadzoną na formularzach lub

drukach, w skład której wchodzi dokumentacja wewnętrzna i zewnętrzna,

2) dokumentację zbiorczą – odnoszącą się do ogółu pacjentów korzystających ze świadczeń

zdrowotnych zakładu lub określonych grup tych pacjentów, prowadzoną w formie ksiąg,

rejestrów.
Zasady prowadzenia dokumentacji medycznej:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

– dokumentację należy prowadzić czytelnie,
–

kolejne wpisy sporządza się w porządku chronologicznym, zaznaczając koniec każdego

wpisu, i opatruje podpisem osoby je sporządzającej, z podaniem danych ją
identyfikujących,
–

wpis dokonany w dokumentacji nie może być z niej usunięty, a jeżeli został dokonany

błędnie, należy go skreślić oraz opatrzyć datą skreślenia i podpisem osoby dokonującej
skreślenia,
– każdą stronę dokumentacji indywidualnej oznacza się imieniem i nazwiskiem pacjenta.

Historia choroby jest podstawowym rodzajem dokumentacji indywidualnej pacjenta

zarówno w szpitalu jak i w zakładach opieki ambulatoryjnej. Historia choroby składa się
z formularza historii choroby oraz dokumentów dodatkowych, do których zalicza się wyniki
badań diagnostycznych.
Wyniki

badań okulistycznych i strabologicznych, ze względu na specyfikę powinny być

dokumentowane na specjalnych kartach (rys. 1). Formularze te pozwalają na zapis niektórych
wyników w formie graficznej. Niektóre karty są tak skonstruowane, że pozwalają na zapis
kilku kolejnych wyników badań, co znacznie ułatwia monitorowanie postępu leczenia.

Wyniki niektórych badań, uzyskujemy w postaci wydruku komputerowego, który zostaje

dołączony do dokumentacji medycznej pacjenta (np. wynik pola widzenia wykonywany na
polomierzu komputerowym).

Rys. 1. Karta badań strabologicznych

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich placówkach zatrudniane są ortoptystki?
2. Co

należy do zadań zawodowych ortoptystki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

3. Jakie warunki powinny spełniać pomieszczenia do wykonywania badań
strabologicznych?
4. Jaki

znasz

urządzenia i aparaty wykorzystywane do badań strabologicznych?

5. Jakie znasz rodzaje dokumentacji medycznej?
6. Jakie znasz zasady prowadzenia dokumentacji medycznej?
7. Jakie znasz rodzaje dokumentacji badań strabologicznych?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj oceny wybranego gabinetu badań strabologicznych w specjalistycznej placówce

opieki zdrowotnej.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać obserwacji pomieszczenia, w którym wykonywane są badania strabologiczne,
zwracając uwagę na:
– wymiary

pomieszczenia,

– oświetlenie pomieszczenia,
– wygląd i wyposażenie gabinetu,
– sprzęt i aparaturę medyczną,
2) dokonać oceny spełnienia warunków wymaganych przez stację sanitarno-
epidemiologiczną,
3) przeanalizować spostrzeżenia i ocenić pomieszczenie do badań strabologicznych,
4) zanotować wnioski,
5) przedstawić i przedyskutować swoje uwagi na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru,

– długopis.

Ćwiczenie 2

Do gabinetu leczenia zeza zgłosiło się dziecko po raz pierwszy. Wykonaj podstawowe

badania okulistyczne i udokumentuj wyniki w karcie badań strabologicznych.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z formularzem karty badań strabologicznych,
2) przeprowadzić wywiad z pacjentem i dokonać wpisu danych: imię i nazwisko, wiek

dziecka, rodzaj korekcji okularowej,

3) zanotować datę założenia dokumentacji,
4) wykonać badania okulistyczne zgodnie z zasadami:
–

badanie

ostrości wzroku do dali i do bliży,

–

badanie

refrakcji,

–

badanie

rozstawu

źrenic,

–

badanie

fiksacji,

–

badanie

kątów zeza za pomocą synoptoforu,

–

sprawdzenie mocy szkieł, noszonej korekcji okularowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5) przeanalizować i udokumentować wyniki badań w karcie badań strabologicznych,
6) wypełnioną dokumentację przedstawić grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

stanowisko do badania ostrości wzroku,

–

autorefraktometr lub zestaw do skiaskopii,

– pupillometr,
– wizuskop,
– synoptofor,
– frontofokometr,
–

formularze karty badań strabologicznych.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować wymagania dotyczące pomieszczeń do badań
strabologicznych?

!

!

2) wymienić sprzęt i aparaturę medyczną, wykorzystywaną do badań
strabologicznych?

!

!

3) rozróżnić rodzaje dokumentacji medycznej pacjenta?

!

!

4) scharakteryzować zasady prowadzenia dokumentacji medycznej?

!

!

5) wypełnić kartę badań strabologicznych pacjentowi nowoprzybyłemu?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Metody badania kątów zeza

4.2.1. Materiał nauczania

W diagnostyce strabologicznej rozróżniamy różne rodzaje kąta zeza:

– kąt obiektywny zeza – jest to kąt zawarty między liniami widzenia obojga oczu,
– kąt subiektywny zeza – jest to kąt zawarty pomiędzy linią widzenia oka zdrowego, a linią

fiksacji oka chorego,

–

kąt zeza ukrytego,

– kąt anomalii – jest to różnica w stopniach między kątem obiektywnym a subiektywnym,
– kąt gamma – jest to odchylenie między osią widzenia a osią optyczną oka.
Ponadto

kąt obiektywny zeza można podzielić na:

–

pierwotny – jest to kąt, o jaki oko chore odchyla się przy fiksacji okiem zdrowym,

–

wtórny – jest to kąt, o jaki oko zdrowe odchyla się przy fiksacji okiem chorym.

Pomiar

kątów zeza możemy przeprowadzić za pomocą:

– synoptoforu,
– łuku

perymetru,

– krzyża Maddoxa,
–

skrzydła Maddoxa,

– listwy

pryzmatycznej,

–

wizuskopu i pryzmatu.

Badanie

kątów zeza za pomocą synoptoforu zostało dokładnie omówione w Materiale

nauczania 4.8.1. jednostki modułowej „Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych”.
Pomiar obiektywnego kąta zeza
Wyróżniamy dwie metody badania kąta obiektywnego zeza, których wybór zależy od
rodzaju fiksacji:
– badanie kąta przez obserwację ruchów nastawczych (w zezach z fiksacją centralną),
– badanie kąta przez obserwację położenia refleksów rogówkowych (w zezach z fiksacją
ekscentryczną oraz wyjątkowo w oczopląsie i w zezie akomodacyjnym).

Kąt obiektywny zeza powinien być zmierzony w dal i z bliska.

Metoda

obserwacji

ruchów nastawczych

Pryzmatyczny cover-test (PCT) – służy do oceny wielkości odchylenia oka w dioptriach
pryzmatycznych. Pomiar kąta obiektywnego wykonujemy z odległości 5m (do dali) i z 30 cm
(z bliska).
Przebieg

badania:

– ortoptystka ustawia przed jedno oko pryzmat szczytem w kierunku zeza (w zezie
zbieżnym szczytem do nosa, w zezie rozbieżnym szczytem ku skroni),
– następnie zakrywa naprzemiennie oczy obserwując ruch nastawczy,
–

stopniowo zmienia pryzmaty o coraz większej mocy i wykonuje cover–test,

–

moc pryzmatu, przy którym ustaje ruch nastawczy jest miarą kąta obiektywnego zeza,

–

wynik pomiaru dokumentujemy w dioptriach pryzmatycznych, np.:

kąt obiektywny 15

∆

Badanie na krzyżu Maddoxa
Przebieg

badania:

–

pacjenta ustawiamy przed skalą w odległości 1m,

–

polecamy pacjentowi fiksować okiem prowadzącym punkt świetlny na krzyżu,

– następnie polecamy pacjentowi fiksować okiem zezującym na palec, który ortoptystka

przesuwa powoli po skali stycznych,

– pacjent fiksuje naprzemiennie raz prowadzącym raz zezującym okiem, a ortoptystka

przesuwa palec i obserwuje ruchy nastawcze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

–

w momencie ustania ruchów nastawczych odczytujemy kąt na skali krzyża w stopniach

lub dioptriach pryzmatycznych dla odległości 1 m.

Metody z zastosowaniem krzyża Maddoxa pozwalają na pomiar odchylenia nie

przekraczającego 10º.

Metoda obserwacji położenia refleksów rogówkowych

Badanie na krzyżu Maddoxa
Przebieg

badania:

–

pacjenta ustawimy przed skalą w odległości 1m,

–

polecamy pacjentowi fiksować światełko w środku krzyża: w oku prowadzącym refleks

znajdować się będzie w centrum rogówki, w oku zezującym obwodowo,
– polecamy

pacjentowi

fiksować okiem prowadzącym na palec lub np. długopis, który

powoli przesuwamy po skali,

– obserwujemy

położenie odblasku świetlnego w oku zezującym,

– miarą kąta obiektywnego jest cyfra na skali, przy której odbicie światełka fiksacyjnego
znajduje

się w środku rogówki oka zezującego.

Badanie na łuku perymetru
Przebieg

badania:

–

pacjenta sadzamy wygodnie przed łukiem perymetru,

– głowę umieszczamy na specjalnej podpórce, tak aby oko zdrowe ustawione było na
wprost

środka łuku, wówczas refleks będzie w środku źrenicy,

– polecamy pacjentowi patrzeć prosto przed siebie lub na punkt umieszczony na łuku
perymetru,
– następnie ortoptystka przesuwa światełko po łuku perymetru w takim kierunku, w którym

jego odblask zbliża się do centrum rogówki zezującego oka,

– gdy

odblask

świetlny znajdzie się w centrum rogówki oka zezującego, odczytujemy

położenie światełka na skali łuku – jest to wartość kąta obiektywnego w stopniach.
Wziernikowanie wizuskopem przez pryzmat
Przebieg

badania:

–

pacjent fiksuje okiem zdrowym odległy punkt, a ortoptystka przed oko zezujące ustawia

kolejne pryzmaty i sprawdza wizuskopem w kierunku na wprost położenie plamki na

dnie

oka,

– miarą kąta zeza jest moc pryzmatu, przez który badający widzi plamkę pokrywającą się
z

gwiazdką wizuskopu,

– badanie to możemy wykonać za pomocą strabometru wziernikowego wprowadzonego
przez

Starkiewicza.

Test Krimskiego – oceniamy wielkość kąta zeza, rzutując światło na wprost i ustawiając
kolejne pryzmaty przed okiem prowadzącym szczytem w kierunku zeza. Zwiększamy siłę
pryzmatu do momentu, aż refleks świetlny w oku chorym będzie w centrum źrenicy.
Pomiar subiektywnego kąta zeza
Badanie

kąta subiektywnego zeza przeprowadzamy na synoptoforze i jest to

równocześnie badanie pierwszego stopnia obuocznego widzenia – jednoczesnej percepcji.
Badanie to zostało dokładnie omówione w Materiale nauczania 4.8.1. jednostki modułowej
„Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych”.
Pomiar kąta gamma
Kąt gamma – jest to odchylenie między osią widzenia a osią optyczną oka.

W warunkach prawidłowych wynosi on około 1º. Jeżeli kąt gamma jest większy może

pozorować zeza:
– zeza

zbieżnego – wówczas linia widzenia znajduje się skroniowo od środka rogówki (kąt

gamma ujemny),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

– zeza

rozbieżnego – wówczas linia widzenia znajduje się nosowo od środka rogówki (kąt

gamma

dodatni).

Pomiar

kąta gamma jest szczególnie istotny przed zabiegiem operacyjnym, gdy staramy

się dokładnie ustalić odchylenie zezowe. Badanie to możemy przeprowadzić również na
synoptoforze.
Przebieg badania:
– do badania używamy płytki ze skalą przed okiem badanym, a przed drugim okiem
wygaszamy

światło,

–

polecamy pacjentowi, aby fiksował punkt „0” na skali i obserwujemy refleks świetlny na

rogówce,
– jeżeli refleks świetlny nie jest w centrum rogówki, polecamy pacjentowi, aby fiksował

kolejne cyfry na skali do chwili, aż refleks znajdować się będzie centralnie na środku

rogówki badanego oka,

–

cyfry na skali są jednocześnie miarą kąta gamma.

Badanie na krzyżu Maddoxa
Przebieg

badania:

–

pacjenta ustawiamy w odległości 1 m od krzyża, tak, aby badane oko znajdowało się na

wprost

światełka na krzyżu, a drugie oko zakrywamy,

– obserwujemy

odbicie

światełka na rogówce badanego oka,

–

jeżeli refleks znajduje się w środku źrenicy, wówczas brak jest kąta gamma (0º),

– jeżeli refleks znajduje się na obwodzie żrenicy polecamy pacjentowi fiksować palec lub

długopis, który powoli przesuwamy na skali,

– miarą kąta gamma jest cyfra na skali, przy której odbicie światełka fiksacyjnego
znajduje

się w środku źrenicy oka badanego.

Badanie na łuku perymetru
Przebieg

badania:

–

pacjenta sadzamy wygodnie przed łukiem perymetru,

–

zasłaniamy jedno oko,

– polecamy

patrzeć pacjentowi na wprost na światełko w środku łuku,

– obserwujemy

odbicie

światełka na źrenicy badanego oka,

– jeżeli refleks znajduje się na obwodzie, światełko powoli przesuwamy po łuku, aż refleks
znajdzie

się w centrum źrenicy badanego oka,

– położenie światełka na łuku perymetru jest miarą kąta gamma.
Badanie kąta zeza ukrytego (heteroforii)

Zez ukryty – strabismus latens, heterophoria – to stan zaburzenia równowagi mięśniowej,

w którym odchylenie osi widzenia następuje w wyniku przerwania impulsów fuzyjnych.
Heteroforię bada się za pomocą testu Maddoxa. Badanie wykonuje się w dal i z bliska.

Badanie heteroforii w dal

Badanie to wykonuje się za pomocą krzyża i pałeczki Maddoxa. Pałeczka składa się

z licznych zlanych ze sobą cylindrycznych czerwonych prążków szklanych, które sprawiają,
że punkt świetlny w środku krzyża przyjmuje postać czerwonej linii świetlnej. Dzięki
optycznym właściwościom prążków pałeczka ustawiona poziomo daje smugę świetlną
pionową i odwrotnie.
Jeżeli przed jedno oko ustawimy pałeczkę to zostaje uniemożliwiona fuzja, zostaje
rozdzielone widzenie obuoczne. Wówczas oko ustawia się w położeniu spoczynkowym –
w heterophorii zbacza w jakimś kierunku.
Przebieg badania
–

badanie przeprowadzamy z odległości 5 m od krzyża w przyciemnionym pomieszczeniu,

–

pałeczkę Maddoxa ustawiamy przed okiem prawym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

–

pacjent lewym okiem fiksuje punkt świetlny w środku skali Maddoxa, prawym okiem

widzi zaś czerwoną linię świetlną,

–

pacjent określa położenie czerwonej smugi na skali krzyża, którą odczytujemy

w stopniach lub dioptriach pryzmatycznych jako wielkość kąta zeza ukrytego.

Jeżeli u pacjenta jest zachowana prawidłowa równowaga mięśni ocznych (orthoforia)
pacjent widzi czerwoną linię przechodzącą przez punkt świetlny.
Jeżeli jest heteroforia, to możemy mieć następujące przypadki:
–

esophoria – zez zbieżny ukryty – czerwona linia widziana jest w położeniu
nieskrzyżowanym (z prawej strony),

–

exophoria – zez rozbieżny ukryty – czerwona linia widziana w położeniu skrzyżowanym

(z lewej strony),

–

hypophoria – zez ukryty ku dołowi – jeżeli dotyczy oka prawego to czerwona linia

widziana jest nad światełkiem,

–

hyperphoria- zez ukryty ku górze – jeżeli dotyczy oka prawego to czerwona linia
widziana jest pod światełkiem,

–

incyclophoria – oko skręca się do wewnątrz – smuga widziana jest w położeniu skośnym
na zewnątrz,

–

excyclophoria – oko skręca się na zewnątrz – smuga widziana jest w położeniu skośnym
do wewnątrz.

Badanie heteroforii z bliska

Badanie przeprowadza się za pomocą tzw. skrzydła Maddoxa (Maddox-Wing).

W aparacie tym są dwa skrzydła: górne i dolne, które oddzielają pole widzenia każdego oka.
Prawym okiem badany widzi tylko pionową strzałkę białą i poziomą strzałkę czerwoną.
Natomiast lewym okiem widzi poziomy i pionowy rząd liczb (skalę). Skala na skrzydle
Maddoxa określa moc pryzmatu potrzebnego do wyrównania heteroforii z bliska
w dioptriach pryzmatycznych.

W czasie badania pacjent podaje położenie białej strzałki na skali. W ten sposób określa

się odchylenie poziome. Położenie czerwonej strzałki na skali pionowej określa odchylenie
w kierunku pionowym. Można też oznaczyć cyclophorię, przesuwając czerwoną wskazówkę
do momentu, w której pacjent zobaczy ją w pozycji poziomej.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co

określają poszczególne rodzaje kąta zeza?

2. Jakie znasz aparaty do pomiaru kątów zeza?
3. Jakie znasz metody pomiaru obiektywnego kata zeza?
4. Jakie znasz rodzaje badania obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji ruchów
nastawczych?
5. Jakie znasz rodzaje badania obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji położenia
refleksów

rogówkowych?

6. W jaki sposób przeprowadzamy pomiar subiektywnego kąta zeza?
7. Jakie znasz metody badania kąta gamma?
8. Jakie znaczenie ma kąt gamma?
9. W jaki sposób badamy heteroforię w dal?
10. W jaki sposób badamy heteroforię z bliska?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji ruchów nastawczych dla

5-letniego dziecka z zezem i fiksacją centralną. Pomiaru dokonaj za pomocą pryzmatów.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania kąta obiektywnego zeza metodą obserwacji ruchów

nastawczych za pomocą pryzmatów,

2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) wykonać cover-test i ocenić rodzaj odchylenia zezowego,
5) ustawiać pryzmaty przed jedno oko dziecka szczytem w kierunku zeza,
6) zakrywać naprzemiennie oczy obserwując ruch nastawczy i stopniowo zmieniać

pryzmaty o coraz większej mocy, aż do ustania ruchów nastawczych,

7) odczytać moc pryzmatu, przy którym ustaje ruch nastawczy, który jest miarą kąta

obiektywnego zeza do bliży,

8) wykonać pomiar kąta obiektywnego zeza do dali, wykorzystując światełko na krzyżu

Maddoxa lub inny punkt fiksacyjny umieszczony w odległości 5 m od oczu badanego,

9) przeanalizować i prawidłowo udokumentować wyniki pomiaru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

listwy pryzmatyczne lub pojedyncze pryzmaty,

– krzyż Maddoxa lub inny punkt fiksacyjny,
– karta

badań strabologicznych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj badanie heteroforii dla 7-letniego dziecka.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania heteroforii w dal i z bliska,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,

4)

ustawić dziecko przed krzyżem Maddoxa w odległości 5 m i polecić dziecku, aby

patrzyło

na

światełko,

5) ustawić pałeczkę Maddoxa przed oko prawe (prążki poziomo),
6) polecić, aby dziecko wskazało położenie czerwonej smugi na skali krzyża,
7) ustalić rodzaj i wielkość kąta zeza ukrytego w kierunku poziomym, odczytując wynik

pomiaru na skali krzyża Maddoxa w stopniach lub dioptriach pryzmatycznych dla

odległości 5 m,
8) wykonać badanie odchylenia w kierunku pionowym, ustawiając pałeczkę pionowo
i

powtarzając wszystkie czynności,

9) jeżeli dziecko podaje, że widzi smugę świetlną w położeniu skośnym, ustalić jej dokładne
położenie (na zewnątrz, do wewnątrz),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

10) przeanalizować i prawidłowo udokumentować wynik pomiaru kąta zeza ukrytego w dal,
11) następnie przejść do wykonania badania heteroforii z bliska,
12) oprzeć ramię skrzydła na nasadzie nosa w taki sposób, aby tabliczka ze skalą była

równolegle ustawiona do płaszczyzny twarzy,

13) polecić dziecku, aby wskazało położenie białej wskazówki na skali,
14) wskazana przez dziecko cyfra jest miarą kąta zeza ukrytego w kierunku poziomym

w dioptriach pryzmatycznych,

15) polecić dziecku, aby wskazało położenie czerwonej wskazówki i odczytać kąt zeza

ukrytego w kierunku poziomym,

16) jeżeli dziecko podaje skośne położenie

czerwonej wskazówki, ustalić cykloforię

przesuwając wskazówkę do pozycji ocenianej przez dziecko jako pozioma,
17) przeanalizować i prawidłowo udokumentować wynik pomiaru kąta zeza ukrytego do
bliży.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– krzyż Maddoxa,
–

pałeczka Maddoxa,

–

skrzydło Maddoxa,

–

karta badań strabologicznych.

Ćwiczenie 3

Wykonaj badania kąta gamma za pomocą synoptoforu.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania kąta gamma na synoptoforze,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) zmierzyć rozstaw źrenic ściśle według zasad i ustawić tuby synoptoforu według pomiaru,
7) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem,
8) uregulować wysokość aparatu,
9) głowę dziecka ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,
10) przed oko prawe włożyć do tuby synoptoforu płytkę ze skalą, a przed lewym okiem
wygasić światło,
11) polecić pacjentowi, aby fiksował punkt „0” na skali i obserwować refleks świetlny na

rogówce badanego oka (prawego),

12) jeżeli refleks świetlny nie będzie w środku rogówki, polecić pacjentowi, aby fiksował

kolejne cyfry na skali do chwili, aż refleks znajdować się będzie centralnie na środku

rogówki badanego oka,

13) zanotować wynik badania kąta gamma oka prawego,
14) przełożyć płytkę ze skalą przed oko lewe i powtórzyć wszystkie czynności,
13) udokumentować wynik badania w karcie badań okulistycznych pacjenta,
14) uporządkować stanowisko pracy,
15) wynik badania przedstawić grupie i zinterpretować,
16) przeprowadzić dyskusję na temat celu badania kąta gamma.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

–

mleczna płytka ze skalą,

–

taborety z regulacją wysokości,

– pupillometr,
– arkusze

papieru,

flamaster,

– karta

badań stabologicznych.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować poszczególne rodzaje kąta zeza?

!

!

2) rozróżnić aparaty do pomiaru kątów zeza?

!

!

3) wykonać badanie obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji ruchów
nastawczych,

udokumentować i zinterpretować wynik?

!

!

4) wykonać badanie obiektywnego kąta zeza metodą obserwacji
położenia refleksów rogówkowych , udokumentować
i zinterpretować wynik?

!

!

5) wykonać badanie kąta subiektywnego zeza udokumentować
i zinterpretować wynik?

!

!

6) wykonać badanie kąta gamma, udokumentować i zinterpretować
wynik?

!

!

7) przeprowadzić badanie heteroforii w dal?

!

!

8) przeprowadzić badanie heteroforii z bliska?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3. Metody badania widzenia obuocznego

4.3.1. Materiał nauczania

Widzenie

obuoczne jest to skoordynowana czynność obojga oczu w celu otrzymania

pojedynczego wrażenia wzrokowego inaczej obuplamkowa fiksacja[8].
Wyróżniamy 3 stopnie obuocznego widzenia:
I jednoczesna

percepcja,

II fuzja,
III stereopsja.
Czynniki warunkujące prawidłowe widzenie obuoczne:
–

prawidłowa budowa oczu i ich ustawienie w oczodole,

– prawidłowa

ostrość wzroku, odpowiednio wyrównana wada wzroku,

– prawidłowa

czynność mięśni gałkowych,

– prawidłowe działanie aparatu nerwowego oka, który przetwarza i przekazuje bodźce

wzrokowe do ośrodkowego układu wzrokowego,

–

prawidłowe funkcjonowanie kory mózgowej, odpowiedzialnej za odbiór, przetwarzanie

i

odpowiednią interpretację wrażeń wzrokowych [14].

Mechanizmy utrzymujące prawidłowe widzenie obuoczne:
– centralna

fiksacja,

–

prawidłowa korespondencja siatkówkowa,

–

fuzja z odpowiednim zakresem.

Obuoczne widzenie należy ocenić w dal i z bliska. Badanie z bliska wykonujemy za

pomocą synoptoforu i prostych testów (TNO, test Langa). Badanie w dal wykonujemy
z odległości 5 m od oczu badanego (test Wortha, test Bagoliniego, testy polaryzacyjne).
Badanie jednoczesnej percepcji

Jednoczesna percepcja jest to zdolność spostrzegania jednocześnie dwóch różnych

obrazów, z których każdy tworzy się na siatkówce jednego oka [8].
Badanie jednoczesnej percepcji na synoptoforze

Badanie jednoczesnej percepcji (jp) jest jednocześnie badaniem kąta subiektywnego zeza

na synoptoforze. Do badania jp używamy obrazków, które tworzą pary – jedna figura może
być umieszczona w drugiej. Badanemu poleca się umieścić jedną figurę w drugiej przez
przesuwanie ramion synoptoforu (badanie to zostało dokładnie omówione w Materiale
nauczania 4.8.1. jednostki modułowej „Wykonywanie podstawowych badań okulistycznych”).
Badanie fuzji

Fuzja jest to zdolność zlewania ze sobą dwóch jednakowych obrazów siatkówkowych

obojgu oczu w jedną całość [8]. Zaczyna rozwijać się ok. 56 m-ca. życia. Jest to zjawisko
ośrodkowe – odbywa się w korze mózgowej. Prawidłowa fuzja powstaje w wyniku
zadziałania bodźca (konwergencja, akomodacja). Fuzja powstaje, gdy zostaną pobudzone
korespondujące ze sobą punkty na siatkówce obu oczu. Fuzji nie da się zmierzyć, możemy
jedynie badać zakres fuzji, siłę fuzji.

Badanie fuzji na synoptoforze

Do badania fuzji służą obrazki fuzyjne – są to pary obrazków podobnych, różniących się

elementami kontrolnymi. Obrazki te są różnej wielkości (paramakularne, makularne,
foweolarne). Do badania fuzji używamy obrazków o takiej samej wielkości jak do badania
jednoczesnej percepcji.
Fuzję ocenia się w kącie jednoczesnej percepcji i uwzględniamy dysparację pionową.
Podczas badania sprawdzamy, czy pacjent widzi jeden obrazek centralny i równocześnie
wszystkie elementy kontrolne. Następnie badamy zakres fuzji. Blokujemy ramiona
synoptoforu w kącie subiektywnym i za pomocą specjalnego pokrętła przesuwamy je

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

równomiernie w kierunku konwergencji – oczy ustawiają się zbieżnie. W momencie
rozdwojenia się obrazka – fuzja zostaje przerwana. Notujemy zakres fuzji w konwergencji.
Następnie ponownie ustawiamy ramiona synoptoforu w kącie subiektywnym
i przesuwamy je równomiernie w kierunku dywergencji – oczy ustawiają się rozbieżnie.
Notujemy zakres fuzji w dywergencji.

Wynik badania fuzji dokumentujemy następująco:

fuzja (+) zakres: konwergencja 20º, dywergencja 4º.
Gdy stwierdzimy brak fuzji wynik badania notujemy: fuzja (–).

Fuzji jest brak, gdy:

–

badany widzi dwa obrazki,

–

badany zlewa obrazki fuzyjne, ale widzi tylko jeden szczegół kontrolny,

–

badany widzi jeden obrazek na przemian raz z jednym, a raz z drugim szczegółem

kontrolnym,

–

badany widzi oba szczegóły kontrolne, ale zdwojony obrazek centralny – świadczy to
zdolności nakładania obrazków (superimpozycja), ale braku fuzji.

Prawidłowy zakres fuzji mierzony na synoptoforze wynosi w kierunku konwergencji

najmniej 25º, a w kierunku dywergencji 4 – 6º [8].

Zakres fuzji zależy od:

–

skupienia uwagi badanego,

–

ćwiczeń,

– napięcia akomodacji (wiek badanego),
– wielkości obrazków fuzyjnych, użytych do badania.
Fuzja jest niemożliwa:
–

gdy brak jest jednoczesnej percepcji,

–

w niedowidzeniu dużego stopnia,

–

w dużym kącie zeza,

–

w różnowzroczności,

–

w wysokiej wadzie refrakcji obu oczu,

–

w dysparacji pionowej,

–

w zezie od urodzenia.

Badanie zakresu fuzji za pomocą pryzmatów

Do badania stosuje się listwę pryzmatyczną lub pryzmat obrotowy Landolta-Herschela.

Badany z odległości 5 m fiksuje światełko na krzyżu Maddoxa przy badaniu w dal. Podczas
badania do bliży pacjent fiksuje pokazywany przedmiot z odległości około 40 cm .

Przed jedno oko ustawiamy pryzmaty o coraz większej mocy do momentu, aż uzyskamy

zdwojenie obrazu (badany zobaczy dwa światełka). Dokonując pomiaru zakresu fuzji
w kierunku konwergencji, pryzmaty ustawiamy podstawą w kierunku skroni. Dokonując
pomiaru zakresu fuzji w kierunku dywergencji, pryzmaty ustawiamy podstawą w stronę nosa.

Prawidłowy zakres fuzji mierzony za pomocą pryzmatów z odległości 5 m wynosi

w kierunku konwergencji 18 – 30

∆

(9 – 15º), a w kierunku dywergencji 8 – 12

∆

(4 – 6º) [8].

Badanie stereopsji

Stereopsja jest to widzenie przestrzenne, zdolność widzenia głębi, trzeciego wymiaru.

Jest związana z obuoczną paralaksą. Obraz powstający w jednym oku różni się nieco od
obrazu w drugim oku, gdyż pada na dysparatne (różne) punkty siatkówek w przestrzeni
Panuma. Przez fuzję tych obrazów powstaje w naszej świadomości poczucie głębi. Badanie
stereopsji jest równocześnie oceną funkcji obuocznego widzenia. Pełne obuoczne widzenie
występuje, gdy jest stereopsja.

Badanie stereopsji najczęściej wykonujemy za pomocą:

– synoptoforu,
–

kart wektograficznych (Titmus-test, test TNO, test Langa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

–

test Frisby’ego,

–

diploskopu.

Badanie stereopsji na synoptoforze

Do badania używamy obrazków stereoskopowych. Są to pary obrazków fuzyjnych, które

są lekko zdecentrowane i podczas fuzji padają na dysparatne punkty na siatkówce obojga
oczu. Obrazki te mogą przedstawiać cyfry, figury geometryczne, przedmioty lub postacie.
Podczas badania możemy ustawić je bardziej zbieżnie niż kąt obiektywny, pobudza to
widzenie przestrzenne.
Titmus-test
Test konturowy. Składa się z trójwymiarowych polaryzacyjnych obrazków
umieszczonych na dwóch płytkach w postaci książeczki. Badanie wymaga założenia
okularów polaryzacyjnych.
Test ten zawiera trzy elementy:
–

mucha lub motyl,

– zwierzęta ABC,
– pierścienie.
Test „muchy”
Służy do określenia ogólnej stereopsji i ma szczególne zastosowanie u małych dzieci.
Mucha musi być dokładnie widziana trójwymiarowo i dziecko należy zachęcić do „złapania”
jej za skrzydła. Przy braku ogólnej stereopsji dziecko spostrzega muchę jako zwykłą
fotografię.
Zwierzęta ABC
Składa

się z trzech rzędów, w których jest po pięć zwierząt. Obrazki również stanowią

stopniowaną serię od czterystu do stu sekund kątowych (400 - 100").
Pierścienie
Stanowią stopniowaną serię. Każdy z dziewięciu kwadratów zawiera cztery pierścienie.
Tylko jeden z pierścieni w każdym kwadracie ma pewien stopień dysparacji i przy
prawidłowej fuzji widziany jest bliżej niż płaszczyzna odniesienia. Kąt stereopsji oblicza się
przy użyciu karty dołączonej do testu. Ta część testu pozwala ocenić widzenie przestrzenne
od 800" do 40".
Test TNO
Składa

się z siedmiu plansz, na których są różne figury (kwadraty, punkty, krzyże)

utworzone przez punkty przypadkowo rozmieszczone w komplementarnych barwach. Figury
te są widoczne przez okulary czerwono-zielone. Figury ukazują się wyraźniej, gdy przed
prawym okiem założymy zielony filtr. Test TNO pozwala na badanie nawet do 15".
Prawidłowa ostrość widzenia głębi wnosi 60".
Test Langa

Nie wymaga stosowania specjalnych okularów, ponieważ obrazki widziane są

alternatywnie przez każde oko przez pokrywające płytkę testu elementy cylindryczne.
Przemieszczenie punktów wywołuje dysparację i badany ma wskazać lub nazwać proste
obrazki: kota, gwiazdkę, samochód. Za pomocą testu Langa zmierzymy ostrość widzenia
głębi do 550". Jest to trudny test i nawet zez o bardzo małym kącie uniemożliwia
rozpoznawanie figur.
Test Frisby’ego
Składa

się z trzech przejrzystych płyt plastykowych, z których każda zawiera cztery

kwadraty z małymi przypadkowymi wzorami. W jednym z kwadratów ukryte jest kółko. Do
przeprowadzenia tego testu nie są potrzebne okulary, ponieważ dysparację wywołuje grubość
płyt [6].

Zasady badania stereopsji za pomocą testów:

–

tablice prezentujemy w odległości ok. 40 cm od badanego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

–

tablice powinny być dobrze oświetlone światłem rozproszonym,

–

w czasie badania nie zmieniamy ułożenia tablic.

Na badanie stereopsji ma wpływ:

– akomodacja,
– konwergencja,
– kontrast,
– oświetlenie,
– czas

obserwacji,

–

uwaga i skupienie,

–

prawidłowe widzenie barw.

Badanie widzenia obuocznego w dal za pomocą prostych testów
Podział

testów:

– silnie

dysocjujące – test Wortha, test w rzutniku Rodavist, testy dwubarwne wg Wilczka,

testy literowe dwubarwne,

– słabo

dysocjujące – test Bagoliniego, testy polaryzacyjne, próba bimakularna i stereometr

stożkowy (wg Starkiewicza).
Testy silnie dysocjujące

Podczas badania następuje silne rozbicie obuocznego widzenia poprzez zastosowanie

czerwono-zielonych okularów (szkło czerwone przed oko prawe, szkło zielone przed oko
lewe). Oko patrzące przez czerwone szkło widzi czerwone światło, ale nie jest w stanie
zobaczyć zielonego światła, bo ta długość fali jest blokowana przez czerwony filtr. Tak samo
działa blokada przez zielony filtr przed okiem lewym, które widzi tylko zielone światło.
Testy słabo dysocjujące

Podczas badania widzenie obuoczne jest słabo rozdzielone, co pozwala na zbadanie

obuocznego widzenia w warunkach zbliżonych do naturalnych. Do rozdzielenia widzenia
obuocznego stosuje się szkła prążkowane Bagoliniego, szkła polaryzacyjne, kolorowe filtry.
Test Wortha

Podczas testu badany patrzy przez okulary czerwono-zielone na skrzynkę z czterema

światłami: jedno czerwone, dwa zielone, jedno białe. Badanie przeprowadzamy z odległości
5 m i 1m.

Celem badania jest :

–

sprawdzenie stanu obuocznego widzenia w dal,

– wykrycie

supresji,

–

wykrycie które oko jest prowadzące,

–

potwierdzenie rodzaju zeza wykrytego wcześniej innymi metodami,

–

wykrycie lub potwierdzenie dysparacji pionowej.

Wyniki badania testem Wortha mogą być następujące:

– jeżeli badany widzi 4 światła wówczas fuzja jest prawidłowa (rys. 2 A – okiem 2
prowadzącym jest oko prawe, rys. 2 B – okiem prowadzącym jest oko lewe),
– jeżeli badany widzi 2 czerwone światła oznacza to supresję oka lewego (rys. 2 C),
– jeżeli badany widzi 3 zielone światła oznacza to supresję oka prawego (rys. 2 D),
– jeżeli badany widzi raz czerwone, raz zielone światła, świadczy to o supresji

naprzemiennej (rys. 2 E),

– jeżeli badany widzi jednocześnie 5 świateł, oznacza to, że występuje zez bez supresji
(gdy

światła są nieskrzyżowane jest to zez zbieżny – rys. 2 F, gdy skrzyżowane jest to

zez

rozbieżny – rys. 2 G) [7, 8].

Można też wykonać test Wortha z bliska (ok. 33 cm) za pomocą specjalnego urządzenia,
często w połączeniu z akomodometrem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

A) B) C)

D) E)

lub




F) G)

Rys. 2. Badanie widzenia obuocznego za pomocą testu Wortha (objaśnienie w tekście)

Badanie za pomocą diploskopu

W aparacie zastosowano czerwony i zielony kwadrat z napisem T O N oraz płytkę

z czterema otworkami. Jeżeli pacjent widzi wyraźnie napis T O N ma obuoczne widzenie
i ortofonię oraz prawidłowy stosunek konwergencji do akomodacji, potrzebny do wyraźnego
widzenia liter.
Test Bagoliniego

Badanie przeprowadzamy przy pomocy punktu świetlnego na krzyżu Maddoxa. Pacjent

ma założone okulary prążkowane. Prążki zmieniają punkt świetlny w smugę (podobnie jak
pałeczka Maddoxa). Szkła te są ustawione przed OP pod kątem 135°, a przed OL pod kątem
45°. Umożliwia to powstanie w każdym z obu oczu dwóch różnych obrazów w warunkach
zbliżonych do naturalnych.
Jeżeli istnieje prawidłowe widzenie obuoczne badany widzi dwie smugi świetlne
skrzyżowane ukośnie w kształcie litery X.
Jeżeli badany widzi tylko jeden promień oznacza to supresję.
Jeżeli badany widzi dwa promienie przesunięte oznacza to, że występuje zez bez supresji.
Testy polaryzacyjne
Testy

słabo

dysocjujące. Do rozbicia obuocznego widzenia stosuje się okulary

z odpowiednio ustawionymi filtrami polaryzującymi – przed jednym okiem w pozycji
poziomej, a przed drugim w pozycji pionowej. Do testu używa się płytek oświetlonych
spolaryzowanym światłem w tych samych pozycjach. Na płytkach umieszczone są cyfry,
figury itp. Przy prawidłowym obuocznym widzeniu pacjent rozpoznaje równocześnie cyfry
i figury.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie widzenie obuoczne?

2. Jakie

są czynniki i mechanizmy warunkujące i utrzymujące widzenie obuoczne?

3. W jaki sposób przeprowadzamy badanie jednoczesnej percepcji?
4. Za

pomocą jakich przyrządów możemy przeprowadzić badanie fuzji?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

5. W jaki sposób przeprowadzamy badanie fuzji?
6. Za

pomocą jakich przyrządów możemy przeprowadzić badanie stereopsji?

7. W jaki sposób przeprowadzamy badanie stereopsji?
8. Jakie

są proste testy do badania widzenia obuocznego w dal?

9. W jaki sposób przeprowadzamy badanie widzenia obuocznego za pomocą
poszczególnych

testów?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie zakresu fuzji za pomocą pryzmatów.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania zakresu fuzji za pomocą pryzmatów,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) ustawić badanego w odległości 5 m od krzyża Maddoxa i polecić, aby fiksował światełko
na

środku krzyża,

5) zmierzyć zakres fuzji dodatniej (w kierunku konwergencji), ustawiając pryzmaty
podstawą w kierunku skroni do momentu aż badany zobaczy dwa światełka,
6) zmierzyć zakres fuzji ujemnej (w kierunku dywergencji), ustawiając pryzmaty podstawą
w

stronę nosa do momentu aż badany zobaczy dwa światełka,

7) zapisać wynik badania podając wartości zakresu fuzji w dioptriach pryzmatycznych,
8) przeanalizować wynik badania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

listwy pryzmatyczne lub pryzmat obrotowy Landolta-Herschela,

– krzyż Maddoxa,
– karta

badań strabologicznych.

Ćwiczenie 2

Do gabinetu leczenia zeza zgłosiła się 6-letnia dziewczynka w celu wykonania badania

kąta zeza i stanu obuocznego widzenia. Wyniki badań okulistycznych są następujące:
Vod 5/5 cc Sn Vod 0,5 cc
Vos 5/5 cc Sn Vos 0,5 cc
Cover-test (+), zez zbieżny naprzemienny

Wykonaj badanie kątów zeza i widzenia obuocznego za pomocą synoptoforu.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania za pomocą synoptoforu,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować dziewczynkę do badania, dostosowując metody do wieku dziecka,
4) przeanalizować wyniki pomiarów, znajdujące się w karcie badań okulistycznych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

5) dobrać metodę badania kąta obiektywnego, wielkość obrazków do badania,
6) zmierzyć rozstaw źrenic metodą naprzemiennego zasłaniania oczu ściśle według zasad,
7) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
dziewczynki

ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,

8) włożyć do tub synoptoforu obrazki do jednoczesnej percepcji i polecić dziecku, aby

patrzyło na obrazki w synoptoforze,

9) wykonać badanie kąta obiektywnego metodą obserwacji ruchów nastawczych zgodnie
z

techniką przeprowadzania badania i zanotować wynik pomiaru,

10) wykonać pomiar kąta subiektywnego, zgodnie z techniką przeprowadzania badania,
11) sprawdzić, czy występuje dysparacja pionowa,
11) zanotować wynik pomiaru i obliczyć kąt anomalii,
12) w czasie badania stale podtrzymywać kontakt z dzieckiem, wprowadzić element zabawy,
aby

skupić uwagę dziecka,

13) włożyć do tub synoptoforu obrazki fuzyjne i sprawdzić, czy występuje fuzja,
14) jeżeli dziecko ma zdolność fuzji, zbadać jej zakres, zgodnie z techniką przeprowadzania

badania i zanotować wynik pomiaru,

15) włożyć do tub synoptoforu obrazki stereoskopowe i zbadać stereopsję zgodnie z techniką

przeprowadzania badania i zanotować wynik pomiaru,

16) używać do pomiarów jednoczesnej percepcji i fuzji obrazków tej samej wielkości,
17) uporządkować stanowisko pracy,
18) przeanalizować wyniki pomiarów i udokumentować w karcie badań strabologicznych,
19) przedstawić wyniki badania grupie i zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,

–

zestaw obrazków do jednoczesnej percepcji, fuzji i stereopsji,

–

taborety z regulacją wysokości,

– pupillometr,
–

arkusze papieru,

– arkusz

do

ćwiczeń,

– karta

badań strabologicznych.

Ćwiczenie 3

Wykonaj badanie testem Wortha.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami wykonania testu Wortha,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) ustawić badanego w odległości 5 m od skrzynki ze światłami i założyć okulary do testu

(czerwone szkło przed okiem prawym, zielone szkło przed okiem lewym),

5) ustalić jakie światła widzi badany,
6) powtórzyć badanie z odległości 1 m,
7) przeanalizować wynik testu i udokumentować,
8) przedstawić wyniki badania grupie i zinterpretować,
9) uporządkować stanowisko pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw do testu Wortha,

– karta

badań strabologicznych,

–

flamaster czerwony i zielony.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować czynniki i mechanizmy utrzymujące widzenie

obuoczne?

!

!

2) wykonać badanie jednoczesnej percepcji za pomocą synoptoforu
i zinterpretować wynik?

!

!

3) wykonać badanie fuzji i jej zakresu za pomocą synoptoforu
i zinterpretować wynik?

!

!

4) wykonać badanie zakresu fuzji za pomocą pryzmatów
i zinterpretować wynik?

!

!

5) wykonać badanie stereopsji za pomocą synoptoforu i zinterpretować
wynik?

!

!

6) wykonać badanie stereopsji za pomocą testów i zinterpretować
wynik?

!

!

7) wykonać badanie widzenia obuocznego w dal za pomocą testów
słabo i mocno dysocjujących i zinterpretować wynik?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.4. Metody badania korespondencji siatkówek

4.4.1. Materiał nauczania

Korespondencja siatkówek
Obrazy

oglądanego przedmiotu padają na plamki obu oczu, jak również na wszystkie

inne punkty na siatkówce. W obojgu oczach znajdują się pary punktów jednakowo i w tym
samym kierunku oddalone od plamek – są to korespondujące punkty siatkówek. Pobudzanie
tych punktów daje pojedyncze wrażenie wzrokowe, które jest lokalizowane w tym samym
miejscu w przestrzeni.
Punkty

niekorespondujące (dysparatne) mają różne kierunki wzrokowe – obraz odbierany

tymi punktami jest widziany podwójnie.
Podział

korespondencji:

–

korespondencja prawidłowa – gdy kąt obiektywny i subiektywny jest taki sam, czyli kąt

anomalii wynosi 0°, może być ustalona, np.:

kąt obiektywny +5°
kąt subiektywny +5°
kąt anomalii 0°

lub usiłowana, np:

kąt obiektywny +5°

kąt subiektywny „skok” w +5°
kąt anomalii 0°
– korespondencja nieprawidłowa harmonijna – gdy kąt obiektywny równy jest kątowi
anomalii,

kąt subiektywny w tych przypadkach wynosi 0°, np.:

kąt obiektywny +5°
kąt subiektywny 0°
kąt anomalii +5°
– korespondencja nieprawidłowa nieharmonijna – gdy kąt obiektywny różni się od kąta

anomalii (w tych przypadkach kąt anomalii jest mniejszy od kąta obiektywnego), np.:

kąt obiektywny +15°
kąt subiektywny +10°
kąt anomalii +5°
–

brak korespondencji – powstaje na skutek hamowania obrazu w oku zezującym, np.:

kąt obiektywny +25°
kąt subiektywny supresja
Korespondencja nieprawidłowa harmonijna i nieharmonijna może być ustalona i usiłowana.
Korespondencja usiłowana występuje w przypadku braku jednoczesnej percepcji:
–

korespondencja nieprawidłowa harmonijna usiłowana, np.:

kąt obiektywny +5°
kąt subiektywny „skok” w 0°
j.p. (–)
– korespondencja nieprawidłowa nieharmonijna usiłowana:
kąt obiektywny +15°
kąt subiektywny „skok” +10°
j.p. (–)
Badanie korespondencji siatkówkowej
Metoda powidokowa Heringa

Metoda ta polega na wywoływaniu powidoków w obu oczach. Powidok jest to obraz po

naświetleniu oka intensywnym swiatłem. Możemy wywołać powidoki za pomocą:
–

lampy błyskowej z 1–2 mm szczeliną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

–

eutyskopu błyskowego z pionową szczeliną,

–

specjalnych płytek w synoptoforze.

Metoda powidokowa Heringa ma zastosowanie tylko w przypadku fiksacji centralnej.

Badanie korespondencji metodą Heringa na synoptoforze

Do wywołania powidoków służą dwie czarne płytki z pionową i poziomą szczeliną

z czerwonym punktem fiksacyjnym.
Przebieg

badania:

– płytkę ze szczeliną pionową ustawiamy przed okiem zezującym lub umownie przed
okiem

prawym,

– płytkę ze szczeliną poziomą ustawiamy przed okiem prowadzącym lub okiem lewym,
– olśniewamy każde oko z osobna przez ok. 20 s (natężenie światła ustawiamy na 6 - 7 V),
– następnie zakładamy mleczne płytki i włączamy migające oświetlenie,
–

badany opisuje ustawienie widzianych powidoków, najlepiej rysując na kartce.

a) b) c)

d) e) f)


lub



g) h)

Rys. 3. Wyniki badania korespondencji siatkówkowej metodą Heringa (objaśnienie w tekście)

Wyniki badania mogą być następujące (szczelina pionowa przed okiem prawym):
– korespondencja

prawidłowa

– gdy badany widzi krzyż (rys. 3 a),

– korespondencja nieprawidłowa w zezie rozbieżnym – gdy badany widzi powidoki

przemieszczone poziomo i nieskrzyżowane (rys. 3 b),

– korespondencja nieprawidłowa w zezie zbieżnym – gdy badany widzi powidoki

przemieszczone poziomo i skrzyżowane (rys. 3 c),

– brak korespondencji – gdy badany widzi tylko jeden powidok w oku prowadzącym,
a w oku zezującym występuje silne tłumienie (rys. 3 d, e),
–

brak korespondencji w supresji naprzemiennej (rys. 3 f),

– korespondencja nieprawidłowa w zezie pionowym – gdy badany widzi powidoki

przemieszczone pionowo (rys. 3 g, h),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Metody Cüppersa

Jedna z metod Cüppersa polega na wykonywaniu badania za pomocą synoptoforu. Jest

ona szczególnie przydatna w fiksacji ekscentryczej. Polega na tym, że w oku prowadzącym
wywołuje się powidok pionowy, a w oku zezującym zjawisko Haidingera („śmigiełko”).
Jeżeli jest prawidłowa korespondencja badany widzi „śmigiełko” w środku powidoku. Jeżeli
jest nieprawidłowa korespondencja śmigiełko będzie w pewnej odległości od powidoku.
Odległość ta jest równa kątowi anomalii.

W drugiej metodzie Cüppersa badanie korespondencji wykonujemy przy pomocy

wizuskopu i krzyża Maddoxa. Badany siada bokiem przed skalą Maddoxa w odległości 1 m.
Przed okiem prowadzącym ma lusterko, w którym odbija się światło ze skali. Tak ustawiamy
lusterko, aby oko prowadzące ustawiło się w zezie, a oko zezujące na wprost. Ortoptysta
rzutuje gwiazdkę wizuskopu na plamkę oka zezującego. Badany określa nam, w którym
miejscu na krzyżu widzi gwiazdkę wizuskopu. Jeżeli widzi ją w centrum, czyli pokrywa się
ze światełkiem na krzyżu – korespondencja jest prawidłowa. Położenie gwiazdki na skali
Maddoxa odpowiada kątowi anomalii.

W trzeciej metodzie Cüppersa oprócz badania korespondencji możemy dokonać pomiaru

kątów zeza. Badanie wykonujemy z odległości 5m przed krzyżem Maddoxa. Badany przed
okiem zdrowym ma założony ciemno–czerwony filtr, a w oku zezującym wywołujemy
pionowy powidok. Jeżeli badany widzi w centrum powidoku czerwone światełko –
korespondencja jest prawidłowa. Położenie powidoku na krzyżu wskazuje nam kąt
obiektywny, położenie czerwonego światełka – kąt subiektywny, a odległość czerwonego
światełka od powidoku jest to kąt anomalii.

Badanie korespondencji z pryzmatem pionowym

Oznaczamy

kąt obiektywny zeza za pomocą pryzmatycznego cover-testu. Następnie

badanemu przed okiem zezującym zakładamy pionowo pryzmat o mocy 10 – 20

∆

podstawą

ku górze i czerwony filtr. Badany fiksuje z odległości 5m światełko na krzyżu Maddoxa.
Położenie czerwonego światełka oznacza kąt subiektywny i jeżeli jest równy kątowi
obiektywnemu, oznacza to, że korespondencja jest prawidłowa.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie korespondencja siatkówkowa?
2. Jakie znasz rodzaje korespondencji siatkówkowej?
3. Na czym polega badanie korespondencji metodą powidokową?
4. W jaki sposób przeprowadzamy badanie korespondencji metodą Heringa za pomocą

synoptoforu?

5. W jaki sposób przeprowadzamy badanie korespondencji metodami Cüppersa?
6. W jaki sposób przeprowadzamy badanie korespondencji z pryzmatem pionowym?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie korespondencji metodą Heringa za pomocą synoptoforu.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania korespondencji metodą Heringa za pomocą synoptoforu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) zmierzyć rozstaw źrenic metodą naprzemiennego zasłaniania oczu ściśle według zasad,
5) posadzić wygodnie dziecko przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
pacjenta

ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,

6) założyć płytkę ze szczeliną pionową przed okiem zezującym lub przed okiem prawym,
a

płytkę ze szczeliną poziomą przed okiem prowadzącym lub okiem lewym,

7) olśniewać każde oko z osobna przez ok. 20 s (natężenie światła ustawić na 6–7 V),
8) zmienić płytki na mleczne i włączyć w synoptoforze migające oświetlenie,
9) polecić, aby badany opisał ustawienie widzianych powidoków, najlepiej rysując na kartce.
10) przeanalizować wynik badania i udokumentować w formie pisemnej i graficznej,
11) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

synoptofor na stoliku z regulacją wysokości,

–

zestaw obrazków do badania korespondencji,

–

taborety z regulacją wysokości,

– pupillometr,
–

arkusze papieru,

– karta

badań strabologicznych.

Ćwiczenie 2

Dokonaj porównania metod badania korespondencji siatkówkowej pod względem

wskazań i przeciwwskazań do zastosowania. Wnioski przedstaw w postaci tabeli.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać potrzebnych informacji w poradniku dla ucznia i literaturze przedmiotu
(rozdział

6),

2) wynotować potrzebne dane: wskazania i przeciwwskazania do wykonywania badania

korespondencji poszczególnymi metodami,

3) przeanalizować zebrane informacje,
4) dokonać porównania metod badania korespondencji siatkówkowej pod względem
wskazań i przeciwwskazań do zastosowania,
5) zróżnicowanie metod przedstawić w postaci tabeli wg wzoru:

Tabela do ćwiczenia 2

Metoda badania
korespondencji

Wskazania Przeciwwskazania

6) przedstawić wynik ćwiczenia grupie i przedyskutować przydatność różnych testów
w

praktyce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusze papieru formatu A4,

– arkusz

do

ćwiczenia,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje korespondencji siatkówkowej?

!

!

2) przeprowadzić badanie korespondencji metodą Heringa za pomocą

synoptoforu?

!

!

3) przeprowadzamy badanie korespondencji metodami Cüppersa
oraz z pryzmatem pionowym?

!

!

4) zróżnicować metody badania korespondencji siatkówkowej pod
względem wskazań i przeciwwskazań do zastosowania?

!

!

5) udokumentować i zinterpretować wyniki badania korespondencji?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.5. Metody badania widzenia barw

4.5.1. Materiał nauczania

Oko ludzkie jest w stanie dostrzec promieniowanie świetlne w zakresie od 670 nm

(czerwień) do 420 nm (fiolet) [11]. Normalne widzenie barw i ich odcieni jest rezultatem
kompozycji barw podstawowych: czerwieni (560–580 nm), zieleni (530–540 nm) i błękitu
(440–450 nm).
Zasadniczą podstawą warunkującą widzenie barw jest obecność w siatkówce czopków.
Istnieją 3 rodzaje czopków, zawierających 3 różne fotopigmenty, reagujące na różne długości
fal świetlnych. Stąd też widzenie barwne określane jest jako trichromatopsja.
Mieszanie

się w różnych proporcjach trzech barw podstawowych daje możliwość

uzyskania wszystkich barw widma. Natomiast jednoczesne pobudzenie wszystkich trzech
rodzajów czopków wywołuje wrażenie bieli. Pobudzenie siatkówki barwą podstawową
z dodatkiem pobudzenia o charakterze niekolorowym (tj. z dodatkiem bieli, czerni, szarości)
wywołuje utratę nasycenia tej barwy.
Jakość wrażenia barwnego definiowane jest przez:
– odcień barwy,
– jaskrawość,
– nasycenie.

Wszystkie barwy widma jak też i te, które są wynikiem mieszania się różnych barw

widmowych dadzą się nałożyć w tzw. krąg barw. W kręgu tym barwy ułożone są naprzeciw
siebie parami o przeciwnej charakterystyce, np. czerwona – zielona. Jedna w stosunku do
drugiej stanowi barwę kontrastową. Dla każdej barwy (długości fali) istnieje inna, która
zmieszana z pierwszą daje wrażenie bieli – takie barwy nazywamy uzupełniającymi lub
dopełniającymi.
Zaburzenia widzenia barwnego dzielimy na wrodzone i nabyte.

Daltonizm – wrodzone upośledzenie widzenia barw, spowodowane wrodzonym

niedorozwojem poszczególnych fotopigmentów lub ich brakiem. Schorzenie to
uwarunkowane jest genetycznie. Zaburzenie widzenia dotyczy głownie barw czerwonych
i zielonych.

Achromatopsja – całkowita ślepota na barwę. Pacjent rozróżnia tylko warianty koloru

czarnego i białego, tak jak w fotografii czarno-białej (rozróżnia jedynie różne stopnie
jaskrawości obserwowanych przedmiotów). Spowodowana jest całkowitym brakiem czopków
siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku, oczopląsem i trudnością
przystosowania się do światła.
Dichromatopsja

– pacjent nie rozróżnia jednej z trzech podstawowych barw. Zaburzenie

to występuje w trzech podgrupach, które określane są greckimi liczebnikami według
kolejności w spektrum:
– protanopia

– ślepota na barwę czerwoną,

– deuteranopia

– ślepota na barwę zieloną,

– tritanopia

– ślepota na barwę niebieską ( występuje bardzo rzadko).

Czasami widzenie barwne może nieco odbiegać od normy w zakresie dostrzegania

wąskiego pasma (monochromatycznego). Widzianych jest bardzo dużo barw ze wszystkich
zakresów, ale jeden komponent występuje w stopniu niewystarczającym. W tym przypadku
nie ma całkowitej ślepoty na barwę, ale jest anomalia widzenia barwnego np. protanomalia,
deuteranomalia, tritanomalia.
Nabyte

upośledzenia widzenia barw – towarzyszą najczęściej chorobom plamki i nerwu

wzrokowego. Mogą być również objawem określonych chorób lub zatruć (chorób wątroby,
zatrucia lekami, zatrucia używkami, zatrucia ołowiem).

Ä3URMHNWZVSyáILQDQVRZDQ\]H URGNyZ(XURSHMVNLHJR)XQGXV]X6SRáHF]QHJR´

8ZV]\VWNLFKRVyERGELyUEDUZX]DOH QLRQ\MHVWRGZDUXQNyZ]HZQ WU]Q\FK

LZHZQ WU]Q\FK'RF]\QQLNyZWDNLFKQDOH \

± MDNR üVDPHMEDUZ\RGFLH MDVNUDZR üQDV\FHQLH

± VWDQRUJDQXZLG]HQLD

± EDUZDRWRF]HQLD

± ZLHONR üNRORURZ\FKSU]HGPLRWyZ

± F]DVSUH]HQWDFML

%DGDQLHZLG]HQLDEDUZ

7HFKQLF]QD ]DVDGD ]DVWRVRZDQD Z SU]\SDGNX ZL NV]R FL WDEOLF WHVWRZ\FK WR

SVHXGRL]RFKURPD]MD RGNU\WDSU]H]'RQGHUV¶DDZSURZDG]RQDSU]H]6WLOOLQJ¶D3ROHJDRQD

QDW\P HQDWOHRNRORURZ\PZ]RU]HQDU\VRZDQHV F\IU\OXEOLWHU\NWyUHRGUy QLDM VL RG

WáD NRORUHP DOH QLH MDVQR FL 3RQLHZD RVRED QLH]GROQD GR ZLG]HQLD EDUZQHJR QLH

UR]SR]QDMHNRORUXQLHPR HRGUy QLüF]\OLRGF]\WDü]QDNXQDU\VRZDQHJRZWDNLHMMDVQR FL

1D QLHNWyU\FK WDEOLFDFK ]DVDGD SVHXGRL]RFKURPD]ML SRá F]RQD ]RVWDáD ] SU]HFLZQ

]DVDG SVHXGRDQL]RFKURPD]ML1DNRORURZ\PWOH]F\IUDPLOXEOLWHUDPLRUy Q\FKEDUZDFK

QDU\VRZDQHV GRGDWNRZRF\IU\LOLWHU\RUy Q\PVWRSQLXMDVQR FL2VRED]GROQDGRZLG]HQLD

EDUZQHJR]DXZD DSU]HGHZV]\VWNLPUy QLFHEDUZDRVREDQLH]GROQDGRZLG]HQLDEDUZQHJR

]ZUDFDXZDJ QDUy QLFHMDVQR FL

=ZL NV]RQ\NRQWUDVWEDUZSRZVWDMHXRVRE\QLH]GROQHMGRZLG]HQLDEDUZQHJRSRSU]H]

OHNNLH ]P F]HQLH ]P\VáX ZLG]HQLD EDUZQHJR :LG]L RQD QD SU]\NáDG V]DUH SXQNW\

ZF]HUZRQ\PRWRF]HQLXQD]LHORQRDZ]LHORQ\PRWRF]HQLXQDF]HUZRQR0R HRQDRERN

]LHORQ\FK ZLDWHá ZLG]LHü yáWH MDNR F]HUZRQH D RERN F]HUZRQ\FK yáWH MDNR ]LHORQH EH]

P\OHQLDNRORUyZF]HUZRQHJRL]LHORQHJRMDNRWDNLFK

7HVW\GREDGDQLDZLG]HQLDEDUZQHJR

± WDEOLFHSVHXGRL]RFKURPDW\F]QH,VKLKDU\U\V

± WDEOLFH5DENLQD

± WHVW\)DUQVZRUWKD0XQVHOOD

± DQRPDORVNRSRZHWHVW\]UyZQDQLDEDUZ±QSDQRPDORVNRS1DJHOD

5\V7DEOLFH

SVHXGRL]RFKURPDW\F]QH,VKLKDU\

7DEOLFHSVHXGRL]RFKURPDW\F]QH,VKLKDU\

6 QDMF] FLHMX \ZDQ\PWHVWHPMDNR FLRZ\PRFHQ\]DEXU]H ZLG]HQLDEDUZ

3U]HELHJL]DVDG\EDGDQLD

± EDGDQLHSU]HSURZDG]DVL GODND GHJRRNDRVREQR

± EDGDQLH SU]HSURZDG]DP\ Z SRPLHV]F]HQLX R ZLHWORQ\P UR]SURV]RQ\P ZLDWáHP

G]LHQQ\PQDOH \XQLNDüDE\ ZLDWáRVáRQHF]QHSDGDáREH]SR UHGQLRQDWDEOLFH

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

–

tablice prezentujemy w odległości ok. 50 - 70 cm, na wysokości wzroku badanego (tablic

nie

należy podawać do rąk pacjenta),

– w czasie badania zwracamy uwagę, aby pacjent siedział prosto (nie przechylał się na boki,
nie

przybliżał się lub oddalał od tablic),

–

czas prezentacji jednej tablicy nie powinien przekraczać 15 sekund,

– należy przeprowadzać badanie w korekcji do dali,
– należy zwracać uwagę na to, aby następni badani nie widzieli tablic i nie słyszeli

odpowiedzi badanych aktualnie pacjentów (możliwość zapamiętania odpowiedzi),

– nie

należy dotykać tablic, zaznaczać na nich długopisem, narażać bez potrzeby na

działanie

światła, zapobiegać powstawaniu plam, zagięć.

Do badania widzenia barw u małych dzieci stosuje się tablice pseudoizochromatyczne

z obrazkami.

Na dalsze badania specjalistyczne należy kierować pacjentów w takich przypadkach, gdy:

–

pacjent nie jest przekonany do wyniku badania,

– pacjent przechodzi badanie na tablicach pomyślnie, ale ma problemy w życiu
codziennym,
– nie

wyjaśniona została kwestia symulacji,

– podejrzenie

daltonizmu,

– podwyższona odpowiedzialność zawodowa (kierowcy, pracownicy służby zdrowia,
przemysłu

tekstylnego),

–

pacjent podczas badania wahał się, przybliżał i oddalał głowę, potrzebował dużo czasu na

odczytanie znaków, popełniał błędy,

–

przypadki medycyny sądowej.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz wrodzone zaburzenia widzenia barw?

2. Od jakich czynników zależy spostrzeganie barw?
3. Na czym polega zasada pseudoizochromazji?
4. Jakie znasz testy do badania widzenia barwnego?
5. W jaki sposób przeprowadzamy badanie widzenia barw za pomocą tablic
pseudoizochromatycznych

Ishihary?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie widzenia barw za pomocą tablic Ishihary u pacjenta dorosłego.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania widzenia barw za pomocą tablic Ishihary,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) jeżeli pacjent używa korekcji do dali, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) zasłonić gazikiem lewe oko,
6) trzymać tablicę do badania w odległości ok. 50–70 cm od oczu pacjenta,
7) prezentować po kolei tablice, nie przekraczając czasu prezentacji jednej tablicy 15 s,
8) podczas badania obserwować pacjenta, czy nie odsuwa się lub przybliża do tablicy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

9) następnie zasłonić drugie oko i powtórzyć czynności,
10) zanotować wynik badania w dokumentacji pacjenta,
11) zinterpretować wynik badania,
12) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tablice

Ishihary,

–

czyste gaziki do zasłaniania oczu,

–

wygodne krzesło lub fotel,

– karta

badań okulistycznych.

Ćwiczenie 2

Wykonaj badanie widzenia barw za pomocą tablic Ishihary u małego dziecka w wieku

przedszkolnym.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania widzenia barw za pomocą tablic Ishihary,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować dziecko do badania, dostosowując metody do wieku,
4) jeżeli dziecko nosi okulary, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) zasłonić gazikiem lewe oko,
6) trzymać tablicę do badania w odległości ok. 50–70 cm od oczu dziecka,
7) prezentować po kolei tablice, przeznaczone do badania małego dziecka i polecić, aby

dziecko pokazywało nam wybrany barwny „szlak”,

8) następnie zasłonić drugie oko i powtórzyć czynności,
10) zanotować wynik badania w dokumentacji,
11) zinterpretować wynik badania,
12) uporządkować stanowisko pracy po wykonanym ćwiczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– tablice

Ishihary,

–

czyste gaziki do zasłaniania oczu,

–

wygodne krzesło lub fotel,

– karta

badań okulistycznych.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować zaburzenia widzenia barw?

!

!

2) wymienić czynniki wpływające na odbiór barw?

!

!

3) wyjaśnić na czym polega zasada pseudoizochromazji?

!

!

4) wymienić testy do badania widzenia barwnego?

!

!

5) wykonać badanie widzenia barw za pomocą tablic Ishihary,
modyfikując metodę do wieku i możliwości psychofizycznych
pacjenta?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

4.6. Metody badania pola widzenia

4.6.1. Materiał nauczania

Pole

widzenia jest to przestrzeń widziana przez nieporuszające się oko [4]. Na pole

widzenia składa się wiele różnych funkcji wzrokowych, a ich czułość można mierzyć
i określać.

Pole widzenia jest często określane jako „wyspa widzenia” otoczona morzem ciemności.

Zewnętrzna granica pola widzenia osiąga w przybliżeniu 60° od nosa, 90° od skroni, 50° od
góry oraz 70° od dołu. Ograniczenia te spowodowane są budową anatomiczną twarzy (nos,
powieki, głębokość osadzenia gałek ocznych w oczodołach).
Ostrość wzroku jest najwyższa na samym szczycie „wzgórza” – w dołku środkowym
plamki, a następnie obniża się stopniowo w kierunku obwodu, przy czym stok po stronie
nosowej jest bardziej stromy niż od skroni.
Mroczek

to całkowity lub względny ubytek w polu widzenia.

Mroczek bezwzględny to obszar całkowitej utraty widzenia, w którym nie mogą być

odbierane nawet największe i najjaśniejsze bodźce.

Mroczek względny to obszar częściowej utraty widzenia, w którym mogą być widziane

tylko niektóre bodźce, a inne nie. Są to obszary siatkówki, w których czułość siatkówki na
światło jest niższa, ale zachowana.

Mroczek fizjologiczny

Plama

ślepa Mariotte’a znajduje się na poziomie południka poziomego od strony

skroniowej pomiędzy 10° – 20° od punktu fiksacji. Plama ślepa odpowiada tej okolicy
siatkówki, którą zajmuje tarcza nerwu wzrokowego (tarcza jest pozbawiona elementów
światłoczułych siatkówki).

Luminacja to intensywność bądź „jasność” bodźca świetlnego. Jednostką luminacji jest

apostilb – asb lub decybel – dB.

Różnicująca czułość na światło – to zdolność oka do odróżniania bodźca świetlnego od

oświetlenia tła [12].
Metody badania pola widzenia – perymetria
Badanie perymetryczne polega na ocenie zdolności siatkówki do odróżnienia bodźca
świetlnego od oświetlenia (luminacji) tła, czyli czułości różnicowania światła. Czułość ta jest
najwyższa w centrum pola widzenia i zmniejsza się ku obwodowi.
Badanie pola widzenia jest badaniem czynnościowym układu wzrokowego. Wymaga
dłuższego skupienia uwagi badanego, toteż wiarygodne wyniki można uzyskać dopiero
u dzieci w wieku szkolnym. Współcześnie stosuje się dwie metody badania pola widzenia:
kinetyczną i statyczną.
Badanie pola widzenia metodą kinetyczną Goldmanna

Jest badaniem przy użyciu znaczków testowych, przesuwanych ręcznie przez badającego,

na standartowo oświetlonej, białej czaszy perymetru. Metoda ta polega na określeniu granic
pola widzenia przy użyciu znaczka o określonej wielkości i jasności. Jest on przesuwany ze
stałą szybkością z obszaru, w którym nie jest widziany w kierunku centrum. Miejsce
spostrzeżenia znaczka przez badanego zaznacza się na wykresie. Badanie powtarzane jest
wzdłuż kolejnych południków. Przez połączenie punktów, zaznaczonych na kolejnych
południkach, wykreślana jest linia zwana izopterą. Przy użyciu bodźców o różnej
intensywności można wykreślić mapę pola widzenia z wieloma izopterami. Poza
wyznaczeniem zewnętrznych granic pola widzenia, istotnym elementem badania jest
określenie granic plamy ślepej oraz ewentualnych mroczków w polu widzenia.
Wykonanie prawidłowego badania metodą kinetyczną jest czasochłonne i wymaga
znacznej koncentracji oraz cierpliwości badanego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Perymetria statyczna

Polega na prezentacji nieruchomych bodźców o stałej wielkości i zmieniającej się

luminacji (jasności) w ściśle określonych punktach pola widzenia. Metoda ta pozwala na
dokładne określenie progu czułości siatkówki w badanych punktach w odniesieniu do normy
dla wieku. Wartości czułości progowej podawane są w decybelach.
W perymetrii statycznej rozróżniamy dwa rodzaje badania: nadprogowe (screening)
i progowe.
W testach screeningowych pole widzenia badane jest za pomocą znaczków o luminacji
wyższej od przewidywanego progu czułości. Punkty zauważone przez badanego zaznaczane
są jako prawidłowe, a punkty niezauważone sprawdzane są ponownie znaczkiem
o wzrastającej stopniowo luminacji. Wyniki przedstawiane są w postaci znaków graficznych
odpowiadających zakresowi czułości.

Badania progowe polegają na dokładnym określeniu progu czułości siatkówki w każdym

badanym punkcie. Określenie progu czułości wiąże się z przynajmniej dwukrotnym jego
przekroczeniem za pomocą znaczków testowych o stopniowo rosnącej i malejącej jasności.

Do najbardziej cenionych perymetrów należą perymetry typu Humprey i Octopus.

Urządzenia te sterowane są za pomocą komputera. W tego typu perymetrach wybór
poszczególnych testów, kontrola przebiegu badania, analiza i archiwizacja wyników badań
wykonywana jest z wykorzystaniem sprzętu, wchodzącego w skład komputera. Dane
wprowadza się za pomocą klawiatury lub ekranu dotykowego. Wyniki badań mogą być
prezentowane na monitorze, drukowane na zainstalowanej w systemie drukarce, czy
archiwizowane na dyskach komputera.
Interpretacja wyniku perymetrii komputerowej (rys. 4)

Wydruk numeryczny – przedstawia wartości progu czułości we wszystkich przebadanych

punktach.

Wydruk graficzny – tzw. mapa szarości przedstawia w sposób graficzny wartości progu

czułości. Obszary o obniżonej czułości są na nich zaznaczone odcieniami skali szarości
ciemniejącymi wraz ze wzrostem stopnia uszkodzenia pola widzenia.

Odchylenie całkowite (total deviation)– górny wykres liczbowy przedstawia różnicę

w dB między uzyskanymi wynikami a normą wiekową. Dolny wykres graficzny przedstawia
te różnice w formie symboli o różnych odcieniach szarości.

Odchylenie skorygowane (pattern deviation) – różni się od odchylenia całkowitego tym,

że uwzględnia ewentualne uogólnione obniżenie czułości siatkówki, spowodowane
dodatkowymi czynnikami, np. zmętnieniem soczewki lub zwężeniem źrenicy.

Parametry oceny wiarygodności wyniku:

– błędy fiksacji – kiedy badany sygnalizuje spostrzeżenie bodźca świetlnego,
rzutowanego

na

plamę ślepą,

– odpowiedzi fałszywie negatywne – kiedy badany nie odpowiada na bodźce jaśniejsze
od

wcześniej spostrzeganych w danym punkcie,

– odpowiedzi fałszywie pozytywne – kiedy badany sygnalizuje spostrzeżenie bodźca

świetlnego pomimo braku jego prezentacji,

– fluktuacja krótkoterminowa – określana za pomocą dwukrotnego badania tych samych

punktów, w której zbyt duże różnice uzyskanych wyników obniżają wiarygodność

badania.
Liczba

błędów fiksacji nie powinna przekraczać 15% liczby wykonywanych prób. Liczba

odpowiedzi fałszywie pozytywnych nie powinna przekraczać 10% liczby wykonywanych
prób. To samo dotyczy odpowiedzi fałszywie negatywnych. Natomiast wartość fluktuacji
krótkoterminowej nie powinna przekraczać 2,0 dB [12].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Rys. 4. Wydruk wyniku komputerowego badania pola widzenia (objaśnienie w tekście)

Zasady badania pola widzenia u dzieci

Badanie pola widzenia jest metodą subiektywną, a jej wynik w głównej mierze zależy od

prawidłowej współpracy badanego. Szczególnego znaczenia nabiera ona w przypadku
badania dziecka. Aby wynik perymetrii stanowił dla lekarza wiarygodną pomoc, należy
spełnić określone warunki.
1) Przygotowanie dziecka do badania:
–

nawiązanie kontaktu z dzieckiem,

–

przeanalizowanie

dokumentacji,

–

wyjaśnienie dziecku w przystępny sposób zasad badania,

–

udzielenie dziecku instruktażu, jak ma zachować się podczas badania i wyjaśnia

sposób sygnalizacji spostrzeganych bodźców świetlnych,

–

umożliwienie obecność rodzica podczas badania.

Wyjaśnienie dziecku zasad badania stanowi ważny element w procesie przygotowania do
badania. Instruktaż należy przeprowadzać w sposób zrozumiały i dostosowany do wieku
dziecka. Wymaga to niekiedy dużej cierpliwości i nie zawsze kończy się sukcesem. Dziecko
powinno być poinstruowane, że podczas badania musi skupiać wzrok na znaczku w centrum
czaszy i nie może ruszać okiem i głową. Następnie wyjaśniamy, że podczas testu w chwili
spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizuje to poprzez naciśnięcie przycisku. Należy
również uprzedzić dziecko, że może podczas badania odczuwać dziwne wrażenia świetlne (np.
zmianę jasności tła), wynikające z przedłużonego patrzenia na białe tło.
2) Prawidłowa korekcja okularowa.
Jeżeli u dziecka wcześniej wykryto wadę refrakcji, badanie pola widzenia może być
wykonane tylko w optymalnej korekcji okularowej. Soczewka okularowa powinna znajdować
się jak najbliżej oka, co pozwoli na uniknięcie przesłaniania obwodu pola widzenia przez jej
brzegi. Ponadto oko powinno być tak ustawione, aby oś widzenia pokrywała się z centrum
soczewki. W przypadku badania metodą statyczną wartość korekcji wpisujemy do komputera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

3) Optymalna

szerokość źrenic to 3 – 4 mm. Szerokość źrenicy < 2 mm i > 4 mm może

znacznie pogarszać wynik badania.

4) Zapewnienie prawidłowej i wygodnej pozycji dziecka przy aparacie.

Przed badaniem należy zadbać, aby dziecko przyjęło prawidłową i wygodną pozycję.

Perymetr jest wyposażony w specjalną podpórkę dla czoła i brody. Dziecko siada na
wygodnym krzesełku przed aparatem, a jego głowa powinna być oparta na podpórce w taki
sposób, aby oś widzenia była ustawiona delikatnie ku dołowi i w kierunku skroni. Pozycję tą
uzyskujemy poprzez przesunięcie podbródka dziecka jak najbliżej ku przodowi oraz przez
delikatną rotację głowy (ok. 15°) w kierunku przeciwnym do badanego oka. Umożliwia to
uniknięcia artefaktów w polu widzenia, spowodowanych przez łuk brwiowy i nos oraz
ułatwia jak najbliższe przysunięcie szkła okularowego.
Pozycję dziecka przy aparacie regulujemy również za pomocą wysokości krzesła lub
stolika aparatu. Badany powinien siedzieć wygodnie, lekko pochylony ku przodowi.
Niewygodna pozycja powoduje dodatkowe zmęczenie i odwraca uwagę dziecka od
zasadniczego celu, jakim jest prawidłowe wykonanie badania
5) Wybranie przez badającego programu badania zgodnie z zaleceniem lekarza, wpisanie

prawidłowo danych dziecka do komputera.

6) Zabezpieczenie oka niebadanego zasłonką i przeprowadzenie badania każdego oka
osobno.
7) Uważne monitorowanie przebiegu badania.

Podczas badania dziecko skupia wzrok na znaczku w centrum czaszy i nie rusza okiem,

a w chwili spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizuje to poprzez naciśnięcie przycisku.
Należy również stale śledzić koncentrację i współpracę dziecka. W przypadku objawów
zmęczenia należy zrobić krótką przerwę.
Należy przestrzegać zasady, że pierwsze badanie pola widzenia służy do treningu i jego
wynik nie powinien być traktowany jako ostateczny. Drugi wynik badania jest zazwyczaj
lepszy od poprzedniego, co związane jest z nabywaniem doświadczenia przez badanego.
Wiarygodność stwierdzonych zmian w polu widzenia musi potwierdzić się w co najmniej
dwóch kolejnych badaniach. Do porównania powinny służyć wyniki badań, wykonanych na
tym samym perymetrze i tą samą metodą.
8) Obserwacja odpowiedzi dziecka na bodźce świetlne (perymetria statyczna).
Obserwując odpowiedzi badanego na bodźce, szczególnie w momencie badania plamy
ślepej oraz odpowiedzi fałszywie pozytywnych, badający kontroluje, czy dziecko rozumie
zasadę testu. Liczba błędów fiksacji nie powinna przekraczać 15% liczby wykonywanych
prób. Liczba odpowiedzi fałszywie pozytywnych i odpowiedzi fałszywie negatywnych nie
powinna przekraczać 10% liczby wykonywanych prób, wartość fluktuacji krótkoterminowej
nie powinna przekraczać 2,0 dB.
9) Przeprowadzenie testu w warunkach umożliwiających pełne skupienie uwagi.
10) Postawa badającego nacechowana życzliwością i cierpliwością w stosunku do dziecka.
Najczęstsze przyczyny błędnych wyników badania pola widzenia:
–

zła współpraca dziecka podczas badania, najczęściej związana z niezrozumieniem zasad

badania,
– szerokość źrenicy <2 i >4 mm,
– zmniejszona

przejrzystość ośrodków optycznych spowodowana np. zaćmą, zmętnieniami

rogówki, krwotokiem w ciele szklistym, ale też zabrudzonymi szkłami korekcyjnymi

bądź soczewkami kontaktowymi,

– opadanie

powieki,

– nieprawidłowa

korekcja

okularowa,

–

zbyt daleko odsunięta oprawka szkła okularowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

– efekt

zmęczenia związany z długotrwałością testu,

–

inne schorzenia, takie jak zmiany zapalne i zwyrodnieniowe siatkówki, naczyniówki oraz

dróg

wzrokowych.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie

są rodzaje ubytków w polu widzenia?

2. Na czym polega istota badania pola widzenia?
3. W jaki sposób wykonujemy badanie pola widzenia metodą kinetyczną Goldmana?
4. Jakie

są rodzaje perymetrii statycznej?

5. W jaki sposób wykonujemy badanie pola widzenia metodą statyczną?
6. Jakie znasz parametry wiarygodności wyniku komputerowego badania pola widzenia
metodą statyczną?
7. Jakie

są zasady badania pola widzenia?

8. Jakie znasz najczęstsze przyczyny błędnych wyników badania pola widzenia?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie pola widzenia metodą kinetyczną za pomocą perymetru Goldmanna.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania pola widzenia,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) jeżeli pacjent używa korekcji do dali, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) zasłonić zasłonką lewe oko,
6) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
badanego

ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,

7) za pomocą przełączników, znajdujących się z tyłu czaszy aparatu, ustawić wielkość

(cyfry rzymskie od I do V), luminację (cyfry arabskie od 1 do 5) oraz barwę (biała,

czerwona, niebieska) znaczka testowego,

8) uzupełnić dane na formularzu badania i założyć wykres badania z tyłu czaszy,
9) polecić pacjentowi, aby podczas badania skupiał wzrok na znaczku w centrum czaszy

i nie ruszał okiem, a w chwili spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizował to poprzez

naciśnięcie przycisku,
10) rzutować bodziec świetlny na wewnętrzną powierzchnię czaszy i przesuwać wzdłuż

południków na wykresie badania,

11) zaznaczać na badanych południkach miejsca spostrzeżenia znaczka świetlnego przez
pacjenta

(dla

światła białego kolorem czarnym),

12) podczas badania kontrolować fiksację oka pacjenta przez specjalny teleskop,
13) wykonać badanie lewego oka, po zasłonięciu oka prawego i powtarzając wszystkie
czynności,
14) połączyć na wykresach badania (oddzielnych dla każdego oka) zaznaczone punkty na

kolejnych południkach,

15) uporządkować stanowisko pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

16) przeanalizować wynik badania pola widzenia,
17) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

perymetr Goldmanna na stoliku z podnośnikiem,

–

taborety z regulacją wysokości,

– nieprzezroczysta

zasłonka,

–

formularze wykresu badania pola widzenia perymetrem Goldmanna,

–

flamastry (czarny, czerwony, niebieski).

Ćwiczenie 2

Wykonaj badanie pola widzenia metodą statyczną za pomocą perymetru komputerowego.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania pola widzenia,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) jeżeli pacjent używa korekcji do dali, przeprowadzić badanie w korekcji okularowej,
5) wpisać dane pacjenta do komputera, wybrać dowolny program badania,
6) zasłonić zasłonką lewe oko,
7) posadzić wygodnie pacjenta przed aparatem, uregulować wysokość aparatu, głowę
badanego

ustawić na podpórkach pod brodę i na czoło,

8) polecić pacjentowi, aby podczas badania skupiał wzrok na znaczku w centrum czaszy

i nie ruszał okiem, a w chwili spostrzeżenia znaczka świetlnego, sygnalizował to poprzez

naciśnięcie przycisku,
9) stale

monitorować przebieg badania, w razie zmęczenia pacjenta robić krótkie przerwy,

10) wykonać badanie lewego oka, po zasłonięciu oka prawego i powtarzając wszystkie
czynności,
11) wydrukować wynik badania,
12) uporządkować stanowisko pracy,
13) przeanalizować wynik badania pola widzenia,
14) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

perymetr komputerowy na stoliku z podnośnikiem,

–

taborety z regulacją wysokości,

– nieprzezroczysta

zasłonka,

– drukarka

podłączona do komputera,

–

papier do drukowania.

Ćwiczenie 3

Zinterpretuj przykładowe wyniki komputerowego badania pola widzenia.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami interpretacji komputerowego badania pola widzenia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

2) wskazać na wydrukach wyników parametry opisujące czułość siatkówki w badanym

obszarze oraz parametry, umożliwiające ocenę wiarygodności otrzymanego wyniku,

3) przeanalizować przykładowe wyniki badania pola widzenia i zanotować wnioski,
4) interpretację wyników badania przedstawić na forum grupy i przedyskutować ewentualne
różnice.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przykładowe

wyniki

komputerowego badania pola widzenia,

–

arkusze papieru, pisaki.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować poszczególne rodzaje badania pola widzenia?

!

!

2) zróżnicować ubytki pola widzenia?

!

!

3) wykonać badanie pola widzenia metodą kinetyczną?

!

!

4) wykonać badanie pola widzenia metodą statyczną?

!

!

5) zinterpretować wyniki badania pola widzenia?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4.7. Metody badania zezów porażennych i pourazowych

4.7.1. Materiał nauczania

Rodzaje porażeń i urazów okołooczodołowych
Zez

porażenny – strabismus paralyticus, incomitans

W

zezie

porażennym zaburzenia czynności mogą dotyczyć jednego lub kilku mięśni

gałkoruchowych, jak również stopień porażenia może być różny: od nieznacznego
ograniczenia ruchomości oka aż do całkowitego porażenia.
Charakterystyczne

objawy:

–

brak równoległego ustawienia oczu w co najmniej jednym kierunku spojrzenia (zez),

– pierwotny

kąt zeza jest mniejszy od kąta wtórnego,

– występuje brak lub ograniczenie ruchu oka w kierunku działania porażonego mięśnia,
– diplopia – widzenie zdwojone, które wzmaga się przy spojrzeniu w kierunku działania
porażonego mięśnia,
–

fałszywa lokalizacja przestrzenna przy fiksacji okiem z mięśniem porażonym,

–

wyrównawcze ustawienie głowy – torticollis ocularis,

– po pewnym czasie następują zmiany w czynności pozostałych mięśni gałkoruchowych
obu

oczu.

Porażenie poszczególnych mięśni gałkoruchowych

Charakterystyka głównych cech rozpoznawczych porażenia poszczególnych mięśni

gałkoruchowych obu oczu przedstawia tabela 1.

Tabela 1. Charakterystyka głównych cech rozpoznawczych porażenia poszczególnych mięśni gałkoruchowych

obu oczu

Porażony

mięsień

Diplopia Kierunek

spojrzenia

wzmagający diplopię

Zaburzenia

ruchomości oka

Torticolis ocularis

prosty
boczny OP

pozioma,
nieskrzyżowana

w prawo

ograniczenie
odwodzenia,

twarz skręcona w prawo, oczy
zwrócone w lewo, czasami
obniżona broda

prosty
boczny OL

pozioma,
nieskrzyżowana

w lewo

ograniczenie
odwodzenia,

twarz skręcona w lewo, oczy
zwrócone w prawo, broda
obniżona

prosty
przyśrodkowy
OP

pozioma,
skrzyżowana

w lewo

ograniczenie
przywodzenia

twarz skręcona w lewo, oczy
zwrócone w prawo, broda
podniesiona

prosty
przyśrodkowy
OL

pozioma,
skrzyżowana

w prawo

ograniczenie

przywodzenia

twarz skręcona w prawo, oczy
zwrócone w lewo, broda
podniesiona

prosty
górny OP

pionowa,
skrzyżowana

w prawo

w górę

ograniczenie

ruchu ku górze

w odwiedzeniu

broda podniesiona, twarz
skręcona w prawo, głowa
pochylona w tył, oko chore
ustawione niżej

prosty
górny OL

pionowa,
skrzyżowana

w lewo

w górę

ograniczenie

ruchu ku górze

w odwiedzeniu

broda podniesiona, twarz
skręcona w lewo, głowa
pochylona w tył, oko chore
ustawione niżej

prosty
dolny OP

pionowa,
skrzyżowana

w prawo

w dół

ograniczenie

ruchu ku dołowi

w odwiedzeniu

broda obniżona, twarz skręcona
w prawo, oko chore ustawione
wyżej

prosty
dolny OL

pionowa,
skrzyżowana

w lewo

w dół

ograniczenie

ruchu ku dołowi

w odwiedzeniu

broda obniżona, twarz skręcona
w lewo, oko chore ustawione
wyżej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

skośny
górny OP

pionowa,
nieskrzyżowana

w lewo

w dół

ograniczenie

ku dołowi w

przywiedzeniu

broda obniżona, twarz skręcona
w lewo, głowa przechylona w
lewo, oko chore ustawione wyżej

skośny
górny OL

pionowa,
nieskrzyżowana

w prawo

w dół

ograniczenie

ku dołowi w

przywiedzeniu

broda obniżona, twarz skręcona
w prawo, głowa przechylona w
prawo, oko chore ustawione
wyżej

skośny
dolny OP

pionowa,
nieskrzyżowana

w lewo

w górę

ograniczenie

w górę w

przywiedzeniu

broda podniesiona, twarz
skręcona w lewo, głowa
pochylona w prawo, oko chore
ustawione niżej

skośny
dolny OL

pionowa,
nieskrzyżowana

w prawo

w górę

ograniczenie

w górę w

przywiedzeniu

broda podniesiona, twarz
skręcona w prawo, głowa
pochylona w lewo, oko chore
ustawione niżej

Porażenie nerwu okoruchowego (n. III)
– całkowite,
– częściowe.
Objawy

porażenia całkowitego n. III:

– opadnięcie powieki górnej (ptosis),
–

ustawienie oka w odwiedzeniu i ku dołowi,

– znaczne

upośledzenie ruchów oka w kierunku przywodzenia: ku górze i ku dołowi,

– występuje dwojenie obrazu we wszystkich kierunkach spojrzenia, obrazy podwójne są
skrzyżowane,
–

źrenica oka porażonego rozszerzona i sztywna (nie reaguje na światło),

– porażenie akomodacji.

Porażenie konwergencji
Występuje w uszkodzeniach wewnątrzczaszkowych (zmiany zapalne mózgu, urazy
czaszki, guzy). Charakteryzuje się brakiem ruchu zbieżnego oczu oraz widzeniem
podwójnym (obrazy skrzyżowane), nasilającym się przy fiksacji do bliży.
Niedomoga konwergencji
Występuje u starszych dzieci i dorosłych.
Objawy:
– szeroko

rozstawione

źrenice,

–

wada refrakcji – najczęściej krótkowzroczność nie wyrównana szkłami,

–

„rozmazane” widzenie do bliży,

–

bóle głowy i oczu szczególnie po dłuższym czytaniu.

Zespół A i V

Są to odchylenia poziome, które zmieniają wielkość przy spojrzeniach do góry i do dołu.

Zespół A – występuje, gdy odchylenie poziome wykazuje większe ustawienie zbieżne (mniej
rozbieżne) przy spojrzeniu do góry w porównaniu ze spojrzeniem do dołu.
Zespół V – to odchylenie poziome, które jest bardziej zbieżne (mniej rozbieżne) podczas
patrzenia do dołu w porównaniu ze spojrzeniem do góry.

Zespoły A i V mogą występować w połączeniu z ortoforią, ezotropią (zez zbieżny),

egzotropią (zez rozbieżny).
Urazy okołooczodołowe

Obrażenia układu wzrokowego są następstwem urazów części twarzowej czaszki:

– złamanie

kości oczodołu,

–

zranienia tkanek miękkich: mięśni, nerwów, dróg łzowych, gałek ocznych.

Następstwa urazu dotyczące narządu wzroku:
–

pourazowe widzenie podwójne,

– obniżenie ostrości wzroku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

–

zanik nerwu wzrokowego,

– przemieszczenie

się gałki ocznej,

– ograniczenie

ruchomości gałki ocznej,

–

objawy uciskowe nerwu wzrokowego w odcinku pozagałkowym.

Przyczyny pourazowego widzenia podwójnego:

– obrzęk, krwiak pozagałkowy, odma powietrzna,
–

uszkodzenie nerwów powodujące zaburzenia czynności mięśni gałkoruchowych,

–

mechaniczne uszkodzenia mięśni,

– przemieszczenie

się gałki ocznej w oczodole,

– złamanie

kości oczodołu, co może doprowadzić do wklinowania się w szczeliny kostne

mięśni i tkanki okołogałkowej.
Złamanie dna oczodołu
Najczęstszą przyczyną tych złamań są tępe urazy twarzy. Ten typ złamania może być
częścią bardziej rozległych złamań twarzoczaszki lub może występować bez uszkodzenia
obręczy oczodołu i kompleksu jarzmowego. Złamanie lub pęknięcie może dotyczyć
wszystkich ścian oczodołu.
Złamanie rozprężające oczodołu (typu blowout)
Przyczyną złamania typu blowout jest uraz tępy okolicy oczodołu np. piłką tenisową,
kolanem, pięścią, łokciem. Pod wpływem bezpośredniego uderzenia wzrasta gwałtownie
ciśnienie wewnątrz oczodołu, które powoduje złamanie najcieńszej ściany oczodołu – dna
oczodołu. U dzieci dochodzi do tzw. pęknięcia linijnego.
Objawy:
– zasinienie

oka,

– pourazowe widzenie podwójne, które bezpośrednio po urazie występuje we wszystkich

kierunkach spojrzenia, a następnie pozostaje przy spojrzeniu do góry i do dołu (w pionie),

–

parestezje lub obniżenie czucia okolicy podoczodołowej,

– ograniczenie

ruchomości gałki ocznej ku górze, czasami i ku dołowi na skutek

zakleszczenia

mięśnia prostego dolnego i skośnego dolnego w szczelinie złamania,

– zapadnięcie gałki ocznej (enophthalmus),
– ograniczenie

ruchomości w pionie w teście biernej ruchomości.

Metody badań zezów porażennych i pourazowych
1) Badanie ruchów i ustawienia oczu:

–

badanie ruchów oczu orientacyjne i ilościowe,

– badanie kąta zeza w 9 kierunkach spojrzenia na synoptoforze,

– badanie za pomocą krzyża Maddoxa.

2) Badanie

wielkości kąta pierwotnego i wtórnego:

– orientacyjne za pomocą cover–testu,

–

badanie na synoptoforze.

3) Badanie podwójnego widzenia (diplopii) smugą świetlną.
4) Badanie na ekranie Hessa (metoda koordynometrii).
5) Badanie

konwergencji.

6) Elektromiografia

mięśni zewnątrzgałkowych – EMG.

7) Badania ogólne w celu wykrycia przyczyny zaburzeń:
–

rtg

czaszki,

–

tomografia komputerowa czaszki i oczodołów,

–

rezonans

magnetyczny,

–

angiografia

tętnic szyjnych,

–

badanie

neurologiczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

W urazach okołooczodołowych poza w/w badaniami dodatkowo wykonuje się:
–

badanie czucia nad– i podoczodołowego,

– ocenę szerokości szpary powiekowej,
– badanie

położenia gałki ocznej egzoftalmometrem.

Badanie diplopii smugą świetlną

Zasady i przebieg badania:

–

zakładamy badanemu przed jedno oko (umownie przed okiem prawym) czerwony filtr

i w odległości 1 m przesuwamy szczelinę świetlną, ustawiając ją w 9 zasadniczych

pozycjach,
–

badany podczas badania trzyma głowę nieruchomo,

– odległość pomiędzy poszczególnymi pozycjami światła nie powinny być większe niż ok.
60

cm,

– badany

określa lub zaznacza na specjalnym schemacie położenie dwóch świateł

(czerwonego i białego) w 9 kierunkach spojrzenia,

–

jeżeli diplopia występuje w poziomie, to smugę pokazujemy pionowo i odwrotnie.

Interpretacja

wyników:

– kierunek

spojrzenia

wzmagający diplopię wskazuje na kierunek działania porażonego

mięśnia,
– rodzaj

światła (białe lub czerwone) widziany mniej wyraźnie wskazuje na oko

z porażonym mięśniem,
Badanie na ekranie Hessa

Badanie oparte jest na stwierdzeniu fałszywej lokalizacji w kierunku działania

porażonego mięśnia. Ekran Hessa jest to specjalny, szary ekran, pokryty siatką poziomych
i pionowych linii odległych od siebie o 5°. Na przecięciu tych linii w środku ekranu oraz co
15° znajdują się specjalne punkty podświetlane na czerwono.

Technika przeprowadzenia testu:

– pacjenta sadzamy w odległości ok. 1m od ekranu w taki sposób, aby jego oczy
znajdowały

się dokładnie na wprost środkowego punktu ekranu,

–

pacjent zakłada okulary z filtrami czerwonym i zielonym, najpierw zielony filtr przed

oko

prawe,

– pacjent

trzyma

rzutnik

światła zielonego,

– badający podświetla na czerwono kolejne punkty na ekranie (we wszystkich 9 pozycjach

spojrzenia) i prosi badanego, by nałożył zielone światło na czerwone,

– następnie chory zakłada okulary odwrotnie, zielony filtr przed oko lewe i powtarza się
badanie.
Jeżeli badany ma założone czerwone szkło przed oko lewe, to tylko tym okiem widzi
rzutowane przez ortoptystę czerwone punkty na ekranie, a badane są ruchy oka prawego,
które widzi zielone światło rzutnika.

Do zapisywania wyników służą dwa schematy, dla każdego oka oddzielnie, tzw. siatki

Hessa, przedstawiające pomniejszoną kopię siatki punktów na ekranie. Na tych schematach
zaznacza się pozycję, które wskazał badany światłem zielonym rzutnika. Zaznaczone pozycje
łączymy liniami prostymi.
Interpretacja

wyników:

–

mniejszy wykres wskazuje oko z porażonym mięśniem,

– większy wykres wskazuje oko z mięśniem nadczynnym,
– mniejszy wykres (ubytek pola właściwego) wykazuje największe ograniczenie

w głównym kierunku działania mięśnia porażonego,

– większy wykres wykazuje największe poszerzenie w głównym kierunku działania
mięśnia sprzężonego [7].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Elektromiografia mięśni zewnątrzgałkowych – EMG
Za

pomocą specjalnych urządzeń elektrycznych rejestrujemy potencjały czynnościowe

poszczególnych mięśni. Metoda ta pozwala:
– ocenić rozległość uszkodzenia mięśnia,
– rozróżnić czy jest to uszkodzenie nerwu czy mięśnia,
– monitorować postęp choroby, wykonując kolejne badania w pewnych odstępach czasu.
Badanie położenia gałki ocznej egzoftalmometrem

Badanie to pozwala stwierdzić i zmierzyć wysunięcie lub cofnięcia się gałki ocznej

w

oczodole. Do pomiaru używamy przyrządu Hertla, którym mierzymy odległość

wierzchołków rogówek od skroniowych brzegów oczodołu. Wynik prawidłowy dla kobiet
wynosi 15,5 – 20 mm, dla mężczyzn 16,5 – 21,5 mm. Różnica położenia między jedną gałką
oczną a drugą powyżej 2 mm jest uważana za potologiczną [11].
Test Bielschowsky’ego

Test ten służy do odróżnienia porażenia mięśnia skośnego górnego od porażenia mięśnia

prostego górnego w drugim oku. W warunkach prawidłowych przechylenie głowy np. na
prawy bark powoduje skręt oka prawego do wewnątrz. Gdy jest porażony mięsień skośny
górny oka prawego, skręt tego oka jest niemożliwy, wówczas mięsień prosty górny
(homolateralny synergista) przejmuje tę czynność, powodując nadmierne odchylenie oka
prawego ku górze.

Podczas testu przechylamy głowę badanego na stronę oka z porażonym mięśniem

skośnym górnym i zakrywamy to oko. Jeżeli nastąpi powiększenie odchylenia ku górze,
świadczy to o porażeniu mięśnia skośnego górnego. Jeżeli odchylenie ku górze nie występuje,
świadczy to o porażeniu mięśnia prostego górnego oka drugiego.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz charakterystyczne objawy zeza porażennego?
2. Jakie

znasz

główne cechy rozpoznawcze porażenia poszczególnych mięśni

gałkoruchowych obu oczu?

3. Jakie

są objawy porażenia nerwu III?

4. Jakie

są objawy porażenia i niedomogi konwergencji?

5. Czym charakteryzuje się zespół A i V?
6. Jakie

są następstwa urazów w obrębie oczodołów, dotyczących narządu wzroku?

7. Czym charakteryzuje złamanie rozprężające oczodołu (typu blowout)?
8. Jakie znasz metody badania zezów porażennych i pourazowych?
9. W jaki sposób przeprowadzamy badanie diplopii?
10. W jaki sposób przeprowadzamy badanie koordynometrii?
11. W jaki sposób przeprowadzamy test

Bielschowsky’ego?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj badanie podwójnego widzenia.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania diplopii,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) założyć badanemu przed jedno oko czerwony filtr i w odległości 1 m przesuwać
szczelinę świetlną, ustawiając ją w 9 zasadniczych pozycjach,
5) obserwować, czy pacjent podczas badania trzyma głowę nieruchomo,
6) polecić, aby badany określał lub zaznaczał na specjalnym schemacie położenie dwóch

świateł (czerwonego i białego) w każdym kierunku spojrzenia, przy czym położenie

światła białego oznaczać kolorem czarnym,

7) uporządkować stanowisko pracy,
8) przeanalizować wynik badania podwójnego widzenia i zapisać w karcie badań,
9) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

lampa z pionową szczeliną świetlną,

– czerwony

filtr,

–

kartka papieru z narysowanym schematem (9 pól),

– karta

badań strabologicznych,

–

flamaster czarny i czerwony.

Ćwiczenie 2

Wykonaj badanie koordynometrii przy użyciu ekranu Hessa.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania na ekranie Hessa,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) posadzić pacjenta w odległości 1m od ekranu w taki sposób, aby jego oczy
znajdowały

się dokładnie na wprost środkowego punktu ekranu,

5) założyć badanemu okulary z filtrami czerwonym i zielonym, najpierw zielony filtr przed

oko prawe, podać pacjentowi rzutnik światła zielonego,

6) rzutować światło czerwone na poszczególne punkty na ekranie (we wszystkich 9

kierunkach spojrzenia) i polecić badanemu, by nakładał zielone światło na czerwone,

7) w czasie badania zaznaczać na specjalnym schemacie pozycje, które wskazał badany

światłem zielonym rzutnika,

8) przełożyć okulary (zielony filtr przed oko lewe) i powtórzyć badanie,
9) zaznaczone punkty na schematach (oddzielnych dla każdego oka) połączyć liniami
prostymi,

10) uporządkować stanowisko pracy,
11) przeanalizować wynik badania koordynometrii,
12) przedstawić wynik badania grupie i zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

ekran Hessa z zestawem do badania,

–

taboret z regulacją wysokości,

–

gotowe schematy do zapisu wyniku badania, pisak,

–

poradnik dla ucznia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj badanie położenia gałki ocznej egzoftalmometrem Hertla.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami badania położenia gałki ocznej egzoftalmometrem,
2) przygotować pomieszczenie i sprzęt do badania, zgodnie z zasadami badania, przepisami

bhp i ergonomii pracy,

3) przygotować pacjenta do badania,
4) posadzić pacjenta wygodnie i polecić, aby patrzył nieruchomo przed siebie,
5) oprzeć przyrząd na zewnętrznych krawędziach oczodołów, ustawiając go poziomo przed
oczami

badanego,

6) odczytać położenie wierzchołka rogówki oka prawego w lusterku położonym poniżej

podziałki milimetrowej, a następnie oka lewego,

7) przeanalizować wynik pomiaru i zinterpretować,
8) udokumentować wynik badania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

egzoftalmometr Hertla,

–

taborety z regulacją wysokości,

–

karta badań strabologicznych.

Ćwiczenie 4

Ustal rodzaj porażenia lub urazu na podstawie przykładowych wyników badania

orientacyjnego ruchu oczu, badania diplopii i koordynometrii.

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z zasadami interpretacji wyników badania ruchów oczu, diplopii

i koordynometrii,

2) zapoznać się z cechami porażenia poszczególnych mięśni,
3) przeanalizować poszczególne wyniki badania i zanotować wnioski,
4) ustalić rodzaj porażenia lub urazu i przedstawić na forum grupy,
5) przedyskutować ewentualne różnice w interpretacji wyników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przykładowe

wyniki

badań zeza porażennego i pourazowego,

–

arkusze papieru, pisaki,

–

poradnik dla ucznia,

–

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 5

Wykonaj test Bielschowsky’ego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

Sposób

wykonania

ćwiczenia (początkowo uczniowie mogą ćwiczyć czynności na sobie)

Aby

wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze sposobem wykonywania testu Bielschowsky’ego,
2) ustawić pacjenta na przeciw siebie,
3) przechylić głowę z porażonym mięśniem skośnym górnym zakryć to oko,
4) odsłonić zasłonkę i zaobserwować, czy nie nastąpiło powiększenie odchylenia ku górze,
5) przeanalizować wynik testu,
6) wynik badania zanotować w karcie badań strabologicznych,
7) przedstawić wynik testu grupie i zinterpretować.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– karta

badań strabologicznych,

– nieprzezroczysta

zasłonka.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać badanie diplopii i zinterpretować wynik?

!

!

2) wykonać badanie koordynometrii i zinterpretować wynik?

!

!

3) wykonać badanie położenia gałki ocznej egzoftalmometrem?

!

!

4) rozróżnić rodzaj porażenia na podstawie wyników badań?

!

!

5) rozróżnić rodzaj urazu okołooczodołowego na podstawie wyników
badań?

!

!

6) wykonać test Bielschowsky’ego i zinterpretować wynik?

!

!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Pierwotny

kąt zeza jest to

a)

kąt zawarty między osią widzenia a osią optyczną oka.

b)

kąt zwarty pomiędzy dwoma plamkami.

c)

kąt, o jaki oko chore odchyla się przy fiksacji okiem zdrowym.

d)

kąt, o jaki oko zdrowe odchyla się przy fiksacji okiem chorym.

2. Badanie

kątów zeza możemy wykonać za pomocą następujących aparatów:

a)

synoptoforu,

krzyża Maddoxa, oftalmometru, perymetru.

b)

krzyża Maddoxa, synoptoforu, łuku perymetru, pryzmatów.

c) łuku perymetru, pryzmatów, synoptoforu, testu Wortha.

d) pryzmatów, synoptoforu, krzyża Maddoxa, egzoftalmometru.

3. Pryzmatyczny cover–test wykonujemy w celu
a)

pomiaru

kąta obiektywnego zeza.

b) pomiaru kąta subiektywnego.

c) pomiaru zakresu fuzji.

d)

pomiaru

ilościowego ruchów oczu.

4. Kąt gamma bada się za pomocą
a)

testu

Hirschberga.

b)

pryzmatów.

c)

krzyża Maddoxa.

d)

wizuskopu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

5. Po przeanalizowaniu wyników badań:
kąt obiektywny +10º
subiektywny 0º
możemy stwierdzić, że

a) korespondencja nieprawidłowa „usiłowana”.

b) korespondencja prawidłowa.

c) korespondencja nieprawidłowa harmonijna.

d) korespondencja nieprawidłowa nieharmonijna.

6. Dokonując pomiaru zakresu fuzji w kierunku konwergencji, pryzmaty ustawiamy
a)

podstawą w kierunku skroni.

b)

krawędzią w kierunku skroni.

c)

podstawą w kierunku nosa.

d) bez znaczenia w jaki sposób.

7. Podczas badania fuzji pacjent zgłasza, że widzi jeden obrazek, ale znika mu raz jeden raz

drugi element kontrolny. To oznacza, że

a) pacjent zlewa obrazki.

b)

występuje niedowidzenie.

c)

występuje superimpozycja.

d) brak fuzji.

8. Badany ma założone specjalne okulary podczas badania stereopsji za pomocą
a)

synoptoforu.

b)

testu

TNO.

c)

testu

Langa.

d)

testu

Frisby’ego.

9. Test Wortha przeprowadzamy w okularach
a)

prążkowanych.

b)

polaryzacyjnych.

c)

czerwono-zielonych.

d) z filtem UV.

10. Przedstawiony wynik badania testem Wortha oznacza







a)

zez

zbieżny.

b)

zez

rozbieżny.

c) zez pionowy.

d) zez pionowy i zbieżny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

11. Jeżeli badany z jawnym zezem podczas testu Wortha podaje, że widzi 4 światła,

świadczy to, że

a)

występuje prawidłowe widzenie obuoczne.

b)

występuje duży kąt anomalii.

c)

występuje nieprawidłowa korespondencja siatkówkowa.

d) występuje zjawisko hamowania.

12. W przypadku fiksacji ekscentrycznej do badania korespondencji siatkówkowej nie można
stosować metody
a)

Heringa,

b)

Cüppersa

c)

Wilczka.

d)

Bangertera.

13. Przedstawiony wynik badania korespondencji metodą Heringa (szczelina pionowa przed

okiem prawym) oznacza

a)

prawidłową korespondencję siatkówkową.

b) brak korespondencji w zezie rozbieżnym.

c)

nieprawidłową korespondencję siatkówkową w zezie rozbieżnym.

d)

nieprawidłową korespondencję siatkówkową w zezie zbieżnym.

14. Ślepota na barwę zieloną to
a)

protanopia.

b)

deuternopia.

c)

tritanopia.

d)

achromatopsja.

15. Zespół Swana charakteryzuje się tym, że w obuocznym polu widzenia

a) mroczek fizjologiczny oka prowadzącego spełnia rolę mroczka punktu fiksacji.

b) mroczek fizjologiczny oka zezującego spełnia rolę mroczka punktu fiksacji.

c) mroczek fizjologiczny oka prowadzącego spełnia rolę mroczka środkowego.

d) mroczek fizjologiczny oka zezującego spełnia rolę mroczka środkowego.

16. Podczas komputerowego badania pola widzenia analizowane są parametry wiarygodności

otrzymanego wyniku. Odpowiedź fałszywie negatywna świadczy o tym, że

a) badany nie odpowiada na bodźce jaśniejsze od wcześniej spostrzeganych w danym

punkcie.

b) badany sygnalizuje spostrzeżenie bodźca świetlnego, rzutowanego na plamę

ślepą.

c) badany sygnalizuje spostrzeżenie bodźca świetlnego pomimo braku jego

prezentacji.

d) badany ma złą korekcję okularową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

17. Który z wymienionych objawów nie jest objawem zeza porażennego?

a) Brak równoległego ustawienia oczu w co najmniej jednym kierunku spojrzenia.

b)

Występuje brak lub ograniczenie ruchu oka w kierunku działania porażonego

mięśnia.

c)

Pierwotny

kąt zeza jest większy od kąta wtórnego.

d) Widzenie zdwojone, które wzmaga się przy spojrzeniu w kierunku działania

porażonego mięśnia.

18. Przedstawiony wynik badania diplopii oznacza

a)

porażenie mięśnia prostego przyśrodkowego oka lewego.

b)

porażenie mięśnia prostego górnego oka prawego.

c)

porażenie mięśnia prostego bocznego oka prawego.

d)

porażenie mięśnia prostego przyśrodkowego oka prawego.

19. Wynik badania koordynometrii przy użyciu ekranu Hessa interpretujemy następująco:
a)

większy wykres wskazuje na oko z porażonym mięśniem.

b) mniejszy wykres wskazuje na oko z mięśniem antagonistą.

c) mniejszy wykres wskazuje na oko z porażonym mięśniem.

d)

większy wykres wkazuje na oko z mięśniem synergistą.

20. Podczas testu Bielschowsky’ego przechylenie głowy w stronę lewego barku nie
spowodowało

powiększenia odchylenia oka ku górze. Świadczy to, że

a)

porażony jest mięsień skośny górny oka prawego.

b)

porażony jest mięsień prosty górny oka prawego .

c)

porażony jest mięsień prosty górny oka lewego.

d)

porażony jest mięsień skośny górny oka lewego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Wykonywanie szczegółowych badań strabologicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d

10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

6. LITERATURA

1.

Baranowska-George T.: Leczenie zeza ze szczególnym uwzględnieniem metody

szczecińskiej. Wyd. Sylwjana, Szczecin 1993
2.

Basic and Clinical Scence Course sect. 6: Okulistyka pediatryczna i zez. Wydawnictwo

Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2004

3.

Formański J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003: 321–361

4.

Flammer J.: Jaskra. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2004

5.

Jarzębińska-Većerowa M., Tuleja D.: Podstawy refrakcji oka i korekcji wad wzroku.

Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005

6.

Kański J., Nischol K.: Okulistyka. Objawy i różnicowanie. Wyd. Med. Urban & Partner,

Wrocław

2000

7.

Kański J.: Okulistyka kliniczna. Wyd. Med. Górnicki, Wrocław 2005

8.

Krzystkowa K., Kubatko-Zielińska A., Pająkowa J., Nowak-Brygowa H.: Choroba

zezowa. Rozpoznanie i leczenie. PZWL, Warszawa 1989

9.

Litwin M.B., Bryg H.: Wybrane zagadnienia okulistyczne. Podręcznik i poradnik dla

studentów i słuchaczy szkół medycznych. Wyd. Zamkor, Kraków 2005

10.

Litwin M.B.: Zarys okulistyki. PZWL, Warszawa 1997

11.

Niżankowska M.H.: Podstawy okulistyki. VOLUMED, Wrocław 2000

12.

Niżankowska M.H.(red.): Jaskra. Współczesne zasady rozpoznawania. Górnicki
Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2001

13.

Orłowski W. (red.): Okulistyka współczesna, t. III. PZWL, Warszawa 1992

14.

Prost M.: Problemy okulistyki dziecięcej. PZWL, Warszawa 1998

15.

Szaflik J., Grabska-Liberek l., Izdebska J.: Stany nagłe w okulistyce. PZWL, Warszawa

2005
16.

Turno-Kręcicka A., Barć A., Kański J.J.: Choroby oczu u dzieci. Kompendium

diagnostyki i terapii. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2002

Czasopisma:
– Klinika

Oczna

–

Kontaktologia i Optyka Okulistyczna

– Magazyn

Okulistyczny

– Okulistyka