Psychokulturaliści zdefiniowali i opisali pojęcie Osobowości podstawowej, które jest zasadnicze dla badań relacji miedzy osobowością a kulturą.
Wybitni badacze osobowości podstawowej (psychokulturaliści).
Ruth Benedict- „wzory kultury” ”chryzantema i miecz”
Ralph Linton „Kulturowe postawy osobowości”
Margaret Mit „Trzy studia nad konfliktami pokoleń ”
Zbram Kardiner „osobowość podstawowa”
Osobowość podstawowa - bywa rozumiana i definiowana na 3 sposoby:
1.W sensie statystycznym - osobowość modalna, statystycznie najczęściej występujący w danej zbiorowości kompleks cech osobowościowych, zbiór ten tworzy się badając reprezentację ludzi; tworzą go cechy najbardziej powtarzające się.
2. W sensie strukturalnym - osobowość uśredniona, pewna konstrukcja modelowa, składająca się z różnych cech.
Model ten nie jest empirycznie spotykany, ale oddaje to, jak osobowość wygląda.
3.Opracowana przez J.Kardinera- osobowość głębinowa jako struktura osobowości, to zespół najgłębszych i najogólniejszych reakcji, z których wynika wiele zachowań konkretnych i szczegółowych. Zespół ten jest podstawowy, gdyż jest związany z podstawowymi instytucjami biorącymi udział w procesie socjalizacji.
Podstawowe instytucje socjalizujące: rodziny, grupa rówieśna, grupy pierwotne (pierwsze)
4. Kardinera znajdziemy założenie, z którego wynika, że podobieństwo w poszczególnych zbiorowościach zachowań ludzkich wynika z podobieństwa sposobów postępowania z niemowlętami w tych zbiorowościach.
Za najważniejsze zachowania i sposoby postępowania z niemowlęciem, które rzutują potem na zachowanie dorosłego człowieka, Kordiner uważa:
czuły kontakt z obojgiem rodziców
ilość czasu spędzonego przez niemowlę w odosobnieniu, samotności
sposób w jaki dziecko jest karmione (naturalny czy butelka)
sposób w jaki dziecko jest poddawane treningowi w zakresie higieny,
Podstawowe wzory postępowania z dziećmi kształtują podstawowe struktury osobowościowe, które maja wpływ na kształtowanie instytucji, w których, na to, w jaki sposób dziecko po dorośnięciu tworzy kulturę.
Wg.Kardinera osobowość podstawowa to mechanizm wiążący w jedną logiczną całość osobowość jednostki, zjawiska kulturowe
Osobowość podstawowa rzutuje na to, jak „wytwarzamy” swe życie. Jeśli bowiem wytwarzamy społeczeństwo, rodziny to na miarę osobowości podstawowych. Jeśli np. jest u nas lęk , agresja, to taką kulturę tworzymy.
(Osobowość jednostkowa najlepiej [graficznie] przedstawia się w postaci koła)
Psychokulturalizm ceni się również za to, że dzięki badaniom tej organizacji usunięto z nauk społecznych zjawiska i poglądy o nie dość ugruntowanym uzasadnieniu empirycznym. Człowiekiem który wprowadził pojęcie psychokulturalizmu do nauk społecznych w Polsce jest prof. Jerzy Szacki.
Korzyści płynące z psychokulturalizmu:
do czasu psychokulturalizmu nauki nad kulturą próbowały związać kulturę z czymś specyficznym, natura ludzką, czymś, co jest gatunkowo dane tylko homo sapiens sapiens; obecnie z tego zrezygnowano;
zdroworozsądkową dyskusją nad naturą ludzką zastąpiono naukową dyskusją nad kulturą i osobowością;
zdefiniowano pojęcie osobowości jako swoistą konfiguracje cech psychicznych;
usystematyzowano i uporządkowano rozważania o psychologicznym wymiarze społeczeństwa i kultury, i połączono z naukową teorią kultury (uzasadniono empirycznie);
powiązano racjonalne (wywodzące się z przemyśleń)teorie kultury z badaniami terenowymi empirycznymi (uzasadniono empirycznie);
udało się zoperacjonalizować starą ideę odnośnie wpływu kultury na jednostkę, zjawiska odpowiadające wpływom kultury na jednostkę to procesy socjalizacji,
Operacjonalizowanie- ustalanie, jakie zjawiska dostępne badaniom empirycznym odpowiadają wpływom kultury na jednostkę,
Sztompka -
Szczegółowe dziedziny socjologii zajmujące się kultura:
socjologia kultury
antropologia kulturowa
etnologia
etnografia
socjologia środków masowego przekazu
socjologia sztuki
socjologia nauki
socjologia religii
socjologia moralności
Pojecie kultury jako efekt dwóch obserwacji:
1.Ogromne zróżnicowanie sposobów życia ludzi- w różnych epokach, także współcześnie, na różnych obszarach kuli ziemskiej; bardzo różnie może przebiegać życie społeczne na różnych obszarach, nawet w tym samym czasie. Tzw. Pluralizm Kulturowy - coraz bardziej powszechny dzięki środkom masowego przekazu; odmienności kulturowe obejmują nie tylko życie codzienne, lecz wywierają wpływ na funkcjonowanie grup społecznych, organizacji instytucji.
Nie istnieje jedno społeczeństwo ludzkie, lecz wielość ludzkich społeczności, z których każda wytwarza swoisty sposób życia, W jednej i tej samej społeczności swoiste sposoby życia dziedziczone są przez pokolenia, zachowując ciągłość ponadjednostkową.
2. otoczenie innych ludzi- z którymi nawiązujemy kontakty, interakcje, stosunki społeczne, i ze strony których doznajemy pewnych ograniczeń własnej swobody działania; społeczność jest gotowa bardziej lub mniej bezwzględnie wymagać uznanych sposobów działania , mówienia, myślenia od swoistych członków, Istnieje rzeczywistość zewnętrzna wobec jednostki , jednostka jest pozbawiona części swej wolności, poddana presji społecznych oczekiwań,
ma poczucie, że cała społeczność - anonimowa i bezosobowa - wymaga akurat tego, a czegoś innego nie akceptuje.
Emil Durkheim- wprowadził pojęcie Faktów społecznych, są to szczególne przejawy rzeczywistości społecznej,
Generowane przez zbiorowości, różne od indywidualnych, przeżyć psychicznych. Fakty społeczne - wg Durhheina uznają 3 cechy :
są wspólne dla całej zbiorowości, podzielane przez jej członków,
dla każdego członka zbiorowości są zewnętrzne, bo nie stworzył ich sam, lecz zastał gotowe,
wywierają na członków zbiorowości swoistą presję, ukazując jedno, a zakazując drugiego.
Przykłady faktów społecznych wg Durkheima to: religia, moralność, obyczaje, prawo, itd.
Pojęcie kultury łączy w sobie :
heterogeniczność zewnętrzną- różnorodność miedzy różnymi zbiorowościami
homogeniczność wewnętrzna - jednorodność uniformizująca działanie i myślenie w obrębie każdej zbiorowości
Clyde Kluckhohn- zebrał ponad 200 definicji kultury;
Wg niego
„kultura to historycznie wytworzony system wzorców życia, który skłonni są podzielić wszyscy członkowie jakieś zbiorwości”
Robert Bierstedt- „kultura to wszystko, co ludzie czynią, myślą i posiadają jako członkowie społeczności”
Największe bogactwo treści kulturowych wiąże się ze zbiorowościami terytorialnymi, plemionami, grupami etnicznymi, narodami. Wyróżnia się te grupy uwzględniając aspekt kulturowy: język, obyczaje, wartości, przesądy charakterystyczne dla danej grupy. To tzw. Kultura grupowa, istnieją także kultury ponadnarodowe- np. europejska, islamu, itd. Są także pewne rysy kulturowe wspólne dla całej ludzkości, np. te, że wszyscy żyjemy w jakichś rodzinach i wierzymy w jakichś bogów.
Wielkość skal społeczności, które są nosicielami różnych kultur, sprawia, że kultury nakładają się na siebie, przenikają się. Oznacza to, że jednostka równocześnie podlega różnym kulturom, sposób życia każdej jednostki znajduje się pod presja wielu kultur równocześnie (niekiedy używa się pojęcia ”presji krzyżujących się” )
Tożsamość kulturowa- tworzy się przez nakładanie wielorakich i różnych wpływów kulturowych, którym jednostka podlega. Jeśli wpływy te są zbieżne, to wzmacniają się wzajemnie , a identyfikacja jednostki z kulturą jest kompletna i bezwarunkowa. Gdy jednak różne wpływy kulturowe są wzajemnie treściowo niezgodne, tworzą wówczas dysonans kulturowy, a co za tym idzie - niespójną „pękniętą tożsamość”
Samoświadomość kulturowa- wyraźne postrzeganie reguł, idei czy symboli, umiejętności oddzielania reguł kulturowych od codziennych, rutynowych praktyk.
Zmiany kulturowe- przełom w świecie wartości, norm, symboli, towarzyszą rewolucjom, radykalnym reformom ekonomicznych, zmianom ustrojowych, zmianom warunków życia społecznego.
Konflikt pokoleń- istotna i powszechna form zderzenia kultur, każde pokolenie jest nosicielem takiej kultury, jaka została mu wpojona w dzieciństwie i młodości w procesach socjalizacji czy edukacji. Wczesne doświadczenia życiowe są najtrwalsze, raz zinternacionalizowanych treści kulturowych trudno się oduczyć. We współczesnym społeczeństwie zmiany warunków życia społ. Dokonuje się bardzo szybko, w związku z czym pokolenie dzieci rodzi się w kręgu zupełnie innej kultury niż ta, którą nosi w sobie pokolenie rodziców.
W pełni udana socjalizacja to uczynienie z kultury własnej ”drogi natury” (nie przychodzi nam do głowy, że można postąpić inaczej niż nakazuje nam kultura) Gdy socjalizacja jest nieudana lub niepełna, wobec kultury pojawia się opór, jednostka szuka alternatywy (np. w sektach, kulturowych przestępczych, itp.)
Trój podział w obrębie kultury :
Kultura normatywna- określa sposoby działania; kulturowe reguły, czyli normy i wartości; W jej obrębie znajdują się opisy działania właściwych, przyjętych w danej kulturze, a także działań niewłaściwych lub zabronionych. Działanie wiąże się wiec z powinnością bądź nakazem.
Kultura idealna - kultura symboliczna, zawiera uznane przekonania, poglądy, idee, standardowe symbole, określa właściwe sposoby myślenia, ustala obowiązujące sensy zdarzeń czy zjawisk. Czynnik powinności i zakazu - należy uznawać to, co jest wspólną mądrością społ. Nie godzi się myśleć odmiennie.
Kultura materialna- obejmuje wszelkie obiekty, które posiadamy czy którymi zazwyczaj posługujemy się w naszej społeczności; przedmioty i urządzenia wymyślone lub skonstruowane przez człowieka (domy, mosty maszyny itp.)a także przetworzone obiekty przyrodnicze(pola uprawne, uregulowane rzeki)
Clifford Geertz - „kultura jako system znaczeń i symboli regulujących działania społeczne”
„Anatomia”Kultury
1.Rys Kulturowy- najmniejszy składnik kultury, element kultury (np. Krawat w męskim ubiorze, „nie zabijaj”)
2.Kompleks Kulturowy- bardziej złożona całość, grupująca elementy jednorodne pod względem treści lub funkcji (np. sposób powitania, ubioru)
3.Konfiguracja Kulturowa- najszersza całość, różne pod względem treści i funkcji elementy kultury skupiają się wokół jakiegoś centralnego obiektu, lub wokół pewnej wartości, idei.
Konfiguracja kulturowa funkcjonuje prawidłowo gdy wszystkie jej elementy są spokojne, współgrają. Jeśli tak nie jest to może wystąpić:
zapóźnienie kulturowe- gdy jeden element konfiguracji nie „nadąża” za innymi, nie jest w pełni rozwinięty, niewystarczająco obecny (np. gdy budowa parkingów i autostrad nie nadąża za przyrostem liczby samochodów)
Niekompetencja kulturowa- brak wiedzy, umiejętności i warunków niezbędnych do wykorzystania nowych urządzeń technicznych oraz do zaakceptowania nowych sposobów myślenia i nowych wzorów stosunków międzyludzkich
Dysharmonia kulturowa- stosowanie pewnych obiektów kultury do czego innego, niż były przeznaczone. (np. książki jako ozdoba mieszkania, zamiast środka użytkowego i edukacyjnego)
Kultura jednej zbiorowości rzadko stanowi moralit.
*trzon kultury - wartości, idee czy obiekty dla danej kultury centralne, decydujące o jej odrębności, kultura „głównego nurtu”
*subkultury- istniejące obok trzonu kultury pewne odmiany zwyczajów, języka, symboli, obiektów wyróżniające pewne rejony, istnieją w ramach głównej kultury (up.narodowej)
* kontrkultury - przeciwstawne do kultury narodowej „głównego nurtu”; potępiają lub odrzucają szeroko uznane narodowe tradycje, wartości, idee
Uniwersalia kulturowe- elementy kulturowe mające charakter powszechny, spotykane w każdej społeczności ludzkiej.
Teoretycznie mogą mieć 2 źródła :
Mogą się pojawić równoległe, wzajemnie niezależnie, w każdej społeczności jako wyraz uniwersalnych potrzeb ludzkich, wynikających z ludzkiej natury.
Mogą się pojawić w drodze zapożyczeń, przenikania lub rozpowszechniania się kultur na szersze obszary. Tzw. Dyfuzja kulturowa, której elementem są nie tyle uniwersalia kulturowe, co rozpowszechnione treści zrodzone pierwotnie w obrębie jednej, konkretnej kultury.
Uniwersalia kulturowe to np. rodzina, religia, komunikacja międzyludzka (język)
George Murdock- zgromadził wszystkie dostępne informacje na temat kultur historycznych i współczesnych, prymitywnych i nowoczesnych, stwierdził, że we wszystkich zbadanych społecznościach obecne są tylko dwa powszechniaki kulturowe: reguła „nie zabijaj” oraz zakaz kazirodztwa.
Podobieństwa Kulturowe- wynikają z kontaktu kultur miedzy sobą; kategoria ogromnie bogata. Elementy kulturowe ulegają dyfuzji, przepływają z jednej kultury do drugiej, są zapożyczane, naśladowane, narzucane, wymieszane ze sobą.
Kontakt Kultur:
A). podbój słabszego społeczeństwa przez silniejsze, wprowadzenie przemocą lub perswazją kultury dominującej przy eliminacji kultur lokalnych (kolonializm, chrystianizacja)
B). mieszanie się kultur w społeczeństwach wielonarodowych, grupy emigrantów wnoszą własne treści kulturowe do kultury, głównego nurtu tzw… kulturowa, która prowadzi do wytworzenia się swoistego nowego systemu kulturowego
(np. „tygiel amerykański”)
C)imperializm kulturowy- dokonuje się za pośrednictwem przepływu treści i produktów kulturowych poprzez rynek i środki masowego przekazu; jego szczególne nasilenie towarzyszy epoce globalizacji. Efektem jest postępując uniformizacja i regres kultur lokalnych.
Postawa etnocentryczna- przekonanie o szczególnej wartości własnej kultury, o jej przewadze nad innymi. Etnocentryzm w skali społecznej to koncentracja na własnej grupie, wierzenie innych społeczności według jej kryteriów, co łatwo może doprowadzić do niechęci czy wrogości wobec innych kultur, do dążenia, aby narzucić własną kulturę innym, bo jest najlepsza.
Relatywizm Kulturowy- postawa przeciwna do etnocentrycznej, dostrzeganie różnorodności i wielości kultur, uznanie, że sposoby działania i myślenia różnych społeczności dadzą się zrozumieć tylko w odniesieniu do ich własnego kontekstu reguł, symboli i wartości, przezwycięża ślepotę etnocentryczną.
Tolerancja- coś więcej niż relatywizm, zawiera wartościowanie o różnej mocy
forma najsłabsza- bierna akceptacja wartości i odmienności kultur
forma mocniejsza- czynna afirmacja odmienności i różnorodności kulturowej, dostrzeganie jej pozytywnej wartości i konieczności.
Pluralizm kulturowy- (wielokulturowość)
I wielość i różnorodność kultur, zarówno następujących po sobie w wymiarze historycznym, jak i koegzystujących współcześnie;
II stanowisko ideologiczne, podkreślające prawo różnych społeczności do odmiennych sposobów życia, a nawet lansujące tezę o pełnej różnorodności wszystkich kultur
Pluralizm stanowi fundament działania organizacji międzynarodowych (ONZ, UNSECO)
Tolerancja-
forma najsilniejsza- pogląd o różnorodności różnych kultur, odrzuca możliwość jakichkolwiek wartościujących porównań miedzy kulturami, niedopuszczalna jest krytyka lokalnych obyczajów, styl życia, itp.
Terminy sugerujące wyższość czy niższość, zacofanie lub postępowość, nie uznają prawa bytu, zostają zastąpione słowem „inny”
Postawy wobec postępującej uniformizacji kultur, związanej z ofensywą globalizacji, zależą od wielu czynników. Może to być afirmacja lub negacja globalizacji, poparcie dla zjawisk kosmopolitycznych bądź obrona kultur lokalnych.
Czynniki te to:
1.Akceptacja globalizacji jest inna w krajach będących centrum ekspansywnej kultury, a inna tam, gdzie dociera ta kultura z zewnątrz.
2. Siła ekonomiczna, polityczna danego kraju, dająca wystarczająco mocne poczucie bezpieczeństwa i znaczenia, aby móc się obejść bez podkreślania odrębności kulturowej.
3. Różnice miedzy środowiskami zawodowymi, niektórym charakter pracy narzuca perspektywę ponadlokalną (np. środowisko mas mediów), inni mają pracę o wyraźnym wymiarze lokalnym (np. rolnicy)
4. Miejsce zamieszkania, urbanizm, (swoisty sposób życia- kompleks reguł, idei i urządzeń- charakterystyczny dla mieszkańców z miast)mówi, iż miasta to kolebka postaw kosmopolitycznych, ruralizm (sposób życia mieszkańców wsi)
- ograniczanie horyzontów do spraw lokalnych.
5. Predyspozycje czysto indywidualne, niektórzy mają silną potrzebę bezpieczeństwa, ważna jest dla nich „swojskość”
sytuacji, inni cenią nowe doświadczenia, innowacje i odmienność- dla nich uniformizacja jest nieznośna, poszukują lokalnego autentyzmu.
Richard Ritzer- Macdonalizacja
Tradycja kulturowa -kulturę danej zbiorowości określa się czasem jako jej dziedzictwo, co sugeruje, iż kultura jest zakorzeniona w przeszłości. Nie jest Kultura wytworem chwili lecz skumulowanym produktem ludzkiej aktywności
Trwającej dłuższy czas. Jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, zachowuje ciągłość.
Skumulowany dorobek kulturowy -tradycja
1.Kultura materialna- tradycja wiąże się z fizyczną trwałością obiektów czy urządzeń materialnych, otaczają nas kościoły, domy, meble skonstruowane w przeszłości, pola uprawne, ogrody, sztuczne jeziora, którym kiedyś nadano kształt.
- Przeżytki kulturowe- elementy tradycji kulturowej, które całkowicie zmieniły swą pierwotną funkcję (np.dorożka)
2. Kultura idealna - trwa poprzez pamięć idei, przekonań, symboli, języka, pamiętamy czego się dowiedzieliśmy, nauczyliśmy, także poprzez rejestracje idei - za pomocą pisma, można sięgnąć do nieograniczonej puli informacji z przeszłości.
3.Kultura normatywna- normy i wartości mogą być zapamiętywane(przekazywane ustnie, utrwalone pisemnie, skodyfikowane- np. Dekalog, Kodeks Karny)lub utrwalone w powtarzanych praktykach; ludzkie działania mają skłonność do inercji- powtarzalność w podobnej, co poprzednio formie,
rytuały - wyrażenie sformalizowane, sfaudaryzowane praktyki, mające znaczenie dla przenoszenia w czasie wzorów normatywnych.
Kultura jest dziedziczona za pośrednictwem jej nosicieli, jednostek, które uzewnętrzniając (internalizację) treści kulturowe, są zdolne przekazywać je innym w drodze socjalizacji albo egzekwować od innych poprzez tzw. Kontrolę społeczną. Tradycja odgrywa istotą role w procesie socjalizacji, zawiera bowiem kwintesencję tego, co z perspektywy czasu współczesnych jest w kulturze uznane za najbardziej wartościowe.
Tworzenie kultury- Kultura trwa i zachowuje ciągłość ale jednocześnie nieustannie się zmienia, jest wytworem ludzi, postawy w sposób wytwarzania się kultury to działania masowe - ludzie działają podobnie lecz niezależnie od siebie, każdy dla własnych celów, z tego, że podobne działania podejmuje bardzo wielu ludzi, wynikają dla całego społeczeństwa jakieś konsekwencje np. zmiana kulturowa. Zmiany kulturowe mogą powstawać także w toku zachowania zbiorowego, w toku spontanicznego i chaotycznego zachowania w tłumie następują upodobania działań uczestników, aż pojawią się proste reguły postępowania, do których wszyscy zaczynają się stosować, dalsza standaryzacja tych reguł czyni je stałymi składnikami kultury typowej dla dużych zbiorowisk ludzi. Celowe wysiłki w kierunku wprowadzenia zmian kulturowych podejmują ruchy społeczne (np. ruch AA), a także grupy zorganizowane (np. kampanie organizowane przez producentów, mające na celu zmiany stylów gustów, itp.) Kultury nie byłoby też bez działalności wybitnych jednostek- innowatorów, wynalazców, myślicieli, twórców artystycznych.
Akulturacja- proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie(socjalizację)
System Aksjo normatywny- mieszczą się w nich reguły społeczne dotyczące ludzkich działań, to segment kultury, zespół norm i wartości charakterystyczny dla danej kultury; inne nazwy: społeczny system normatywny, struktura normatywna, struktura instytucyjna, podsystem regulacyjny, system podtrzymywania wzorów,
Działanie - dwuczłonowy kompleks: pewnych środków, sposobów, metod postępowania oraz celów, do których te środki mają prowadzić.
Normy kulturowe- reguły obejmujące sposoby czy metody działania,środki stosowane dla osiągnięcia celu, mówią one, co ludzie powinni robić;
Wartości kulturowe- reguły, których przedmiotem są cele działania, mówią one jakie cele są właściwe, ukazują do czego ludzie powinni dążyć.
Normy i wartości mają w sobie ładunek powinności:
imperatywy kulturowe- kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub pewnego celu.
->nakazy- w stylizacji pozytywnej: musi
->zakazy- w stylizacji negatywnej: nie może, nie wolno,
przyzwolenia- słabsze natężenia czynnika powinnościowego, nie wskazują i nie zakazują lecz dopuszczają pewne postępowania lub cel, słowa: może, wolno,
preferencje- zalecenia, wskazują co jest godne uznania, zastrzegając, że nie można tego od nikogo wymagać. Zwrot: ”dobrze by było żeby…”; działania wzorcowe,
Podwójna relatywizacja: w jakich sytuacjach obowiązują reguły społeczne oraz kogo obowiązują. Każda reguła jest relatywizowana sytuacyjnie i personalnie,
Reguły nie występują w izolacji, lecz łączą się w szersze całości:
Procedura- wiązka norm i wartości, regulująca typowe sposoby osiągania danych celów (np. praca i zarobek, leczenie się i zdrowie)
Instytucja- zbiór reguł związany z określonym kontekstem społecznym, realizujący podobne, istotne społecznie funkcje.
->reguły partykularne- wyspecjalizowane, rekluzją się tylko w jednym kontekście społecznym
-> reguły uniwersalne- ogólne, pojawia się w różnych kontekstach społecznych (prawdomówność, punktualność, rzetelność itp.)
rola społeczna
Ralph linton i Robert Merton- wprowadzili pojęcie roli społecznej
Rola społeczna- zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną (statusem, przypisany do tej pozycji i wymagany od każdego, kto tę pozycję zajmuje Rola określa jak powinno przebiegać postępowanie jednostki, skoro zajmuje ona daną pozycję społeczną.
Folkways- reguły społeczne, normatywne wzory postępowania rozpowszechnione w zbiorowości, tworzące trzon społeczeństwa; określone przez Williama Sumner wskazują właściwy sposób działania we wszystkich życiowych
Sytuacjach. Spod ich wpływów nikt nie może się uwolnić, dzięki czemu występuje porządek społeczny.
William G.Sumner- pierwszy wprowadził trójpodzial reguł na zwyczaje, moralność i prawo, są to podsystemy aksjo-normatywne.
Zwyczaje- ich istotną funkcją jest uproszczenie norm życia, nadanie mu pewnego automatyzmu, zwalniają z konieczności z każdorazowego podejmowania w codziennych sprawach. Bezrefleksyjny automatyzm, z jakim podajemy się zwyczajom sprawia, że są najbardziej niewidoczne z wszystkich reguł, traktujemy je jako oczywiste. Tworzą się spontanicznie, nie mają swoich zidentyfikowanych twórców, na ogół nie są skodyfikowane, (wyj.np.podr. savoir-vivre'u); są nabywane w ramach socjalizacji, nie uczymy się ich w systematyczny sposób. Regulują zwykle sprawy o prywatnym charakterze. Łamanie zwyczajów wiąże się z łagodnymi reakcjami negatywnymi zwykle, ostrość reakcji zależy od tolerancji bądź etnocentryzmu społeczeństwa. Jeśli kultura jest pluralistyczna- społ. Nie przywiązuje wagi do odmiennych zwyczajów, jeśli kultura jest jednolita- społ. Jest przywiązane do swoich zwyczajów i stanowczo je egzekwuje.
Moralność- reguły moralne dotyczą takich sfer życia, w których działanie jednego człowieka nie jest obojętne dla dobra innych ludzi. Działania te nie mogą być prywatne, bo dotyczą istotnych interesów innych, mogą wyrządzić im krzywdę. Reguły moralne dotyczą najbardziej fundamentalnych relacji miedzy ludźmi. Są często kodyfikowane w systemach etnicznych, niekiedy mają wyraźnych autorów, realnych lub mitycznych- myślicieli, proroków, przywódców religijnych. Naruszanie reguł moralnych spotyka się z silniejszą reakcją społeczności niż w przypadków zwyczajów, potępienie przybiera ostrzejsze formy. Sankcje wymierzane są na ogół spontanicznie (izolacja, lincz, samosąd).
Prawo- nie wytwarza się spontanicznie, lecz jest celowo stanowione przez państwo lub w jego imieniu. Jest zawsze związane z jakąś organizacją polityczną. Ze względu na potrzebę jednoznaczności, co jest nakazane a co zakazane, prawo jest artykułowane w formie pisemnej, publikowane i systematyzowane. Na straży prawa stoi system sankcji administrowanych przez organy wymiaru sprawiedliwości: sądy, prokuraturę, policję, itp. Sankcje wymierzone są w imieniu państwa. Regulacji prawnej podlega ogromny zakres życia społecznego. Gdy prawo jest zbieżne z regułami moralnymi uzyskuje wzmocnioną legitymizację i jest łatwiejsze do stosowania i egzekwowania. Gdy odbiega od moralności, napotyka opór.
Poza zwyczajem, moralnością i prawem- zbiory reguł:
Styl artystyczny- zbiór reguł definiujących co jest uważane za piękne; reguły estetyczne, czasem wytwarza się spontanicznie w zachowaniach zbiorowych, czasem opiera się na wzorcu.
Moda- odmiana reguł kulturowych, bliska jest zwyczajowi, dotyczy spraw stosunkowo powierzchownych; zmienia się dość szybko, rzadko tworzy się spontanicznie, jest celowo narzucana i lansowana.
Systemy aksjo-normatywne rzadko cechują się zwartością.
Tendencja 1. Wzory i reguły społeczne komplikują się i różnicują w miarę ewolucji czy rozwoju społeczeństwa; w społeczeństwach pierwotnych najprostsze formy życia społ. Nie wymagały skomplikowanej regulacji, była prostota norm i wartości, w społeczeństwie nowoczesnym, złożonym, obejmującym wiele działań i grup, kultura normatywna jest bardzo złożona.
Tendencja 2. Odchodzenie od pierwotnej izolacji kultur do coraz większego ich kontaktu i wzajemnego oddziaływania, wraz z mnożeniem kontaktów, rozwojem środków transportu i komunikacji, kultury normatywne straciły jednorodność i są zbiorem treści pochodzących z różnych źródeł.
Tendencja 3. Rosnące w toku proces dziejowego przyspieszenia zmian społecznych. W społeczeństwach pierwotnych przez wiele pokoleń warunki życia nie ulegały większym zmianom., nie zmieniały się wiec towarzyszące im normy i wartości. Współcześnie w ramach jednego pokolenia kultura normatywna potrafi zasadniczo się przekształcić.
Te trzy tendencje prowadzą do wewnętrznej sprzeczności w obrębie systemu aksjo-normatywnego:
Anemia- wskazana przez Durkheima; stan w którym system normatywny zmienia się w chaos, cele i środki(normy i wartości) stają się niejednoznaczne, ludzie tracą poczucie co jest dobre a co złe. Dezorganizacja kultury normat. prowadzi do dezorientacji społecz.
Węższe pojecie anemii- wprowadził Robert Merton; rozbieżność miedzy wartościami, a normami mającymi służyć osiągnięciu tych wartości. Prowadzi do presji w kierunku tych działań przestępczych- realizowania społecznie oczekiwanych celów nieznanym w społ.sposobami.
Konflikt ról - rozbieżność oczekiwań społecznych związanych z rozmaitymi pozycjami społecznymi zajmowanymi równocześnie przez jedną jednostkę,
Konflikt miedzy segmentami roli- w ramach 1 status, rozbieżność oczekiwań kierowanych przez różnych partnerów do jednostki zajmującej daną pozycję.
Ambiwalencja normy - występuje w obrębie pojedynczego segmentu roli, gdy oczekiwania jednego, konkretnego partnera są wewnętrznie niespójne.
Antynomia normatywna- konflikt miedzy podsystemami normatywnymi, gdy to samo zachowanie jest odmiennie regulowane, np. przez moralność i prawo. Także w obrębie jednego podsystemu normatywnego, gdy jedne jego reguły czegoś zabraniają, a drugie ukazują.
Konflikt międzykulturowy- gdy kultury wchodzą ze sobą w kontakt, zderzają się ze sobą, np. w sytuacji podboju, migracji, globalizacji.
Asynchronia normatywna- w ramach społeczności i właściwej jej kultury występują reguły pochodzące z różnych okresów, a ich treść jest wzajemnie nieskoordynowana.
Dysonans kulturowy- gdy w krótkim czasie występuje głęboka i wszechstronna zmiana kulturowa, nowe reguły wchodzą w sprzeczność ze starymi, pojawia się dualizm koegzystujących jeszcze przez pewien czas dwóch kultur: starej i nowej.
Stosowanie się do reguł; Typologia Roberta Mertona
1.konformizm- akceptacja całej procedury, norm i wartościm, postępowanie zgodnie z regułami, które nas dotyczą.
Dewiacje(postępowanie niezgodne z regułami)
2.Innowacja-akceptacja celów dyktowanych przez powszechne wartości, ale szukanie nowych sposobów ich realizacji; zastosowanie się do wartości ale odrzucenie norm.
3.Rytualizm- gorliwe przestrzeganie norm z ignorowaniem odpowiednich wartości, stosowanie się do norm z pominięciem celów, które miały być w dany sposób osiągnięte.
4.Rezygnacja-wycofanie się, odrzucenie przez jednostkę całej procedury, zarówno norm jak i wartości
5.Bunt- Dewiacja pełna, ale aktywna, odrzucenie procedur norm i wartości, ale zarazem zaproponowanie procedur alternatywnych, nowych norm i wartości.
Nonkonformizm- dewiacja demonstrowana publicznie w proteście przeciwko obowiązującym normom i wartościom.
Typy Konformizmu-
*legalizm- literalne i skrupulatne przestrzeganie reguł bez względu na ich treść, zgodnie z przekonaniem, że należy zawsze stosować się do obowiązujących zasad.
* oportunizm- przestrzeganie reguł mimo jej nie uznawania i przekonania o jej niesłuszności, powodem przestrzegania jest obawa przed sankcjami, utratą akceptacji w grupie lub szansa na jakieś korzyści.
Negatywizm- kontraformizm, przeciwieństwo legalizmu, bezrefleksyjny stosunek do reguł, abstrahujący od jej treści, odrzucający ją tylko ze uwagi na źródło z jakiego pochodzi.
Kultura Idealna- bardziej tradycyjny termin to świadomość społeczna, podzielane w zbiorowości, zewnętrzne wobec każdej jednostki idee.
Język- instrument idei, system powiązanych ze sobą symboli uznawanych w danej społeczności.
Symbol- wskaźnik pewnego stanu rzeczy oparty na przyjętej w danej zbiorowości dowolnej konwencji.
Znak- wskaźnik pewnego stanu rzeczy oparty na prawidłowościach przyrodniczych, w myśl, których występuje on razem z tym stanem lub go poprzedza.
Kiedy myślimy posługujemy się różnymi znakami, związek miedzy znakiem, a tym, co oznacza, jest naturalny, tzn. Wynika z jakichś obiektywnych prawidłowości. Pod warunkiem znajomości tych prawidłowości, znak ma dla wszystkich to samo znaczenie. Symbol jest bardziej skomplikowany, związek miedzy symbolem, a tym, co oznacza, nie jest naturalny, lecz wynika z tego, że członkowie danej zbiorowości „umówili się ”co do jego znaczenia. Wspólne symbole, o podzielanych znaczeniach, wchodzą do kultury.
Myślenie ludzkie ma charakter symboliczny. Symbole jakimi się posługujemy w myśleniu, mają różny charakter:
Przedmioty materialne- obarczone szczególnym znaczeniem(flaga, korona, krzyż) Mają wyłącznie sens symboliczny.
Kolory- czarny (symbol-żałoby), czerwony(symbol - komunizmu)
Gesty- język gestów, skinienie głowa, machnięcie ręką;
Język ciała- pozy jakie przybieramy, ukłon, odwracanie się tyłem.
Piktogramy- uproszczone obrazki, język obrazkowy
Słowa- najważniejszy typ symboli, mówione i pisane, złożony zbiór słów oraz schematów ich wiązania w większe całości tworzy język w ścisłym tego słowa znaczeniu.
Funkcje języka jako fundamentalnego składnika kultury idealnej:
1.umożliwia rejestrację spostrzeżeń i doświadczeń, zapis wiedzy i informacji oraz ich przekazywanie kolejnym pokoleniom; dzięki językowi pisanemu wiedza może rozprzestrzeniać się poza granice miejsca i czasu, w którym została uzyskana.
2.komunikacja międzyludzka- język jest podstawowym medium kontaktów i interakcji (rozmowa, wywiera korespondencji, prasa, literatura.)
3.Język stanowi istotny czynnik wytwarzający wewnętrzną solidarność zbiorowości i zarazem jej separację od zbiorowości zewnętrznych. Mówienie wspólnym językiem to ważny element grupowej tożsamości.
4.Język umożliwia realizację typowych dla człowieka dążeń prospołecznych (towarzyskich); Silne autoteliczne motywacje bycia z innymi- spotkania z przyjaciół, plotkowanie, pogawędki, - odbywa się to przy użyciu języka, dostarcza poczucie przynależności i chroni przez osamotnieniem.
Pewne idee, przekonania i poglądy, stają się faktami kulturowymi, gdy są ujawnione publicznie, zostają uznane i zaakceptowane przez innych członków zbiorowości; odrywają się wówczas od tych, którzy je sformułowali i stają się czymś zewnętrznym wobec świadomości jednostkowych, ponadto zaczynają wywierać na członków zbiorowości presję, jako idee powszechnie uznawane, z którymi nie wypada się nie zgadzać. Stają się schematami myślenia, wchodzą do świadomości społ.
Świadomość społeczna-zbiór szeroko rozpowszechnionych i akceptowanych w danej zbiorowości poglądów, idei i przekonań, które stają się wzorcami czy schematami myślenia wpajanymi jej członkom i egzekwowanymi przez społeczny nacisk.
->Świadomość globalna- ogólnoludzka, wyraża się w trosce o losy całej planety; nie jest udziałem wszystkich, ogranicza się do elit intelektualnych, naukowych, politycznych.
-> Świadomość narodowa- krystalizuje się w narodach, wyróżnia ją bogactwo symboli, mitów, stereotypów, mocno nasycona emocjonalnie mieści uczucia patriotyczne czy nacjonalistyczne, w swej treści obejmuje przede wszystkim dzieje, genealogię, tradycję własnej zbiorowości narodów,
-> świadomość klasowa- wytwarzana w klasach społecznych, poczucie wspólnej sytuacji w społeczeństwie, wspólnego losu, niedoli, perspektyw.
Odmiany świadomości społecznej
1.Myślenie potoczne- rozpowszechnione w danej zbiorowości rozproszone, spontanicznie, intuicyjne przeświadczenia, zapis różnorodnych doświadczeń codziennych, jakie mieli członkowie społeczeństwa, nie są uporządkowane ani usystematyzowane, nie wynikają logicznie jedne z drugich. Nie są poparte systematyczną argumentacją, często wynikają z pochopnego uogólnienia jednostkowych doświadczeń, nie potrafimy stwierdzić na pewno, czy są prawdziwe. Trudno je obalić to suma dość przypadkowych refleksji o rzeczywistości.
2.Sfera sacrum- bardzo rozbudowana w każdym społeczeństwie idee i wyobrażenia na temat świata nadnaturalnego i spraw ostatecznych. Sfera tajemnicza, budząca respekt, podziw i strach. (różna od sfery …, obejmującej przyziemne zwyczajne zjawiska). Zaliczamy tu mit, magię i religię; opiera się na wierze więc nie poddaje się sprawdzeniu; prawdy nie stwierdzone lecz obalone, często dotyczą Boga. Umacniane w obrębie kultu, sekty czy kościoła.
3.Ideologie- zbiory czy systemy idei, dostarczające uzasadnienia, wsparcia jakimś partykularnym interesom grupowym, lub utwierdzają grupowa tożsamość. Na ogół zawierają pewne negatywne przekonania na temat innych grup. Może zawierać przekonania prawdziwe, lecz jej instrumentalna rola sprawia, że ideologia jest podstawą na patologiczne formy myślenia: stereotypy, przesądy. Ideologia wyzwala silne emocje i mobilizuje do działania, posługuje się hałasami, służy upowszechnianiu pewnych przekonań.
4.Opinia publiczna- charakterystyczny dla danej zbiorowości kompleks poglądów na sprawy publiczne: polityczne, ekonomiczne, społeczne itp. Termin wprowadził Walter Lippman, poczucie wspólnej opinii skłania członków społ. Do zbiorowego działania, rolę opiniotwórczą pełnią media, prasa, telewizja.
5.wiedza naukowa- przekonania i poglądy, które oceniamy w kategoriach prawdziwości i fałszywości, żądając ich uzasadnienia w toku badań naukowych, naukowość traktowana jest jako najwyższa nobilitacja idei, Naukowa legitymacja poglądów sprawia, że trudno z nimi dyskutować, zaprzeczyć im.
6.Sztuka, literatura, muzyka- odpowiadają na silną ludzką potrzebę kreacji, ekspresji swych przeżyć emocjonalnych i estetycznych.
Patologia Świadomości społecznej- zniekształcenia poznawcze, czyli poglądy uproszczone, jednostronne lub fałszywe, także szkodliwe konsekwencje społeczne pewnych idei (napięcia, konflikty społ.)
stereotyp- uproszczony, jednostronny, skrajnie wyjaskrawiony obraz pewnej zbiorowości, traktujący wszystkich jej członków w sposób niezróżnicowany, niezależnie od ich przedmiotów indywidualnych. Funkcjonuje bezrefleksyjnie, jest sztywny, odnosi się najczęściej do grup etnicznych.
Przesąd- negatywny stereotyp mocno zabarwiony emocjonalnie, traktują negatywne cechy grupy jako nieusuwalne i nienaprawialne, formułowany jest wobec grupy innej niż nasza, często towarzyszy mu pozytywny stereotyp naszej grupy <-tzw. Megalomania lub szowinizm grupowy
Segregacja- prawnie lub zwyczajowo zagwarantowana izolacja jednostek należących do grup, których dotyczą przesądy i negatywne stereotypy (gł. mniejszości masowych)
Dyskryminacja- gorsze traktowanie członków obcej grupy, mniejsze szanse społeczne do społecznie cenionych dóbr z tej tylko racji, że ktoś jest członkiem grupy będącej przedmiotem przesądów czy negatywnych stereotypów, bez uwzględniania jego indywidualnych walorów.
Eksterminacja- może być następstwem mocno ugruntowanych przesądów, którym towarzyszy segregacja i dyskryminacja, fizycznie eliminowanie członków grupy lub całej grupy postrzeganej za pomocą szczególnie nasilonych negatywnych stereotypów czy przesądów.
Myślenie grupowe- zupełna zatrata przez grupę poczucia rzeczywistości, przecenianie własnej siły i możliwości działania, samozadowolenie i…, co związane jest z nadmierną solidarnością w obrębie grupy, a także jej izolacją od otoczenia i zamknięciem we własnym świecie. (również patologia).
Opisał je Irving Janis
Elementy syndromu myślenia grupowego:
złudzenie nie ograniczonej siły i bezkarności, dające poczucie pełnego bezpieczeństwa.
Lekceważenie wszelkich potencjalnych zagrożeń, realistycznych informacji płynących z zewnętrznego świata.
Niepodważalna wiara w swą wyższość moralną, słuszność własnych wartości,
Traktowanie przywódców grupy zewnętrznych jako słabszych i głupich, co dyskwalifikuje ich jako partnerów
Silne akcentowanie lojalności wobec grupy jako najwyższej cnoty, każdy dysydent traktowany jest jako zdrajca;
Autocenzura powstrzymująca przez wyrażaniem wątpliwości w obawie przed moralnym postępowaniem grupy.
Pojawienie się gorliwych cenzorów, kontrolujących przepływ inf. Z zewnątrz i izolujących grupę od opinii zewn.
Wytworzenie się złudzenia pełnej jednomyślności, dzięki założeniu, że milczenie narzucone przez autocenzurę i brak odmiennych opinii zewn. Ukrytych przez cenzora, oznacza pełną zgodę wszystkich członów.
Morale grupy- silne więzi społeczne między członkami grupy, solidarność grupowa, wzajemna lojalność i zaufanie.
Szowinizm grupowy- przeświadczenie o wyjątkowych zaletach własnej zbiorowości, któremu towarzyszy zaniżona ocena innych.
Prekursorzy socjologicznego ujęcia zaufania: Thomas Hobbes, John Locke, Adam Smith, Adam Ferguson, Geogr. Simmel, Ferdinand Toennis, Emile Durkheim, Talcott Persons,Dawid Riesman.
Od Końca lat 70 rozwija się nurt socjologicznej teorii zaufania:
1979- Niklas Lukmann publikuje esej, który mówi, iż zaufanie jest niezbędne w życiu społeczeństw nowoczesnych z uwagi na coraz szersze obszary niepewności i dominację ryzyka,
1983- Bernard Barber analizuje znaczenie i granice zaufania w polityce, ekonomii, medycynie itp. wiążąc zaufanie z ideą opieki, powiernictwa i reprezentacji
1984- S.Eisenstadt i L. Roniger badają centralną rolę zaufania w stosunkach między patronami i klientami od starożytności do współczesności
1988- Diego Gambetta publikuje analizy zaufania w wielu dyscyplinach, 5 lat później ogłasza monografię o funkcjonowaniu zaufania w mafii sycylijskiej
1990- James Coleman redefiniuje zaufanie w kategoriach „teorii racjonalnego wyboru”, podobne prace ogłasza Russell Harbin, natomiast Anthony Giddens nawiązuje do Luhmanna, traktując zaufanie jako składnik „późnej nowoczesności”(niepewność i ryzyka)
1995-Francis … przeprowadza analizę zaufania jako niezbędnego czynnika transakcji ekonomicznych, także w epoce ekonomii globalnej,
1997- Adam Seligman proponuje interpretację zaufania jako koniecznego efektu rosnącej liczby ról społecznych, co prowadzi do nieostrości oczekiwań związanych z rolami.
1999- Piotr Sztompka ogłasza próbę sformułowania syntetycznej, socjologicznej teorii zaufania.
Zaufanie i nieufność-swoiste zakłady na temat przyszłych, niepewnych działań innych ludzi, zaufanie pozwala nam zredukować niepewność i założyć, że inni będą postępować dla nas korzystnie lub przynajmniej naturalnie, działamy w tedy spokojnie i optymistyczniej. Nieufność dostarcza nam bariery obronnej przeciw możliwym przyszłym zagrożeniom ze strony innych, zakładamy, że świat jest gorszy niż w rzeczywistości, skłania nas to do powstrzymywania się od działań i ciągłej czujności. Zaufanie i nieufność to sposób radzenia sobie z niepewną przyszłością przez formułowanie pozytywnych lub negatywnych przewidywań i odpowiednie działanie lub zaniechanie.
Oczekiwania wobec partnerów:
A)efektywnościowe- najmniej wymagające, oczekujemy, że działania innych będą regularne, prawidłowe, przewidywalne, chodzi o formalne właściwości działań z pominięciem ich treści, nie bierzemy pod uwagę kogo działania dotyczą ani do czego zmierzają.
B)aksjologiczne- dotyczą właściwości działań; oczekujemy, że ktoś będzie działał odpowiedzialnie, sprawiedliwie, itp.
C)opiekuńcze- liczymy na to, że inni będą bezinteresownie dbać o nasze sprawy, że będą szlachetni, pomocni,
Szansa doznania zawodu naszego zaufania rośnie w miarę stawiania partnerom coraz mocniejszych wymagań. Łatwiej stracić zaufanie niż przełamać nieufność.
Nieufność:
Najsłabsza- uznanie, że inni będą działać interesownie i egoistycznie
Mocniejsza- przekonanie, że inni będą działać amoralnie, stronniczo i kłamliwie
Najmocniejsza- uznanie, że inni będą działać irracjonalnie, przypadkowo i chaotycznie.
Zaufanie i nieufność kierowane są ku różnym obiektom:
zaufanie osobiste- w stosunku do konkretnych, znajomych osób, najprostszy przypadek zaufania,
zaufanie pozycyjne- kierowane do określonych ról społecznych: zawodów, stanowisk, urzędów bez względu na to, kto je konkretnie zajmuje
zaufanie komercyjne- kierowane do towarów: produktów określonej marki, firmy, z określonego kraju
zaufanie technologiczne- do rozmaitych skomplikowanych systemów technicznych: komunikacyjnych, informatycznych liczne zbiorowości anonimowych uczestników (bank, giełda, uczelnia)
zaufanie systemowe- najbardziej abstrakcyjna forma zaufania, kierowane pod adresem całego systemu społecznego i jego uczestników (ustroju, gospodarki)
Zaufanie i nieufność mogą mieć charakter wybiórczy, każdy ma swój własny prywatny bilans zaufania- zestaw obiektów i osób, którym ufa i którym nie ufa. Mogą też mieć charakter uogólniony , mogą stawać się cechą całej zbiorowości- pojawia się wówczas kultura zaufania lub kultura nieufności.
Kryteria immanentne(dotyczące bezpośrednio obiektów czy osób) jakie bierzemy pod uwagę darzącą kogoś zaufaniem:
*Reputacja- Stosunkowo najbardziej niezawodne kryterium, to znana nam historia działań wcześniejszych
*aktualne osiągnięcia- kryterium bardziej zawodne, nie muszą reprezentować stałego profilu działań, mogą być sporadyczne lub przypadkowe
* fizjonomia- kryterium bardzo niepewne, to różne rekwizyty zewnętrzne i symbole statusu stosowane przez osoby czy instytucje, największe pole dla manipulacji.
Inny rodzaj kryteriów, nie immanentnych lecz pośrednich, to charakter kontekstu strukturalnego czy sytuacyjnego, w którym działa dana osoba czy instytucja. Chodzi o to, czy jej zachowanie jest monitorowane i kontrolowane, a w konsekwencji zagrożone negatywnymi sankcjami w razie naruszenia zaufania. (prokuratura, sądy, niezależne media)
Istotnym czynnikiem decydującym o zaufaniu lub nieufności jest nasza własna, osobista ufność lub nieufność. Jest to stała cecha osobowości, tzw. Impuls zaufania lub zaufanie podstawowe, ten rys osobowościowy nie jest urodzony lecz jest efektem sprzyjającego konfliktu we wczesnej socjalizacji i późniejszych pomyślnych doświadczeniach z innymi. Niepowodzenia socjalizacji i niekorzystne późniejsze reakcje społ. Mogą się przekształcić w głęboką nieufność
Tendencja do obdarzania zaufaniem lub nieufnością może mieć charakter zbiorowy, społeczny. Zaufanie lub jego brak stają się w tedy społeczną regułą a nie tylko osobistą regułą; to tzw. Wymiar kulturowy zaufania. Reguły kulturowe dotyczące zaufania to skumulowane historycznie efekty doświadczeń zbiorowych
Ugruntowanie zaufania lub nieufność opierać się może na relacjach dwojakiego typu:
o charakterze epistemologicznym - gdy nasze przekonania na temat przyszłego postępowania innych opieramy na ocenie innych wiarygodności,
o charakterze genealogicznym - gdy podstawą naszego zaufania lub nieufności są nasze predyspozycje osobiste lub nakazy kulturowe
Strukturalne źródła kultury zaufania
I Dziedzictwo historyczne-wywodząca się z dziejów danego społeczeństwa zgeneralizowana tendencja do wyrażania zaufania lub nieufności wobec różnych obiektów,
II Aktualny kontekst strukturalny- odgrywa decydującą rolę w generowaniu zaufania lub nieufności:
*stabilność normatywna- lub normatywny chaos (anomia)
*przejrzystość organizacji społecznej lub niejasność i tajemniczość struktur politycznych czy gospodarczych. To, co znamy i rozumiemy, budzi zaufanie.
*trwałość porządku społecznego lub płynność lub przejściowość organizacji i instytucji.
*podporządkowanie władzy regułom prawa lub brak odpowiedzialności organów państwowych.
*realizowanie uprawnień i egzekwowanie obowiązków lub bezsilność obywateli i permisywność władzy
Obok czynników historycznych i strukturalnych istnieją czynniki podmiotowe:
1.Rysy osobowościowe-wysokie aspiracje, aktywizm, optymizm, afirmację sukcesu (wiąże się z zaufaniem),
niskie aspiracje, pesymizm, pasywizm, przywiązanie do przeszłości (wiąże się z nie ufnością)
2.społeczne zasoby kapitałowe-wykształcenie, majątek, kontakty i znajomości, oparcie rodzinne, stan zdrowia, itp. - z czego wynika większa otwartość i gotowość do ryzyka, jakie niesie uogólnione zaufanie, Brak tych zasobów wiąże się ze skłonnością do uogólnionej nieufności
Zaufanie i nieufność są funkcjonalne (korzystne) gdy są epistemologicznie ugruntowane (ufa się godnym zaufania, nie ufa niegodnym)
SZACKA
Kłosowska- wszystkie aspekty specyfiki gatunkowej człowieka można ”zespolić i uogólnić w stwierdzeniu, że człowiek jest twórcą i uczestnikiem kultury ”. Kultura, której tworzenie umożliwia człowiekowi jego rozwinięty mózg, odróżnia go od reszty świata zwierzęcego.
Kultura- wszystko, co jest stworzone przez człowieka, co jest przed niego nabywane przez uczenie się i przekazywanie innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.
Prokultura- to, co w świecie zwierzęcym jest, podobnie jak ludzka kultura, rezultatem uczenia się oraz pozagenetycznego przekazu informacji.
Najogólniejsza charakterystyka kultury jako atrybutu człowieka - 4 punkty:
Kultura obejmuje całość życia człowieka, reguluje wszystkie czynności i zachowania ludzkie;
Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego-kulturą jest nie tylko to, co dobre i piękne, ale wszystko co jest dziełem człowieka,
Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym, powstaje i rozwija się w wyniku kontaktu między jednostkami, przekazującymi sobie różne informacje. Pojedynczy człowiek może wnieść znaczny wkład w kulturę, ale to co wymyśli stanie się elementem kultury gdy się zobiektywizuje- zostanie przyjęte przez innych i wprowadzone w obieg społeczny. System zobiektywizowany- zewnętrzny wobec ludzi, którzy go stworzyli.
Kultura narasta i przekształca się w czasie- jest skumulowanym doświadczeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, jest związana ze świadomością czasu i z różnymi formami pamięci przeszłości.
Stanisław Ossowski- uważa, że na dziedzictwo kulturowe składają się wzory reakcji mięśniowych, uczuciowych i umysłowych ”natomiast przedmioty są „ konkretami dziedzictwa kulturowego
Alfred Kroeber i Clyde M.Kluckhohn stwierdzili, że: „na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i regulowania” oraz ,że „zasadniczy trzon kultury stanowią idee, a szczególnie związane z nimi wartości”
Treści kultury wobec tego to wzory sposobów odczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania.
Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania
idealne - mówią jak postępować lub co odczuwać, jak reagować, niektórzy nazywają je modelami
realne- nie określają jak się należy zachowywać, lecz ujawniają, jak się ludzie zachowują, to widoczne regularności zachowań członków pewnej zbiorowości,
jawne- takie, z których istnienia członkowie danej zbiorowości zdają sobie sprawę (np. ubieranie choinki)
ukryte - takie, które realizujemy nie mając pojęcia, że zachowujemy się zgodnie z nimi, wzory, z których istnienia nie zdają sobie sprawy uczestnicy danej kultury, natomiast dostrzega je badacz.
Może się zdarzyć, że wzór idealny jest wzorem jawnym, natomiast wzór ukryty jest wzorem realnym.
Przyswojenie wzorów może być mniej lub bardziej dogłębne; w jednym przypadku człowiek może się zachowywać zgodnie z nimi, ale odczuwać je jako coś narzucanego krępującego; w innym przypadku może je przyswoić tak głęboko, że staną się jego „drugą naturą”; ten drugi przypadek to zainteresowanie wzorów kulturowych.
2.Wartości- przedmioty materialne lub idealne, w stosunku, do których jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują im ważną rolę w swym życiu i dążenie do ich osiągnięcia odczuwają jako przymus(Jan Szczepański)
Wartości tworzą hierarchię, w różnych zbiorowościach obowiązują dążenie do realizacji różnych wartości,
Wartości uznawane-takie, o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjne i że powinien je cenić, dążyć do ich realizacji człowiek może odczuwać pewien przymus zewnętrzny.
Wartości odczuwane- takie, które zostały głęboko wchłonięte i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka; dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest przez niego jako własna, względna potrzeba, wartości zinternalizowane;
Wartości realizowane- mogą to być wartości odczuwane jak i uznawane; nie wszystkie wartości uznawane i odczuwane przez ludzi są przez nich realizowane w życiu codziennym.
Realizacja wartości odczuwanych przychodzi łatwiej, natomiast częściej realizujemy uznawane (częściej robimy coś, bo tak wypada, czy taki jest obowiązek, niż dlatego, że mamy ochotę)
Konieczność wyborów miedzy wartościami może prowadzić do konfliktu wartości. Kiedy konflikt występuje miedzy wartościami o niejednakowej wadze, rozstrzygnięcie konfliktu jest łatwe. Kiedy jednak wartości miedzy którymi mamy wybrać są ważne jednakowo, konflikt jest poważny, a nawet dramatyczny.
3.Normy- wyrastają z wartości, to prawidła i reguły, wedle których grupa żyje, wiąże się z poczuciem powinności, właściwa danej kulturze konfiguracja norm i wartości bywa określona jako jej ład aksjo-normatywny.
4.Sankcje- zarówno kary jak i nagrody, każda zbiorowość ma własny system kar i nagród; mogą mieć charakter formalny i nieformalny
*formalne-określane przez przepisy oraz kodeksy karne, ich stosowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat administracyjny,
*nieformalne-w przypadku kary wyśmianie lub ostracyzm towarzyski, w przypadku nagrody pochwała bądź oznaki szacunku, w małych grupach przeważają sankcje o charakterze nieformalnym.
Podział na różne kultury jest pochodnią podziałów na odrębne zbiorowości ludzkie, takie, z których każda wytwarza właściwą sobie kulturę.
Podkultura- subkultura, pewien zespół regularności kulturowych, występujących w dowolnej zbiorowości, która jest mniejsza od większej zbiorowości będącej podstawą wyodrębniania danej kultury.
Najczęściej termin subkultura stosowany jest na określenie wzorów zachowań występujących w niewielkich zbiorowościach, które dzięki odmienności tych wzorów wyodrębniają się w ramach szerszych społeczeństw (młodzieżowa, kibiców, więzienna)
Odmiany relatywizmu kulturowego:
r.k. jako zasada metodologiczna- oznacza wymóg aby badacz obserwując i opisując jakąś kulturę, stosował perspektywę jej uczestnika, a nie patrzył z punktu widzenia norm i wartości kultury własnej.
r.k. element światopoglądu - polega na przekonaniu, że wszystkie kultury są równe, można je porównać i wskazywać podobieństwa i różnice, ale nie można ich wartościować jako lepszych i gorszych, wyższych i niższych itp.
r.k. jako teoria i filozofia człowieka- pogląd, że człowiek jest bez reszty wytworem kultury, jego sposób postrzegania i zachowywania zależy tylko i wyłącznie od kultury w jakiej się wychował i w jakiej żyje, pogląd ten to kulturalizm
r.k. jako relatywizm wartości- pogląd, że nie ma wartości uniwersalnych, wszystkie są produktem określonych kultur, są wobec nich funkcjonalne oraz zrozumiałe w ich kontekście.
Antonia Kłoskowska- wprowadziła podział na kulturę bytu, kulturę społeczną oraz symboliczną.
*Kultura bytu- wartości, normy i sankcje odnoszące się do reakcji z naturą, produkcji, dystrybucji i konsumpcji dóbr oraz usług, a także do czynności ochronnych i obronnych.
*Kultura społeczna-treści kulturowe odnoszące się do stosunków między ludźmi, regulujące te stosunki i określające ich formy.
*kultura symboliczna-ta część kultury obejmująca wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka(dawanie wyrazu uczuciom, impulsom twórczym, uczestnictwo we wspólnocie); tego rodzaju potrzeby ukazywane są ekspresyjno-integracyjnymi.
Kultura symboliczna-jej dziedziną to symbole, symbole często są utożsamiane ze znakami,
Znak- charakteryzuje stosunek do tego, co oznacza, to stosunek między znaczonym a znaczącym. Najpowszechniejszym systemem znaków jest język.
Znacząca część znaków pełni funkcje instrumentalne, nie ma własnej treści, lecz służy przekazywaniu treści tego, co jest znaczone. Są jednak znaki o samoistnej wartości, czyli symbole.
Wartości, których znaki mają postać symboli są wartościami autotelicznymi, dążenie do ich realizacji jest samoistnym celem, nie zaś drogą do celu poza nimi.
Kanon Kultury narodowej-zespól „dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków zbiorowości narodowej i która jest wpajana nowym pokoleniom w procesie kulturalizacji, czyli wprowadzenia w narodową kulturę przez tradycję rodzinną, środowisko i specjalne instytucje oświatowe” -Kłosowska
Kultura w ujęciu socjologicznym bywa traktowana jako system komunikowania; w odróżnieniu do dróg przekazu socjologiczne kultury wyróżniają 3 „układy”, w których przekaz treści kultury symbolicznej odbywa się w odmienny sposób.
I układ bezpośrednich i osobistych stosunków społecznych; tak przekazywane są treści kulturowe w spół. Pierwotnych, Pierwotnych rodzinach, grupach koleżeńskich. Nie ma podziału na twórców i odbiorców, tworzenie kultury jest procesem spontanicznym,
II przekaz jest bezpośrednim, ale profesjonalizowany, podział na profesjonalnych twórców i odbiorców, którzy mogą zamieniać się miejscami, kontakty miedzy twórcą a odbiorcą poddane są określonym regułom i odbywają się w obrębie organizacji takich jak teatr, filharmonia, galeria sztuki, ponadto twórcy legitymują się formalnym wykształceniem w dziedzinie kultury
III układ z pośrednim kontaktem między twórcą a odbiorcą, przekaz treści kulturowych odbywa się przy użyciu druku, radia i telewizji.
12