WOT 7.04.2014

Środki implicytne reguły powtarzania informacji w tekście:

1. Presupozycje
2. Implikacje
3. Inferencje

1. Presupozycje są to informacje przekazywane systemowo przez część zdań. To wstępne założenia
nadawcy poprzedzające w czasie moment wypowiedzenia (presuponuję – zakładam)

Cechy charakterystyczne:

–

są najbardziej przewidywalne (ze środków implicytnych)

–

nie podlegają negacji (poza asercją)

–

nie zmieniają się w przypadku zastosowania pytania

np.

Dzieci Jana są chore.
Dzieci Jana nie są chore.
Czy dzieci Jana są chore?

Presupozycja: Jan ma dzieci.

Rodzaje presupozycji:
a) presupozycje egzystencjalne (logiczne) – dotyczą istnienia obiektów, o których jest mowa.
np. Marek uczy się WOT-u. → Marek istnieje.
Nieduży smok → istnieją duże smoki

b) presupozycje zdaniowe – informacje wnoszone przez różne typy wypowiedzi. (Pozostają w cieniu
głównego komunikatu.)
np. Kto zbił szybę? → szyba została zbita
Zamknij drzwi! → drzwi są otwarte

pytania: istnienie stanu, o który pytamy
rozkazy: stan przeciwny

c) presupozycje leksykalne – wnoszone przez znaczenia użytych wyrazów. Dotyczą takich predykatów jak:

–

kończyć presuponuje robić

–

powtórzyć presuponuje przynajmniej raz coś zrobić

–

przegrać presuponuje grać

–

od nowa presuponuje już raz coś było zrobione

np. Czy pan sędzia przestał brać łapówki?
presupozycja egzystencjalna: fakt istnienia sędziego
presupozycja leksykalna: (przestał →) wcześniej brał

Czy pan sędzia przestał brać łapówki? Wiesz, on wcześniej sporo brał. → przestaje być presupozycją, bo
staje się jawna, eksplicytna.

Od innych środków eksplicytnych presupozycję odróżnia:

–

lokalizacja: poprzedza zawsze wypowiedzenie

–

niezmienność w formie pytającej i przeczącej

2. Implikacje to relacje wynikania zachodzące między częściami wypowiedzi. Są to pewne wnioski, które
możemy wyciągnąć na podstawie znajomości systemu języka. Zdania implikowane odbiorca może sobie
wydedukować z kontekstu lub sytuacji danej wypowiedzi. (Presupozycja jest oczywista)

Jan przestał palić. → teraz już nie pali – implikacja

Implikację od presupozycji odróżnia:

–

lokalizacja: implikacja następuje po wypowiedzeniu

–

implikacja nie jest odporna ani na negację ani na pytanie

Maria jest piękna. → nie jest brzydka
Czy Maria jest piękna?

Rodzaje implikacji:
a) implikacje leksykalne = semantyczne – to, co wynika z wypowiedzi na podstawie znajomości znaczeń
poszczególnych leksemów
b) implikacje logiczne – wnioski możliwe do wysunięcia dzięki znajomości funkcjonowania w języku tzw.
operatorów logicznych, które wyznaczają ekstensję, czyli zasięg stosowalności

operatory logiczne: każdy, wszyscy, niektórzy, wielu, nikt, zawsze, nigdzie,
wszędzie, nigdy

wszyscy wyszli → nikt nie został

Cechy implikacji:

–

jest konwencjonalna: stała i przewidywalna (powtarzająca się u wielu użytkowników języka)

3. Inferencja to wnioskowanie następcze na podstawie zdań już uznanych za prawdziwe; subiektywny
wniosek jaki możemy wyciągnąć z danej wypowiedzi na podstawie naszej wiedzy pozajęzykowej, o świecie.

Inferencje mogą odtwarzać:

–

przyczyny zdarzeń

–

konsekwencje zdarzeń

–

brakujący etap danej czynności

–

atrybuty (typowe cechy)

Maria czuje się staro.
presupozycja egzystencjalna: istnienie Marii
presupozycja leksykalna: wcześniej czuła się lepiej
implikacja leksykalna: nie czuje się młodo
inferencja: jest zmęczona, pojawił się pierwszy siwy włos, nie wychodzi z domu (ile osób tyle inferencji)

Rodzaje inferencji:
a) inferencja oparta na znajomości świata, jego struktury i funkcjonowania; stereotypy oparte na naszym
wyobrażeniu, postrzeganiu rzeczywistości, zmieniają się w zależności od osoby
Maria wyzdrowiała → rodzina się cieszy (zazwyczaj)

b) inferencja illokucyjna oparta na znajomości sytuacji komunikacyjnej (kontekstu sytuacyjnego): czas,
miejsce, uczestnicy komunikacji, reacja między nimi, intencja komunikacyjna nadawcy

Ale tu gorąco → jesteśmy w sali bez okien, więc należy otworzyć drzwi, żeby przewietrzyć

c) antyfraza = ironia = sarkazm – sposób wypowiadania się oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej
przeciwieństwie dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego.
Polega na odwróceniu znaku wartości (zazwyczaj z „-” na „+”) i przypisaniu obiektowi dyskursu cech i
wartości przeciwnych do tych, które normalnie powinny być mu przypisane.

Opiera się na trzech typach wiedzy:

–

wiedza na temat systemu językowego

–

wiedza na temat otaczającego świata

–

wiedza na temat sytuacji komunikacyjnej

Jest efektem zabiegów dyskursywnych świadomych.
Wymaga zrozumienia i tworzenia wypowiedzi niedosłownych.

d) inferencja oparta na gradacji – polega na przypisywaniu cech o osłabionym bądź wzmocnionym stopniu

–

litota

–

eufemizm

–

hiperbola