31.03.14r.

1) Definicja Ch.Morrisa (1938r.)
2) Teoria pragmatyczna XXw.

a) teoria aktów mowy
b) teoria maksym konwersacyjnych
c) teoria praw dyskursu

Pragmatyka to dziedzina językoznawstwa, która wywodzi się z filozofii

języka, rozwinęła się w II połowie XX wieku i stanowi jeden z trzech działów
semiotyki ( nauka o znakach ) . Charles Morris w 1938 roku wydzielił trzy
poziomy opisu semiotycznego. Semiotykę podzielił na :
1) Syntaktykę, która bada stosunki pomiędzy znakami w ciągu stanowiącym
komunikat, czyli decyduje o tym, jakie znaki mogą się ze sobą łączyć a jakie
związki między kategoriami są zablokowane. Np. czasownik będzie zawsze
blokował/wyklucza przymiotnik.
2) Semantykę – nauka o znaczeniu, bada relacje między znakami a
rzeczywistością, zajmuje się problemem przyporządkowywania znaków
językowych obiektom z rzeczywistości pozajęzykowej.
3) Pragmatykę, która bada relacje między znakami a elementami sytuacji
komunikacyjnej ( do której należy nadawca i odbiorca ). W szerszym znaczeniu,
pragmatyka obejmuje takie aspekty jak : komunikowanie ; rozumienie ;
motywacje psychologiczne mówiących oraz uwarunkowania społeczne
komunikacji językowej. – interesuje się językiem w interakcji, czyli językiem
współdziałającym z kontekstem sytuacyjnym.
Podstawowa kwestia, jaką zajmuje się pragmatyka : wpływ kontekstu na
systemowe znaczenie znaków.
ZAWSZE W CENTRUM BĘDZIE ZNAK.

Teoria aktów mowy opiera się na spostrzeżeniu, iż przy pomocy języka

można nie tylko przekazywać informacje, ale również tworzyć fakty społeczne.
Za jej twórcę uważa się brytyjskiego językoznawcę J.Austin’a – przedstawiciela
szkoły Oxford’ej.

W ramach paradygmatu aktów mowy, akty rozumiane są jako najmniejsze

jednostki komunikacji. Są one działaniem przy pomocy języka. Austin spośród
zdań języka naturalnego wyodrębnił takie, których nie da się ocenić pod
względem prawdziwości ( kategorie prawda/fałsz ) , ale jedynie pod kątem
skuteczności / fortunności. Takie zdanie nazwał performatywami – zdania
języka naturalnego, których nie możemy ocenić pod względem prawdziwości.

Każdy akt mowy jest rozpatrywany pod kątem trzech aspektów :

1) aspekt lokucyjny aktu mowy / lokucja / aspekt wypowiedzeniowy –

tworzenie i artykułowanie wypowiedzi, czyli grupowanie dźwięków
języka, czyli fonemów w wyrazy poprawne gramatycznie i akceptowalne
semantycznie.

2) Aspekt illokucyjny / illokucja ( il – w) – związany z intencjonalnością

wypowiedzi. To taki aspekt wypowiedzenia, który pozwala nadawcy
osiągnąć efekt zmiany pozajęzykowej ( w otaczającym świecie ) za
pomocą konwencjonalnych ( przewidzianych do tego celu przez system )
środków języka. 5 rodzajów aktów :
a) akty illokucyjne reprezentatywne, które zobowiązują mówiącego do

prawdziwości wypowiedzi np. twierdzenia ; wykłady ; wnioskowania

b) akty illokucyjne dyrektywne – stanowiące próby nakłonienia odbiorcy

do wykonania pewnej czynności np. prośba ; rozkaz ; dyrektywa

c) akty illokucyjne komisywne – zobowiązują mówiącego do

określonych działań w przyszłości np. groźba ; obietnica ; propozycja

d) akty illokucyjne ekspresywne – wyrażają stany emocjonalne, np.

podziękowanie ; powitanie ; przeprosiny ; gratulacje

e) akty illokucyjne deklaratywne – wywołują natychmiastową zmianę w

aktualnym instytucjonalnym stanie rzeczy np. chrzest – zmienia się
aktualny stan instytucjonalny ; wypowiedzenie wojny ; zwolnienie z
pracy itd.

3) Aspekt perlokucyjny / perlokucja ( per – przez ) – dotyczy dodatkowego,

wtórnego oddziaływania na odbiorcę. Akt taki pozwala osiągnąć cele
pozajęzykowe, ale przy pomocy środków niekonwencjonalnych ( takich,
które wyjściowo nie były do tego celu przewidziane przez system ).

1 i 2 są aspekty natury eksplicytnej - mówiąc wprost zmieniamy świat,
rzeczywistość
Akt perlokucyjny należy już do treści implicytnych. Wynika z tego, ze efekty
aktu lokucyjnego i illokucyjnego są całkowicie przewidywalne – możemy je
określać , posługując się tylko regułami języka.

Są nieprzewidywalne, ponieważ zależą od interakcji jaka zachodzi między
kontekstem sytuacyjnym a wypowiedzią ( nadawcą ; odbiorcą itp.)

a) teoria maksym konwersacyjnych

twórca : Paul Grise lata 70te, teoria ta pojawiła się w odpowiedzi na pytanie jak
możemy rekonstruować treści implicytne, tzn. odtwarzać perlokucyjne akty
mowy. Treści implicytne Grise nazwał implicytacjami

Przydatna przy opisie i klasyfikacji błędów językowych w sytuacjach
codziennego komunikowania się.

Maksymy konwersacyjne – zbiór praw regulujących komunikację językową.
Podstawowym założeniem ; zasadą jest Zasada Współpracy, inaczej Zasada
Kooperacji – „Twoja wypowiedź powinna nosić taki wkład, jakiego oczekuje się
na danym etapie, z punktu widzenia celu wymiany zdań, w której
uczestniczysz.” – treść zasady - wynikają z niej 4 maksymy/reguły
konwersacyjne :

1) maksyma jakości – informacje podawane przez nadawcę muszą być

prawdziwe, czyli odpowiadać rzeczywistemu stanowi rzeczy.

2) Maksyma ilości – informowanie w ilości stosownej do celu konwersacji,

maksyma ta wymaga od nadawcy wszystkich niezbędnych informacji na
dany temat. „Unikaj przekazywania większej ilości informacji, niż jest to
wymagane”

3) Maksyma relacji/odniesienia/istotności – selekcja informacji wg

kryterium tematycznego. Należy mówić na temat. Maksyma ta blokuje
treści dygresyjne, nie ma miejsca na odchodzenie od tematu. „Bądź
relewantny”

4) Maksyma sposobu – przekazywanie informacji w sposób zrozumiały ,

uporządkowany – „unikaj wieloznaczności, wypowiadaj się jasno i
zwięźle”

Prawa dyskursu – lata 80/90te – J.Anscombre i Ducrot – autorzy praw dyskursu.
Według nich sukces komunikacyjny można osiągnąć stosując następujące prawa
dyskursu :

1) Prawo szczerości – odpowiada maksymie jakości
2) Prawo wyczerpujących informacji – nadawca powinien dostarczyć

wszystkie dostępne mu informacje, prawo to odrzuca selekcję informacji.

3) Prawo litoty – (litota – niedopowiedzenie ; osłabienie cechy, którą można

przypisać danemu obiektowi ) – prawo to wymaga aby w zależności od
kontekstu selekcjonować informacje , unikając tych, które mogłyby
doprowadzić do zablokowania komunikacji, czyli do porażki
komunikacyjnej.

4) Prawo zainteresowania odbiorcy – nadawca powinien dobierać informacje

pod kątem potrzeb poznawczych odbiorcy. Założeniem tego prawa jest
wspólna wiedza nadawcy i odbiorcy.

5) Prawo relacji – tak samo jak maksyma relacji