31.03.14r.

1) Definicja Ch.Morrisa (1938r.)
2) Teoria pragmatyczna XXw.

a) teoria aktów mowy
b) teoria maksym konwersacyjnych
c) teoria praw dyskursu

Pragmatyka to dziedzina językoznawstwa, która wywodzi się z filozofii 

języka, rozwinęła się w II połowie XX wieku i stanowi jeden z trzech działów 
semiotyki ( nauka o znakach ) . Charles Morris w 1938 roku wydzielił trzy 
poziomy opisu semiotycznego. Semiotykę podzielił na :
1) Syntaktykę, która bada stosunki pomiędzy znakami w ciągu stanowiącym 
komunikat, czyli decyduje o tym, jakie znaki mogą się ze sobą łączyć a jakie 
związki między kategoriami są zablokowane. Np. czasownik będzie zawsze 
blokował/wyklucza przymiotnik.
2) Semantykę – nauka o znaczeniu, bada relacje między znakami a 
rzeczywistością, zajmuje się problemem przyporządkowywania znaków 
językowych obiektom z rzeczywistości pozajęzykowej. 
3) Pragmatykę, która bada relacje między znakami a elementami sytuacji 
komunikacyjnej ( do której należy nadawca i odbiorca ). W szerszym znaczeniu, 
pragmatyka obejmuje takie aspekty jak : komunikowanie ; rozumienie ; 
motywacje psychologiczne mówiących oraz uwarunkowania społeczne 
komunikacji językowej.  – interesuje się językiem w interakcji, czyli językiem 
współdziałającym z kontekstem sytuacyjnym.
Podstawowa kwestia, jaką zajmuje się pragmatyka : wpływ kontekstu na 
systemowe znaczenie znaków.
ZAWSZE W CENTRUM BĘDZIE ZNAK.

Teoria aktów mowy opiera się na spostrzeżeniu, iż przy pomocy języka 

można nie tylko przekazywać informacje, ale również tworzyć fakty społeczne. 
Za jej twórcę uważa się brytyjskiego językoznawcę J.Austin’a – przedstawiciela 
szkoły Oxford’ej.

W ramach paradygmatu aktów mowy, akty rozumiane są jako najmniejsze 

jednostki komunikacji. Są one działaniem przy pomocy języka. Austin spośród 
zdań języka naturalnego wyodrębnił takie, których nie da się ocenić pod 
względem prawdziwości ( kategorie prawda/fałsz ) , ale jedynie pod kątem 
skuteczności / fortunności. Takie zdanie nazwał performatywami – zdania 
języka naturalnego, których nie możemy ocenić pod względem prawdziwości. 

Każdy akt mowy jest rozpatrywany pod kątem trzech aspektów :

1) aspekt lokucyjny aktu mowy / lokucja / aspekt wypowiedzeniowy – 

tworzenie i artykułowanie wypowiedzi, czyli grupowanie dźwięków 
języka, czyli fonemów w wyrazy poprawne gramatycznie i akceptowalne 
semantycznie. 

2) Aspekt illokucyjny / illokucja ( il – w) – związany z intencjonalnością 

wypowiedzi. To taki aspekt wypowiedzenia, który pozwala nadawcy 
osiągnąć efekt zmiany pozajęzykowej ( w otaczającym świecie ) za 
pomocą konwencjonalnych ( przewidzianych do tego celu przez system ) 
środków języka. 5 rodzajów aktów :
a) akty illokucyjne reprezentatywne, które zobowiązują mówiącego do 

prawdziwości wypowiedzi np. twierdzenia ; wykłady ; wnioskowania

b) akty illokucyjne dyrektywne – stanowiące próby nakłonienia odbiorcy 

do wykonania pewnej czynności np. prośba ; rozkaz ; dyrektywa

c) akty illokucyjne komisywne – zobowiązują mówiącego do 

określonych działań w przyszłości np. groźba ; obietnica ; propozycja

d) akty illokucyjne ekspresywne – wyrażają stany emocjonalne, np. 

podziękowanie ; powitanie ; przeprosiny ; gratulacje

e) akty illokucyjne deklaratywne – wywołują natychmiastową zmianę w 

aktualnym instytucjonalnym stanie rzeczy np. chrzest – zmienia się 
aktualny stan instytucjonalny ; wypowiedzenie wojny ; zwolnienie z 
pracy itd. 

3) Aspekt perlokucyjny / perlokucja ( per – przez ) – dotyczy dodatkowego, 

wtórnego oddziaływania na odbiorcę. Akt taki pozwala osiągnąć cele 
pozajęzykowe, ale przy pomocy środków niekonwencjonalnych ( takich, 
które wyjściowo nie były do tego celu przewidziane przez system ). 

1 i 2 są aspekty natury eksplicytnej -  mówiąc wprost zmieniamy świat, 
rzeczywistość
Akt perlokucyjny należy już do treści implicytnych. Wynika z tego, ze efekty 
aktu lokucyjnego i illokucyjnego są całkowicie przewidywalne – możemy je 
określać , posługując się tylko regułami języka.

Są nieprzewidywalne, ponieważ zależą od interakcji jaka zachodzi między 
kontekstem sytuacyjnym a wypowiedzią ( nadawcą ; odbiorcą itp.)

a) teoria maksym konwersacyjnych

twórca : Paul Grise  lata 70te, teoria ta pojawiła się w odpowiedzi na pytanie jak 
możemy rekonstruować treści implicytne, tzn. odtwarzać perlokucyjne akty 
mowy. Treści implicytne Grise nazwał implicytacjami

Przydatna przy opisie i klasyfikacji błędów językowych w sytuacjach 
codziennego komunikowania się. 

Maksymy konwersacyjne – zbiór praw regulujących komunikację językową. 
Podstawowym założeniem ; zasadą jest Zasada Współpracy, inaczej Zasada 
Kooperacji – „Twoja wypowiedź powinna nosić taki wkład, jakiego oczekuje się 
na danym etapie, z punktu widzenia celu wymiany zdań, w której 
uczestniczysz.” – treść zasady - wynikają z niej 4 maksymy/reguły 
konwersacyjne :

1) maksyma jakości – informacje podawane przez nadawcę muszą być 

prawdziwe, czyli odpowiadać rzeczywistemu stanowi rzeczy.

2) Maksyma ilości – informowanie w ilości stosownej do celu konwersacji, 

maksyma ta wymaga od nadawcy wszystkich niezbędnych informacji na 
dany temat. „Unikaj przekazywania większej ilości informacji, niż jest to 
wymagane”

3) Maksyma relacji/odniesienia/istotności – selekcja informacji wg 

kryterium tematycznego. Należy mówić na temat. Maksyma ta blokuje 
treści dygresyjne, nie ma miejsca na odchodzenie od tematu. „Bądź 
relewantny”

4) Maksyma sposobu – przekazywanie informacji w sposób zrozumiały , 

uporządkowany – „unikaj wieloznaczności, wypowiadaj się jasno i 
zwięźle” 

Prawa dyskursu – lata 80/90te – J.Anscombre i Ducrot – autorzy praw dyskursu. 
Według nich sukces komunikacyjny można osiągnąć stosując następujące prawa 
dyskursu : 

1) Prawo szczerości – odpowiada maksymie jakości 
2) Prawo wyczerpujących informacji – nadawca powinien dostarczyć 

wszystkie dostępne mu informacje, prawo to odrzuca selekcję informacji.

3) Prawo litoty – (litota – niedopowiedzenie ; osłabienie cechy, którą można 

przypisać danemu obiektowi ) – prawo to wymaga  aby w zależności od 
kontekstu selekcjonować informacje , unikając tych, które mogłyby 
doprowadzić do zablokowania komunikacji, czyli do porażki 
komunikacyjnej. 

4) Prawo zainteresowania odbiorcy – nadawca powinien dobierać informacje 

pod kątem potrzeb poznawczych odbiorcy.  Założeniem tego prawa jest 
wspólna wiedza nadawcy i odbiorcy. 

5) Prawo relacji – tak samo jak maksyma relacji