COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

1

Zagadnienia z

jakich należy się przygotować do zaliczenia ćwiczeń i

egzaminu z

hodowli lasu na podstawie podręczników hodowli lasu

B.

Polańskiego (Warszawa 1971) i T. Puchalskiego (1972).

Polański B. i in. 1971: Hodowla lasu. PWRiL, Warszawa. Strony 200-227:

1. Zasady celowego odnowienia naturalnego.

Przyjęte obecnie zasady celowego odnowienia naturalnego latu można streścić w następujących 4 punktach:
1)

Jednym z podstawowych warunków udatności odnowienia naturalnego poszczególnych gatunków drzew i całych

drzewostanów (oprócz poprzednio już podanych ogólnych wymagań dotyczących techniki odnowienia) jest – przez
stosowanie określonych zabiegów hodowlanych uzgodnić pojaw i rozwój samosiewu ze wzrostem i rozwojem
d-stanu macierzystego

, ze szczególnym uwzględnieniem jego składu gatunkowego i struktury nowej generacji .W

lesie gospodarczym nie należy dopuścić, aby powstanie nowego d-stanu było wynikiem jedynie odbywających się
żywiołowo procesów naturalnych.
2)

Mimo znacznego postępu w naukowym poznaniu lasu, jak dotąd nie można z całą pewnością określić warunków

udatności samosiewu. Orientacyjnymi wskaźnikami przy ocenie warunków odnowienia są: obradzanie nasion, stan
gleby i próchnicy oraz obecność roślin, które mogą charakteryzować aktualny stan środowiska atmosferycznego w
drzewostanie i wierzchnich warstw gleby.

Proces odnowienia musi być w praktyce odpowiednio uregulowany i

odbywać się stopniowo. Można w nim wyróżnić dwa etapy. Pierwszy etap jest okresem przygotowawczym,
trw

ającym od pierwszych zabiegów hodowlanych, mających na celu przygotowanie drzewostanu do obradzania

nasion i

gleby go ich przyjęcia, aż do pojawienia dostatecznej ilości samosiewu. Drugi etap nazywany jest okresem

rozwoju odnowienia i trwa od masowego przechodzenia nalotu w podrost aż do uprzątnięcia d-stanu macierzystego.
W tym okresie

wyróżnia się fazę pełnego rozwoju i fazę zakończenia procesu odnowienia.

3)

Dalszym warunkiem udatności odnowienia naturalnego to dostateczna długość okresu odnowienia. Odnowie ma

postępować stopniowo, miejscami, dlatego że samosiew wymaga do swego rozwoju określonego czasu.
Jednocześnie wykorzystuje się przyrost jakości i miąższości drzew, którym udostępniło się więcej światła. Na
podstawie dotychczasowych

doświadczeń większość gatunków i drzewostanów może się odnowić w przeciągu 20

lat.

4)

Następnym warunkiem mającym znaczenie praktyczne, raczej techniczne niż przyrodnicze, jest podział

drzewostanu na pola robo

cze, z odpowiednim rozmieszczeniem ośrodków odnowienia i drogami zrywkowymi. Pole

robocze jest to część drzewostanu technicznie i przyrodniczo samodzielna, tzn. że można na nim przeprowadzić
odnowienie niezależnie od innych sąsiednich partii d-stanu.

2.

Warstwa ściółki i próchnicy a odnowienie naturalne.

W optymalnych warunkach temperatury nasiona kiełkują tylko wtedy gdy mogą spęcznieć przez pobranie
odpowiedniej ilości wody. Dlatego też nasiona opadłe na powierzchnię gleby nie osłoniętej (nie ocienionej) bądź
wcale nie kiełkują, bądź kiełkują słabo i nieprawidłowo. Zbita, przeschnięta warstwa ściółki i próchnicy, nie
przepuszczająca nasion do gleby, lub zbita i trudno nasiąkalną, drobnoziarnista gleba mineralna, stanowią bardzo
niedogodne podłoże do kiełkowania. Nasiona, które wnikną głębiej do ściółki lub próchnicy albo przedostaną się aż
do gleby mineralnej, są zabezpieczone przed wysuszającym wiatrem i przed bezpośrednią insolacją, a więc przed
niepożądanym przeschnięciem. Mogą przeto pomyślnie kiełkować, gdyż wodę otrzymują zarówno z góry (z
opadów), jak i z dołu (za pośrednictwem kapilarów). Ten fakt ma szczególne znaczenie w okresach suszy, kiedy
właściwie nasiona najobficiej opadają. Odkryta, pulchna lub lekko tylko uleżała gleba, z dobrze rozłożoną ściółką i
próchnicą, jeżeli jest osłonięta od bezpośredniego nasłonecznienia i wysuszającego wiatru, sprzyja kiełkowaniu
nasion większości drzew leśnych, a to ze względu na korzystne warunki wilgotnościowe.
W drzewostanach, w których nagromadziła się zbyt gruba warstwa owej próchnicy, często trzeba umożliwić
nasionom dostęp do gleby mineralnej albo do warstwy mniej lub bardziej zmineralizowanej próchnicy, odpowiednio
nawilgoconej. Osiąga się to przez całkowite lub częściowe poruszenie martwej pokrywy, zranienie, spulchnienie oraz
p

rzemieszanie ściółki i surowej próchnicy z glebą mineralną. Na tym właśnie polega przygotowanie gleby do

obsiewu.

COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

2

3.

Żywa pokrywa i odnowienie. Narzędzia używane do przygotowania gleby.

Oprócz stanu ściółki i próchnicy na kiełkowanie nasion i dalszy rozwój samosiewu ma duży wpływ tzw. pokrywa żywa,
składająca się z porostów, mchów lub bylin, a także krzewinek i niektórych gatunków krzewów, zwłaszcza niskich, które
tworzą w drzewostanach gęste runo leśne (trawy lub zioła, gęste płaty bylin, borówka, wrzos itp.). Żywa pokrywa
glebowa niekiedy sprzyja naturalnemu odnowieniu przez to, że polepsza fizyczne i chemiczne właściwości gleby, chroni
samosiew przed biotycz

nymi i abiotycznymi czynnikami środowiska, a pośrednio lub bezpośrednio oddziałuje

korzystnie na wzrost i rozwój nalotu.
W większości jednak wypadków żywa pokrywa wpływa niepomyślnie na kiełkowanie nasion i rozwój samosiewu.
Pogarsza ona warunki kiełkowania i powstawania samosiewu oraz bywa niebezpiecznym konkurentem dla młodych
samosiewek. Taka żywa pokrywę określi się jako chwasty. Rozwojowi chwastów zawsze sprzyja intensywniejsze
wkroczenie do drzewostanu z

cięciami przygodnymi (usuwanie posuszu złomów i wywrotów) albo planowe

przerzedzenie drzewostanu przez t

rzebieże, cięcia przygotowawcze lub obsiewne itp. Chwasty często stanowią dużą

przeszkodę przy naturalnym, a nieraz i przy sztucznym odnowieniu. Trzeba je zwalczać przez właściwe przygotowanie
gleby. W bardzo nieko

rzystnych warunkach, zwłaszcza w razie silnego zachwaszczenia, na ekstremalnych

stanowiskach, na glebach bardzo suchych lub zbyt wilgotnych itp.

— racjonalniejsze jest odnowienie sztuczne. Najlepiej

jest za

stosować wtedy sadzenie silnych sadzonek, które łatwiej znoszą konkurencję chwastów niż samosiewki.

Do przygotowania gleby pod samosiew używa się różnych narzędzi. Mogą to być narzędzia ręczne (różnego typu
motyki, żelazne lub drewniane grabie itp.) lub narzędzia do uciągu konnego (np. brony leśne, radia lub pługi różnych
konstrukcji, jeże leśne i inne urządzenia). W ostatnich czasach coraz częściej do przygotowania gleby używa się
spulch

niaczy motorowych, zwłaszcza glebogryzarek. Glebogryzarki okazały się odpowiednie szczególnie na glebach

niezbyt zachwaszczonych i bezstrukturalnych, jednak niszczą strukturę gleb pulchnych. Niesporna wyższość
mechanicznej uprawy gleby pol

ega na większej wydajności prac.

4. Zadania z zakresu hodowli

warunkujące uzyskanie prawidłowego odnowienia.

Reasumując ogół wiadomości i doświadczeń dotyczących odnowienia naturalnego z nasienia, można w następujący
sposób zestawić wszelkie zadania z zakresu techniki hodowli lasu, których wykonanie warunkuje uzyskanie
pr

awidłowego odnowienia.
I.

spowodować odnowienie gatunków najcenniejszych z gospodarczego punktu widzenia, o najlepszych cechach
ze

wnętrznych, a w miarę możności - wewnętrznych, tzn. najbardziej wartościowych fenotypów i genotypów

II.

wzmóc urodzaj nasion gatunków pożądanych w nowo powstającym drzewostanie tak aby uzyskać obsiew całej
powierzchni;

III.

wytworzyć warunki środowiska glebowego i atmosferycznego korzystne dla rozwoju nalotu i podrostu;

IV.

zabezpieczyć nalot i podrost przed szkodliwymi i niebezpiecznymi wpływami czynników biotycznych i abiotycznych
oraz przed szkodami mechanicznymi, ograniczając ewentualne straty do minimum

V. mniej udatne samosiewy w

czas uzupełnić, a powierzchnie na których naturalne odnowienie nie nastąpiło, zalesić.

O

dnowienie w rębni częściowej:

-

zadania drzewostanu w okresie użytkowania i odnowienia (zadania drzewostanu w okresie odnowienia),

Wielkopowierzchniowe cięcia częściowe jest to metoda, przy której jednocześnie drzewostan się użytkuje i odnawia
przez powt

arzanie kilku zabiegów w określonym nawrocie, zgodnie z potrzebami powstającego nalotu i podrostu. W

pierwszych cięciach drzewostan zostaje stopniowo, -mniej lub bardziej równomiernie przerzedzany w celu wywołania
samosiewów i umożliwienia jego rozwoju. W ostatnim cięciu drzewostan uprząta się całkowicie. Okres, w ciągu, którego
trwa użytkowanie i odnowienie drzewostanu (okres odnowienia), zazwyczaj nie przekracza jednej klasy wieku (20 lat).
W tym

czasie drzewostan macierzysty ma spełniać następujące zadania:

a) obrodzić nasiona
b) ochronić nalot przed niekorzystnym wpływem czynników abiotycznych (insolacji, mrozu, gradobicia, nawałnicy itp.)
c) chronić glebę przed nadmiernym zachwaszczeniem i wyjałowieniem, a zwłaszcza przed pogorszeniem jej
właściwości fizycznych i chemicznych.

-

Cechy cięć odnowieniowych,

Głównymi cechami cięć odnowieniowych są: liczba zabiegów, rozmieszczenie ich w drzewostanie, stopień
przerzedzenia (

intensywność cięć), okres w ciągu którego odbywa się użytkownie (okres odnowienia), i cechy drzew

usuwanych w poszczególnych cieciach (fazach cięć odnowieniowych)

COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

3

-

Ciecia przygotowawcze w drzewostanach; świerkowych, świerkowo-jodłowych, jodłowych, bukowych, sosnowych i

dębowych,

Zwłaszcza w drzewostanach świerkowych, świerkowo-jodłowych a często i bukowych umiarkowane przerwanie zwarcia
cieciem przygotowawczym powoduje szybszy rozkład ściółki a próchnica surowa staje się „słodka” (przechodzi w
próchnice „mulową”). W te sposób gleba zostaje przygotowana do „przyjęcia” nasion.
W

drzewostanach sosnowych i dębowych cięcia przygotowawcze przeprowadza się na krótko przed przysposobieniem

do cięć obsiewnych, bądź w ogólne ich się nie wykonuje. W drzewostanach jodłowych, bukowych i
jodłowo-bukowo-świerkowych okres między tymi dwoma rodzajami cięć jest dłuższy. W drzewostanach dobrze
przygotowanych do odnowienia przez racjonalne trzebieże w których nieraz po trzebieży zjawia się samosiew, cięcia
przygotowawcza , a nawet obsiewne staja się zbędne.

-

Od czego zależy intensywność cięć obsiewnych?

Intensywność cięć zależy od gatunku drzewa i wieku od typu siedliska czy typu lasu oraz od stopnia zadrzewienia (lub
zwarcia)

drzewostanu. W jednym cięciu pobiera się zasadniczo jedną czwartą do jednej drugiej zapasu. Słabsze cięcia

powinny być stosowane w drzewostanach jodłowych i bukowych średniowiekowych ze słabo rozwiniętymi koronami, w
drzewostanach na bogatszych siedliskach, w terenie silnie urzeźbionym narażonym na wiatry, na eksponowanych
wzgórzach, gdzie występuje niebezpieczeństwo okiści i szadzi.

-

Cięcia uprzątające w drzewostanach wielogatunkowych.

W

drzewostanach mieszanych i różnowiekowych przeważnie stosuje się nierównomierne przerzedzenie. Intensywność

cięć dostosowuje się do potrzeb nalotu z uwzględnieniem ochronny drzewostanu macierzystego.

- Efekty zby

t silnych cięć przerzedzających.

Zbyt sile przerzedzenie drzewostanu często wywołuje powstanie wywrotów (w drzewostanach świerkowych), a na
bogatych glebach

– rozrastanie się chwastów. Z tego powodu przy pierwszych cięciach zaleca się umiarkowane

przerzedzenie (Hartig 1791 i inni). Są to tzw. Cięcia „ciemne” (drzewa stykają się koronami).

-

Długość okresu odnowienia (sosna, świerk, buk, jodła).

Długość okresu odnowienia zależy od gatunku drzewa oraz od miejscowych warunków siedliskowych i
drzewostanowych. Na przykład w drzewostanach sosnowych odpowiedni jest krótki okres - do 10 lat, gdyż nalot sosny
szybko rośnie i wymaga wczesnego odsłonięcia (zasadniczo nie wymaga ochrony drzewostanu macierzystego), a
ścinka i zrywka czyni w nim duże szkody. W drzewostanach świerkowych lub bukowych, a zwłaszcza jodłowych okres
odnowienia musi być o wiele dłuższy (10—15 lat, a nawet więcej), ponieważ nalot tych gatunków rozwija się powoli. Na
siedliskach, gdzie

samosiew jest zagrożony przez chwasty i mróz, okres odnowienia musi być dłuższy niż w miejscach,

gdzie tego niebezpieczeństwa nie ma. Rzadko jednak okres odnowienia w rębni częściowej trwa dłużej niż 20 lat.
Samosiew należy odsłonić wtedy, gdy nie potrzebuje już ochrony drzewostanu macierzystego, a wymagania jego w
stosunku do światła, ciepła i wilgoci stają się większe. Trzeba przy tym zważać na przyrost drzewostanu macierzystego
i odnowienie przeprowadzać w sposób nie grożący stratami w produkcji.

- Zal

ecenia Hartiga co do cięć odsłaniających i uprzątających,

Hartig zalecał odsłaniać nalot buka po 4-6 Iatach gdy osiąga wzrost 0,4-0,6 metra a stary drzewostan usuwać, gdy
podrost ma tuż wysokość 1-2 m. W drzewostanach jodłowych radził on samosiew odsłaniać również po 4-6 lat, a cięcia
uprzątające wykonywać gdy podrost osiąga wysokość 0,5-1,5 m. W drzewostanach świerkowych nalot odsłania się w
wieku 3-

4 lat, a cięcia uprzątające wykonuje się gdy podrost osiągnął do 0,5m.

COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

4

-

Jakie niebezpieczeństwo stwarza odnawianie drzewostanu cięciami częściowymi.

Najważniejsze z nich polega na narażeniu przerzedzonych drzewostanów niektórych gatunków drzew, zwłaszcza
drzewostanów świerkowych, na szkody od wiatru i śniegu. W razie braku odnowienia powstają rozległe halizny,
spowodowane zniszczeniem drzewostanu przez wiatr, na których odnowienie naturalne jest niemożliwe, a założenie
uprawy też bardzo utrudnione.

Puchalski T. (str. 84-

118) Rębnie zupełne i częściowe

R

ębnie zupełne (Puchalski T.)

1.

Rębnia zupełna - jej zalety i wady w ujęciu Philippa.

Philipp (1932): „Ludzie wyobrażają sobie często zrąb zupełny jako rzeź lasu, w połączniu ze zmechanizowaną uprawą
drzewek, i mają w pogotowiu długą listę ujemnych skutków zrębów zupełnych. Gdyby wszystkie one występowały
zawsze i wszędzie, to lasu już by nie było. Przede wszystkim trzeba stwierdzić, że zrąb zupełny nie sprzeciwia się
zasadą ładu przestrzennego, ochrony i uporządkowanego użytkowania. Nie odpowiada on wprawdzie w cale, albo
odpowiada tylko w niewielkim stopniu

wymogą idealnego składu gatunkowego i nie wykorzystuje w pełni siedliska dla

produkcji drewna. Ale wiele jego

wad można wybitnie zgładzić lub wyeliminować przez zastąpienie dużej powierzchni

zrębowej małymi zrębami na pasach. Nie zapominajmy że nie jedna zachwalana metoda naturalnego odnawiania, po
różnych rozczarowaniach i wielkich stratach, przeradzała się w końcu niezamierzony zrąb zupełny. Przy obecnym
stanie naszych lasów, zrąb zupełny będzie jeszcze przez długi czas odgrywać niezbędną i ważną rolę w gospodarstwie
i nigdy nie będzie można z niego całkowicie zrezygnować.”

2.

Czym powinny cechować się odsłonięte podrosty gatunków iglastych pozostałe na zrębach.

Przeżywają przede wszystkim drzewka młode, nie przekraczające wieku 15-20 lat i wysokości 0,5 m. Zmiana
mikroklimatu po usunięci d-stanu wpływa nie tylko na przeżycie podrostu, ale i na dalszy jego wzrost. Przyrost drzewek
1-

1,5 metrowych ulega silnemu zahamowaniu. Dlatego na zrębach należy chronić przed wszystkim nie wyższy niż 0,5

m.

3.

Szerokość zrębów dla sosny (Wiedemann i Martin s.89).

Według WIEDEMANNA na optymalnych dla sosny Siedliskach ocienienie boczne nie wpływa dodatnio na wzrost
uprawy sosnowej. Często przepada ona całkowicie na wstędze szerokości 3—8 m, leżącej Wzdłuż brzegu
drzewostanu, a na dalszej

powierzchni, szerokości 30 m, uprawa wykazuje 2/3 i przyrostu wysokości drzewek

odsłoniętych. Przyczyną tego jest wrażliwość sosny na ocienienie. Cień osłabia sosnę i zmniejsza jej odporność na
chwasty, osutkę i pędraki. Dlatego WIEDEMANN, reasumując dotychczasowe doświadczenia MARTINA i innych
autorów stwierdza, że najlepszy jest zrąb zupełny szerokości około 70 m, na wschodniej stronie d-stanu. Wtedy uprawa
sosnowa jest odsłonięta od południa i korzysta z pełnego słońca. Granice dla takiego zrębu stanowią: 40 m – poniżej
których występują wymienione szkody, i 80 m – powyżej których zaczynają się ujemne strony dużego zrębu.
Postępowanie ze zrębami od wschodu ku zachodowi chroni nacięty, a więc ‘otwarty’ brzeg d-stanu przed wiatrami
zachodnimi. Założenie następnego zrębu może, zdaniem MARTINA, nastąpić po 4-6 latach tj. po wyrośnięciu uprawy.

4.

Szerokość zrębów dla świerka (s. 90)

W obszarze lasów świerkowych Saksonii, nadaje się zrębom zupełnym szerokość 10-20 m, Minio to przy szybkim
posuwaniu się zrębów drzewostany przybierają przeważnie już w okresie drągowiny charakter dużych powierzchni.
OELKERS

(1930) przestrzega przed wyznaczaniem zrębów świerkowych szerokości większej niż 50 – 60 m, ponieważ

prowadzi to do wi

ększych jednorodnych d-stanów równowiekowych i zachwaszczenia gleby, które pociąga, za, sobą

kosztowne poprawki. Z drugiej strony

świerki rosnące na wąskich zrębach smugowych podlegają ujemnym wpływom

ocienienia, a więc braku ciepła, oraz szkodom od zwierzyny, przy równoczesnym dużym rozproszeniu prac w lesie.
Według BLECHSCHMIDTA, EISENREICHA i NEBEGO (1963), szerokość zrębów zupełnych w obszarze naturalnego
roz

siedlenia świerka nie powinna przekraczać 40 m.

Przytoczone opinie zaprzeczają poglądowi, jakoby istniała jakaś jedna, najlepsza, uniwersalna szerokość zrębu.
Optimum sze

rokości jest względne i uzależnione od położenia i warunków klimatyczno-glebowych. Niemniej

odpowiedni

dla większości przypadków „zloty środek", który zalecał PFEIL leży, zdaniem autora książki, w granicach

50

—70 m dla sosny i 20—40 m dla świerka.

COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

5

5.

Warunki decydujące o udatności odnowienia naturalnego sosny (gleba, drzewostan, szerokość zrębu,
przygotowanie gleby).

Pierwszym warunkiem udania

się odnowienia sosny jest gleba inklinująca tylko w umiarkowanym stopniu do

zachwaszczenia; musi ona jednak

odznaczać się średnią pojemnością wodną i posiadać dostateczna ilość drobnych

cząsteczek. Najodpowiedniejsze zdają się być dyluwialne, świeże piaski gliniaste ze słabą pokrywą borówki czarnej
wrzosu i mchów która w lecie przed obsiewem .powinna być usunięta całkowicie lub częściowo. Mokre
zachwaszczające gleby, jak również najuboższej bardzo suche piaski nie są odpowiednie dla odnowienia.
Celem samosiewu bocznego jest niekosztowne, naturalne odnowienie sosny z zachowaniem jej miejscowej rasy. W
zależności od siedliska wprowadza się sztucznie grupy gatunków domieszkowych: buka, dębu bezszypułkowego, dębu
czerwonego, a także daglezji i modrzewia, najczęściej w drodze sadzeniu na zrębie, ażeby dotychczasowe
jednogatunk

owe sośniny zamienić na drzewostany mieszane.

Do odnowienia samosiewnego nadają się najlepiej 80-100 letnie, prawidłowo trzebione d-stany, w których drzewa mają
dobrze rozwinięte korony, a gleba znajduje się w stosunkowo optymalnym stanie. Miarodajne dla kierunku
postępowania z cięciami jest zabezpieczenie drzewostanu przed wiatrami i możliwie najlepsze warunki wywozu
dr

ewna. Ścinka drzew postępuje od zewnątrz w głąb drzewostanu. Dla przyspieszenia użytkowania można pierwszy

zrąb smugowy założyć wyjątkowo w środku drzewostanu, następnie zapoczątkować cięcia po obu stronach tego zrębu
i posuwać się z nim ku brzegom.
Najodpowiedniejsza szerokość dla obsiewu bocznego wynosi 30-40 m. Szerokość poniżej 30 m nie jest wskazana, gdyż
część powierzchni odnowieniowej, która leży w cieniu bocznym starodrzewu, jest zbyt wielka. Na tej części
światłożądna młoda sosna zaledwie wegetuje i cierpi od osutki. Przy szerokości zrębu przekraczającą podwójną
wysokość drzew nie ma pewności, czy część bardziej oddalona od ściany drzewostanu dostatecznie się obsieje. Jeśli
ściana stoi na stoku wyżej niż zrąb, wycięta powierzchnia może być nieco szersza. Przy odnowieniu od wnętrza
d

rzewostanu, szerokość pierwszego zrębu można powiększyć do 60 m, ponieważ obsiew następuje z dwóch stron

starodrzewu.
Niezbędnym warunkiem dobrego wyniku samosiewnego odnowienia sosny na zupełnych zrębach smugowych jest
prawie zawsze dobre przygotowanie gleby. W starym litym d-

stanie sosnowym, oprócz podkładu surowej próchnicy,

występuje z reguły borówka czarna, borówka brusznica, wrzos i trawy. Ponieważ zarówno żywa, jak i martwa pokrywa
glebowa stanowi

dla kiełkowania nasion, decydujące znaczenia dla udania odnowienia ma

u

sunięcie tej pokrywy albo

odpowiednia uprawa gleby na powierzchni odnowieniowej. Najlepiej

wykonać tę czynność w lecie lub jesieni przed

założeniem zrębu zupełnego; można to także zrobić w zimie i pierwszej wiosny po ścince i wywózce drewna. Celem
uprawy jest odsłonięcie poziomu mineralnego, gdyż kiełki mogą się zakorzenić i utrzymać tylko wtedy, jeśli ich korzonki
przenikną do właściwej warstwy gleby i znajdą w niej dostateczną wilgoć podczas okresów posuchy.

6. Warunki

odnowienia naturalnego świerka.

Pierwszym warunkiem naturalnego odnowienia Św na zrębach zupełnych jest siedlisko nie wystawione na przymrozki.
Dlatego sposób ten stosuje się głownie na zboczach górskich, na których zimne powietrze nie zatrzymuje się i spływa w
dół, mniej odpowiednie są równe powierzchnie, a całkowicie wykluczone zimne porośnięte trawa kotliny.

7.

Jak uzyskuje się samosiewnie drzewostany mieszane w rębni zupełnej?

Celem uzyskania drzewostan

ów mieszanych, zaleca się korony panujących lub współpanujących buków występujących

wśród sosny jako domieszki, odsłaniać na 10-20 lat przed założeniem zrębu, aby rozszerzyć przestrzeń
poszczególnych koron i pobudzić je do żywszego obradzania nasion. Poza tym w roku nasiennym powinno się zranić
glebę pod koronami i w najbliższym otoczeniu buków, by stworzyć dobre podłoże dla kiełkowania nasion. Wskazane
może być nawet nawożenie wapnem na kilka lat przed rokiem nasiennym. Powstający nalot buka pielęgnuje się, chroni
przed zgryzaniem przez zwierzynę, odsłania i formuje w grupy, które później zostają włączone do odnowienia sosny z
samosiewu bocznego.

W braku macierzystych buków, a także dębów, podsadza lub podsiewa się te gatunki wcześniej

grupowo. Wy

jątkowo można wysadzać buka w grupach dopiero na powierzchni zrębu (przede wszystkim bliżej ściany

drzewostanu).
Cięcie wykonuje się w zimie roku nasiennego. Pierwsze kiełki pojawiają się znacznie później niż w szkółce, zwykle
dopiero w czerwcu lipcu. Część nasion kiełkuje nawet później, następnej wiosny. Jeżeli naturalne odnowienie zawiedzie
całkowicie lub częściowo, należy wykonać odnowienie sztuczne, aby zapobiec pogarszaniu się gleby i stratom w
przyroście młodych drzewek. Dobre uzupełnienie samosiewu sosny stanowi modrzew i świerk, posadzone na
placówkach na powierzchni zrębowej.
Sosna jest w Europie środkowej drzewem zdecydowanie światłożądnym, odpornym na przymrozki i szybko rosnącym w
młodości; ponieważ ponadto trudno leczy rany od ścinki i zrywki drewna, dlatego lepiej nadaje się do odnowieniu na
zrębie zupełnym niż pod osłoną, choć miejscami i tym sposobem osiąga się dobre rezultaty.

8. Jakie c

zynniki zadecydowały o niekorzystnych cechach drzewostanów sosnowych i świerkowych, które powstały

w wyniku rębni zupełnej (s. 100).

Faktem jest, że wiek dziewiętnasty przeszedł do historii leśnictwa środkowo- i zachodnioeuropejskiego jako wiek
monokul

tur sosnowych i świerkowych powstałych po rębni zupełnej wielkopowierzchniowej, dominującej wówczas na

olbrzymich obsza

rach lasów. Niestety, jak zaznacza BAUER (1962), leśnicy nie rozumieli wtedy potrzeby zapobiegania

COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

6

zawczasu niebezpiecze

ństwom grożącym litym drzewostanom na dużych łącznych powierzchniach, przeciwnie te

niebezpieczeństwa wyzwalali jakby w reakcji łańcuchowej Szczególnie zaniedbywano pielęgnację młodników, drągowin
, s

tarszych drzewostanów oraz gleby: posusz pozostawiano na zrębie w stanie niewyrobionym, nie uprzątywano

tyczkowin połamanych przez okiść, zaniedbywano przerwania dużych powierzchni jednogatunkowych drzewostanów,
zakładano zręby na brzegach południowych i zachodnich albo przeprowadzano chaotycznie ciecia grupowe. Nie jest
więc uzasadnione dopatrywać się skutków takich działań jednostronnie w zrębach zupełnych lub litych d-stanach, jak to
się bardzo często – jeszcze dzisiaj – dzieje.
Chroniczne już prawie błędy gospodarki w litych świerczynach napiętnował w lalach dwudziestych bieżącego stulecia
REBEL (1926

). Uważał on za największy błąd utrzymywanie świerka w pierwszych 30-40 latach w zbyt gęstym zwarciu,

co powoduje nie tylko schorzenie gleby, lecz także przedwczesne i za wysokie oczyszczanie się strzały, zamieranie
korony, słaby rozwój systemu korzeniowego (dlatego mała odporność przeciwko wiatrom i śniegom), a później
niemożność naturalnego odnowienia.
Tymczasem doświadczenia praktyki dowodzą, że i w litych drzewostanach można gospodarować prawidłowo, a nawet
uzyski

wać maksymalne efekty miąższościowe i jakościowe, bez obniżenia zdolności produkcyjnej gleby i bez

zagrożenia trwałości gospodarstwa. Ta uwaga BAUERA (1962) pokrywa się z wypowiedzią TYSZKIEWICZA i
OBMIŃSKIEGO (1963), że w zwartym i dobrze pielęgnowanym jednowiekowych d-stanie sosnowym wartość użytkowa
drewna jest najwyższa, przy jednocześnie dobrych efektach masowych.

1)

Pogorszenie stanu gleby w rębni zupełnej (kiedy i gdzie to następuje) (s. 97).

Głównym zarzutem wysuwanym przeciwko rębni zupełnej jest ten, że powoduje ona pogorszenie stanu gleby w okresie
między ścinką drzew a powstaniem zwarcia nowego drzewostanu. Zarzut ten nie może być jednak uogólniany. Można
go przyjąć jako słuszny w przypadkach zakładania zrębów zupełnych na żyznych siedliskach lasowych, nie jest on
natomiast uzasadniony w odniesieniu do siedlisk

borowych. Poważną rolę odgrywa tu także rodzaj pokrywy glebowej.

Bez wątpienia ujemnie na glebę oddziałuje wrzos i trzcinnik lądowy. Borówki na niżu po odsłonięciu giną po kilku latach
pod wpływem światła pełnego i ustępują miejsca roślinności zielnej. Ta jednak nigdy nie oznacza pogorszenia gleby, a
zwłaszcza stanu próchnicy. Przeciwnie, wskazuje na wzmożenie procesów rozkładu butwiny, w wyniku których
uwolniony w n

iej azot zostaje uruchomiony i udostępniony roślinom w postaci azotanów.

2)

Na jakiej podstawie można określić czy w wyniku rębni zupnych nastąpiło pogorszenie gleby?

Ostatecznie najlepszym sprawdzianem tego, czy pogorszenie gleby nastąpiło lub nie, jest wzrost samych upraw i dalszy
roz

wój nowego drzewostanu. Tu warto wspomnieć, że WIEDEMANN stwierdził na terenie Saksonia degradację gleby w

niektórych drzewostanach świerkowych, ale tylko w niewielkiej liczbie przypadków mógł za ten fakt przypisać winę
zrębom zupełnym (zagęszczenie bardzo ciężkich gleb). Także KRAUS zaobserwował w pewnych świerczynach
zjawisko degradacji gleby, połączone ze spłyceniem przestrzeni korzeniowej. Jednak i tego przypadku nie można kłaść
na karb zrębów zupełnych jako metody użytkowania, lecz dopatrywać się zła we wprowadzeniu litego świerka na
miejsce drzewostanu wielogatunkowego (świerk z jodłą a bukiem). IIENNECKE przeprowadził w północno-wschodnich
Niem

czech badania porównawcze drągowin sosnowych powstałych po zrębie zupełnym i drągowin sosnowych

wyrosłych z odnowienia pod osłoną. Z 32 par porównywanych obiektów, tylko w 5 drzewostanach wyhodowanych na
zrębach zupełnych stwierdzono nieznaczną obniżkę bonitacji, 8 drzewostanów zachowało tę samą bonitację, a 19
wykazało nawet wzrost bonitacji. W rzeczywistości zjawisko to nie oznacza jednak pozytywnego wpływu zrębu
zupełnego, a wskazuje jedynie na różnice przebiegu wzrostu młodników wywołane ocienieniem. Przy interpretacji
wspomnia

nego zjawiska trzeba także pamiętać, że kulminacja przyrostu bieżącego wysokości u sosny posadzonej na

zrębie zupełnym następuje szybciej niż u sosny rosnącej pod osłoną. Ocienienie wpływa wprawdzie korzystnie na
jakość sosen (cienkie gałęzie), ale zmniejsza znacznie przyrost wysokości.

3)

W jakich sytuacjach rębnia zupełna jest wybitnie szkodliwa?

Według SUCHECKIEGO (1947) zręby zupełne w połączeniu z melioracją terenu należy stosować tam, gdzie grube
pokłady surowej próchnicy wzmagają zakwaszenie gleby i przeszkadzają powstawaniu nalotów. W takich sytuacjach
założenie zrębu zupełnego wpływa dodatnio na rozkład próchnicy i na wzbogacenie gleby w azot.
Z

drugiej strony są sytuacje w których rębnią zupełna jest wybitnie szkodliwa. Odnosi się to przede wszystkim do

niektórych położeń górskich; szkody powstają głownie na stromych, skalistych lub płytkich stokach, których odsłonięcie
sprzyja erozji gleby

. W takich położeniach zręby stały się niejednokrotnie przyczyną zniszczenia gleby leśnej i samego

lasu. Również w przypadkach w których zabagnienie gleby może nastąpić przez nagłe usuniecie d-stanu, należy unikać
rębni zupełnej lub, lub jeżeli jest ona konieczna wprowadzić ją w połącznie z odpowiednim osuszeniem terenu.
Niekorzystnie wpływa rębnia zupełna na gleby ubogie w próchnicę oraz na gleby ulegające łatwo zaszlamowaniu.
Bezsprzecznie ujemna s

troną omawianej rębni jest to, że zrąb zupełny wyklucza, a przynajmniej utrudnia hodowlę

drzew wrażliwych na przymrozki, szczególnie Jd i Bk; tym samym przeciwdziała on utrzymaniu lasu mieszanego na
dużych powierzchniach. Dotyczy to nie tylko naturalnego typu lasu świerkowego z domieszką buka i jodły, lecz także
dawnych lasów sosnowych z domieszką byka i dębu.

COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

7

4)

Dlaczego w warunkach krajowych na zrębach zupełnych dominują drzewostany sosnowe.

Trzeba przyznać, ze jednogatunkowość, jednowiekowość i jednopiętrowość drzewostanów powstających w rębni
zupełnej, nie są cechami pożądanymi z punktu widzenia nowoczesnej hodowli lasu. Są one jednak wynikiem naszych
warunków przyrodniczych. TYSZKIEWICZ i OBMlŃSKl (1963) słusznie podkreślają, że o ile jednogatunkowość jest na
siedliskach żyźniejszych zjawiskiem niekorzystnym, to na siedliskach uboższych, jakich mamy najwięcej, ograniczenie
wyboru do sosny pospolitej, jako głównego gatunku drzewa, jest po prostu narzucone przez przyrodę. Ponieważ przy
tym warto

ść sosny także i z innych względów jest dla gospodarstwa niewątpliwa, nie można faktu jej uprzywilejowania

wysuwać jako zarzutu przeciwko gospodarstwu zrębowemu. Podobnie zarzut jednowiekowości i jednopiętrowości,
słuszny tylko w odniesieniu do zasobnych siedlisk, nie może — zdaniem TYSZKIEWICZA i OBMIŃSKIEGO —
dotyczyć siedlisk uboższych, zwłaszcza suchszych i zdolnych wykarmić drzewostan tylko jednopiętrowy. Do produkcji
masy drewna nie

zbędna jest, oprócz listowia czy igliwia asymilującego dwutlenek węgla, także i dostateczna ilość

wody. Nie tylko więc światłożądność sosny, ale i niedostatek wody oraz składników pokarmowych w glebie wyklucza
wielopiętrowe, różnowiekowe drzewostany, jakie mogły by rzekomo wyrastać na siedliskach zajętych przez sosnowe
drzewostany jednopiętrowo.

5)

W jaki sposób można (według Denglera) ograniczyć zagrożenie lasów powodowane przez wiatr, śnieg, grzyby w
jed

nogatunkowych sośninach (s. 99)?

OgóIny zarzut o większym zagrożeniu lasu przez wiatry, śnieg, szkodliwe owady, grzyby pasożytnicze itp., jest
uzasadniony, jeśli chodzi o drzewostany lite, które zastąpiły dawne lasy wielogatunkowe. Natomiast w odniesieniu do
jednogatunkowych borów sosnowych wspomniane zastrzeżenie ma znacznie mniejsze znaczenie. DENGLER (1944)
wykazał na podstawie materiałów historycznych, że we wschodnich Niemczech już w XVI wieku występowały w
lasach sosnowych szkody od owadów w zupełnie podobnej skali, jak to się zdarza w naszych czasach.
Równowiekowość d-stanów sprzyjająca wymienionym klęską można ograniczyć przez zakładanie mniejszych zrębów
oraz stoso

wanie przerywanego ich układu i odpowiedniego nawrotu cięć.

Rębnie częściowe (Puchalski)

1.

W przypadku jakich gatunków i dlaczego można zrezygnować z cięć obsiewnych (s. 105)?

Najmniej światłu potrzebują siewki jodły i buka. Dlatego w drzewostanach tych gatunków, rosnących na glebach
żyznych i skłonnych do zachwaszczenia, można w wielu przypadkach zrezygnować z cięcia obsiewnego i czekać na
obfity rok nasienny, po wykonaniu tylko, cięć przygotowawczych, jeżeli były one rzeczywiście potrzebne. Bukiew
kiełkuje nawet przy pełnym zwarciu drzewostanu, a zwarcie 0,9 zapewnia nalotowi wystarczającą do życia ilość światła
na

około 3 lata. Silniejszych prześwietleń należy unikać, gdyż często — szczególnie w mokrych latach gleba ulega

zachwaszczeniu. Jeżeli gleba jest już choćby lekko zazieleniona, należy zaniechać przerzedzania osłony.

2.

Co jest celem rębni częściowej w drzewostanach dębowych? [nie jestem pewien co do odpowiedzi]

Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa w lasach dębowych dawała ongiś nie gorsze wyniki, niż w łasuch bukowych. Z
powodu mniejszej cienioznośności samosiewek dębowych, ogólny okres odnowienia jest krótszy aniżeli u buka i wynosi
prze

ważnie tylko 8 do 10 lat.

Cięcie obsiewne przeprowadza się w zimie, w dobrym roku nasiennym Dla lepszego efektu gleba powinna być

gruntownie spulchniona na całej powierzchni albo przynajmniej na pasach lub placach, i to najlepiej po opadnięciu
żołędzi.
Począwszy od drugiej zimy po obsiewie usuwa się w cieciach odsłaniających, trwających 5 - 6 lat, resztę drzewostanu
macierzystego stosując raczej cięcia grupowe, do których zmusza podobnie jak przy buku różny stan rozwoju nalotów
lub pod

rostów. Przy końcu okresu odnowienia rębnia częściowa wielkopowierzchniowa w lasach dębowych dawała

ongiś nie gorsze wyniki, niż w lasach bukowych. Przy końcu okresu odnowienia starodrzew usuwa się pasami, po czym
puste m

iejsca i luki wypełnia sadzonkami z bryłką, wyjętymi z gęsto obsianych miejsc, a także sadzonkami buka, graba,

lipy i modrzewia.

Celem odnowienia jest drzewostan dębowy z dolnym piętrem, wytworzonym naturalnie lub sztucznie,

z udziałem buka, grabu albo lipy.
Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa nadaje się dobrze do odmawiania dębu, z powodu rzadkiego owocowania i
wrażliwości tego gatunku na przymrozki, przy czym większe zapotrzebowanie światła i dosyć szybki wzrost w młodości
znajdują uzasadnienie w krótkim nawrocie cięć odsłaniających i szybkim uprzątaniu drzewostanu.

COPYRIGHT BY BRISNIEW

Kraków 2010

8

3.

Jakie czynniki decydują o kolejności odnawiania dębu i buka?

Sto

sunek wzrostu na wysokość obu gatunków jest dla dębu rosnącego w zmieszaniu z bukiem decydujący. W

pierwszych lalach dąb rośnie zwykle szybciej aniżeli buk, ale siedlisko i inne czynniki mogą stosunkowy przyrost
wysokości tych drzew mniej lub więcej zmieniać. Na przykład cieplejsze i niższe położenia sprzyjają bardziej wzrostowi
dębu; na odwrót w chłodniejszych, korzystniejszych dla siebie położeniach, buk przerasta dąb i głuszy go. Wpływ
wywierają także przymrozki, które na ogół szkodzą więcej bukowi, oraz zwierzyna która zgryza przede wszystkim dąb.
Te przyczyny, jak i wzgląd na duże zapotrzebowanie światła, zmuszają leśnika do otaczania dębu większą opieką i
ochroną. Dlatego przy równowiekowej formie zmieszania dąży się do wywołania najpierw kępowego odnowienia dębu a
w drugiej kolejno

ści, po upływie 5-10 lat, inicjuje się grupowe odnowienie buka.

Z powyższego opisu wynika, że zakładanie gniazd na powierzchni odnowienia odbywa się nie jednorazowo, jak w rębni
zupełnej gniazdowej, lecz w ciągu pewnego czasu, który jednak mieści się w granicach krótkiego okresu odnowienia.
(dot.

rębni gniazdowej częściowej!)

4. Jak

Puchalski zaleca modyfikować rębnię częściową celem uzyskania drzewostanów mieszanych (s. 117-118)?

W wyniku stosowania klasycznej rębni częściowej powstają drzewostany jednogatunkowe i praktycznie równowiekowe.
Obie te cechy wysuwa się m.in. jako zarzut przeciwko niej. Jednolity charakter podrostów można jednak częściowo
urozmaicić przez sztuczne planowe wprowadzanie domieszek, a więc nie ograniczając się tylko do uzupełnienia
przypadkowo powstałych luk w odnowieniu. Przez uprawę gatunków domieszkowych w różnych stadiach odnowienia
uzysku

je się zróżnicowanie wieku nowej generacji w granicach 10—20 . lat. W tym celu w stadium przygotowawczym i

podczas pierwszych cięć odsłaniających w drzewostanie bukowym wysadza się w 2-3 arowych naturalnych gniazdach
jodłę, a na większych gniazdach także daglezję. Po cięciu uprzątającym można miejsca nieobsiane uzupełnić innymi
gatunkami drzew przystosowanymi do siedliska, co razem przyczyni

się do zróżnicowania, przyszłego młodnika pod

względem składu gatunkowego i wieku.
Ogólnie więc można stwierdzić, że do najważniejszych ulepszeń łagodzących wady dawnej klasycznej rębni częściowej
na

leży zaliczyć:

a)

odstąpienie od prowadzenia cięć na bardzo dużych, łącznych powierzchniach i ograniczenie ścinki do stref, pasów
lub smug;

b)

ostrożne prowadzenie cięć, np. w drzewostanie bukowym nie zaistnieje niebezpieczeństwo zachwaszczenia się
gleby

jeżeli stopień zwarcia aż do nastąpienia obsiewu nie spadnie poniżej 0,9

c)

wykorzystywanie, oprócz obfitych urodzajów nasion, także lat nasiennych o częściowym urodzaju;

d)

sztuczne wprowadzanie w szerokim zakresie do odnowień samosiewnych gatunków domieszkowych;

e)

przerzedzanie zwarcia drzewostanu nie w sposób szablonowo równomierny, lecz stosowanie w razie, potrzeby
także cięć grupowych (dotyczy to zwłaszcza jodły).

Nie ulega wątpliwości, że przez realizowanie w praktyce opisanych modyfikacji, rębnia częściowa
wielkopowierzchniowa utra

ciła wiele ze swej jednostronności i oddaliła się znacznie od swego klasycznego modelu.