Ukł w termodyn. Schar poszcz typy. Układem nazyw subst lub zespół subs poddanych konkretnej obserwacji. To,co znajd się poza ukł nazyw jego otoczeniem. Układ może być oddzielony od otocz wyraźną granicą(np. ściank naczynia) lub granicą umowną.ukł dzielima na 3 gr:1-ukł izolowany-nie wymienia materii z otoczeniem; 2-ukł zamknięty-wymienia z otoczeniem energię; 3-ukł otwarty-wym z otocz masę i energię. Funkcja stanu. -funkcje kt wartości liczbowe są jednoznacznie określone przez parametry stanu. Zmiana fun stanu w dowolnym procesie nie zależy od drogi procesu, a tylko od początkow i końcow stanu ukł.wyróżn 5 fun st:1- en wewn-U- jest to całkow zawart energii układu .Skł się ona z en ruchu cząsteczek i atomów, z en rotacji i oscylacji atomów wzgl siebie, z en jądrowej oraz wszystkich innych form en zawartych w układzie.2- entalpia-H- h=u+p*v; jest fun stanu poniew jej wartość liczbow określają: en wew, kt jest fun st i ilocz 2 param stanu: ciśn i obj.3-entropia-(S): Δs=Q: T jest miarą stopnia nieuporządkow ukł, miarą swobody cząsteczek w ukł.Jest fun st, tzn. zmiana jej wartości zal od st początkow i końcow ukł, nie zal od drogi przemiany.4-entalpia swobodna-G- jest fun st, pon jest opisana przez st i parametr st T. Ukł dąży do osiągn minim en; ukł dąży do osiągn maź nieuporządkow. Δg=Δh-TΔs-sΔTwz na zm entalpii.5-en swobodna-F- fun tej używa się często przy złożonych proces, w kt przekazyw en odbywa się na kilka różnych spos (np: reak chem połączona ze zmianą temp i ciśn).f≡u-T*s. Zmiany watości fun st uwzględn 4 zas termodyn. Energia wewnętrzna U w część en ukł zależna tylko od jego stanu wewn, stanowi ona sumę energii oddziaływań międzycząsteczko i wewnątrzcząsteczkowych układu oraz en ruchu cieplnego cząsteczek.Jest jednym z parametrów termodynam. Według I zasady termodyn en wew stan jednoznaczną fun st, którą dla gazu można wyrazić przez dowolne dwa z trzech param; ciśnienie, objętość, temperatura. Zerowa zas termodym mówimy, że dwa ciała (układy) nie odizolowane od siebie pozostają w równowadze termicznej, jeśli nie następuje między nimi przepływ en wewn. Jeśli każdy z 2 ukł AiB jest w równow term w ukł C, to ukł AiB są w równow term. I zas term w ukł izolow en wew (u) ukł jest stała i nie zależy od przemian dokonujących się w tym ukł. II zas term podczas procesu samorzutnego entropia, czyli nieuporządkow ukł i otoczenia wzrasta.III zas term entropia subst o strukturze idealnego krzyształu w temp 0 bezwzględnego (0K) jest równa zeru. pr zach masy mówi, że sumaryczna masa substr wziętych do reak równa jest łącznej masie produkt z nich otrzym.pr zach en- en ukł izolow jest stała; w układzie zamkniętym suma składn wszystkich rodz en całości ukł jest stała (nie zmienia się w czasie).Kaloria-jest to ilość en jaką należy dostarczyć na sposób ciepła, aby 1 gram wody ogrzać o 1stopień od temp 14,5 do 15,5*C. 1cal=4,187J Reguła Dulonga i Petita- wartość ciepła molow pod st ciśn większości pierw w st stałym w temp zbliżonej do temp standardowej(289K) wynosi ok. 3,15R (26,2J*mol-1*K-1).pierwiastki o małej masie nie stos się do tej reguły. Prawo Hessa efekt cieplny procesu izobaryczn i izoterm lub izochor i izoterm nie zal od drogi przemiany, a tylko od początkow i końcow stanu ukł, pod war, że podczas przemiany nie ma wymiany en na sposób inny niż praca zmiany objętości.Ozn to, że ciepło reak nie zalezy od tego,czy prod otrzym z substr bezpośr czy poprzez dowolne etapy pośr. Jeżeli w trakcie reak nie wyst praca użyteczna, wówcz ciepło przemiany będzie zależ jedynie do st początk i końcow. Prawo Hessa pozw w pośr spos wyzn wielkości termodynam, kt nie da się zmierzyć doświadczalnie, np. ciepła tworz węglowodorów, na podst łatwych do zmierzenia ciepeł spalania. ciepło tworzenia związku(entalpia tworz zw chem) nazywamy ciepło reakcji powstania zw chem z pierw pod st ciśn;ciepło spalania jest to efekt cieplny towarzyszący spaleniu 1 mola subst w tlenie;molowe ciepło rozpuszczania to ilośc en wymieniona na sposób ciepła między ukł a otocz podczas rozpuszcz 1 mola subst w rozpuszcz w celu otrzym roztw o danym stęż;molowe ciepło topnienia to ilość en wymieniona na sposób ciepła między ukł a otocz podczas izobaryczn i izoterm przeprowadzenia 1 mola kryształów w 1 mol cieczy;molowe ciepło parowania to ilość en wymien na sposób ciepła między ukł a otocz podczas izobaryczn i izoterm przeprowadz 1 mola cieczy w 1 mol pary, pod ciśn pary nasyconej.zależn między zm en wew a zm entalpii ukł entalpia jest fun st, pon jej wartość liczb określ: en wew, kt jest fun st i iloczyn 2 param stanu: ciśn i obj. Zmiana entalpi jako funkcji st nie zal od drogi przemiany, a tylko od jej stanu początkow i końcow. W przem izobar zm entalpii jest równa ilości en wymien na sposób ciepła międzu ukł a otocz, więc Δh=Q. ciepło molowe i właściwe między molowym ciep a ciep właśc w war stałej obj zach nast zależn: Cvi=Mi+cvi (gdzie M- masa molowa skłądnika „i”) z teorii kinetyczno-molekularnej gazów wynika, że wartość ciepła molowego gazu doskonałego wyn Cv=3/2R. Reg faz Gibbsa. Różnicę między liczbą param intensywnych a liczba równań opisujących ukł nazywamy liczbą stopni swobody(z) z=P-R=f(s-1)+2-s(f-1); z=s-f+2 równanie wyraża reg faz i stopni swobody (f+z) w dowolnym ukł jest równa liczbie składn „s” powiiększonej o 2 (przy ukł skondensowanych o 1).temp wrzenia cieczy jest to taka tamp,w kt ciśn pary nasyconej jest równe ciśn zewnętrzn; wzrost ciśn zewn powod wzrost temp wrzenia, zmniejsz ciśn zewn obni temp wrzenia cieczy. temp krzepnięcia temp, w kt faza ciekła jest w równow dynamicznej z fazą stałą. Wykres fazowy dla wody. Ukł reprezentow przez pkty, leżące w którymkolw z 3 pól, ale nie na krzywych rozdziel pola, są układami jednofazowymi o2 st swobody. Dla tych ukł w zakr danego pola można zmien ciśn i temp, zachow daną fazę. Krzywa OK. jest krzywą równow ciecz-para nasycona. Krz OB. opisuje stany równowag ukł dwufazowych faza stała(lód)- ciecz krz OA jest krz sublimacji i opisuje stany równowag ukł dwufazowego, złoż z fazy stałej i gazowej. Puntk O- tzw pkt potrójny wody, opisany przez parametry, w kt woda wyst jednocz w 3 st skup.parametry ptku potrójn wody wyn: temp T=273,16K, ciśn p=610,5Pa.prawo Henry'ego opisuje zależność rozpuszczalności gazu w cieczy od ciśn gazu nad cieczą:w określ temp masa(m) gazu rozpuszcz w cieczy jest wprost proporcjonalna do ciśn(p) gazu pozostającego w równow z roztw m=kpv. pr Henr jest spełn tylko w przypadku gazów nie uleg dysocjacji,asocjacji i solwatacji w danym rozpuszcz.stos się do roztw doskon i rzeczywistych b rozcieńcz. rozp gazów w cieczach gazy rozp się w cieczach w różnym st, a ich rozp zależy nie tylko od rodzaju gazu i rozpuszczalnika, ale i od war zew: ciśn i temp. Gazy skł się z polarnych cząsteczek dobrze rozp się w rozp polarnych. Gazy o bud niepol rozp się mniej więcej w jednak st w rozp pol i niepolar. Rozpuszcz tych gazów zależy od wartości ich temp krytycznej- im jest ona wyż, tym rozp jest lepsza. Rozp gazów w ciekłych rozpuszczalnikach wzraska z obniżeniem temp (np.,tlenu w wodzie)-co ma duże znaczenie dla rozwoju flory i fauny wodnej (zwł ryb).prawo Raoulta. Względne obniżenie ciśn pary nasyc jest wprost proporcjonalne do ułamka molowego subst rozpuszcz i wyr się wz: Δp:p0=xs gdzie p0-p=Δp-obniżenie prężności pary nasyconej. Pr Rao jest spełn dla rostw rozcieńcz, gdy subst rozp w danej tem jest nielotna i tylko wtedy, gdy nie ulega dysocjacji ani asocjacji w danym rozp, gdyż obniżenie prężności pary nasyconej jest proporcjon do liczby moli elem znajd się w roztw: cząsteczek, jonów.wpływsubst nielot na temp wrzenia i krzep roztw. Z pr rao wynika,że ciśn par nad roztw zawieraj nielotną subst, jest mniej niż nad czystym rozp.wprowadz subst nielot do rozp powod obnizenie prężności par, roztw można doprow do wrzenia podwyższ jego temp. Z pr rao wyn również, że dodatek subst nielot powod obniż temp krzepn roztw w porówn z temp krzepn czystego rozp. ΔTwrz=E*cm; ΔTkrzep=K*cm osmoza zjaw osm związ jest z istn bł półprzep. Bł takie zawsze są przepuszcz dla jednego składn rosztw, a nieprzep dla drugiego. Osm wyst m in w bł zwierzęcych i roślinnych przepuszcz wodę, a nie przepuszcz zw wielocząsteczkow. Cząst rozp dyfundują z rostw o mn stęż subst do roztw o wię st subst. Nast proces wyrówn ilości rospuszcz spowod tendencją do wyrówn potencj chem, nazywany osmozą.pr podziału Nernsta k=c0/cw jeż do ukł złożon z 2 prakt nie mieszających się cieczy wprow 3 skł, rozp się w obu cieczach, to w wyniku ustalenia się równow iloraz st wprowadzonej subst w tych rozp jest wielk st w danej temp, niezależną od il subst wprow. Pr podz Ner znajd zastosow przy rozwiązyw różnych zagadnień, zarówno teoret jak i prakt. Ekstrakcja -wyodrębn substancji z mieszaniny poprzez podział na miesz odpow rozp, selektywnie rozpuszczacym żądany związek. Zazwyczaj il rozp ogran się do min i szuka się rozp umożliwiającego uzyskanie dużej wartości współcz podzialu. k= c0/cw= a-a1/v1/a1/v; a1=a*v/k*v1+v; a2=a1*v/k*v1+v=a [v/k*v1+v]2; an=a [v/k*v1+v]n po n ekstr taką samą objcią rozp organicznego V1, w roztw wodnym pozost an gramów subst. Adsorpcja zjaw gromadz się subst na pow granicy faz. Subst adsorbowana nosi nazw adsorbatu, subst adsorbująca na swojej pow adsorbat nosi nazwę adsorbenta. Rozróżn 2 typy ads: ads fizyczną i ads chem.ads fiz wyst wtedy, gdy adsorbat z adsorbentem wiąże się siłami van der Waalsa. W ads chem czast adsorbatu wiążą się z cząsteczkami adsnta wiązaniem jonowym. Ads jest proc samorzutnym i egzoterm.izoterma adsorpcii -funk przedst zależn stęż powierzchniow od ciśn lub stęż adsorbatu w st temp; iz Henry'ego Γi=K*pi gdzie:Γi-st adsorbatu; K-st ads Henr; pi- ciśn cząsteczok skł i. izot Freundlicha:empiryczne równ opisuj ads fiz składn z roztwów niezbyt stężonych na pow subst stałej Γi=k*pn; izot Langmuira opis monomolekularną ads chem Γi=Γmaxk*pi/1+k*pi Zjaw adsorp jest wykorz w nast proc: *oczyszcz roztw; * wzbogac rud przed flotację; *usuw par i gazów z pow; *w med np przy zatr pok podaw jest węgiel aktywny; * rozdziel skł gazowych i ciekł poprzez ich selektyw ads w met chromatograficzn; *jako wstępny etap procesów chem opartych na katalizie heterogenicznej.szybk reak chem określamy jako iloraz zmiany ilości reagentów przez zmianę czasu, w kt ta reak zach. Ilość reag jest określana przez stęż, ciśn cząstkowe, masę, liczbę cząsteczek lub licz moli. Najcz szyb reak okr się poprzez zn st. v≡Δcp/Δt Czynniki wpływ na szyb reak chem *właściw chem reagujących substratów; * stan skup reagentów; * temp, w kt zach reak; * właściw środow:właściw rozpuszcz, pH; *stęż reag subst, a w przyp reak przebieg w fazie gazowej ciśn cząstkowe subst; *obecność katalizatorów; ( mieszanie i intens mieszania; *napromieniow. Wpływ temp na szyb reak chem wzrost temp pow prawie zawsze wzrost szybk reak bez względu na to., czy reak jest egzo- czy endoenerget. Zależnośc szyb reak od temp wyraża się poprzez zmian wart stałej szyb. Zmia ta jest słownie opisana przez regułę van't Hoffa. -w reak homogenicznych wzrost temp o 10*C (10K) powod wzrost szyb reak 2-4 razy. Kataliza zjaw kat pol na tym, że obecność pewnych subst w ukł reakcyjnym, nie występuj w równ stechiometrycznym reak chem, zmien szyb reak chem. Kat można trakt jako subt obniż en aktywacji w przyp kat dodat, lub podwyzszającą en aktyw w przyp kat ujemn. W przypadku, gdy kat znajd się w tej samej fazie co reagenty, szyb reak przebiegającej z udziałem kat zależy od jego stęż. Wpł ciśn temp st na stałą równow reak stała równow K jest wielk charakteryzuj równowagę reak w okr temp. Nie zal ona od stęż subst reaguj w określ proc chem, natomiast zmienia się wraz ze zmian temp. Zmiana ciśn lub st dowoln składnika biorącego udział w reak wywołuje zmian ciśn lub st pozostałych skład w stanie równowagi, z zachow niezmienionej wartości stałej K. Wpł temp: dla rak endoterm Δ h>0, logK2>logK1 (czyli K2>K1), wzrost temp powoduje wzrost stęż prod(zwieksza wydajność reak endoterm); dla reak egzoterm Δh<0, logK2<logK1 (czyli K2<K1), wzrost temp powod zmniejsz stęż prod (zmniejsz wydajn reak egzoterm); wpł ciśn zm ciśn wpływa na wydajn reak chem zachodz w fazie gazowej tylko wtedy, gdy w równaniu stechiom reakcji sumaryczna liczba moli prod jest inna niż sumar liczba moli substratów reakcji; wpływ stęż A+B ↔ C+D; stan równowagi układu opisuje stała równowagi: K=[C] * [D]/ [A] * [B] (nawiasy kwadratowe oznaczają dowolne stęż reagentów w stanie równowagi) Izoterma van't Hoffa Δg= -RT ln Ka+RT lnP, gdzie P- iloraz iloczynów aktywności produktów i substr, w kt aktywności są podzielone do odpow potęg równych współ stechiom reagentów w dowolnej chwili lub w chwili osiągnięcia tanu równowagi dynamicznej. Δg=RTln P/Ka; jeżeli P<Ka, to Δg<0, stęż prod w danej chwili jest mn niż w stanie równow i reak przebiega z lewej str równ reak na prawą w spsób samorzutny; jeżeli P=Ka, to Δg=0, ukł reakcyjny znajduje się w stanie równowagi; jeżeli P>Ka, to Δg>0, stęż prog w danej chwili jest większe niż w st równowagi, reak zach z praw str rów reak na lewą. Izobara van't Hoffa wiąże temperaturową zmienność stałej równowagi z entalpią reakcji d(lnK)/dT=ΔH/RT2 gdzie K-stała równowagi T-temperatura ΔH-entalpia reak R-stała gazowa. Reguła Le Chateliera- Brauna(reg przekory) jeż na ukł znajdujący się w stanie równowagi podziałamy jakimś bodźcem z zewnątrz, to w ukł zajdą takie przemiany, które działanie tego bodźca zmniejszą, powodując przejście układu do nowego stanu równowagi, możliwie niezbyt odległego od stanu wyjściowego. Reguła ta pozwala dobrać parametry w sposób optymalny do określonej reak chem. Ogniwo i elektolizer rozróżn dwa typy komórek(naczynek) elektrolitycznych: elektrolizery i ogniwa galwaniczne. W elektrlolizerach elektrody podłącz są do zewn źródła prądu stałego, wskutek przyłożon napiecia, do elektrody ujemnej zwanej katodą dążą jony dodatnie, a jony ujemne porusz się w kier dodat naładow anody. En wymieniana na sposób pracy elektrycznej między ukł, a otocz jest dodat. W ogni galw, na elektrodach zach reak chem związ z wymianą ład między elektrodą i roztworem elektrolitu. Reakc te powod że jedna z elektrod ładuje się dodat, a druga ujemn. Ogn galw służą do zasil różnych urządzeń, np. rozruszn serca i statków w kosm. Siła elektromotoryczna ogniwa napięcie ogniwa wzrasta ze wzrostem oporu i osiąga wartość max, zwaną siłą elektromotor ogniwa E, gdy opór ma wartośc nieskończenie wielką. SEM jest więc równa różnicy potencjałów między elektrodami ogniwa otwartego. Doświadczalnie wartość SEM ogniwa mierzy się za pomocą potencjometrów mostkowych lub za pomocą woltomierzy wysokoomowych. Na wartość SEM ogniwa składaja się różnice potencjałów wewnętrz na granicach faz stanowiących dane ogniwo Potencjał dyfuzyjny na granicy faz dwóch roztw elektrolitów o różnym stęż lub o różnym skł chem za chodzi proces dyfuzji składników. Wskutek różnej szybkości dyfuzji jonón, na grnicy 2 roztw powst skok poencjałów zwany potenc dyfuzji. Konstrukcja mostków elektrolitycznych jest różna. Najprostszą jest rurka w kształcie litery U, wypeł cieczą o dużej lepkości. Najcz jest to rozwr wodny agar-agaru i elektrolitu w kt szybk dyfuzji kat i anionów są zbliżone. Jeden koniec klucza wprowadz się do elektrolitu jednego półogniwa, drugi do drugiego i tym samym zapob się ich wymiesz, przy jednocz zapewn kontakcie elektycz. Elektroda porównawcza (odniesienia) elektrod porównaw nazywamy półogniwa, względem kt wyznaczamy potencjały innych elektrod, musza to być elektrody łatwo odtwarzające współwartośc potencjałów oraz łatwe do zbudowania. Do nich zaliczana jest również elektr elektrowodorowa. Najcz stosow w praktyce elektrod porówn są: kalomelowa i chlorosrebrowa. Budowa tzw nasyconej elektrody kalomelowej (NEK): Rtęć jest pokryta warstwą pasty, którą stan mieszanina rteci, kalomelu i chlorku potasu, nad pastą znajd się nasycony wodny roztw chlorku potasu. Rtęć i kalomel znajdują się w fazach jednoskładnikowych, ich aktywności są równe jedności. Elektrody redoks nazwa tego typu elektron jest nazwą umowną pon procesy zachodz na elektrodach polegają na wymianie e, są więc procesami utl -red. Nazwę elektrody redox stosuje się wtedy, gdy obojętny chemicznie metal zanurzony jest w roztworze zawieraj ukł redox i jest tylko wymiennikiem e między składnikami ukł. Przykłady elektrod redoks: *Fe2+, Fe3+, Pt; *Sn2+, Sn4+, Pt; *Mn2+, MnO4-, Pt; *Cr3+, Cr2O72-, Pt. Elekt red znajdują duże zastosow miareczkow redoksymet. Pomiar pH (miareczkow potencjometr) pomiary zmieniaj się wartości pH w zależności od objętości titranta wykorzyst się do określ pktu końców miareczkow. Miareczkow nosi wówczas nazw miareczkow potencjomert. Punkt końcowy miareczkow znajduje się na podstawie skoku wartości pH na krzywej zależności pH = f(v). Znajduje ono zastosow w alkacymetrii, analizie strąceniowej, kompleksometrii i redoksometrii. Miareczkow potencjom można stosow do oznaczania ilości składników w roztworach barwnych lub mętnych, gdy niemożliwe jest uzycie barwnych wsk. Elektroda szklana -najczęściej uzywane półogniwo do pomiaru pH roztworu. Zbudow z rurki szklanej zakończ u dołu cienkościenną banieczką. Do budowy elektr szklanych stos są różne gat szkła o składzie zależnym od rodz jonu, kt aktywność ma być mierzona w roztworze. W rurce znajduje się roztwór chlorku potasu lub kwas solny, z zanurzonym w nim drutem srebrnym, pokrytym chlorkiem srebra. Pomiar pH za pomocą elektr szklanej polega na umieszczeniu jej w badanym roztw, co prowadzi do otrzymania ogniwa. Ogniwo pierwotne po wyczerpaniu energii praktycznie nie nadaja się do regeneracji. Ogniwa wtórne, zwane akumulatorami po wyczerpaniu energii można regenerować przez naładowanie przepuszczając prąd w przeciwnym kierunku. Najcz stosow akumul jest akumulator ołowiowy. Akumulatorze tym kilka ogniw połączonych jest szeregowo w jedną całość. Elektrodami ogniw są kratownice wykon z ołowiu. Kraty jednej z elektrod wypełnia się metalicznym ołowiem, a kraty drugiej -proszkiem tlenku ołowiu IV. Akumulatory napełnia się roztworem kw siark VI o st od 20-40%, zwanym potocznie elektrolitem. Praca (rozładowanie) i ładowanie(regeneracja)ogniw przebiega wg nast równ reak chem:←ładowanie Cd+2NiO(OH)+2H2O↔Cd(OH)2 +2Ni(OH)2 praca→; ←ładowanie Fe+2NiO(OH)+H2O↔Fe(OH)2+2Ni(OH)2 praca→ ; Zjawisko elektrolizy jeż do roztw elektrolitu zanurzymy elektr i podłączymy je do zewn źródła prądu stałego, to zachodzi proces elektrolizy. Przez elektrolizę rozumiemy wszystkie zjaw zach w elektrolizerze, wywołane przepływem prądu. Na te zjaw skład się nast efekty: *ukierunkowany ruch jonów w polu elektrycz do odpow elektrody, zwany migracją; *reakcje utlenienia (na anodzie) i redukcji (na katodzie) reagentów na elektrodach. Prawa elektrolizy Faradaya I Jeżeli na elektrodzie reaguje 1 rodz jonów, to masa subst przekształc na tej elektr podczas elektrolizy jest proporcjonalna do natęż prądu i czasu trwania elektrolizy. M=kIt II iloraz mas różnych subst przekształc na elektrodach przez jednakowe ładunki elektryczne jet równy ilorazowi równoważników elektrochem tych subst. mA/mB=kA/kB. Korozja metali korozją nazywamy proces niszczenia materiałów w wyniku reakcji z otaczającym środowiskiem. Korozji ulegają przede wszystkim metale i ich stopy, ale również inne tworzywa(ceramika, betony, tw sztucz). Procesy korozyjne dzielimy na: kor chem i kor elektrochem. Kor chem wyst wtedy, gdy z reakcją zachodzącą na granicy faz: metal-środowisko nie wiąże się przepływ ładunku elektrycznego. Przykładem tego rodzaju korozji są reakcje metali z aktywnymi gazami. Kor elektrochem jest przyczyną niszczenia metali w niezbyt wys temp i podlega prawom kinetyki elektrochem. Zachodzi ona wtedy, gdy w środow korozyjnym jest woda, elektrolit i tlen z powietrza. Przebiega z udziałem roztw elektrolitów w wyn reak elektrochem w powst ogniwie galwanicznym. Ochrona metali przed korozją rozmaite warunki, w jakich zach procesy korozji, wymag stosow różnorodnych metod ochr wyrobów metal przed korozją. Walka z korozją gotowych prod zaczyna się już w fazie ich projektow. Właśc dobór materiałów i prawidł projekt konstrukcji mogą przedł okres eksploatacji urządz. Szybk kor można zmn przez: *izolację powierzi od środow korozyjnego(powietrza, wody i elektrolitów) za pomocą powłok ochronnych *zmianę potencjału elektrodowego chronionego przedm(ochrona elektrochem) *modyfikację środow korozyjnego przez stosow inhibitorów korozji(subst zmniejsz szybk reak chem).