Konspekt lekcji z języka polskiego dla klasy I liceum.

Czas trwania: 45 minut

Prowadząca:

Temat: „Ludzi należy albo zjednywać sobie pieszczotą, albo niszczyć” - kiedy cel uświęca środki?

1. Cele operacyjne:

I. Uczeń zna i rozumie:

• treść fragmentu utworu „Książę” N. Machiavellego,

• pojęcie władzy i moralności,

• średniowieczny wzór/model władcy,

• przemiany zachodzące w postrzeganiu władzy i władcy na przełomie epok (średniowiecza i renesansu),

• podstawowe zasady analizy tekstu,

II. Uczeń potrafi:

• w oparciu o fragment tekstu ocenić zasadność traktatu autora i wysunąć wnioski,

• wyszukać w tekście potrzebne informacje,

• porównać wzorce osobowe władców na przełomie epok, (na podstawie dwóch fragmentów tekstów: „kroniki polskiej” Galla Anonima i „Książę” Niccolo Machiavellego)

• wyodrębnić postulaty przedstawione przez autora i skonfrontować je ze światopoglądem epoki,

• wyjaśnić na czym polega kontrowersja tekstu,

• argumentować swoje sądy przez odwołanie się do odpowiednich fragmentów tekstu,

2. Metody:

• pogadanka heurystyczna,

• praca z tekstem,

• elementy dyskusji,

3. Formy pracy:

• indywidualna,

• zbiorowa.

4. Środki dydaktyczne:

Podręcznik oraz odpowiednio dobrane fragmenty utworu „Książę” oraz „Kroniki” Galla Anonima (powielone dla każdego ucznia), reprodukcja portretu Niccolo Machiavellego.

Przebieg lekcji.

1. Wstęp:

Wprowadzenie do tematu lekcji. Rozmowa z uczniami na temat władzy i moralności, co się kryje pod tymi pojęciami i jak je rozumieją.

1. Rozmowa z uczniami na temat władzy:

• Zacznijmy teraz może od pytania - czym dla was jest władza? Co to jest władza, co się kryje pod tym pojęciem? i w czym się przejawia?

Odp. Władza jest to stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające jej kontrolę tego postępowania. Władza w tym znaczeniu to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania do pewnych działań lub do ich zaniechania, narzucania im swojej woli (chmurka)

• Powiedzcie mi, jakie znacie rodzaje władzy?

Odp. Władza rodzicielska, w bandach, gangach, sektach, dyrektorstwo, władza polityczna itd.

• Zastanówmy się jeszcze czym jest władza polityczna i z jakich składa się elementów? Ewentualnie: czym różni się władza od władzy politycznej?

Odp. Władza polityczna, zdolność do podejmowania oraz egzekwowania decyzji niezależnie od woli ludzi, których ona dotyczy, poprzez możliwość zastosowania szczególnych środków, zwłaszcza przemocy. Władza polityczna oznacza zatem możliwość kształtowania zbiorowych zachowań ludzi w taki sposób, aby postępowali oni w sposób oczekiwany i pożądany z punktu widzenia podmiotów dysponujących władzą.

Składa się z trzech elementów:

1. podmiotu władzy - osoba lub grupa mająca zdolność wydawania decyzji i wymuszania posłuszeństwa,

2. adresata władzy - osoba lub grupa, która musi stosować się do tych decyzji, podlegać im, wykonywać,

3. sfery władzy - dziedzina życia (politycznego) w obrębie której ta władza funkcjonuje.

Miedzy podmiotem władzy a adresatem zachodzi stosunek władzy - stosunek nadrzędności i podporządkowania.

• Powiedzcie mi zatem, jaki, waszym zdaniem, powinien być władca i jaki naczelny cel działania powinien mu przyświecać? (nawet w odniesieniu do czasów współczesnych, na podstawie np.: prezydenta)

Odp. Różne wypowiedzi uczniów, typu: dobry, sprawiedliwy, mężny, odpowiedzialny itd. Naczelnym jego celem powinna być dbałość o naród, o państwo i jego poddanych.

• Czy myślicie, że władca powinien się ograniczać moralnie?

Odp. TAK, bo np.: jest odpowiedzialny moralnie, ma dawać przykład, nie jest zwolniony z obowiązku moralności itd.

NIE, bo stoi ponad wszelkimi zasadami, sam ustanawia prawo.

• Jak myślicie, czy w polityce ważne są wartości i ideały? (podzielona tablica na 2 części)

Odpowiedzi mogą być różne: NIE, bo elementem polityki jest walka o władzę i jej sprawowanie, zatem nie liczą się wartości i ideały.

TAK, bo bez wartości i ideałów nie da się dobrze rządzić państwem.

• Zastanówcie się, jak wyglądał władca/model władcy w średniowieczu? Podajcie mi kilka przykładów władców i w jakich utworach byli ukazani? Spróbujcie też od razu wymienić ich cechy.

Odp. „Pieśń o Rolandzie” - Król Karol Wielki (uznany jako majestatyczny i dostojny starzec, wybraniec Boga, niestrudzony obrońca chrześcijaństwa; miał wtedy 36 lat.

„O rycerzach okrągłego stołu” - Król Artur (władca Anglii, ukazany jako pomazaniec Boży, waleczny, dzielny, prawy, obrońca wiary chrześcijańskiej; wyjął miecz wbity w kowadło).

„Dzieje Tristana i Izoldy” - Król Marek

„Kroniki” Galla Anonima - wzór Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego (B. Krzywousty - waleczny, bojowy, broniący kraju, odważny, poświęcił się dla swego państwa).,

Rozdanie uczniom fragmentu tekstu kroniki Galla Anonima;

• Powiedzcie, jak Gall Anonim przedstawił tu Bolesława Chrobrego? Wymieńcie jego najważniejsze cechy jakie Wam się nasuwają.

Odp. Sprawiedliwy wobec biednych i bogatych, skromny mimo wysokiego urodzenia, wspaniały rycerz, znakomity wódz dobrze władający liczną armią, roztropnie kierujący krajem, głęboko wierzący chrześcijanin, szczodrobliwy, współczujący biednym i potrzebującym pomocy.

2. Część właściwa:

A teraz zobaczmy jak to jest w renesansie.

Przejście do fragmentu tekstu pt.: „Książę”. Przyjrzyjmy się teraz spojrzeniu na władzę, które reprezentuje Niccolo Machiavelli. (Pokazanie uczniom portretu - pomnika Niccolo) Traktat „Książę” napisał w 1513 r. a wydrukowany został już po jego śmierci w 1531 - 1532 r.

Krótkie przedstawienie postaci: Niccolo Machiavelli urodził się 3 V 1469 w niezamożnej rodzinie szlachty florenckiej. Jego ojciec z zawodu prawnik, Bernardo di Niccolo zapewnił mu staranną edukację domową. Machiavelli nie był akademickim uczonym, nie był też teoretykiem piszącym dla satysfakcji. Jego rodzina od wieków aktywnie uczestniczyła w życiu politycznym Florencji, dlatego też nie dziwi, iż Niccolo był nie tylko historykiem, pisarzem, dyplomatą florenckim, ale przede wszystkim politykiem. Zmarł w zapomnieniu i biedzie wskutek śmiertelnej choroby 22 czerwca 1527r. w wieku 58 lat. Został pochowany w kościele we Florencji.

• Jakie sposoby walki przedstawia tutaj Machiavelli? Poprzyj wypowiedź cytatem.

Odp. Machiavelli mówi, że zawsze są dwa sposoby walki, jeden jawny i drugi podstępem, mówi, iż trzeba być lisem i lwem, kiedy nie można walczyć jawnie, trzeba uciec się do sposobu podstępu. „Musicie wiedzieć, że są dwa sposoby walki…”

• Właściwie dlaczego autor wybiera tutaj właśnie `postać' lisa i lwa?

Odp. Dlatego, gdyż lis jest chytry, przebiegły, a lew silny. „Trzeba przeto być lisem, by wiedzieć, co sidła, i lwem, by postrach budzić u wilków”. Kiedy nie ma innego wyjścia trzeba być albo silnym, albo podstępnym. Liczy się przede wszystkim skuteczność.

Zapisanie tematu lekcji: Ludzi należy albo zjednywać sobie pieszczotą, albo niszczyć” - kiedy cel uświęca środki?

• Jak myślicie, czy cel rzeczywiście uświęca środki? I czemu taka walka/postępowanie ma właściwie służyć? Czemu miało służyć takie działanie moralne czy niemoralne wg Machiavellego?

Odp. Taka walka ma służyć wyłącznie zdobyciu i utrzymaniu władzy, ale też i czynieniu dobra dla państwa.

• Dlaczego książę nie może przestrzegać norm moralnych? Dlaczego musi czynić zło?

Odp. Musi uciekać się do zła dlatego, że nie wszyscy ludzie są dobrzy, jest wielu nikczemnych, dlatego i on nie musi być nieskazitelny i dobry, ale ma robić zło tylko wtedy, kiedy trzeba. „Zapewne, gdyby wszyscy ludzie byli dobrzy…”

• Powróćmy zatem do naszego początkowego pytania - jaki powinien być władca, ale według Machiavellego? I jaki powinien mu przyświecać naczelny cel działania?

Odp. Powinien być silny, ale powinien umieć zachować się zależnie od sytuacji, kiedy trzeba być silnym, ma być - silnym, kiedy trzeba użyć podstępu - być listem, chytrym, podstępnym człowiekiem. Naczelny cel jego działania to władza i ojczyzna.

nie może ufać

przyjaźni

budzić strach, ale nie

nienawiść Naczelny cel

silny podstępny działania -

przebiegły zdolność zachowania ojczyzna, władza

się zależnie od sytuacji

• Spójrzcie teraz do obu tekstów (Anonima i Machiavellego) i porównajcie. Jak zaprezentowany tu ideał Księcia ma się do ideału władcy średniowiecznego?

1. Porównanie władcy średniowiecznego z władcą - Księciem przedstawionym we fragmencie.

Cechy władcy średniowiecznego	Cechy księcia u Machiavellego
Chrześcijanin, sprawiedliwy sędzia, pokorny, troszczy się o poddanych, traktuje wszystkich równo, jest niczym ojciec dla wszystkich, ostrożny w oskarżeniach, najwyższą wartością jest dla niego chwała Kościoła i dobro kraju, mądry dumny, odważny, waleczny.	Władca musi umieć wykorzystać słabości przeciwników, pragmatyczny, skuteczny, bezwzględny, w razie czego może przekraczać nakazy etyki w myśl zasady - cel uświęca środki.

• Czy sądzicie, że moralność i polityka rzeczywiście są ze sobą sprzeczne?

Odp. Różne odpowiedzi uczniów,

• Czy władza w rozumieniu Machiavellego jest etyczna?

• Jak wyglądają jego wnioski w konfrontacji z dzisiejszym wyobrażeniem idealnego władcy?

• Czy manipulacja to dobry środek walki? Czy można sobie pozwolić na zdobywanie przewagi właśnie przez manipulację?

• Powiedzcie mi proszę na podstawie tego tekstu, co znaczy pojęcie Makiawelizm? Jakie postawy zawiera w sobie?

Odp. Makiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów. Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Machiavelli uważał, że polityk musi być przede wszystkim skuteczny. Wychodząc z założenia, że ludzie z natury są źli, zawistni i niesprawiedliwi, władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby.

Zakończenie:

1. Spróbujmy teraz określić credo Machiavellego:

Odp. Kto chce odnieść polityczny sukces, ten nie zawsze może działać zgodnie z moralnymi zasadami i odwrotnie. Kto w każdej sytuacji pragnie być moralny, ten prędzej czy później poniesie porażkę w polityce.

Pytania dodatkowe:

1. Czy ktoś z Was wie, w jaki sposób spojrzenie na władzę Machiavellego wykorzystał Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie?

2. Na kartkach macie słynne cytaty z traktatu Machiavellego. Powiedzcie proszę, z którymi się zgadzacie, a z którymi nie. Które są ponadczasowe i czy znajdujecie ich odzwierciedlenie dzisiaj? Uzasadnijcie odpowiedź.

*Żądza podbojów jest rzeczą wielce naturalną i zwykłą, nikt za zdobywczość ludzi nie gani, wszyscy zaś chwalą, jeśli przedsiębiorąc wyprawę potrafią osiągnąć powodzenie, lecz jeśli nie mają sił po temu, a chcą za wszelką cenę coś zdobyć, wówczas popełniają błąd i wówczas spotyka ich nagana.

* „Człowiek rozsądny powinien jednakże kroczyć zawsze drogami wielkich mężów, naśladując najszlachetniejsze wzory tak, iżby cnota jego, jeśli nie dosięgnie wzoru, przynajmniej zeń aromatu pewnego nabrała.

* Cel uświęca środki.

* Ci, którzy tron zawdzięczają szczęściu, dochodzą doń bez wielkiego trudu, ale z wielkim tylko trudem mogą się na nim utrzymać.

* Czasami trzeba jako dobro oceniać mniejsze zło.

* Człowieka, który uchodzi za lekkomyślnego, słabego, małodusznego i niezdecydowanego, otacza pogarda. Książę musi się tego wystrzegać.

* Działanie Fortuny mogę porównać ze wzbierającą rzeką, której fale zalewają równinę. Fala powodziowa kieruje się tam, gdzie nic nie stawia oporu, gdzie nie ma zapór ani wałów ochronnych.

* Gdy się krzywdzi człowieka, należy czynić to w ten sposób, aby nie trzeba było obawiać się zemsty.

* Gdyby nawet ze wszystkich wybrzeży rozrzucono po Atlantyku miliony wieńców i gdyby te miliony wieńców, pchane setkami wiatrów, płynęły z tysiącami wartkich prądów morskich - ocean był zbyt wielki, i tylko naiwny mógł wierzyć, że choć jeden, jedyny wieniec przedryfuje akurat nad spoczywającymi w głębinie. Nigdy nie oddadzą im honorów wojskowych. Czy widział ktoś "GRÓB NIEZNANEGO MARYNARZA" gdzieś na poczesnym miejscu w wielkim mieście?

* Gubi sam siebie ten, kto drugiego czyni potężnym, gdyż tworzy tę potęgę zręcznością lub siłą, a jedno i drugie budzi nieufność u tego, który stał się potężny.

* Jedna zmiana przygotowuje drugą.

* Krzywdy powinno się wyrządzać wszystkie naraz, aby krócej doznawane, tym samym mniej krzywdziły, natomiast dobrodziejstwa świadczyć trzeba po trosze, by lepiej smakowały.

* Książę powinien zakładać, że wszyscy ludzie są źli i niechybnie się takimi okażą, ilekroć będą mieli ku temu sposobność.

* Kto pragnie oszukać, zawsze spotka takiego, który oszukać w żaden sposób nie pozwoli.

* Lepiej być gwałtownym i oględnym, bowiem fortuna jest jak kobieta, którą trzeba koniecznie bić i dręczyć, aby ją posiąść.

* Ludzi należy albo zjednywać sobie pieszczotą, albo niszczyć, bo za drobne krzywdy będą się mścili, a doznawszy wielkich nie będą już w stanie.

* Ludzie będą zawsze dla ciebie źli, jeżeli konieczność nie zmusi ich do tego, by byli dobrzy.

* Ludzie prędzej zapomną śmierć własnego ojca niż utratę ojcowskiego spadku.

* Ludzie są tak prości i tak naginają się do chwilowych konieczności, że ten kto oszukuje, znajdzie zawsze takiego, który da się oszukać.

* Ludzie są zawsze nieprzyjaciółmi przedsięwzięć, w których widzą trudności.

* Ludzie szkodzą z bojaźni lub przez nienawiść.

* Ludzie wybierają najczęściej rozwiązania pośrednie, które są najgorsze ze wszystkich, a to dlatego, że nie potrafią być ani całkiem źli, ani całkiem dobrzy.

* Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem.

* Najczęstszy ludzki błąd - nie przewidzieć burzy w piękny czas.

* Najlepszą twierdzą dla księcia jest to, by nie był znienawidzony przez swój lud - jeśli bowiem twój lud nienawidzi ciebie i twoich twierdz, to one cię nie ochronią. Dlatego mądry książę musi znaleźć sposób na to, aby państwo było jego mieszkańcom zawsze potrzebne, w każdej sytuacji życiowej.

* Nie jest konieczne, by książę posiadał zalety, lecz jest bardzo potrzebne, aby wydawało się, że je posiada. Śmiem nawet powiedzieć, że gdy je ma i stale zachowuje - przynoszą one szkody, gdy zaś tylko wydaje się, że je ma - przynoszą pożytek.

* Nie wygrywa wielkiej batalii ten, kto poprzestanie na prostocie lwa. Trzeba być do tego na równi lwem i lisem, który wyczuwa sieć.

* Niepochlebny sąd o ludzie, z którym się tak często spotykamy, pochodzi stąd, że o ludzie każdemu wolno mówić otwarcie i bez obawy, nawet w państwie przez niego rządzonym o władcach zaś zawsze mówi się niesłychanie ostrożnie i z wielkim strachem.

* Politykowi nie wolno być niewolnikiem własnych słów.

* Ponieważ więc książę obowiązany jest umieć używać bestii, powinien sobie wybrać lisa i lwa, lew bowiem nie poradzi przeciw sieciom, lis nie poradzi przeciw wilkom. Należy więc być lisem, aby się poznać na sieciach, i lwem, aby odstraszać wilków.

* Przypadek rządzi ponad połową naszych działań, a my kierujemy resztą.

* Reputacji politycznej nie buduje się na środkach, lecz na efektach.

* Wszyscy bezorężni prorocy ponosili klęski, gdyż tłum łatwo daje sobie coś wmówić i przekonać się do jakiegoś przedsięwzięcia, lecz nie potrafi przy nim wytrwać.

* Z walki ludu z wyższymi klasami pochodzą wszystkie prawa wydane w interesie wolności.

* Żądza podboju leży w ludzkiej naturze. Jeśli ludzie dokonują czynów, do jakich starcza im sił, czekają ich pochwały. Jeśli jednak upierają się przy swoich zamierzeniach, a sił im na to nie starcza, spotykają się z naganą.

8

Cechy Księcia wg Machiavellego

---