MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Elżbieta Piórkowska
Wspomaganie rozwoju dziecka muzykÄ…
513 [01].Z3.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Elżbieta Jaszczyszyn
mgr Elżbieta Leszczyńska
Opracowanie redakcyjne:
mgr Elżbieta Piórkowska
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].Z3.02
Wspomaganie rozwoju dziecka muzyką, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu opiekunka dziecięca.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zarys historii muzyki 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 10
4.2. Podstawowe pojęcia muzyczne 11
4.2.1. Materiał nauczania 11
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Podział instrumentów muzycznych 19
4.3.1. Materiał nauczania 19
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 23
4.3.3. Ćwiczenia 23
4.3.4. Sprawdzian postępów 24
4.4. Piosenka i jej wykorzystanie w pracy z dziećmi 25
4.4.1. Materiał nauczania 25
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 27
4.4.3. Ćwiczenia 27
4.4.4. Sprawdzian postępów 28
4.5. Metodyka zajęć muzycznych 29
4.3.1. Materiał nauczania 29
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.3.3. Ćwiczenia 31
4.3.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 39
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten pomoże Ci w przyswojeniu wiedzy o historii muzyki, podstawowych
pojęciach muzycznych, podziale instrumentów, piosence i jej wykorzystaniu w pracy
z dziećmi oraz metodyce zajęć muzycznych.
W poradniku zamieszczono:
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do pracy z poradnikiem.
2. Cele kształcenia tej jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń
i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia, które zawierają:
opis działań, jakie powinieneś wykonać,
wykaz materiałów i narzędzi potrzebnych do ich wykonania.
4. Zestaw zadań testowych sprawdzający poziom przyswojonych wiadomości
i ukształtowanych umiejętności.
5. Wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie.
Poradnik nie może być traktowany jako wyłączne z
ródło wiedzy. Wskazane zatem jest
korzystanie z innych dostępnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
513[01].Z3
Prace artystyczne
i techniczne
513[01].Z3.01
513[01].Z3.02
Stymulowanie rozwoju dziecka
Wspomaganie rozwoju dziecka
poprzez wykonywanie prac
muzykÄ…
technicznych i plastycznych
513[01].Z3.03
Wspomaganie rozwoju
dziecka literaturą dziecięcą
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zgłębiać treści materiałów nauczania i odpowiadać na pytania sprawdzające oraz
wykonywać zadania kontrolne,
- poszerzać i uzupełniać swoją wiedzę i umiejętności, korzystając z różnych z
ródeł
informacji (np. literatura, internet, wymiana doświadczeń koleżeńskich, pomoc
nauczyciela lub instruktora),
- rozwiązywać określone zadania i problemy teoretycznie i praktycznie,
- uczestniczyć w działaniach warsztatowych, projektach i prezentacjach,
- śpiewać dzieciom piosenkę,
- posługiwać się wybranym instrumentem perkusyjnym oraz prostym instrumentem
melodycznym (flet, dzwonki),
- wyklaskać lub wystukać łatwe schematy rytmiczne,
- odtwarzyać głosem nieskomplikowane zdania muzyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zinterpretować zapis nutowy,
- posłużyć się prostymi instrumentami muzycznymi,
- nauczyć dzieci słuchania muzyki,
- zaśpiewać dzieciom piosenki,
- nauczyć dzieci tekstów i melodii piosenek,
- opracować proste układy ruchowe i taneczne stosownie do okresu rozwojowego dziecka,
- wykorzystać zestawy perkusyjne do ilustracji tekstu i rytmu w piosence,
- stworzyć płytotekę dziecięcą,
- utworzyć zbiór tekstów piosenek dziecięcych,
- dobrać repertuar muzyczny do wieku dziecka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zarys historii muzyki
4.1.1. Materiał nauczania
Muzyka w swej istocie zawsze była dla ludzkości zjawiskiem religijnym, świętą,
nienaruszalną siłą, zdolną kierować losami świata i ludzkiego istnienia. Podwalinami muzyki
były: mowa, krzyk, jęk i inne objawy głosowej aktywności. Towarzyszy ona człowiekowi od
wczesnego dzieciństwa i jest swoistym, naturalnym językiem rozumianym przez każdego
członka danej wspólnoty. Encyklopedyczna definicja muzyki mówi, że jest to:  sztuka
organizacji dz
więków, które w realizacji przebiegają przede wszystkim w czasie, z
ródłem
dz
więku może być ludzki głos, instrument muzyczny, generator elektryczny; współczynniki
muzyki, to: melodia, rytm, harmonia, dynamika, agogika, artykulacja, kolorystyka, forma
[1, s. 549].
Żadna inna sztuka nie potrafi tak oddziaływać na fizjologię oraz sferę uczuciową naszej
psychiki. Dzięki komunikatywności i bezpośredniości może wywoływać stereotypowe
reakcje i odruchy fizjologiczne, jak np.: przyspieszona lub zwolniona praca serca, zmiana
ciśnienia, oddechu czy dreszcze. W czasach pierwotnych wierzono w uzdrawiającą siłę
muzyki oraz w jej hipnotyczne działanie. Dostrzeżono jej zbawienny wpływ na rozwój
fizyczny, a zwłaszcza na system nerwowy człowieka. Badania niemieckiego laryngologa
H. Gutzmanna wykazały, iż śpiew, a szczególnie ćwiczenia wokalne, dzięki swemu
oddziaływaniu na funkcje płuc, akcję serca i przemianę materii, wywierają na zdrowie
człowieka tak korzystny wpływ, jakim nie może wykazać się żaden rodzaj gimnastyki
[4, s. 37].
Wiele tysiącleci trwał proces kształtowania się dz
więku. Początkowo były to zjawiska
akustyczne o nieokreślonej wysokości, a często o glissandowym przebiegu. W okresie
rodowo  plemiennym i w następnych etapach, muzyka posiadała dwie charakterystyczne
cechy:
 monodię  jednogłosowość,
 synkretyzm  czyli łączenie śpiewania ze słowem, gestem i potem z tańcem.
Jedna z najstarszych kultur muzycznych pochodzi z Chin. Sposób śpiewania przypominał
nieco brzmienie towarzyszących mu instrumentów. Wówczas powstała muzyka kultowa,
wokalna, ludowa i kameralna. W mitologii hinduskiej pojawia się opis stworzenia świata,
w którym mowa jest o potężnym, ogłuszającym pra - dz
więku. Więcej informacji znajdziesz
w książce Krawczyk D.: Mała historia muzyki kościelnej. Kraków 2003, Wydawnictwo M.
Zręby pierwszego teoretycznego systemu, łączącego muzykę, magię, astrologię
i matematykę powstały w Mezopotamii [11]. U Egipcjan muzyka pozostawała w ścisłym
związku z religią i sposobem spędzania wolnego czasu. Oprócz muzyki wokalnej rozwinęła
się także muzyka instrumentalna.
W starożytnej Grecji dominowała muzyka wokalna. Związana była z poezją, dramatem
i także obrzędami religijnymi. Grecy stworzyli szereg skal, stosowali rytmikę poetycką oraz
notację literową. Dociekliwy Pitagoras, na podstawie swoich badań stworzył zadziwiającą
teorię kosmiczną, w myśl której wszechświat jest harmonijnie zestrojoną, brzmiącą
przestrzenią, zaś odległości między siedmioma planetami, krążącymi wokół Słońca,
odpowiadajÄ… stosunkom liczbowym siedmiu podstawowych dz
więków, których pochód
nazwał matematyk skalą muzyczną. Więcej przeczytaj w publikacji K. Fangorowa.: Zarys
historii muzyki. Kraków 2001, Impuls.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Współcześnie można wyodrębnić następujące rodzaje muzyki:
 muzyka poważna,
 muzyka ludowa,
 muzyka popularna,
 muzyka jazzowa,
 muzyka rockowa,
 muzyka bluesowa,
 muzyka country,
 muzyka soul,
 muzyka religijna,
 muzyka taneczna i baletowa,
 poezja śpiewana,
 muzyka filmowa,
 muzyka elektroniczna i eksperymentalna.
W najstarszych tradycjach kultury zrodziły się pierwsze koncepcje wychowania
muzycznego, które czerpały z dojrzałości myśli starożytnych (Platon, Arystoteles) i rozwijały
się w kolejnych epokach historycznych (począwszy od muzyki ludów pierwotnych, poprzez
średniowiecze, renesans, barok, klasycyzm, romantyzm oraz muzykę XX wieku).
Spośród wielu licznych najdojrzalsze i najbardziej efektywne z punktu widzenia
muzycznego wychowania małego dziecka są koncepcje: E. J. Dalcroze a, C. Orffa,
Z. Kodaly a, R. Labana, E. Gordona, J. Mursella, S. Suzuki.
Jednym z pierwszych pedagogów XX w., który dostrzegł możliwość wykorzystania
wychowania muzycznego w kształceniu cech osobowości dziecka był Emil Jaques - Dalcroze.
Wyodrębnił on trzy zasadnicze elementy muzyki: rytmikę połączoną z kształceniem słuchu,
solfeż i improwizację fortepianową. W praktyce przedszkolnej możliwe było realizowanie
rytmiki. Dwa pozostałe przedmioty ze względu na stopień trudności materiału nauczania
i konieczność posiadania pewnych umiejętności w zakresie gry na fortepianie oraz dyspozycji
słuchowych mogą być prowadzone w cyklu kształcenia muzyka zawodowego
[6, s. 9  10].
Kolejnym uznanym systemem jest system Carla Orffa. W przypadku tego niemieckiego
kompozytora tworzenie, odtwarzanie i słuchanie muzyki stanowi nierozłączną całość.
Wyróżnia on trzy główne cechy tego systemu:
- rozpoczynanie kontaktów dzieci z muzyką powinno być połączone z ich naturalnymi
potrzebami, czego dydaktyczną konsekwencją jest wyjście od zabawy muzycznej,
- duża rola czynnika kreatywnego, czyli stosowanie improwizacji ruchowej, wokalnej
i instrumentalnej,
- odpowiednio dobrany materiał muzyczny [6, s.12  15].
Szczególną uwagę przywiązuje się do rozbudzania aktywności twórczej dziecka poprzez
improwizacje, tworzenie instrumentów i akompaniamentu do muzyki.
Nieco innym systemem jest rozpowszechniony na Węgrzech system Zoltana Kodaly a.
W tym procesie wychowania muzycznego najważniejszy jest śpiew dziecka i słuchanie
muzyki. System ten zakłada przeprowadzanie selekcji, w wyniku której uzdolnieni uczniowie
kierowani są do klas o zwiększonej ilości zajęć muzycznych. Nadaje to metodzie Kodaly a
elitarnego charakteru. Koncepcją, o której należałoby wspomnieć jest gimnastyka twórcza
R. Labana. Zgodnie z założeniami zajęcia powinny przybierać formę zadań otwartych,
a elementami towarzyszÄ…cymi ich wykonywaniu jest rytm i muzyka.
Bardzo rozpowszechnioną teorią uczenia muzyki, szczególnie w USA jest koncepcja
E. Gordona. Zakłada ona, że nauczanie muzyki należy rozpoczynać od słuchania, a nie od
wykonawstwa. Nieformalne działania edukacyjne polegają na śpiewaniu melodii
i rytmiczanek bez słów w różnych skalach i rytmach dla niemowląt i małych dzieci.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Należy też wspomnieć o amerykańskim systemie Jamesa Mursella, charakteryzującym
się szczegółową interpretacją form i metod pracy muzycznej z dziećmi oraz systemie
powszechnego wychowania muzycznego Schinichi Suzuki z Japonii. W japońskiej koncepcji
wprowadzono na masową skalę naukę gry na skrzypcach od bardzo wczesnego dzieciństwa.
Więcej przeczytaj w książkach Z. Burowska: Współczesne systemy wychowania
muzycznego. WSiP, Warszawa 1976; M. Przychodzińska  Kaciczak: Muzyka
i wychowanie. Nasza Księgarnia, Warszawa 1989.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak zdefiniujesz pojęcie muzyki?
2. Jakie znasz światowe systemy wychowania muzycznego?
3. Co wiesz na temat ogólnych założeń poznanych przez Ciebie systemów wychowania
muzycznego?
4. Jakiej muzyki najchętniej słuchasz? - opowiedz o niej.
5. Jakie są współczynniki muzyki?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Słuchanie fragmentu utworu i określanie rodzaju muzyki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wysłuchać fragmentów utworów muzycznych,
2) spróbować określić, które z nich były wokalne, wokalno  instrumentalne lub tylko
instrumentalne,
3) przyporządkować słyszaną muzykę do epoki lub gatunku muzycznego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- nagrania audio (Strangers in the night F. Sinatra, Toccata i fuga d  moll J. S. Bach, Walc
op. 34 nr 1 As  Dur F. Chopin),
- odtwarzacz kasetowy lub odtwarzacz CD.
Ćwiczenie 2
SÅ‚uchania muzyki i opowiadania o niej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) posłuchać fragmentu muzycznego,
2) opowiedzieć o nim w formie zwerbalizowanej lub niezwerbalizowanej (za pomocą
rysunku, gestu, itp.).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- nagrania audio (Lot trzmiela N. Rimski  Korsakow, Taniec z szablami A. Chaczaturian,
A
abędz
C. Saint Saens),
- odtwarzacz kasetowy lub odtwarzacz CD,
- kredki,
- kartki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) opisać własnymi słowami definicję muzyki?
2) podać nazwiska twórców światowych systemów wychowania
muzycznego?
3) przedstawić ogólne cechy wybranego systemu wychowania
muzycznego?
4) opowiedzieć o słuchanej przez siebie muzyce?
5) wymienić współczynniki muzyki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.2. Podstawowe pojęcia muzyczne
4.2.1. Materiał nauczania
Treści zawarte w tym rozdziale wprowadzą Cię w świat muzyki i pomogą zrozumieć jego
zasadniczą prostotę. Pojęcia wyjaśnione tutaj są wspólne dla wszystkich rodzajów muzyki:
klasycznej, ludowej, rocka, bluesa, popu, soulu itp. Zrozumienie tych fundamentalnych
terminów będzie pomocne w aktywnym obcowaniu z muzyką.
Muzyka w istocie jest syntezą wielu elementów: rytmu, melodii, metrum, tempa,
harmonii, dynamiki, agogiki, artykulacji, frazowania, kolorystyki dz
więkowej i struktury
formalnej (budowy utworu) [5, s. 7].
Zanim wynaleziono jakÄ…kolwiek technologiÄ™ nagrywania, ludzie potrzebowali jakiegoÅ›
sposobu zapisu i przekazu muzyki. Liczne próby zaowocowały powstaniem pisma nutowego.
Nuta (łac.), to znak graficzny w piśmie nutowym, określający wysokość dz
więku oraz jego
wartość rytmiczną [2, s. 127]. Pismo nutowe jest systemem znaków graficznych, służących do
notacji wszystkich muzycznych cech dz
więków oraz sposobów ich realizacji w utworze
muzycznym [2, s. 144]. Podstawą tego pisma jest pięciolinia  element podstawowy pisma
nutowego, składający się z pięciu równoległych linii poziomych, na których (nad i pod)
umieszcza się nuty wskazujące wysokość dz
więków.
Rys. 1. Pięciolinia
W muzyce istnieje siedem literowych nazw dz
więków, które są przyporządkowane do
białych klawiszy fortepianu i odpowiadające im nazwy solmizacyjne (do, re, mi fa, sol, la si,
do). Powtarzają się one kolejno w każdej oktawie, tworząc podstawową skalę dz
więków.
Nazwy dz
więków odpowiadające czarnym klawiszom tworzone są od nazw literowych
i traktowane jako podwyższenia lub obniżenia dz
więków podstawowej skali.
Tab.1. Nazwy literowe i solmizacyjne dz
więków
c d e f g a h c
do re mi fa sol la si do
W celu ustalenia położenia dz
więku na linii używamy klucza [10, s. 8]. Istnieją trzy
grupy kluczy: C, G i F. Klucz wiolinowy ma kształt zakrętasa, który rozpoczyna się na
drugiej linii, określając pozycję dz
więku g. Klucz basowy rozpoczyna się na czwartej linii od
dołu ustalając pozycję dz
więku f.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Rys.2. Klucz wiolinowy na pięciolinii
Rys. 3. Zapis nut w kluczu wiolinowym
Rys. 4. Zapis nut w kluczu basowym
Klucz basowy rozpoczyna się na czwartej linii od dołu ustalając pozycję dz
więku f, tak
więc linie oznaczają położenie dz
więków: g, h, d, f, a, a pola a, c e, g. Muzykę dla wielu
instrumentów można zapisywać w jednym kluczu  do wyjątków należy m. in. fortepian,
ponieważ posiada bardzo szeroki rejestr i w rezultacie jego notacja wymaga klucza basowego
dla lewej ręki oraz wiolinowego dla prawej.
Obydwie pięciolinie połączone są klamrą (akoladą). Przy zapisie nut możemy stosować
w razie potrzeby tzw. linie dodane. Są to krótkie linie umieszczone nad lub pod pięciolinią dla
dz
więków, które leżą zbyt wysoko lub zbyt nisko, aby je można było zapisać na pięciolinii
[10, s. 9  10].
Istnieje także klucz altowy, przeznaczony specjalnie dla altówki. Czasem można spotkać
w zapisach nutowych klucz tenorowy  używany w przypadku wiolonczeli, fagotu i puzonu.
Oba te klucze należą do grupy kluczy C. Do dziś w użytku pozostały klucze z grupy G -
wiolinowy (skrzypcowy) dla notowania wysokobrzmiących instrumentów, wysokich głosów
i prawej ręki instrumentów klawiszowych. Z grupy kluczy F  klucz basowy dla
niskobrzmiących instrumentów, niskich głosów i lewej ręki instrumentów klawiszowych,
a z grupy C  klucz altowy oraz czasem jeszcze tenorowy. [2, s. 91].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
wiolinowy
grupa G
g1
basowy kontrabasowy
grupa F
f f
mezzosporanowy
grupa C
c1
altowy tenorowy
grupa C
c1 c1
Rys. 5. Grupy kluczy
Czas trwania dz
więku (wartość rytmiczną) przedstawiamy za pomocą jednostek
rytmicznych: całej nuty, półnuty, ćwierćnuty, ósemki, szesnastki, trzydziestodwójki
i sześćdziesięcioczwórki.
cała nuta
półnuta
` ćwierćnuta
ósemka
szesnastka
trzydziestodwójka
sześćdziesięcioczwórka
Rys. 6. Wartości rytmiczne nut
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Każdy dz
więk w melodii ma określony czas trwania i wartość rytmiczną.
Do przedstawienia tej wartości służą określone znaki umieszczone na pięciolinii. Znaki te
mówią wszystko na temat długości dz
więku i szybkości jego wydobywania [10, s. 17].
Istnieje kilka  kopii każdego dz
więku na klawiaturze. Odległość dwóch najbliższych
dz
więków o tej samej i podobnym brzmieniu, lecz o różnej wysokości nazywamy oktawą
czystÄ….
a a1 a2
220 Hz 440 Hz 880 Hz
Rys.7. Dz
więk a w różnych oktawach
Inne znaki i symbole służące do zapisywania melodii i rytmu to:
- metrum,
- krzyżyki,
- bemole,
- kasowniki,
- pauzy,
- takty.
Rys. 8. Oznaczenie taktowe (metrum)
Wszelkie zapisy nutowe piosenek dla dzieci sporządzone są w obrębie gamy  skali
diatonicznej, zwykle durowej lub molowej, której poszczególne składniki w nie zmienionym
stosunku wzajemnych odległości przeniesione zostały na pewną ściśle określoną wysokość
[7, s. 69].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Muzyka składa się z melodii, rytmu i harmonii. Harmonia zależy od akordów. Akord
zawierający trzy różne dz
więki jest nazywany trójdz
więkiem. Wyróżniamy cztery rodzaje
trójdz
więków: durowy, molowy, zwiększony, zmniejszony [10, s. 44]. Mają one odmienny
charakter. Trójdz
więk molowy wydaje się smutny w porównaniu do durowego.
trójdz
więk durowy c e g
interwaÅ‚y 2 tony 1 ½ tonu
trójdz
więk molowy c es g
interwaÅ‚y 1 ½ 2
trójdz
więk zwiększony c e gis
interwały 2 2
trójdz
więk zmniejszony c es ges
interwaÅ‚y 1 ½ 1 ½
trójdz
więk trójdz
więk trójdz
więk trójdz
więk
durowy molowy zwiększony zmniejszony
Rys. 9. Rodzaje trójdz
więków
Organizując zajęcia edukacyjne należy uwzględnić zadania mające na celu uwrażliwienie
dziecka na różne elementy muzyki: wysokość dz
więku, kierunek linii melodycznej, barwę
dz
więku, dynamikę, kształcenie poczucia rytmu, kształcenie poczucia tempa, strukturę
formalnÄ… utworu.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są elementy składowe utworu muzycznego?
2. Jakich symboli i znaków muzycznych potrzebujesz do zapisania i odczytania utworu
muzycznego?
3. Czy potrafisz zaśpiewać gamę (rozpoczynając od dowolnego dz
więku), używając nazw
literowych i solmizacyjnych?
4. Która z podstawowych wartości rytmicznych jest najkrótsza, a która trwa najdłużej?
5. Czy po wysłuchaniu utworów muzycznych potrafisz określić, jakimi elementami
muzycznymi się różnią?
6. Czy potrafisz rozpoznać metrum słuchanego utworu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rytmizacja tekstu i porównywanie wartości rytmicznych ze sobą.
A - la E - la
Rysunek do ćwiczenia 1
E - ne du - e ri - ke fa - ke
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wypowiedzieć rytmicznie tekst,
2) przeliczyć wartości rytmiczne i porównać je,
3) powiedzieć ile mniejszych wartości można zmieścić w jednej większej?
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki z zapisem ćwiczenia.
Ćwiczenie 2
Określanie na ilu różnych dz
więkach można zagrać te rysunki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przyjrzeć się rysunkom,
2) spróbować je zagrać lub zaśpiewać, pamiętając, że symbolom na tej samej wysokości
odpowiada ten sam dz
więk,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
a)
Rysunek do ćwiczenia 2
b)
Rysunek do ćwiczenia 2
3) następnie narysować własną melodię złożoną z trzech dz
więków,
4) odtworzyć ją na dzwonkach lub głosem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki z rysunkami melodii do zaśpiewania,
- dzwonki.
Ćwiczenie 3
Podpisywanie nazwy dz
więków.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć nazwy literowe i solmizacyjne dz
więków,
2) podpisać nuty dowolnie wylosowanej piosenki dziecięcej nazwami solmizacyjnymi
i literowymi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- kartki z zapisem nutowym piosenek (U. Smoczyńska  Nachtman: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska  Nachtman: Podajmy sobie ręce!.
WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzykÄ… w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)
- długopisy lub ołówki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Ćwiczenie 4
Rozróżnianie trójdz
więku durowego i molowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać się w parę lub dwójkę,
2) ustawić się razem z partnerem po obwodzie koła tak, by utworzyć dwa współśrodkowe
koła,
3) reagować klaskaniem na trójdz
więki durowe, jeśli znajdujesz się w kole zewnętrznym,
4) reagować klaskaniem na trójdz
więki molowe, jeśli znajdujesz się w kole wewnętrznym.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- dowolny instrument melodyczny (pianino, flet prosty, dzwonki).
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić elementy składowe utworu muzycznego?
2) zinterpretować symbole i znaki muzyczne, wykorzystane do zapisu
muzyki?
3) zaśpiewać dz
więki gamy lub piosenki dla dzieci używając nazw
solmizacyjnych i literowych?
4) posłużyć się zapisem nutowym podczas wykonywania
i notowania krótkich utworów muzycznych?
5) opisać różnice między prezentowanymi utworami muzycznymi?
6) odtworzyć prosty zapis nutowy za pomocą instrumentu muzycznego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Podział instrumentów muzycznych
4.3.1. Materiał nauczania
Instrument muzyczny, to przyrząd służący muzykowi do wykonywania muzyki w inny
sposób, niż za pomocą głosu ludzkiego. Cechą, która pozwala odróżniać poszczególne
rodzaje instrumentów jest ich brzmienie. Podstawowa klasyfikacja instrumentów została
przedstawiona w 1914 r. przez Austriaków: E. M von Hornbostela i C. Sachsa. Przyjęli oni
dwa zasadnicze kryteria podziału: naukowe i praktyczne.
Podział naukowy wyróżnia:
- idiofony,
- membranofony,
- aerofony,
- chordofony,
- elektrofony.
Podział praktyczny (oparty na zasadach akustyki) wygląda następująco:
Podział
instrumentów
Instrumenty Instrumenty
Instrumenty dęte
strunowe perkusyjne
o określonej
smyczkowe drewniane
wysokości dz
więku
o nieokreślonej
szarpane blaszane
wysokości dz
więku
klawiszowe klawiszowe
Rys. 10. Podział instrumentów muzycznych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Instrumenty perkusyjne o określonej wysokości dz
więku, to:
- dzwonki,
- wibrafon,
- ksylofon,
- metalofon.
Instrumenty o nieokreślonej wysokości dz
więku, to:
- trójkąt,
- bębenek,
- kołatka,
- talerze,
- grzechotki,
- trójkąty,
- tamburyno,
- pudełko akustyczne,
- blok akustyczny,
- drewienka,
- pudełko sztabkowe,
- gestodz
więki  wykonywanie odgłosów klaskania, klepania, pocierania, pstrykania,
tupania; używanie tych dz
więków do ćwiczeń, zabaw, tańców, oraz ilustrowania
piosenek [2, s. 343].
Zafascynowanie dz
więkiem, a szczególnie jego wydobyciem, obserwujemy u dzieci
właściwie już od niemowlęctwa. Wśród pierwszych zabawek największym zainteresowaniem
cieszą się przeróżne grzechotki, terkotki, dzwoneczki, płaczące lalki, piszczałki, rechoczące
żabki itp.
W pracy z małym dzieckiem należy pamiętać o tym, że powinno się wykorzystywać
przede wszystkim naturalne efekty perkusyjne, takie jak: klaskanie, tupanie, pocieranie
dłońmi, stukanie, kląskanie, darcie papieru, przelewanie wody, oraz bardzo proste
instrumenty perkusyjne (grzechotka, kołatka, bębenek). Instrumentami perkusyjnymi można
urozmaicać melodię śpiewanych piosenek, wykonywać ich rytm, a także wykorzystać do
zabaw ruchowych, ćwiczeń i zabaw słuchowych, realizacji różnych zadań twórczych. Główne
cele zastosowania instrumentów perkusyjnych to:
- kształcenie poczucia rytmu,
- zapoznanie z budową i posługiwaniem się instrumentami,
- uwrażliwienie dzieci na zjawisko barwy dz
więku,
- rozwijanie wyobraz
ni i możliwości wypowiedzi muzycznej,
- uatrakcyjnienie zajęć,
- kształcenie słuchu wysokościowego.
Po wstępnym etapie oswajania dziecka z barwą i budową instrumentów można przejść do
systematycznej nauki gry. Ilość i kolejność instrumentów zaplanowanych na poszczególne
lata nauki zależy w dużym stopniu od możliwości percepcyjnych i odtwórczych dzieci
w danej grupie. Chcąc zaspokoić chęć gry jak największej liczby dzieci, nauczycielka często
rozdaje wszystkie posiadane instrumenty, na których dzieci grają równocześnie. W rezultacie
powoduje to hałas i przekreśla wszelkie zakładane korzyści. Nauka gry na instrumentach
powinna przebiegać indywidualnie lub w małych grupach. Przydział instrumentów powinien
być przemyślany i zaplanowany w zależności od barwy i właściwości technicznych. Dzieci
powinny przestrzegać ustalonych przez nauczycielkę zasad organizacyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
W podstawowym zestawie stosowanych instrumentów perkusyjnych dla dzieci powinny
siÄ™ znalez
ć: bębenki, grzechotki (marakasy), tamburyno, kołatki (kastaniety), trójkąty
(triangle) oraz talerze (żele albo czynele) [8, s. 193].
dzwonki metalofon
ksylofon
Rys. 11. Przykłady instrumentów perkusyjnych o określonej wysokości dz
więków
Wśród instrumentów perkusyjnych o określonej wysokości dz
więku, które najczęściej
używane są w pracy z małymi dziećmi wyróżniamy dzwonki. Jest to instrument podobny do
ksylofonu. Zbudowany jest z metalowych płytek ułożonych na drewnianej ramie. Dz
więk
wydobywa się poprzez uderzanie drewnianą pałeczką. Ksylofon, to także instrument
perkusyjny o określonej wysokości brzmienia. Zbudowany jest z drewnianych listewek różnej
wielkości, ułożonych w kilku rzędach na poziomej ramie. Dz
więk ostry i krótkotrwały, lekko
 klekocący , wydobywa się poprzez uderzanie drewnianymi pałeczkami w kształcie łyżek
[2, s. 98].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
brzękadła tarło
pudełko sztabkowe pudełko akustyczne
kastaniety drewienka
Rys. 12. Przykłady instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dz
więków
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
werbel trójkąt
bębenek ręczny tamburyn
Rys. 13. Przykłady instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dz
więków
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie instrumenty wykorzystano w wysłuchanych przez Ciebie utworach muzycznych?
(J. S. Bach: Toccata i fuga d  moll, N. Rimski  Korsakow: Lot trzmiela, W. A. Mozart:
Koncert na klarnet i orkiestrÄ™).
2. Jaka jest różnica między instrumentem melodycznym i perkusyjnym?
3. W jaki sposób można wykorzystać instrumenty perkusyjne w pracy z małym dzieckiem?
4. Jak można zilustrować za pomocą instrumentów perkusyjnych dowolną historyjkę
obrazkowÄ…?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonywanie instrumentu perkusyjnego  grzechotka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować dwa jednakowe kubki po jogurcie, papier ścierny drobnoziarnisty, klej
uniwersalny, kredki lub farby, materiał do wypełnienia grzechotki (ryż, kasza, groch, itp.),
2) usunąć papierem ściernym napisy ze ścianek kubków,
3) ozdobić je własnymi wzorami,
4) wypełnić jeden kubek przygotowanym materiałem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
5) skleić krawędzie kubków,
6) zagrać akompaniament perkusyjny do wybranej piosenki dla dzieci (U. Smoczyńska 
Nachtman: Kalendarz muzyczny w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska
 Nachtman: Podajmy sobie ręce!. WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzyką
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)
Wyposażenie stanowiska pracy:
- 2 kubki po jogurcie,
- papier ścierny drobnoziarnisty,
- klej uniwersalny,
- materiał do wypełnienia (kasza, groch, ryż, itp.).
Ćwiczenie 2
Granie na instrumencie perkusyjnym: cicho - głośno, ciszej  głośniej, wolno  szybko,
wolniej  szybciej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zilustrować grą na instrumentach padający deszcz,
2) wykorzystać do ilustracji różną dynamikę i tempo (od cichej do głośnej; od wolnego
do szybkiego).
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrumenty perkusyjne.
Ćwiczenie 3
Rozpoznawanie melodii zagranej na prostym instrumencie muzycznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać się w pary lub dwójki,
2) wybrać w dwuosobowej grupie prosty instrument muzyczny,
3) zaprezentować sobie nawzajem fragmenty popularnych melodii,
4) spróbować podać ich tytuły.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- flet prosty, dzwonki, pianino, gitara, itp.
4.3.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać klasyfikację instrumentów muzycznych?
2) rozpoznać brzmienie instrumentu muzycznego?
3) opisać różnicę między instrumentem melodycznym, a
niemelodycznym?
4) przygotować akompaniament perkusyjny do piosenki, wiersza lub
opowiadania?
5) zastosować instrumenty perkusyjne do zabaw umuzykalniających?
6) wykonać prosty zapis nutowy z wykorzystaniem instrumentu
muzycznego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4. 4. Piosenka i jej wykorzystanie w pracy z dziećmi
4.4.1. Materiał nauczania
Pierwsze najłatwiejsze i najdostępniejsze formy wychowania muzycznego, które dzieci
są w stanie przeżyć, zrozumieć, zapamiętać i odtworzyć związane są ze słuchaniem śpiewu
nauczycielki oraz własnym śpiewem dzieci. Na prostym materiale słuchanej lub śpiewanej
piosenki dziecko jest w stanie zaobserwować rytm, metrum, linię melodii, tempo, dynamikę,
budowę (części, powtórzenia, kontrasty), charakter i nastrój, czyli wszystko to, co
w przyszłości będzie podstawą świadomej percepcji utworu muzycznego [6, s. 30]. Piosenka
spełnia ważne funkcje w rozwoju muzycznym i ogólnym dziecka:
- wzbogaca świat uczuć dziecka,
- kształtuje postawę estetyczną, poszerza wiadomości o otoczeniu, doświadczenia,
słownictwo,
- wzmacnia aparat głosowy,
- rozwija klatkÄ™ piersiowÄ…,
- dotlenia organizm [6, s.30].
Kryteria doboru piosenki w pracy z dziećmi to: rozpiętość skali, stopień trudności linii
melodycznej, dostosowanie treści słownej do wieku dziecka oraz jej wartości estetyczne. Nie
powinno się uczyć więcej niż jedną piosenkę w miesiącu. Więcej wskazań do wprowadzenia
piosenki znajdziesz w publikacji K. Przybylskiej: Wychowanie muzyczne w przedszkolu.
Warszawa 1977, WSiP.
Zabawy ze śpiewem są ulubioną przez dzieci formą zajęć. Zawierają w sobie różne
elementy ruchu, w zależności od piosenki, na której są osnute. Treść piosenki może być
punktem wyjścia do zabaw ilustrowanych ruchem i inscenizowanych. Gdy podstawą zabawy
jest melodia i rytm wówczas mamy do czynienia z zabawą rytmiczną lub taneczną.
Śpiew dzieci w okresie przedszkolnym brzmi na ogół fałszywie. Wynika to nie z braku
słuchu muzycznego, ale z niedostatecznego i nierównomiernego rozwoju aparatu głosowego,
a także braku koordynacji między centrum sensorycznym i motorycznym. W pracy nad
głosem dziecka należy wyróżnić trzy zasadnicze rodzaje ćwiczeń, prowadzonych w formie
zabaw:
- ćwiczenia prawidłowej postawy i oddechu,
- ćwiczenia artykulacji i dykcji,
- ćwiczenia intonacji [6, s. 31].
W okresie wczesnego dzieciństwa dzieci raczej nie śpiewają, czasem słuchają śpiewu
nauczycielki. Niezmiernie ważnym momentem w nauce piosenki jest jej prezentacja przez
nauczycielkę, uwzględniająca podkreślenie walorów artystycznych, doskonałe opanowanie
pamięciowe, wyraz
ną dykcję i przemyślaną interpretację. Aby utrzymać zainteresowanie
dzieci można zilustrować jej treść za pomocą kukiełki, pacynki, obrazków. Osłuchanie dzieci
z melodią, rytmem i tekstem piosenki może trwać nawet przez kilka zajęć. Naukę piosenki
należy prowadzić posługując się wyłącznie głosem. Tekstu podczas nauki nie oddzielamy od
melodii. Następnej zwrotki uczymy wówczas, gdy poprzednia zwrotka została pamięciowo
opanowana.
Do utrwalenia piosenki z małymi dziećmi można wykorzystać następujące formy
ćwiczeń:
- recytowanie wybranych fragmentów tekstu ze zmianą dynamiki - recytacja szeptem,
- poznawanie piosenki po melodii śpiewanej lub granej na instrumencie,
- zabawy: rytmicznÄ…, ilustrowanÄ… ruchem, inscenizowanÄ… lub tanecznÄ…,
- akompaniament instrumentów perkusyjnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
klaskanie
4
4
tupanie
4
4
4
4
4
4
Rys. 14. Przykład zapisu rytmicznego z wykorzystaniem gestodz
więków
Więcej przeczytaj w książce D. Malko: Metodyka wychowania muzycznego
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1986 oraz K. Przybylskiej: Wychowanie muzyczne
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1977.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są funkcje piosenki w muzycznym i ogólnym rozwoju dziecka?
2. Jakie mogą być przyczyny nieczystego śpiewu u dzieci w młodszym wieku
przedszkolnym?
3. Jakimi kryteriami będziesz kierować się przy wyborze piosenki do zajęć muzycznych
z małymi dziećmi?
4. Jakie widzisz możliwości wykorzystania piosenki na zajęciach umuzykalniających
w młodszych grupach przedszkolnych?
5. Jakie ćwiczenia podasz jako przykład pracy nad głosem dziecka?
6. Jakie sÄ… warunki poprawnej prezentacji piosenki dla dzieci?
7. Jakie ćwiczenia wykorzystasz do utrwalenia piosenki?
4.4.3.Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobieranie piosenki do zilustrowania jej treści..
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować się w kilkuosobowe grupy,
2) wybrać w grupach dowolną piosenkę dziecięcą,
3) zastanowić się, jakimi obrazkami, instrumentami lub rekwizytami można zilustrować jej
treść?,
4) przedstawić w grupach własny pomysł na wprowadzenie piosenki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- śpiewniki z piosenkami dla dzieci (U. Smoczyńska  Nachtman: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1992; U. Smoczyńska  Nachtman: Podajmy sobie ręce!.
WSiP, Warszawa 1989; B. Podolska: Z muzykÄ… w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1987)
- pacynki,
- instrumenty perkusyjne,
- ilustracje z gazet lub wykonane samodzielnie przez uczniów,
- mazaki, kredki lub farby.
Ćwiczenie 2
Organizowanie rytmicznej zabawy do piosenki  Dalej, dzieci, w szeregu [9, s. 33].
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) ustawić się w szeregu,
2) zaśpiewać piosenkę,
3) iść dookoła sali, wysoko unosząc kolana,
4) przy powtórzeniu piosenki odwrócić się,
5) iść w kierunku przeciwnym,
6) maszerować z tupaniem w miejscu przy słowach  tup, tup, tup i klaskaniem przy
słowach  chrup, chrup, chrup ,
7) akompaniować, grając na tamburynie w rytmie ćwierćnut do marszu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zapis nutowy piosenki,
- nagranie wersji instrumentalnej,
- dowolny instrument muzyczny.
Ćwiczenie 3
Tworzenie wiatraczków zgodnie z rytmem akompaniamentu [8, s. 165].
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać się w parę lub dwójkę,
2) stanąć na obwodzie koła trzymając się za obie ręce skrzyżowane przed sobą,
3) podskakiwać lub biegać dookoła sali, zgodnie z rytmem akompaniamentu,
4) puścić jedną rękę, a drugą unieść na wysokość głowy, jeśli nastąpi zmiana rytmu 
muzyka do marszu,
5) krążyć dookoła własnej osi trzymając się za ręce w parze lub dwójce,
6) skrzyżować ręce z przodu i podskakiwać w miejscu lub biegać dookoła sali, jeśli nastąpi
zmiana akompaniamentu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- akompaniament do biegu, marszu lub podskoków, wykonany na żywo za pomocą
instrumentu muzycznego lub nagranie audio.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić celowość wykorzystania piosenki w pracy z małymi
dziećmi?
2) opracować prosty układ ruchowy lub taneczny z wykorzystaniem
piosenki?
3) dokonać wyboru piosenki, która może stanowić materiał do zabaw
z małymi dziećmi?
4) podać przykłady ćwiczeń głosowych?
5) określić, jakie mogą być przyczyny nieczystego śpiewu u małych
dzieci?
6) wymienić niezbędne warunki prawidłowego uczenia dzieci melodii,
rytmu i tekstu piosenki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.5. Metodyka zajęć muzycznych
4.5.1. Materiał nauczania
Okres obejmujący grupę wiekową dzieci od 0  4 lat jest szczególnie ważny
w całokształcie procesu dydaktyczno  wychowawczego. W tym wieku pojawiają się niemal
wszystkie elementy charakterystyczne dla struktury zdolności muzycznych człowieka.
Wychowanie muzyczne małego dziecka powinno opierać się na następujących formach
aktywności dzieci:
- śpiew i mowa,
- ruch przy muzyce,
- gra na instrumentach,
- aktywne słuchanie muzyki [6, s. 27]
Krystyna Przybylska porządkuje zagadnienia działalności muzycznej dziecka w tym
wieku następująco:
- słuchanie (spostrzeganie zjawisk akustycznych, słuchanie śpiewu nauczycielki, słuchanie
muzyki instrumentalnej i mechanicznej),
- działanie (śpiew dzieci, zabawy ze śpiewem, zabawy rytmiczne przy muzyce, tańce, gra
na instrumentach),
- tworzenie (twórczość dzieci), [8, s. 8]
Każda z wymienionych form kształci nieco inne dyspozycje i umiejętności dziecka.
Z analizy literatury wynika, że formy ekspresyjne (śpiew, mowa, ruch, gra na instrumentach)
dominują nad percepcyjnymi (słuchanie muzyki). Wiąże się to z ogólną zasadą kształcenia
i wychowania małego dziecka przez uczestniczenie w działaniu, przeżywaniu i poznawaniu.
Do najczęściej stosowanych sposobów rozwijania ekspresji ruchowej u małych dzieci należą:
- zabawy inscenizowane,
- ilustrowane ruchem,
- rytmiczne,
- taneczne,
- opowieści ruchowe,
- zabawy orientacyjno  porzÄ…dkowe.
Wszystkie formy wychowania muzycznego powinny być ze sobą zintegrowane.
Równoczesne wprowadzanie kilku form daje możliwości stosowania zróżnicowanych zadań
oraz uwzględnienia indywidualnego poziomu rozwoju zdolności i różnic reakcji dziecka na
bodz
ce muzyczne. Szczegółową klasyfikację i opis form wychowania muzycznego znajdziesz
w książce K. Przybylskiej, Wychowanie muzyczne w przedszkolu. Warszawa 1977, WSiP.
Program zajęć rytmiczno  umuzykalniających dziecko w wieku od 0  4 r. ż. zawiera
następujące zadania:
1. SÅ‚uchanie:
a) spostrzeganie zjawisk akustycznych (z uwzględnieniem różnicowania barwy,
kierunku, wysokości, odległości, tempa dz
więków),
b) słuchanie muzyki instrumentalnej i mechanicznej z uwzględnieniem krótkiego czasu
trwania, ilości utworów do słuchania  maksymalnie 3, kilkakrotnych powtórzeń,
wartości artystycznej utworu oraz zasady kontrastowego zestawienia,
c) słuchanie piosenek (kryteria doboru piosenek zostały omówione w rozdziale 4.4),
2. Åšpiew dzieci (z zastosowaniem zasady wprowadzenia jednej piosenki w miesiÄ…cu i jej
utrwalenia).
3. Zabawy ze śpiewem:
a) ilustrowane ruchem,
b) inscenizowane,
c) rytmiczne,
d) taneczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4. Opowieści ruchowe oparte na treści bajki, wiersza, piosenki przy akompaniamencie
muzycznym.
5. Gra na instrumentach perkusyjnych (wykorzystywanie gestodz
więków, wprowadzenie
instrumentów: kołatki, grzechotki oraz granie na nich, z uwzględnieniem zasady
prowadzenia zajęć 2 -3 razy w miesiącu na podstawie piosenki).
6. Zabawy rytmiczne przy akompaniamencie muzycznym (uwzględniające różne
zagadnienia muzyczne z wykorzystaniem pomocy).
Formy zajęć Dzieci trzyletnie Dzieci czteroletnie
umuzykalniajÄ…cych
Słuchanie: Słuchanie krótkich piosenek Słuchanie piosenek łatwych
zjawisk akustycznych, o zrozumiałym tekście, i aktualnych (jakich?)
muzyki, piosenek dotyczÄ…cych aktualnych Spostrzeganie zjawisk
tematów. akustycznych (jakich?)
Spostrzeganie zjawisk
akustycznych (jakich?)
Åšpiew dzieci Jedna nowa piosenka Jedna nowa piosenka
w miesiącu. w miesiącu. Może, ale nie
Może, ale nie musi być musi być wykorzystana do
wykorzystana do zabawy. zabawy.
Powtórzenie znanych już Powtórzenie znanych już
dzieciom piosenek dzieciom piosenek, nawet
z ubiegłego roku (jakich?)
Zabawy ze śpiewem: Jedna nowa piosenka do Jedna nowa piosenka do
a) rytmiczne zabawy rytmicznej lub zabawy rytmicznej lub
b) ilustrowane ruchem inscenizowanej. inscenizowanej.
c) inscenizowane Powtarzanie znanych zabaw Powtarzanie znanych zabaw
d) taneczne ze śpiewem (jakich?) ze śpiewem (jakich?)
Opowieści ruchowe Zabawy ruchowe oparte na Zabawy ruchowe oparte na
treści bajki, wiersza itp. przy treści wiersza, bajki itp. przy
akompaniamencie akompaniamencie
muzycznym. muzycznym
Tańce Nie prowadzi się Nie prowadzi się
Gra na instrumentach Nie prowadzi się Wprowadzenie instrumentów
perkusyjnych (grzechotki, kołatki lub
tamburyna).
Gra na jednym z ww.
wymienionych
instrumentów.
Zajęcia prowadzi się 2  3
razy w miesiącu. (wymienić
przy jakiej piosence?)
Zabawy rytmiczne przy Zabawy rytmiczne Zabawy rytmiczne
akompaniamencie uwzględniające różne uwzględniające różne
muzycznym zagadnienia muzyczne za (jakie?) zagadnienia
pomocą (wymienić pomoce muzyczne.
zaplanowane) Wykorzystanie do tych
zabaw pomocy (jakich?)
Tab. 2. Program zajęć umuzykalniających [8, s. 50  53]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Organizacja i planowanie zajęć umuzykalniających dla małych dzieci wymaga
zastanowienia siÄ™:
1. Jaka będzie jego treść, jakie zadania dydaktyczne dotyczące wiedzy muzycznej i ogólnej
będą realizowane?
2. Jakie sprawności muzyczne będą rozwijane?
3. Jakie sprawności ogólne będą ćwiczone?
4. Jakich użyć pomocy i jak je zastosować?
5. Jakie warunki muszą być spełnione, by najlepiej zrealizować postawione zadania?
6. Jakie zasady wychowania uwzględnić i w jakiej to robić kolejności?
7. Jak prowadzić zajęcia, by uwzględniać jednocześnie wszystkie potrzeby dzieci?
Zajęcie w grupie małych dzieci powinno trwać od 10  15 minut i uwzględniać
co najmniej trzy formy. W każdym zajęciu dzieci powinny mieć okazję do śpiewania,
a zajęcia statyczne powinny być przeplatane z ruchowymi. Dzieci nie powinny śpiewać
podczas intensywnego ruchu oraz bezpośrednio po nim. Przykładowe zajęcie
z wykorzystaniem piosenki może mieć następujący przebieg:
1. SÅ‚uchanie piosenki.
2. Omówienie jej treści.
3. Powtórne słuchanie.
4. Krótkie objaśnienie zabawy.
5. Zabawa przy piosence [8, s. 81].
Więcej o wskazaniach do organizowania i planowania zajęć dla małych dzieci znajdziesz
w książce Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego. Warszawa, 1990, WSiP.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz podstawowe formy zajęć umuzykalniających dzieci we wczesnym wieku
przedszkolnym?
2. Wyjaśnij, dlaczego formy ekspresyjne we wczesnym wieku przedszkolnym powinny
dominować nad percepcyjnymi?
3. Uzasadnij potrzebę stosowania różnych form wychowania muzycznego w procesie
umuzykalnienia?
4. Jak zaplanujesz zajęcia umuzykalniające z uwzględnieniem przynajmniej trzech form
muzycznych?
5. Jaki jest czas trwania zajęć umuzykalniających z małymi dziećmi?
6. Powiedz, które osoby są autorami książek metodycznych i zawierających materiał
muzyczny dla dzieci?
4.5.3 Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonywanie ćwiczenia pobudzająco  hamującego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) maszerować w kole,
2) reagować szybko i prawidłowo na umówione sygnały (sygnałem jest: przerwa
w muzyce),
3) cofać się w rytmie marszowym na przerwę w muzyce,
4) wracać do marszu w przód, gdy akompaniament powraca.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Wyposażenie stanowiska pracy:
- instrument perkusyjny lub melodyczny do wykonania akompaniamentu.
Ćwiczenie 2
Organizowanie  kuchennej orkiestry [9, s. 17].
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przynieść z domu różne przedmioty wydające ciekawe odgłosy,
2) ułożyć wspólnie z kolegami  Utwór kuchenny ,
3) na przyniesionych przedmiotach  zagrać razem lub osobno akompaniament do dowolnej
piosenki, pamiętając o następujących zasadach:
- nie można grać na swoim instrumencie przez cały czas,
- nie należy grać za głośno, zagłuszać innych, a raczej słuchać całości,
- trzeba dać odpocząć uszom choć na chwilę, bo pauzy to też muzyka.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- szklanka,
- łyżeczka,
- tarka warzywna,
- młynek do pieprzu,
- pokrywka od garnka.
Ćwiczenie 3
Opracowanie konspektu zajęć muzycznych  wprowadzenie piosenki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować się w kilkuosobowe grupy,
2) w grupach przypomnieć zasady planowania i organizowania zajęć umuzykalniających
z małymi dziećmi,
3) zanalizować piosenki według kryteriów doboru materiału muzycznego do pracy
z małymi dziećmi,
4) dokonać wyboru piosenki, adekwatnie do wieku i możliwości dziecka,
5) opracować scenariusz zajęć związanych z tokiem wprowadzania piosenki,
z uwzględnieniem zasady zastosowania co najmniej trzech form muzycznych,
6) zapisać na kartce temat, cele, pomoce i zadania dydaktyczne do realizowania w toku
zajęć umuzykalniających,
7) przedstawić w grupach własny projekt wprowadzenia piosenki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 śpiewniki z piosenkami dla dzieci (Smoczyńska  Nachtman U: Kalendarz muzyczny
w przedszkolu. Warszawa 1992, WSiP; Smoczyńska  Nachtman U: Podajmy sobie
ręce!. Warszawa 1989, WSiP; Podolska B: Z muzyką w przedszkolu. Warszawa 1987,
WSiP),
 kartki,
 długopisy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić formy zajęć umuzykalniających?
2) uzasadnić celowość stosowania różnych form umuzykalniających
w pracy z małym dzieckiem?
3) zaplanować zajęcia muzyczne z uwzględnieniem co najmniej trzech
form zajęć umuzykalniających oraz czasu trwania zajęć?
4) sformułować temat i cele zajęć muzycznych?
5) znalez
ć publikacje, które mogą być z
ródłem wskazówek
metodycznych i materiału muzycznego dla dzieci?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących wspomagania rozwoju dziecka muzyką.
5. Zadania: 10,11,12, 13, 14, 15, 16, 17 sÄ… to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa; zadania: 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 8, 9, 18 i 19 to zadania otwarte
i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
Zadanie 20 zawiera luki wymagające uzupełnienia.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
 w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
 w zadaniach z krótką odpowiedzią i z luką wpisz odpowiedz
w wyznaczone pole.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci pytania: 15 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 min.
Powodzenia !
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Podaj definicjÄ™ muzyki.
2. Podaj definicjÄ™ instrumentu muzycznego.
3. Wymień wartości rytmiczne nut, w kolejności od najdłużej trwającej do najkrócej
trwajÄ…cej.
4. Wymień cztery instrumenty perkusyjne, które powinny się znalez
ć w zestawie
perkusyjnym dla dzieci.
5. Podaj cztery przykłady efektów perkusyjnych.
6. Wypisz po jednym przykładzie instrumentu muzycznego:
a) strunowego,
b) dętego,
c) perkusyjnego o określonej wysokości dz
więku,
d) perkusyjnego o nieokreślonej wysokości dz
więku.
7. Wskaż, co może być z
ródłem dz
więku.
8. Zabawy ze śpiewem dzielą się na:
9. Podaj rodzaje zabaw ze śpiewem, osnutych na treści piosenki.
10. MuzykÄ™ wykonywanÄ… na instrumentach muzycznych, nazywamy:
a) muzykÄ… wokalnÄ…,
b) muzykÄ… instrumentalnÄ…,
c) muzykÄ… wokalno-instrumentalnÄ…,
d) melorecytacjÄ….
11. Wybierz nazwiska twórców znanych światowych koncepcji wychowania muzycznego dla
dzieci:
a) C. Orff, Z. Kodaly, E. Gordon, R. Mursell,
b) Cz. Niemen, J. Połomski,
c) S. Moniuszko, J. Strauss, F. Chopin, J. Offenbach,
d) Z. Nałkowska, K. Iłłakowiczówna, Cz. Miłosz, B. Leśmian.
12. Wskaż formy ułatwiające wprowadzenie bądz
utrwalenie piosenki:
a) opisywanie treści piosenki,
b) pokaz zapisu nutowego,
c) ćwiczenia hamująco-pobudzające,
d) śpiewanie piosenki z pacynką, obrazkiem, zabawa rytmiczna do piosenki.
13. Wskaż najmniejszą ilość form muzycznych, które należy uwzględnić planując zajęcia
z dziećmi:
a) jedna forma,
b) dwie formy,
c) trzy formy,
d) sześć form.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
14. Metrum właściwe dla walca, to:
a) 4/4,
b) 2/4,
c) 3/4,
d) 4/2.
15. Wskaż, które z form muzycznych nie mogą być uwzględniane w pracy z małymi
dziećmi:
a) gra na instrumentach muzycznych,
b) tańce,
c) zabawy taneczne,
d) opowieści ruchowe.
16. Wskaż, która z klasyfikacji form zajęć muzycznych z dziećmi jest właściwa:
a) śpiew i mowa, ruch przy muzyce, gra na instrumentach, aktywne słuchanie muzyki,
b) słuchanie, śpiewanie i tańczenie,
c) aktywność ruchowa, werbalna i plastyczna,
d) śpiew dzieci, śpiew nauczycielki, granie na instrumentach muzycznych.
17. Wskaż, które z zabaw ze śpiewem są oparte na melodii i rytmie piosenki:
a) zabawa pobudzajÄ…co-hamujÄ…ca,
b) zabawy uwzględniające reakcję na pauzę w muzyce,
c) zabawa taneczna i rytmiczna,
d) zabawa orientacyjno- porzÄ…dkowa.
18. Podać plan przykładowego zajęcia z wykorzystaniem piosenki.
19. Wymień rodzaje ćwiczeń w pracy nad głosem dziecka.
20. Uzupełnij poniższe zdania dotyczące poprawnego śpiewu piosenki przez nauczycielkę:
a) pod względem & & & & & & & ..& . piosenka powinna być wykonana czysto,
b) pod względem & .& & & & & ...& ... piosenka powinna być wykonana dokładnie,
c) bardzo & & & & & & & & & .& & . muszą być wypowiadane słowa piosenki,
d) piosenka powinna być wykonana z właściwym natężeniem & & & & & & & ..& .
i & & & & & & & & ... interpretacjÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wspomaganie rozwoju dziecka muzykÄ…
Zakreśl lub wpisz poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
2.
3.
4.
5.
6. a) & & & & & & & & . b) & & & & & & & & & & .
c) & & & & & & & & .. d) & & & & & & & & & & .
7.
8.
9.
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
18.
19.
20. a) & & & & & & & & . b) & & & & & & & & & & .
a) & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .
b) & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
6. LITERATURA
1. A- Z Mała encyklopedia PWN. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996
2. Habela J.: Słowniczek muzyczny. Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, Kraków 2005
3. Krawczyk D.: Mała historia muzyki kościelnej. Wydawnictwo M, Kraków 2003
4. Lasocki J. K, Powroz
niak J.: Wychowanie muzyczne w szkole. PWN, Kraków 1970
5. A
awrowska R.: Muzyka i ruch. WSiP, Warszawa 1988
6. Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu. WSiP, Warszawa 1990
7. Nowak J.: Muzyczna twórczość dziecięca.  Wychowanie w Przedszkolu 1996, nr 9,
WSiP
8. Przybylska K.: Wychowanie muzyczne w przedszkolu. WSiP 1977
9. Smoczyńska U., Jakóbczak  Drążek K.: Muzyka i My. Zeszyt ćwiczeń. WSiP SA,
Warszawa 1999
10. Zanim zaczniesz grać na& ABC muzyki. PWM SA, Kraków 2002
11. www. wikipedia.org/wiki/Muzyka.pl
Czasopismo
Wychowanie w Przedszkolu
Adres strony internetowej aktualny na dzień 30 maja 2006
wikipedia.org/wiki/Muzyka.p
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39