Grzegorz Bryg

K

Ko

on

ntty

yn

nu

uu

ujje

em

my

y p

prra

ac

ce

e n

na

ad

d m

miik

ksse

em

m m

ma

atte

e--

rriia

a³³u

u a

au

ud

diio

o.. W

W tty

ym

m m

miie

essii¹

¹c

cu

u p

po

osstta

arra

am

my

y

ssiiê

ê z

ze

essp

po

olliiæ

æ b

brrz

zm

miie

en

niie

e g

giitta

arr o

orra

az

z d

do

op

prra

a--

c

co

ow

wa

aæ

æ b

brrz

zm

miie

en

niio

ow

wy

y o

ob

brra

az

z c

ca

a³³o

oœœc

cii..

Zespolenie basu z gitar¹ prowadz¹c¹

Najczęściej jest tak, że przesterowana gitara

ma znacznie mniejszy zakres dynamiki niż gita-
ra basowa. Różnice te są niekorzystne w kon-
tekście spójności nagrania. Poniekąd załatwia-
my tę sprawę – omówioną w zeszłym miesiącu
– kompresją sekcji, ale to prawdopodobnie nie
wystarczy. Trzeba się jeszcze zająć gitarą, przy
czym nie może to być zwykła ekspansja, ponie-
waż ciężko będzie „wyczarować” szczyty z ni-
czego. Posłużymy się tutaj efektem dB ProComp
i jego funkcją

SIDE CHAIN

. W tym celu należy:

• Włączyć efekt do ścieżki basu przed wszelkimi

innymi efektami i w polu

SIDE CHAIN/SEND

wybrać np. A. Pozostałe regulacje nie będą ra-
czej miały znaczenia lecz na wszelki wypadek
lepiej je zresetować.

• Dla gitary włączyć następny wolny Aux, a po-

ziom

AUX SEND LEVEL

ustawić na -25 lub

-30dB.

• W polu tegoż Auxa (tryb pracy –

POST

) załą-

czyć wtyczkę dB ProComp, a na liście

RECEIVE

wybrać A.

RATIO

(drugi suwak od lewej) ścią-

gnąć w dół do pozycji

GATE

;

ATTACK

ustawia-

my na 0ms

(rysunek 1)

, regulować będziemy

wartość

DECAY

w zakresie 20-100ms oraz

wartość

THRESHOLD

. Generalnie chodzi o to,

by bas sterował gitarą, narzucał jej swoją dy-
namikę. W miejscu najwyższego poziomu ba-
su powstaną dodatkowe, krótkie impulsy gita-
rowe. Przydatne zwłaszcza w przypadku basu
samplowanego, który zawsze będzie równiej-
szy od gitary, choćby gitarzysta nie wiadomo
jak się wytężał. Analogicznie można postąpić
z równolegle nagraną gitarą czystą, w celu dy-
namicznego upodobnienia wszystkich trzech
instrumentów.

Dodatkowy przester gitary i basu

Typowe efekty gitarowe raczej słabo przestero-

wują częstotliwości niskie, powodując przeważ-
nie zniekształcanie częstotliwości środkowych
i wysokich. Tymczasem chcąc wyzwolić
w brzmieniu ekstremalną agresję, spróbujemy
potraktować bas i gitarę jako jeden ku temu śro-
dek, wprowadzając do nich jednocześnie prze-
sterowanie dołu powstającego po częściowym

połączeniu tych dwu instrumentów w polu Aux.
Rzecz będzie polegać na przesterowaniu tylko
pewnego zakresu pasma sygnału stanowiącego
gitarę i bas jako jeden przedmiot obróbki.

Tak jak poprzednio należy włączyć w obu

ścieżkach kolejną funkcję Aux, regulatory tejże
funkcji podciągnąć do pewnego stopnia w górę,
lecz pozostawić do regulacji. W polu Aux dla
efektów załączamy wtyczkę Steinberg-Quadra-
Fuzz

(rysunek 2)

. Na wykresie w oknie Edit wy-

znaczamy zakres, przykładowo 80-200Hz,
i podbijamy go. Jednocześnie odpowiadające mu
pokrętło Filterbanku w oknie głównym skręca-
my w dół, jeśli nie mamy zamiaru wzmacniać
zakresu 80-200Hz, a tylko wprowadzić weń
przester.

W tym miejscu apeluję o wyczucie, dokładność

i umiar, gdyż operacja może być tragiczna
w skutkach, jeżeli się przesadzi. Przester produ-
kowany cyfrowo wiąże się bezpośrednio z utra-
tą rozdzielczości rzeczywistej, jednakże w narzę-
dziu QuadraFuzz uwzględniono także i to. Otóż
pod wykresem mamy opcję Shape, składającą
się z pięciu przycisków – im bardziej w prawo,
tym gorzej dla rozdzielczości, więc jak każdy
trzeźwy brytyjski taksówkarz trzymajmy się ra-
czej lewej strony.

Ponadto ważne są: szerokość i wysokość filtru

na wykresie, stopień wyrównania pasma pokrę-
tłem

FILTERBANK

, poziom przesteru

GAIN

, po-

ziomy Aux Send Level każdego kanału w kon-
solecie oraz oczywiście poziom Return Level od-
powiadający za wyważenie proporcji pomiędzy
tak obrobionym sygnałem basu i gitary, a ich
brzmieniami bez powyższej obróbki. Można
w ten sposób uzyskać brzmienie podobne do te-
go, jakie słychać czasami w zespole L7 lub
w utworze Daisy Chainsaw pt. „Love your mo-
ney”. Gitara Angusa Younga z AC/DC to przy
tym mandolinka.

E

Es

sttrra

ad

da

a ii S

Sttu

ud

diio

o •

• lliis

stto

op

pa

ad

d 2

20

00

04

4

118

TECHNOLOGIA

Strategie nagrywania (4)

Przez ca³y czas pracy nad brzmieniem miksu szczegól-
nie warto podpieraæ siê swoim wzorem muzycznym
w postaci nienagannie wyprodukowanego kr¹¿ka ulu-
bionego wykonawcy.

S

Sttrra

atte

eg

giie

e n

na

ag

grryyw

wa

an

niia

a ((4

4))

K

Ko

oñ

ñc

co

ow

we

e p

prra

ac

ce

e n

na

ad

d m

miik

ksse

em

m

Wtyczka dB ProComp. Bas po przekroczeniu poziomu -3dB powoduje pojawianie siê dodatko-
wych impulsów gitarowych, których g³oœnoœæ reguluje siê suwakiem

OUTPUT

lub regulato-

rami

AUX

w konsolecie.

QuadraFuzz. W prawym oknie – Edit – podbity zosta³ zakres 80-220Hz i jest przesterowany.
W oknie g³ównym natomiast skrêcono odpowiadaj¹cy mu regulator (drugi od lewej) do -7dB,
w celu zredukowania wczeœniejszego podbicia.

1

2

119

E

Es

sttrra

ad

da

a ii S

Sttu

ud

diio

o •

• lliis

stto

op

pa

ad

d 2

20

00

04

4

Strategie nagrywania (4)

TECHNOLOGIA

Używanie wtyczki QuadraFuzz związane jest

z kilkoma drobnymi trudnościami. Po pierwsze
stanowi ona dosyć solidne obciążenie dla proce-
sora. Po drugie grafika okna powoduje, że przy
zmniejszeniu ilości kolorów monitora do np. 256,
w sposób szalony migocze nie tylko wtyczka, lecz
całe okno programu głównego. Po trzecie, okno
Edit uparcie dąży do tego, by być zawsze na
wierzchu. Po czwarte, po ponownym uruchomie-
niu programu ustalone brzmienie wprawdzie po-
wraca, lecz wizualnie ustawienia odpowiadają
czemuś zupełnie innemu – jednemu z presetów
fabrycznych. Jedyna na to rada, to zapisać usta-
wienia jako preset na górnej liście, a po ponow-
nym otwarciu programu, przed każdą korektą
tych ustawień wybrać z listy tenże preset.

Rozjaœnienie brzmienia

Procesor o nazwie Harmonic Exciter firmy Ar-

boretum System

(rysunek 3)

stwarza możliwość

rozjaśnienia miksu w sposób znacznie lepszy
niż na przykład zwykła korekcja góry. Wtyczka
ta powoduje wygenerowanie wyższego pasma
z częstotliwości istniejących oryginalnie, po-
przez ich zwielokrotnienie. Ponadto umożliwia
regulację zakresu dynamiki, który ma być rozja-
śniony, by nie wzmacniać sygnałów słabszych,
takich jak szumy.

Z excitera można korzystać zarówno przy ob-

róbce całościowej podkładu muzycznego (bez
wokalu), jak i przy łączeniu sygnałów instru-
mentów w polu Aux. Warto od razu nadmienić,
iż efekt ten niekorzystnie wpływa na wokal,
a także na werbel przy ustawieniach jednocze-
śnie pożądanych dla całej reszty, zatem lepiej
będzie owe dwie ścieżki z obróbki wyłączyć,
a pozostałe podporządkować do kolejnego, wol-
nego Auxa, gdzie należy włączyć plug-in Har-
monic Exciter. Posiada on cztery regulacje:
•

Harmonic

– intensywność wygenerowanych,

wyższych częstotliwości. Optymalnie harmo-
nikę można ustawić nawet na 150% lub wię-
cej, jednak jeśli pracujemy na całym podkła-

dzie instrumentalnym z werblem włącznie, to
trzeba ją obniżyć do około 50%.

•

Dynamic

– tu w procentach określimy, jaki za-

kres dynamiki ma być rozjaśniony. 100% to
wielkość, przy której podniesiemy górę całego
zakresu dynamicznego, podobnie jak za po-
mocą korektora. Obniżenie tej wartości po-
zwoli nam pominąć sygnały cichsze (szumy
w szczególności) lub nawet obrobić same
szczyty. Optymalna wielkość to 60-90%.

•

Crossover

– określa częstotliwość, od której za-

czyna się obróbka. Np. 1.000Hz oznacza, że
wzmocniony zostaje zakres od 1kHz w górę.
Związana jest z tym jeszcze jedna opcja Har-
monic Type – tu do wyboru jest Odd and Even
(warm) dodający poza jasnością trochę ostre-
go ciepła oraz Odd (bright), czyli rozjaśnienie
wyostrzające i wyjaskrawiające, z uwagi na
dodanie wyłącznie nieparzystych harmonicz-
nych. Regulując crossover najlepiej jest balan-
sować między 1.000 a 3.000Hz.

•

Spectral Mix

– regulacja niezbędna do zacho-

wania równowagi pomiędzy górą a dołem pa-
sma w materiale wyjściowym.

•

Quality Level

– poziom jakości. Wyższa jakość

powoduje większe obciążenie procesora, lecz
bardzo często bywa zupełnie niepotrzebna.

Inny sposób na rozjaśnienie materiału, to uży-

cie wtyczki C1/Comp firmy Waves. Działa ona

inaczej niż Harmonic Exciter, a różnica najpro-
ściej mówiąc polega na tym, że ten ostatni
wzmacnia wysokie tony od zażądanego przez
nas poziomu dynamiki, natomiast C1/Comp nie-
jako odwrotnie – zmniejsza lub zwiększa różni-
ce dynamiczne we wskazanej częstotliwości.

Wszystko zależy od tego czy mamy zamiar

użyć C1/Comp również do kompresji materiału,
czy też poprawiać brzmienie materiału już
skompresowanego. Omówię kolejno najpierw
jedną, potem drugą ewentualność.

Kompresja całościowa w ramach premasteringu

najczęściej jest po prostu konieczna. Plug-in
C1/Comp jak najbardziej ku temu służy, a ponadto
posiada możliwość co prawda prowizorycznej
i uproszczonej, lecz wystarczającej kompresji/eks-
pansji pasmowej, a to z kolei pozwala modyfiko-
wać brzmienie. Zatem jeśli poddajemy materiał
kompresji, możemy przy okazji jednocześnie po-
prawić jasność – odpowiadające za nią częstotli-
wości skompresować wyraźnie słabiej od pozosta-
łych. Operacja ta jest bardzo podobna do opisywa-
nej miesiąc wcześniej grupowej kompresji sekcji,
jednak ingerencja w dynamikę będzie ostrożniej-
sza, więc ustawienia będą wyglądać nieco inaczej
– współczynnik Ratio około 1,5 do 3, czas ataku
około 10ms, czas zanikania ok. 100-200ms, tryb
pracy EQ Mode w pozycji Split oraz typ i szerokość
filtru dobrane tak, by najbardziej kompresować ni-
ski środek pasma, średnio dół, zaś góra powinna
być potraktowana minimalnie

(rysunek 4a)

. Jeżeli

szczęśliwie dysponujemy nowszym modelem – C4
– to jeszcze lepiej, gdyż wówczas mamy szerszą
kontrolę nad kształtem wykresu odpowiadającego
za proporcję pomiędzy zakresami częstotliwości
obrabianymi mniej lub bardziej. Natomiast próg
Threshold ustawić odsłuchując materiał i obser-
wując działanie kompresji na wykresie; ów próg
również powinien być użyty mniej głęboko, niż
przy kompresji sekcji.

Kiedy pomysł rozjaśnienia brzmienia za po-

mocą C1/Comp zrodzi się w chwili, gdy materiał
został już skompresowany całościowo i nie ma
możliwości odwrotu, istnieje trochę trudniejszy
i bardziej namiastkowy sposób na osiągnięcie
planowanych efektów. Czynności będą polegały

Plug-in Arboretum Harmonic Exciter, który pos³u¿y nam do
rozjaœnienia brzmienia.

a) b)

4

3

Rozjaœnianie brzmienia za pomoc¹ wtyczki Waves C1/Comp.
4 a). Kompresja z naciskiem na dolny œrodek.
4 b). Ekspansja pasma wysokich czêstotliwoœci.

na ekspansji rejestrów górnych. O ile w tamtym
przypadku na rzecz góry redukowaliśmy dyna-
mikę całej reszty, tak tutaj „naciągniemy” dyna-
mikę góry kosztem tejże reszty – współczynnik
Ratio około 0,7 do 0,9, czas ataku 0ms, tryb pra-
cy EQ Mode w pozycji Split, a typ i szerokość fil-
tru dobrane tak, by poddawać ekspansji wysokie
częstotliwości

(rysunek 4b)

. Próg Threshold oraz

czas zanikania należy poddać wnikliwej regula-
cji, przy jednoczesnym baczeniu na wielkość Ra-
tio tudzież dokładniejszy kształt wykresu filtru.

Korekta panoramy stereofonicznej

Po całkowitym zmiksowaniu materiału może

się zdarzyć, że pojawiła się asymetria pomiędzy
kanałami oraz pewnego rodzaju dysproporcje po-
między środkiem panoramy, a jej bokami. Na tę
potrzebę firma Waves zaoferowała narzędzie
o nazwie StereoImager

(rysunek 5)

. Wyrównywa-

nie symetrii stereofonicznej przy użyciu powyż-
szej wtyczki nie polega na banalnym wyrówny-
waniu poziomów kanałów lewego i prawego. Ist-
nieją bowiem sytuacje, w których środek panora-
my jest osadzony prawidłowo, a pomimo to cały
obraz stereofoniczny nagrania poprzez wcześniej-
sze zastosowanie różnorodnych efektów jest jak
gdyby przekrzywiony. Dzieje się tak na przykład
po zastosowaniu delaya z przewagą w jednym
kanale, gdy nasze ludzkie uszy odbierają opóź-
niony sygnał jako słabszy. Nie tylko zresztą same
wrażenia, także obiektywne zjawisko może za-
chwiać symetrię miksu, ponieważ samo w sobie
jest asymetryczne. Tym zjawiskiem jest ścieżka
perkusyjna z talerzami i tom-tomami.

StereoImager posiada pożyteczną regulację sy-

metrii. Jest to wartość Assymetry pozwalająca na
odpowiednie wyważenie kanałów przy jednocze-
snym zachowaniu pozycji środka panoramy.
Podczas regulacji ruchy na wykresie symbolizują
zmiany obrazowo, lecz oczywiście nadrzędnym
kryterium w ocenie jest uważny słuch. Jeżeli np.
werbel perkusji znajduje się tam gdzie ma być,
czyli na środku, natomiast całość „zjeżdża” w le-
wą stronę, powinniśmy suwak Assymetry posu-
nąć nieco w prawo. Przesunięcie go o ok. 10-12
jednostek jest już dość wyraźną zmianą.

Kolejna sprawa: wyższe częstotliwości zdają

się mieć tendencję do lepszego rozkładania się
w stereo niż dolny środek czy bas, które są lepiej

słyszane ze środka. Aby po-
niekąd sprawiedliwie rozło-
żyć każde pasmo w panora-
mie, użyjemy opcji Shuffling,
wpisując wartość większą od
1 – powiedzmy 1,5-2,0.
W okienku Freq jest miejsce
na określenie granicy czę-
stotliwości, poniżej której
nastąpi rozsunięcie w pano-
ramie. Przykład: dźwięki
powyżej 650Hz posiadają
silniejsze własności stereo-
foniczne niż dźwięki poniżej
650Hz, zatem po wpisaniu
650 rozsunięciu ulegną te
drugie. Wartość 650Hz jest
tutaj wartością domyślną i zarazem optymalną,
ale i tym razem przypominam, że to uszy, a nie
liczby decydują ostatecznie.

Funkcja BassTrim pozwoli ewentualnie podbić

basy, jeśli po Shufflingu uległy osłabieniu.

Poziom i rozdzielczoϾ

Ostatnią czynnością będzie zastosowanie ogra-

nicznika, niwelującego szczyty uniemożliwiające
prawidłową normalizację. Ponownie sięgniemy
do jednego z plug-inów firmy Waves, a będzie to
tym razem limiter o nazwie L1-Ultramaximizer.
Ustawienie progu działania limitera jest dzięki
niemu prostsze, gdyż posiada on wskaźniki re-
dukcji szczytów (Attn), a wraz z suwakiem regu-
lacji progu widzimy gdzie znajdzie się próg
w stosunku do całego poziomu (Threshold). Poza
tym podczas obniżania progu automatycznie
podnosi się ogólny poziom, co jest wprost genial-
nym udogodnieniem przy tego rodzaju pracy.

Próg powinien być na tyle nisko, by możliwie

zmaksymalizować poziom, lecz na tyle wysoko,
aby nie płaszczyć dynamiki i nie tracić rozdziel-
czości. Ruchomy, czerwony pasek wskaźnika
Attn powinien być w większości czasu pracy
niewidoczny i pojawiać się tylko wtedy, kiedy
następuje redukcja transjentów. Ustawienie Di-
gital Domain spowoduje, że limiter będzie dla
nich bardziej bezwzględny.

Jeżeli pracowaliśmy w trybie 24-bitowym, a ma-

teriał przeznaczony jest na nośnik CD, gdzie za-
wsze bitów jest 16, to trzeba jeszcze zredukować

rozdzielczość, przy czym warto pozostawić sobie
kopię pliku z zachowaną 24-bitową rozdzielczo-
ścią na okazję np. remasteringu lub produkcji
DVD. Redukcja rozdzielczości w L1 możliwa jest
dzięki funkcji o nazwie IDR. Wielkość Quantize
winna być nastawiona na 16 bit, zaś szum line-
aryzujący powinien mieć łagodną charakterystykę
(Type 2/Normal lub Ultra –

rysunek 6a

).

Jeśli przypadła nam obróbka przy 16 bitach, to

na pewno rozdzielczość częściowo uciekła i za-
miast ją redukować, konieczne będzie zamasko-
wanie skutków ubytku rozdzielczości mocniej-
szym ditheringiem, na przykład Type 1/Normal

(rysunek 6b)

.

Przez cały czas pracy nad brzmieniem miksu

szczególnie warto podpierać się swoim wzorem
muzycznym w postaci nienagannie wyproduko-
wanego krążka ulubionego wykonawcy. Brzmie-
nie każdego z instrumentów, ich wzajemne pro-
porcje i współgrania, plany przestrzenne, wła-
sności dynamiczne, wreszcie barwa całości za-
pewne wpadły nam w ucho i nie ma żadnego
wstydu w tym, by próbować doścignąć najlep-
szego. Nie zaszkodzi też czasem porównanie
z innym, podobnym wykonawcą – a nuż w pew-
nych szczegółach będzie jeszcze lepszy od idola?

Pos³owie

Na zakończenie, wbrew tytułowi nie będę pisał

na temat naszego parlamentu. Chciałbym tylko,
by każdy z was czytających pamiętał, że sama
lektura nie zastąpi własnego doświadczenia, wy-
czucia i cierpliwości, jest ona tylko zbiorem suge-
stii, chwilami subiektywnych, nie zaś żadnym
„regulaminem postępowania w sytuacjach szcze-
gólnych”. Czasami o powstaniu jakiejś koncepcji
decydował mój własny muzyczny gust, którego
nie sposób się wyprzeć pracując nad muzyką. Tak
czy inaczej liczę na to, że sentencja „Rock’n’roll
wiecznie żywy” zachowa swą moc. I chociaż nie-
które moje zdania mogą wydawać się zbudowane
w sposób na tyle pokrętny, że nie powstydziłby
się ich sam Jan Maria Rokita, to mam nadzieję,
że ta seria artykułów choćby w drobnym stopniu
pomogła wam w stworzeniu czegoś, co może się
podobać odbiorcom rocka.

E

ii

S

120

E

Es

sttrra

ad

da

a ii S

Sttu

ud

diio

o •

• lliis

stto

op

pa

ad

d 2

20

00

04

4

TECHNOLOGIA

Strategie nagrywania (4)

5

Waves StereoImager. Z pomoc¹ tego narzêdzia ustalamy w³aœciwe proporcje w przestrzeni
stereofonicznej nagrania.

a) b)

6

Ultramaximizer – przyk³adowe ustawienia przed zapisem na CD.
6 a). Obróbka materia³u 24-bitowego.
6 b). Obróbka materia³u 16-bitowego.