N

O W O C Z E S N Y

T

E C H N I K

D

E N T Y S T Y C Z N Y

80

P R A C A

I

Z D R O W I E

C

zasami nie zdajemy
sobie sprawy z tego,

że tak prozaiczne zjawisko,
jak wibracje, może wyrzą-

dzić tyle szkody. Mimo
iż w wyniku unowocześnienia
technologii stomatologicznej

problem choroby wibracyjnej

został niemal całkowicie
zniwelowany, warto bliżej
zapoznać się z tym tematem.

Wibracje

Wibracje to drgania mechaniczne emi-
towane przez narzędzia i urządzenia
oraz środki transportu. Mogą one nieko-
rzystnie wpływać na organizm człowie-
ka, prowadząc do zmian chorobowych,
których obraz kliniczny jest wieloposta-
ciowy i nieswoisty, dlatego nosi nazwę
zespołu wibracyjnego. Energia wibracyj-
na wywołuje niespecyficzne zaburzenia
ogólnoustrojowe, o charakterze czynno-
ściowym i organicznym, dotyczące ukła-
dów: nerwowego, naczyniowego, kostno-
stawowego, wewnątrzwydzielniczego,
immunologicznego, a także przewodu
pokarmowego i gospodarki tłuszczowej,
węglowodanowej i białkowej.

Drgania są bodźcami mechanicznymi

odbieranymi przez mechanoreceptory
rozmieszczone w skórze, okostnej, ścię-
gnach i narządach wewnętrznych. Wraż-
liwość mechanoreceptorów zależy od ich
umiejscowienia. W zależności od sposo-
bu przekazywania drgań do organizmu
rozróżniamy wibrację ogólną, w której
drgania przekazywane są na cały orga-

SŁOWA KLUCZOWE



wibracje, choroba

zawodowa, zespół wibracyjny, choroba
wibracyjna

STRESZCZENIE



Praca bardzo szczegółowo

omawia problem wibracji w branży
stomatologicznej, ich wpływ na zdrowie lekarzy
i techników dentystycznych oraz kwestie
zespołu wibracyjnego towarzyszącego ich pracy.

tech. dent. Anna Hyska,
mgr edukacji zdrowotnej z rehabilitacją

nizm, oraz wibrację miejscową. Zakres
i wielkość drgań zależy m.in. od:
– częstotliwości i intensywności,
– miejsca i szybkości wnikania,
– czasu działania,
– zdolności tłumienia drgań przez po-

szczególne tkanki.
Wśród czynników sprzyjających roz-

wojowi zespołu wibracyjnego wyróżnić
należy:
– emisję drgań i całkowitą energię wibra-

cyjną pochłoniętą przez organizm,

– ogólny stan zdrowia,
– wiek,
– predyspozycje osobnicze,
– wydatek energetyczny,
– napięcie statyczne mięśni,
– sposób wykonywania pracy,
– niekorzystny mikroklimat,
– rodzaj narzędzia emitującego drga-

nia,

– stan techniczny maszyn,
– okres narażenia zawodowego.

Wymienione czynniki sprawiają,

iż możliwe jest pojawienie się zmian cho-

– wszystko, co powinniśmy
o nich wiedzieć

2

/ 2 0 1 1

81

P R A C A

I

Z D R O W I E

robowych, pomimo pracy w warunkach
zgodnych z normami higienicznymi.

Następstwem drgań jest uszkodzenie

naczyń krwionośnych i/lub nerwów ob-
wodowych. Wyróżnia się następujące po-
stacie kliniczne choroby wibracyjnej:
– naczyniowo-nerwową,
– kostną,
– mieszaną: naczyniowo-nerwowo-

kostną.
W postaci naczyniowo-nerwowej wy-

stępują następujące stadia choroby:
– okres zwiastunów – kiedy objawy

są nieswoiste i miernie wyrażone.
Głównie w chłodnych porach roku
występują akroparestezje (drętwienia
i mrowienia jednej lub obu kończyn
górnych) umiejscowione w palcach
rąk. Przedmiotowo stwierdza się za-
burzenia czucia wibracji miernego
stopnia,

– okres zmian wczesnych – tu nasilają się

opisane zmiany, okresowo występuje
objaw Raynauda, czyli zblednięcie i bóle
palców rąk spowodowane napadowym

kurczem drobnych tętnic palców rąk.
Zmiany te są niesyme tryczne,

– okres zmian zaawansowanych – ob-

jawia się uporczywym drętwieniem
kończyn górnych, wrażliwością rąk
na ochłodzenie, częstym występowa-
niem objawu Raynauda, osłabieniem
siły mięśniowej, marmurkowatością
skóry dłoni oraz lekkim zsinieniem jej
grzbietowej powierzchni, a także zabu-
rzeniami czucia wibracji.
Postać kostna może współistnieć z po-

stacią naczyniowo-nerwową lub wystę-
pować niezależnie. W badaniu radiolo-
gicznym można stwierdzić rozrzedzenie
kości, zniekształcenie nasad kości, zmia-
ny zwyrodnieniowe nadgarstka, torbiele
kostne oraz oderwanie fragmentów kost-
nych.

Objawy choroby wibracyjnej często

są rozpoznawane u osób pracujących kil-
kanaście, kilkadziesiąt lat, kiedy nie było
jeszcze nowoczesnych sprzętów i tech-
nologii, natomiast obecnie dolegliwości
bólowe korelują z długim czasem pracy
w ciągu doby. Często zgłaszane są pare-
stezje, drętwienia i mrowienia.

W wyniku znacznego postępu techno-

logicznego w zakresie robotyzacji, auto-
matyzacji i komputeryzacji w wielu dzie-
dzinach stomatologii stopniowo odchodzi
się od działań manualnych, co sprawia,
że choroba wibracyjna praktycznie prze-
stała być rozpoznawna. Zdarzają się jed-
nak jeszcze pojedyncze przypadki, choć
ostatni zdiagnozowano w 1999 r. w wo-
jewództwie wielkopolskim u lekarza sto-
matologa oraz w 2000 r. dwa przypadki
tej choroby zawodowej wśród techników
dentystycznych.

W praktyce w tych grupach zawodo-

wych stwierdza się przewlekłe zapalenia
nadkłykcia kości ramiennej i zespół cieśni
nadgarstka. Badania Akesson i Reitenme-
ier wykazują obniżenie temperatury skó-
ry dłoni i podwyższenie czucia wibracji
w grupie stomatologów po 10 latach pra-
cy. Szybkoobrotowe wiertła turbinowe
osiągają 7000-12000 obrotów na minu-
tę i są źródłem drgań mechanicznych
o częstotliwości od 20 Hz do 800 Hz oraz
zmiennym przyspieszeniu oddziałującym
na kończyny górne.

Badania B. Polakowskiej oceniają stan

zdrowia w zakresie nerwów obwodo-
wych kończyn górnych i korzeni nerwo-

W wyniku znacznego postępu
technologicznego w zakresie
robotyzacji, automatyzacji
i komputeryzacji w wielu
dziedzinach stomatologii

stopniowo odchodzi się
od działań manualnych

,

co sprawia, że choroba
wibracyjna praktycznie
przestała być rozpoznawalna.

wych odcinka szyjnego i lędźwiowego
kręgosłupa, przeprowadzonych na gru-
pie 31 stomatologów, głównie kobiet,
o średnim stażu pracy 20 lat. Wykazano
istnienie subiektywnych dolegliwości
u wszystkich badanych oraz występowa-
nie patologicznych zmian w zapisie elek-
tromiograficznym dotyczącym nerwu
pośrodkowego u 31%, nerwu łokciowego
u 14%, w obu nerwach u 6%. Odpowiada
to istnieniu u 20% badanych objawów ze-
społu cieśni nadgarstka o różnym stopniu
zaawansowania, a u 10%, zespołu rowka
nerwu łokciowego.

Praca wymagająca powtarzających się

ruchów w nadgarstku to czynnik sprzy-
jający powstaniu zespołu cieśni nadgarst-
ka. Jest on spowodowany długotrwałym
uciskiem nerwu pośrodkowego biegnące-
go w kanale nadgarstka. Prócz minima-
lizacji czynników ryzyka oraz skrócenia
czasu ekspozycji pomocne jest stosowa-
nie ultradźwięków, wstrzyknięcie hydro-
kortyzonu, jonoforeza sterydowa oraz
zabieg operacyjny, który przynosi trwałą
poprawę funkcji górnej kończyny.



Piśmiennictwo
1. Wittczak T., Pałczyński C.: Protetyka stomato-

logiczna – zawodowe zagrożenia dla zdrowia,
„TPS”, 9/2006.

2. Marek K.: Choroby zawodowe, PZWL, Warsza-

wa 2001.

3. Bilski B., Połczyńska M.: Konsekwencje zdro-

wotne narażenia zawodowego techników den-
tystycznych, „Medycyna Pracy”, 2005, 56(1).

4. Parszuto J.: „Pomorski Magazyn Lekarski”.
5. Gwóźdź B., Dawidowicz A.: Medycyna Pracy,

PZWL, Warszawa 1985.

6. Marcinkowski T.: „Medycyna pracy”, Poznań

1996.

7. Lewczuk E. Affelska-Jercha A. Tomczyk J.: Za-

wodowe zagrożenia zdrowotne w gabinecie sto-
matologicznym. „Medycyna Pracy”, 2002, 53, 2.

fot. Shutters

tock