03.03.14

1.

Dyskurs – obiekt wielowymiarowy 

Wymiar, inaczej faseta, aspekt, struktura a więc możliwa płaszczyzna analizy. Do aspektów
dyskursu należy :

•

Wymiar informacyjny – dyskurs rozumiany jako miejsce, w którym zarządza się
informacjami
Analiza dyskursu : odnajdujemy tam struktury tematyczno-rematyczne, które odpowiadają
na pytania : o temat globalny / hipertemat ; o tematy cząstkowe – tematy poszczególnych
segmentów tekstu ; o rematy – jakie cechy i relacje możemy przypisać w danym tekście
owym tematom ; temat to obiekt z rzeczywistości pozajęzykowej, któremu możemy
przypisać relacje

•

Wymiar funkcjonalny  według którego dyskurs rozumiany jest jako
obiekt/miejsce/jednostka systemu spełniający funkcje inne niż f.informacyjna ; np. może
spełniać f. Eksplikacyjną, dialogową, argumentacyjną
Analiza dyskursu : dyskurs może realizować funkcje jakobsonowskie np. funkcje fatyczną ,
ekspresywną, impresywną , metajęzykową, referencyjną, oprócz tego mogą to być funkcje
związane z typologią dyskursu ( f. argumentacyjna itp. ) najpierw autor przekazuje swój
p.widzenia a potem stara się nakłonić do niego odbiorcę – fuzja ; połączenie dwóch funkcji :
ekspresywnej i impresywnej

•

W.ontologiczny (ontologia – nauka zajmująca się pytaniem )  dyskurs rozumiany jako
twórca światów – twórca danych uniwersów dyskursywnych. Np. uniwersy standardowe –
podobne do świata, w którym żyjemy, odpowiadające naszej rzeczywistości lub
niestandardowe – świat baśni / bajek.
Analiza: kiedy dyskurs staje się nośnikiem świata lub światów i za pomocą
wyspecjalizowanych narzędzi językowych, odbiorcy mogą mieć dostęp do świata
wykreowanego przez autora. Owe narzędzia językowe są predykatami, które mogą otwierać
poszczególne uniwersa dyskursywne : np. w świecie baśni są metafory, pewne utarte
lingwistyczne zwroty „pewnego razu” ; „za 7 górami”.
Podział uniwersów :

 Uniwersum standardowe, które odpowiada strukturze otaczającej nas

rzeczywistości , np. informacja prasowa ; list ; pamiętnik ; reportaż ; powieść
realistyczna

 Uniwersum niestandardowe – odchodzi od realnego świata -- wszelkie anomalie ;

odstępstwa od tego co nas otacza np. świat legend ; świat fantastyczny ; baśniowy ;
mitologiczny ; oniryczny

 Uniwersum hybrydowe – łączy elementy pierwszych dwóch : przeplatanie się

rzeczywistości i anomalii. Np. powieść surrealistyczna

•

W. Aksjologiczny ( aksjologia – nauka o wartościach ) dyskurs jako nośnik wartości
Analiza : dyskurs jest obiektem odzwierciedlający pewną ideologię; spójny system
przekonań ; poglądów opisujących rzeczywistość – przyjmowanych bez dyskusji. Analiza
polega na kilku operacjach :
1. identyfikacja językowych wykładników wartościowania – szukamy słowa/elementu

nacechowanego znakiem wartości (negatywnym lub pozytywnym) np. „dobry” ; „zły”

2. scharakteryzowanie relacji pomiędzy zidentyfikowanymi wcześniej wykładnikami
3. określenie dystrybucji tych wykładników ( określenie rozmieszczenia ; rozkładu w

tekście )

4. zbadanie charakteru dynamicznego bądź statycznego już uprzednio zidentyfikowanego

systemu wartości ( dynamiczny – gdy autor zmienia wartość np. z pozytywnej na
negatywną ; statyczny – cały czas danemu obiektowi przypisywana jest ta sama cecha )

•

W.wypowiedzeniowy  według którego rozumiemy dyskurs jako obiekt fatyczny – taki,
który jest nastawiony na utrzymanie konwersacji / kontaktu z rozmówcą. Dyskurs będący
zapisem śladów obecności nadawcy i odbiorcy.
Analiza dyskursu : w. wypowiedzeniowy traktuje dyskurs jako zapis interakcji między
nadawcą a odbiorcą. Etapy analizy :
1. odnalezienie śladów językowych obecności nadawcy w tekście;
2. odnalezienie śladów językowych obecności odbiorcy w tekście;
3. określenie relacji między nadawcą a odbiorcą;
4. określenie intencji komunikacyjnej nadawcy

•

W.konwencji gatunkowych  dyskurs staje się miejscem, w którym krystalizują się /
realizują się cechy danego gatunku , np. cechy horoskopu / reportażu / noweli
Analiza dyskursu : dyskurs polega utrwalone cechy pięciu w/w fased , czyli :
1. cechy informacyjne – wybór tematu
2. cechy funkcjonalne –wybór struktury funkcji dominującej
3. cechy ontologiczne – wybór świata
4. cechy aksjologiczne – wybór typu wartościowania
5. cechy wypowiedzeniowe – wybór sposobu zwracania się nadawcy do odbiorcy

Wszystkie te cechy tworzą konwencję danego gatunku ; np. gatunku prasowego,
literackiego, religijnego itd. Analiza gatunkowa = a. genologiczna jest syntezą tych 5-ciu
cząstek.

2. Reguły tworzenia tekstów spójnych

Spójność – cecha tekstu, uznawana za bazową / definicyjną / konstytutywną , pozwala ona
rozróżnić tekst od nie-tekstu ; spójność oznacza jedność , ciągłość , integralność
wypowiedzi polegającą na istnieniu różnego rodzaju związków, między jej elementami,
czyli nawiązań mających swoje wykładniki językowe – mechanizmy eksplicytne
( wyraźne ; jawne – nie musimy ich szukać ) lub wynikające z wiedzy pozajęzykowej, czyli
mechanizmy implicytne – pozajęzykowe (nasza zdolność rozumowania ) .W badanich
anglosaskich wyróżnia się 2 aspekty spójności tekstu:
1) Kohezja – spójność formalna / linearna /strukturalna /eksplicytna. Ma eksplicytne

wykładniki w konkretnej wypowiedzi (są to np. spójniki ). Spójność strukturalna.

2) Koherencja – spójność treściowa / globalna / semantyczna / implicytna. Ugruntowana

jest w pozajęzykowej wiedzy o świecie , wykładniki są tu niejęzykowe.
Te dwa typy spójności decydują o byciu/niebyciu tekstem. Istnieją obok pozostałych 5-
ciu warunków tekstowości - de Beaugrande ; Dressler , którzy schatakteryzowali tekst
jako wystąpienie komunikacyjne, które musi spełniać 7 warunków  warunki
tekstowości

1) kohezja - spójność strukturalna;
2) Koherencja - spójność
3) Intencjonalność – intencja nadawcy stworzenia wspólnej wypowiedzi
4) Akceptabilność – nastawienie odbiorcy , że to co usłyszy będzie spójną całością
5) Informatywność – zdolność/cecha tekstu do przekazywania informacji
6) Sytuacyjność – otoczenie , w którym następuje komunikacja , które określa odbiór

tematu

7) Intertekstowość – umieszczenie każdego tekstu w kontekście innych tekstów ; każdy

tekst jest uwikłany np. w przeszłość