MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Elżbieta Jaszczyszyn
Stymulowanie rozwoju psychomotorycznego i osobowości
dziecka 513 [01].Z1.02
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Jolanta Szada - Borzyszkowska
mgr Elżbieta Hałaburda
Opracowanie redakcyjne:
dr Elżbieta Jaszczyszyn
Konsultacja:
mgr Zenon W. Pietkiewicz
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 513[01].Z1.02
Stymulowanie rozwoju psychomotorycznego i osobowości dziecka, zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu opiekunka dziecięca.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Przykładowe scenariusze zajęć 7
5. Ćwiczenia 12
5.1. Osobowość dziecka 12
5.1.1. Ćwiczenia 12
5.2. Zasady i metody postępowania wychowawczego 15
5.2.1. Ćwiczenia 15
5.3. Oddziaływania wychowawcze w zakresie poszczególnych sfer rozwoju 18
5.3.1. Ćwiczenia 18
5.4. Charakterystyka aktywności zabawowej małego dziecka 21
5.4.1. Ćwiczenia 21
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 23
7. Literatura 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie opiekunka dziecięca 513[01].
W poradniku zamieszczono:
- wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien posiadać przed przystąpieniem do pracy
z poradnikiem,
- wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas zajęć i w ramach samokształcenia,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- propozycje ćwiczeń, które mają na celu ukształtowanie u uczniów umiejętności
praktycznych,
- ewaluację osiągnięć ucznia,
- wykaz literatury.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym
uwzględnieniem:
- metody ćwiczenia,
- metody sytuacyjnej,
- metody przypadków.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od
samodzielnej pracy uczniów do pracy w grupach 6  8 osobowych.
W celu przeprowadzenia sprawdzianu wiadomości i umiejętności ucznia, można
posłużyć się zamieszczonymi w rozdziale 6 zestawami zadań testowych, zawierającymi
różnego rodzaju zadania.
W tym rozdziale podano również:
- propozycje norm wymagań,
- plany testów w formie tabelarycznej z kluczem odpowiedzi,
- instrukcje dla nauczyciela,
- instrukcje dla ucznia,
- zestawy zadań testowych,
- karty odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
513[01].Z1
Rozwój psychomotoryczny małego dziecka
513[01].Z1.01 513[01].Z1.02
Rozpoznawanie osiągnięć Stymulowanie rozwoju
rozwojowych w poszczególnych psychomotorycznego i osobowości
etapach życia dziecka dziecka
513[01].Z1.03
Opiekowanie się dziećmi
z trudnościami wychowawczymi
i zaburzeniami rozwoju
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:
 korzystać z różnych z
ródeł informacji,
 oceniać funkcjonowanie rodziny jako grupy społecznej i jej wpływ na rozwój osobowości
człowieka,
 określać właściwości rozwoju psychomotorycznego dziecka w poszczególnych etapach
jego życia (od 0 do 4 roku życia),
 określać wpływ warunków środowiskowych na rozwój i zachowanie jednostki,
 posługiwać się inwentarzem i kartą rozwoju psychomotorycznego,
 propagować zachowania służące zdrowiu psychicznemu,
 rozpoznawać niedobory i odchylenia rozwojowe,
 współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:
 określić czynniki mające wpływ na kształtowanie osobowości dziecka,
 określić potrzeby psychospołeczne małego dziecka,
 określić zależności między prawidłowym rozwojem dziecka a zaspokajaniem potrzeb
psychospołecznych,
 dobrać metody indywidualnych oddziaływań kształtujących osobowość dziecka,
 nauczyć dzieci utrzymywania porządku w swoim otoczeniu,
 nauczyć dziecko poprawnego posługiwania się przedmiotami i zabawkami,
 przeprowadzić indywidualne zajęcia wyrównawcze z dzieckiem z zaburzeniami
w rozwoju i trudnościami wychowawczymi,
 przeprowadzić zabawy indywidualne i w grupie dziecięcej,
 rozwiązać problemy wychowawcze dziecka,
 skoordynować oddziaływania wychowawcze w celu stosowania jednolitych metod,
 sporządzić dokumentację rozwojową dziecka,
 wpłynąć na rozwój kontaktów społecznych i pozytywnych stanów emocjonalnych
dziecka,
 wykorzystać sytuacje zabawowe i czynności dnia codziennego do wspomagania rozwoju
dziecka,
 zapewnić bezpieczeństwo dziecku podczas realizacji zajęć,
 zaspokoić potrzeby psychospołeczne niemowląt i dzieci w wieku poniemowlęcym,
 zastosować zasady oddziaływań wychowawczych stymulujące rozwój dziecka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Opiekunka dziecięca 513[01]
Moduł: Rozwój psychomotoryczny małego dziecka 513[01].Z1
Jednostka modułowa: Stymulowanie rozwoju psychomotorycznego i osobowości dziecka
513[01]Z1.02
Temat: Zasady i metody postępowania wychowawczego
Cel ogólny: Poznanie zasad i metod oddziaływania wychowawczego stymulujących rozwój
osobowości dziecka
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:
 wymienić i omówić zasady wychowania stosowane w pracy z małym dzieckiem,
 wymienić metody wychowania,
 zastosować metody oddziaływań indywidualnych,
 zastosować metody oddziaływań grupowych,
 wymienić i scharakteryzować nieskuteczne metody karania używane przez dorosłych,
 zastosować skuteczne metody karania,
 stosować postępowanie wychowawcze oparte na metodach behawioralnych, pomocne
w pozbywaniu się niepożądanych dziecięcych zachowań,
 rozpoznawać i zaspokajać potrzeby psychospołeczne małego dziecka wynikające
z określonej sytuacji.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
 wykład,
 ćwiczenia,
 przypadków,
 pogadanka,
 sytuacyjna,
 dyskusja dydaktyczna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 indywidualna,
 grupowa,
 zbiorowa.
Czas: 135 minut
Åšrodki dydaktyczne:
 czasopisma poświęcone opiece i wychowaniu dziecka (Twoje Dziecko, Mama i Ja)
 foliogram - Karta Obserwacji ABC,
 długopis,
 książka M. Herberta: Krnąbrne zachowanie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk 2005.
 graficzny program komputerowy: np. Painter, GIMP, Adobe Photoshop, Corel Photo
Paint
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
 kartki papieru w formacie wybranym przez ucznia,
 mazaki,
 kolorowy papier,
 klej, nożyczki,
 taśma samoprzylepna.
Przebieg zajęć:
FAZA WST
PNA
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Zorganizowanie stanowisk pracy do wykonania ćwiczeń.
FAZA WA
AÅšCIWA
1. Realizacja tematu
a) Przedstawienie zasad wychowania i ich scharakteryzowanie.
b) Wyjaśnienie postępowania wychowawczego przydatnego w okazywaniu pomocy
dzieciom w pozbywaniu się niepożądanych zachowań i uczeniu się zachowań
oczekiwanych: metoda pozytywnego wzmacniana, izolowania od wzmocnień
pozytywnych, kosztu zachowania, modelowania (uczenie siÄ™ przez obserwacjÄ™),
naturalnych konsekwencji [9, s. 74  78].
c) Wykonanie przez uczniów ćwiczeń w żłobku:
 każdy uczeń przed wizytą w żłobku ma przygotować Kartę Obserwacji ABC według
poniższego wzoru:
Karta Obserwacji A B C [9, s. 68]
ImiÄ™ dziecka:
Wiek dziecka:
ImiÄ™ i nazwisko opiekuna:
Data obserwacji:
Wydarzenia Konsekwencje: jaki był Opisz swoje
rezultat zachowania?
Dzień poprzedzające: Zachowanie uczucia
(1) Reakcja dorosłego (opiekuna)
co się stało przed (smutek, radość,
i godzina
(zignorowanie go, spieranie siÄ™
zaobserwowanym zadowolenie,
z dzieckiem, krzyk itp.)
zachowaniem? zdziwienie,
(2) Reakcja dziecka na wynik
zaskoczenie itp.)
własnego zachowania
 podczas pobytu w placówce edukacyjnej poprosić opiekuna (nauczyciela), aby dyskretnie
wskazał dziecko, które jego zdaniem sprawia jemu i innym dzieciom trudności swoim
zachowaniem. To dziecko będzie obiektem jego obserwacji,
 wybrać dogodne dla prowadzenia obserwacji miejsce w sali.
 pamiętać, że zapisuje zdarzenia w formie bezosobowej, bez przypuszczeń, co do
powodów reakcji dziecka i tylko to, co widzisz, np. Karol zabrał zabawkę Joli. Ucieka
z lalką pod okno. Kiedy Jola podbiega do niego, chowa jedną rękę z zabawką za siebie,
a drugÄ… odpycha dziewczynkÄ™ od siebie,
 zapisywać dobre i złe zachowania dziecka w czasie 1,5 godziny ze szczególnym
uwzględnieniem sekwencji:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
A  Co doprowadziło do napadu złości?
B  Jakie to było zachowanie?
C  Co się stało tuż po nim?
 po zakończeniu obserwacji razem z opiekunem dziecka odpowiedzieć na pytania: czy
napady złości dziecka i ich liczba układa się w jakąś ogólniejsza prawidłowość?
(czy czynniki poprzedzające złość są podobne?) oraz czy możemy stwierdzić, że napady
złości zdarzają się częściej: w określonym czasie? w określonych miejscach?
w obecności określonych osób? w określonych sytuacjach?
 zastanowić się wspólnie z opiekunem dziecka: a) czy nie sądzi on, że dziecko i on wpadli
w pewnego rodzaju nawyk powtarzania poleceń i reakcji, niczym  zdarta płyta ? b) czy
można (bazując na notatkach) zauważyć powtarzające się konsekwencje konfrontacji
z dzieckiem (ustępowanie)?
 określić dokładnie cel działań interwencyjnych ( chcę, żeby mnie słuchało, kiedy kieruje
pod jego adresem prośbę albo polecenie ). Pomoże w tym książka: M. Herbert, Krnąbrne
zachowanie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, rozdział 4, s. 42 
49.
 zaprojektować i wykonać dowody uznania, aby uhonorować osiągnięcia dziecka
[3, s. 127],
 pamiętać o motywowaniu pozytywnym dzieci podczas każdego pobytu w placówce
poprzez nagradzanie z zastosowaniem wykonanych przez siebie dowodów uznania.
FAZA KOC
CZ
CA
1. Zadanie pracy domowej
Zanotuj przykłady sytuacji życiowych zaobserwowanych w ciągu tygodnia i określ, na ile
osoby dorosłe obserwowane przez ciebie swoimi działaniami stymulowały rozwój
psychomotoryczny dziecka.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od uczniów po zakończonych zajęciach
- ankietowanie ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytej wiedzy
oraz umiejętności.
Uzupełniające z
ródła informacji dla nauczyciela
Brzezińska, A., Jabłoński, S., Marchew, M.: Niewidzialne z
ródła: szanse rozwoju w okresie
dzieciństwa. Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2003
Brzezińska, A., Jabłoński, S., Marchew, M.: Ukryte piętno: zagrożenia rozwoju w okresie
dzieciństwa. Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2003
Herbert, M.: Co wolno dziecku. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
Modułowy program nauczania: Opiekunka dziecięca 513[01]
Moduł: Podstawy funkcjonowania człowieka w środowisku 513[01].Z1
Jednostka modułowa: Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych 513[01].Z1.02
Temat: Zabawa i jej wpływ na wszechstronny rozwój dziecka
Cel ogólny: doskonalenie umiejętności stymulowania rozwoju dziecka
Po zakończeniu zajęć uczeń potrafi:
 opracować konspekt zabaw dla dzieci w danej grupie wiekowej,
 przeprowadzić zabawy indywidualne i grupowe z dziećmi, z uwzględnieniem ich
możliwości zabawowych,
 dobierać sprzęt, zabawki i pomoce adekwatnie do rodzaju zabawy i wieku dzieci.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
 ćwiczenia,
 obserwacja,
 przypadków,
 sytuacyjna,
 dyskusja dydaktyczna.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
 indywidualna,
 grupowa,
 zbiorowa.
Czas: 135 minut
Åšrodki dydaktyczne:
 kartki papieru,
 długopisy,
 karta obserwacji dziecka,
 zabawki, pomoce do zabaw,
 karta obserwacji formatu A4,
 długopis,
 książka M. Karwowskiej  Struczyk, W. Hajnicz: Obserwacja w poznawaniu dziecka.
WSiP, Warszawa 1998.
Przebieg zajęć:
FAZA WST
PNA
1. Sprawy organizacyjne.
2. Nawiązanie do tematu, omówienie celów zajęć.
3. Zorganizowanie stanowisk pracy do wykonania ćwiczeń.
 przygotowanie przez uczniów karty obserwacji według poniższego wzoru:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Data:
Osoba obserwujÄ…ca:
Wiek dziecka (dzieci):
Analiza:
(na podstawie opisu
Nazwa Opis zachowań uczestników Używane słowa,
zachowań i komunikatów
zabawy zdania, wyrażenia
słownych, pod kątem
wszechstronnego rozwoju
dziecka)
Czas trwania zabawy:
Użyte przez dzieci pomoce, przedmioty, zabawki:
Liczba uczestników:
 przeczytanie aneksu (s. 105  113) w książce M. Karwowskiej  Struczyk i W. Hajnicz,
Obserwacja w poznawaniu dziecka. WSiP, Warszawa 1998,
 znalezienie tam przykładów obserwacji prowadzonych za pomocą różnych technik
notowania,
 wybranie sposobu notowania obserwacji,
 wybranie odpowiedniego dla prowadzenia obserwacji miejsca w sali.
FAZA WA
AÅšCIWA
1. Realizacja tematu
 zapisywanie przebiegu zabawy z uwzględnieniem wymienionych w tabeli aspektów
zabawy,
 przedstawienie wyników własnej analizy na forum klasy,
 wysłuchanie analiz innych osób,
 udzielenie odpowiedzi na pytanie: Jakie wnioski z dokonanych obserwacji wynikajÄ… dla
przyszłej pracy danego ucznia z dziećmi?
 wypisanie własnych i cudzych wniosków na oddzielnej kartce i dołączenie do karty
obserwacji.
FAZA KOC
CZ
CA
1. Zadanie pracy domowej
Opracować propozycję trzech różnych zabaw podnoszących sprawność fizyczną
przeznaczonych dla dziecka z zaburzonym rozwojem ruchowym.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach
- ankietowanie ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć, trudności podczas
realizowania ćwiczeń oraz efektów praktycznych.
Uzupełniające z
ródła informacji dla nauczyciela
Okoń, W.: Zabawa a rzeczywistość. Wydawnictwo Akademickie "Żak", Warszawa 1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. ĆWICZENIA
5.1. Osobowość dziecka
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oswój dziecko z wizerunkiem jego sylwetki.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien przypomnieć uczniom o konieczności zapewnienia bezpieczeństwa
dzieciom, podczas wieszania lustra i dopilnować, aby hak do zawieszenia lustra był
umocowany w ścianie pod nieobecność dzieci.
Warto poprosić opiekunki w żłobku, aby nie zdejmowały lustra aż do końca roku
szkolnego. Pozwoli to dzieciom przeglądać się w nim, kiedy tylko zechcą.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zawiesić na uprzednio umocowanym w ścianie haku duże lustro, w którym powinna
mieścić się cała sylwetka dziecka,
2) klęknąć obok lustra,
3) rozmawiać z zaciekawionymi dziećmi o tym, co w nim widać,
4) zachęcać te mniej odważne, aby podeszły do lustra,
5) zapewnić bezpieczeństwo dzieciom podczas wieszania lustra i dopilnować, aby hak do
jego zawieszenia był umocowany pod nieobecność dzieci.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 ćwiczenia,
 rozmowa dydaktyczna.
Åšrodki dydaktyczne:
 duże lustro do zawieszenia na ścianie sali
Ćwiczenie 2
Zorganizuj dzieciom (6  8 osób) działanie pomagające w kształtowaniu świadomości
własnego ciała.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien polecić uczniom, aby dzień wcześniej poprosili rodziców
o przyniesienie we wskazanym dniu do placówki lalki lub pluszowego misia własnego
dziecka. Dla dziecka, które nie będzie miało zabawki uczniowie powinni przygotować
zabawkę ze zbioru znajdującego się w żłobku.
Sposób wykonania ćwiczenia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Uczeń powinien:
1) poprosić dzieci, aby wzięły swoją zabawkę i usiadły na podłodze,
2) usiąść z dziećmi na podłodze,
3) kierować spostrzeżeniami dzieci przy pomocy poniższych zdań i wykonywać czynności,
o których mówi dzieciom:
 Lalka (miś) ma głowę. Pogłaszcz ją (go) & Czy ma włosy? Pokaż & Teraz czoło
& Oczy & Nos & Usta &
 Lalka (miś) ma ręce (łapy). Pogłaszcz najpierw swoje ręce, potem ręce lalki (łapy
misia) Podnieś swoje ręce do góry & klaśnij nad głową &
 Lalka (miś) ma nogi. Pogłaszcz najpierw swoje nogi, potem nogi lalki (misia) &
Wstań i poskacz na swoich nogach & Teraz niech poskacze lalka (miś).
4) powiedzieć dzieciom, że mogą bawić się dalej swoją zabawką lub odnieść ją na miejsce
skąd ją wzięły.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 lalka lub miś dla każdego dziecka,
 lalka dla osoby prowadzącej ćwiczenie.
Ćwiczenie 3
Zidentyfikuj, nazwij i zaproponuj działania zaspokajające potrzeby dziecka.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni przeczytać książę
M. Karwowskiej  Struczyk i W. Hajnicz.: Obserwacja w poznawaniu dziecka. WSiP,
Warszawa 1998. Znajdujące się tam przykłady obserwacji trzeba z nimi omówić i zwrócić ich
uwagę na poprawność notowania obserwowanych zachowań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować wg poniższego wzoru tabelkę,
Opis zachowania dziecka Nazwa ujawnianej Proponowany sposób
w zachowaniu potrzeby jej zaspokojenia
2) wybrać dogodne dla prowadzenia obserwacji miejsce na sali. Powinien widzieć i słyszeć
jak najwięcej,
3) zapisywać zachowania wybranego przez siebie do obserwacji dziecka,
4) przedstawić wyniki własnej analizy na forum klasy,
5) posłuchać analiz innych osób,
6) odpowiedzieć na poniższe pytanie:
 Jakie wnioski z dokonanych obserwacji wynikają dla twojej przyszłej pracy
z dziećmi?
7) wypisać wnioski na oddzielnej kartce i dołączyć do karty obserwacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 przypadków,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka z przygotowana tabelkÄ…,
 długopis.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.2. Zasady i metody postępowania wychowawczego
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaobserwuj zachowania dziecka i zaproponuj działania interwencyjne.
Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do ćwiczenia trzeba przypomnieć uczniom, na czym polega
poprawna obserwacja i jaka jest forma jej zapisu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) poprosić opiekunkę, aby dyskretnie wskazała dziecko, które jej zdaniem sprawia jej
samej i innym dzieciom niedogodności swoim zachowaniem. To dziecko będzie
obiektem obserwacji,
2) przygotować Kartę Obserwacji ABC wg poniższego wzoru:
Karta Obserwacji A B C [9, s. 68]
ImiÄ™ dziecka:
Wiek dziecka:
ImiÄ™ i nazwisko opiekuna:
Data obserwacji:
Wydarzenia Konsekwencje: jaki był Opisz swoje
rezultat zachowania?
Dzień poprzedzające: Zachowanie uczucia
(1) Reakcja dorosłego (opiekuna)
co się stało przed (smutek, radość,
i godzina
(zignorowanie go, spieranie siÄ™
zaobserwowanym zadowolenie,
z dzieckiem, krzyk itp.)
zachowaniem? zdziwienie,
(2) Reakcja dziecka na wynik
zaskoczenie itp.)
własnego zachowania
3) wybrać dogodne dla prowadzenia obserwacji miejsce w sali,
4) pamiętać, że zdarzenia zapisuje się w formie bezosobowej, bez przypuszczeń, co do
powodów reakcji dziecka i tylko to, co widzi, np. Karol zabrał zabawkę Joli. Ucieka
z lalką pod okno. Kiedy Jola podbiega do niego chowa jedną rękę z zabawką za siebie,
a drugÄ… odpycha dziewczynkÄ™ od siebie,
5) zapisywać dobre i złe zachowania dziecka w czasie 1,5 godziny ze szczególnym
uwzględnieniem sekwencji:
A  Co doprowadziło do napadu złości?
B  Jakie to było zachowanie?
C  Co się stało tuż po nim?
6) po zakończeniu obserwacji razem z opiekunem (nauczycielem) dziecka odpowiedzieć na
pytania:
 Czy napady złości dziecka i ich liczba układa się w jakąś ogólniejsza prawidłowość?
(czy czynniki poprzedzające złość są podobne?)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
 Czy możemy stwierdzić, że napady złości zdarzają się częściej:
a) w określonym czasie?
b) w określonych miejscach?
c) w obecności określonych osób?
d) w określonych sytuacjach?
7) zastanowić się wspólnie z opiekunem (nauczycielem) dziecka:
 Czy nie sądzi on, że dziecko i on wpadli w pewnego rodzaju nawyk powtarzania poleceń
i reakcji, niczym  zdarta płyta ?
 Czy można (bazując na notatkach) zauważyć powtarzające się konsekwencje konfrontacji
z dzieckiem (ustępowanie)?
8) określić dokładnie cel działań interwencyjnych (np. Chcę, żeby mnie słuchało, kiedy
kieruje pod jego adresem prośbę albo polecenie ). Pomoże w tym książka M. Herberta:
Krnąbrne zachowanie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, rozdział
4, s. 42  49.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 przypadków,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 Karta Obserwacji ABC,
 długopis,
 książka M. Herberta: Krnąbrne zachowanie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk 2005.
Ćwiczenie 2
Zastosuj metodę nagradzania - zaprojektuj i wykonaj dowody uznania, aby uhonorować
osiągnięcia dziecka [3, s. 127].
Wskazówki do realizacji
Ponieważ ćwiczenie to ma na celu wyrobienie nawyku dostrzegania osiągnięć dziecka
i nagradzania go za każdym razem, kiedy uda mu się coś poprawnie wykonać nauczyciel
powinien przypominać o wzmacnianiu pozytywnym w każdej sytuacji wymagającej takiej
reakcji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zaprojektować dyplomy, kartki  pochwałki, transparenty, dekorację sali wykorzystując
odpowiednie programy komputerowe oraz własną pomysłowość,
2) nie zapomnieć wręczyć dziecku dyplomu, kartki  pochwałki kiedy odniesie sukces lub
przy specjalnej okazji udekorować na jego cześć salę (np. powrót po długiej
nieobecności, urodziny).
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 przypadków,
 ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Åšrodki dydaktyczne:
 graficzny program komputerowy: np. Painter, GIMP, Adobe Photoshop, Corel Photo
Point,
 kartki papieru w formacie wybranym przez Ciebie,
 mazaki,
 kolorowy papier,
 klej, nożyczki,
 taśma samoprzylepna.
Ćwiczenie 3
Zastosuj metodę perswazji wraz z zadaniową - wytłumacz dziecku efekty jego
pozytywnych zachowań.
Wskazówki do realizacji
Zanim uczniowie przystąpią do wykonania ćwiczenia trzeba z nimi poćwiczyć
sformułowania ustne wyrażające uznanie dla dziecka, kiedy ono zrobi coś, co zasługuje na
nagrodÄ™.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wyrażać swoje uznanie zawsze wtedy, kiedy dziecko zrobi coś, co zasługuje na nagrodę,
2) wytłumaczyć dziecku pozytywne następstwa jego dobrych uczynków, które zauważy np.
pomogło nakrywać do stołu  wyjaśnić mu, dlaczego docenia jego starania (np. nie
musiałem tyle razy podchodzić do stolika z kubkami, bo ty mi je przyniosłeś. Dzięki
temu nie zmęczyłem się tak bardzo przy nakrywaniu do stołu),
3) wzmocnić zachowanie nagrodą materialna (kolorowa kartka, nalepka).
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 przypadków,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka w kształcie kwiatka,
 kartka w kształcie misia,
 kolorowa nalepka.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.3. Oddziaływania wychowawcze w zakresie poszczególnych sfer
rozwojowych
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Stwórz warunki do realizacji zadania rozwojowego - uczenie się kontroli nad własnym
ciałem.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien sprawdzić, czy uczniowie znają sposoby przyuczania dziecka do
z korzystania z nocnika opisane w książce S. Ellison, S. Ferdinandi: 365 dni z kochanym
maleństwem. Zabawa i poznawanie świata z dziećmi od noworodka do dwulatka.
Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2002.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) sięgnąć do zalecanej literatury, której treść pomoże mu w zorganizowaniu otoczenia
stymulującego rozwój dziecka,
2) poznać problematykę przyuczania dzieci do korzystania z nocnika lub toalety, a w tym
sposoby motywowania pozytywnego dziecka, aby skojarzyć wizytę w toalecie z czymś
przyjemnym,
3) przygotować niezbędne do tego celu pomoce,
4) opracować listę czynności, które pozwolą zrealizować ćwiczenie,
5) skonsultować swój plan działania z opiekunem.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 przypadków,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 książka S. Ellison, S. Ferdinandi: 365 dni z kochanym maleństwem. Zabawa
i poznawanie świata z dziećmi od noworodka do dwulatka. Wydawnictwo W.A.B.,
Warszawa 2002,
 czasopisma dotyczące opieki i wychowania małego dziecka (Mama i Ja, Twoje Dziecko),
 pomoce do motywowania pozytywnego dziecka (papierowe kwiatki, kolorowe
karteczki).
Ćwiczenie 2
Opracuj i przeprowadz
cykl działań (grupa 6  8 osobowa) oddziałujących na różnorodne
sfery rozwoju dziecka. Tam, gdzie jest to potrzebne dobierz pomoce i zabawki, odpowiednie
do działań i wieku dzieci.
Wskazówki do realizacji
Przed przeprowadzeniem cyklu działań nauczyciel powinien omówić z uczniami to, co
napisali oni w uwagach organizacyjnych. Brak doświadczenia w pracy z dziećmi wymaga
szczegółowej analizy czynności, które mogą przesądzić o poprawnym wykonaniu ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać książki, których treść pomoże mu w doborze działań z dziećmi (zobacz listę
w środkach dydaktycznych),
2) notować pomysły, które uzna za odpowiednie,
3) pamiętać o wieku dzieci z którymi będzie pracować oraz o sferach, których dotyczy
wybrane działanie,
4) pamiętać, że jedno działanie może stymulować kilka sfer rozwojowych!
5) sporządzić listę działań według poniższego wzoru:
Sfera(y), na którą(e)
oddziałujesz Opis działania Uwagi organizacyjne
Nazwa działania
1 2 3
6) zamieścić w uwagach organizacyjnych informacje o potrzebnych zabawkach,
rekwizytach, muzyce itp. To jest miejsce, w którym zapisuje także jak poradzi sobie
z zachęceniem do uczestnictwa (jak skieruje uwagę dzieci na swoją propozycję?), ze
zrobieniem koła przez dzieci, rozłożeniem i zebraniem potrzebnych do działań pomocy
czy zabawek, z uruchomieniem magnetofonu,
7) przeanalizować swoje propozycje według następujących wytycznych:
 Czy sÄ… one dobrane odpowiednio do wieku dzieci?
 Czy zachowałaś proporcje w stymulowaniu każdej ze sfer rozwoju dziecka?
 Czy uwzględniłaś wszystkie przewidywalne sprawy organizacyjne?
8) skonsultować powstałą listę ze swoim nauczycielem i opiekunem dzieci,
9) przeprowadzić swój projekt po zaakceptowaniu go przez nich,
10)  odczytywać w trakcie wykonywania ćwiczenia 2 informacje, jakie przesyłają dzieci
(czy są zainteresowane, zmęczone, senne) i od nich uzależniać przystąpienie do
wykonania działania, kolejność proponowanych dzieciom działań, czas trwania oraz
moment jego zakończenia.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 Rekomendowane książki:
1. S. Ellison, S. Ferdinandi: 365 dni z kochanym maleństwem. Zabawa i poznawanie świata
z dziećmi od noworodka do dwulatka. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2002
2. K. Rojkowska: Naucz małe dziecko myśleć i czuć. Wydawnictwo  Ravi , A
ódz
2003
3. P. Schiller: Mądre dziecko. Libra, Poznań, 2005
4. J. Silberg: Zabawy umysłowe dla niemowląt. Wydawnictwo K.E. Liber, Warszawa 2004
5. A. Erkert: Zabawy rozwijające zmysły. Jedność, Kielce 2002
6. A. Erkert: Dzieci potrzebują ciszy. Zabawy relaksacyjne na wiosnę, lato, jesień i zimę.
Jedność, Kielce 1999
7. M. Jąder: Krok... w kierunku kreatywności. Impuls, Kraków 2005
8. H. Baum: Małe dzieci - duże uczucia. Jedność, Kielce 2002
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
9. M. Bogdanowicz: B. Kisiel, M. Przasnyska: Metoda Weroniki Sherborne w terapii
i wspomaganiu rozwoju dziecka. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna,
Warszawa 2005
 zabawki,
 pomoce do zabaw,
 kredki,
 kartki,
 nagrania z muzykÄ…,
 magnetofon lub odtwarzacz CD.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5.4. Charakterystyka aktywności zabawowej małego dziecka
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przeprowadz
zabawę stymulującą wybrany obszar rozwoju dziecka (ruchowy, społeczny,
intelektualny, estetyczny).
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel przed przystąpieniem do ćwiczenia powinien sprawdzić, czy uczniowie
potrafią omówić ten rodzaj zabaw, który wybrali do realizacji z dziećmi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać rodzaj zabawy z książki H. Nartowskiej: Małe dziecko chce się bawić. Nasza
Księgarnia, Warszawa 1986,
2) przygotować na piśmie opis jej przebiegu i potrzebne pomoce,
3) przeprowadzić ją z jednym lub kilkorgiem dzieci,
4) wypisać, co dziecko zyskało rozwojowo dzięki uczestniczeniu w zabawie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartka,
 długopis,
 książka H. Nartowskiej: Małe dziecko chce się bawić. Nasza Księgarnia, Warszawa
1986,
 pomoce do zabawy.
Ćwiczenie 2
Przeprowadz
z dziećmi poznane rodzaje zabaw (tematyczną, dydaktyczną, ruchową,
manipulacyjną / konstrukcyjną) - indywidualnie i w grupie, z uwzględnieniem ich możliwości
intelektualnych i ruchowych.
Wskazówki do realizacji
Nauczyciel powinien zwrócić uwagę uczniom na to, że dobór zabaw polega na przyjęciu
tematu ogólnego, który będzie decydować o tematyce zabaw. Jeśli jest to pora roku, to treści
zabaw powinny do niej nawiązywać.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) opracować konspekt zabaw, w którym zamieści on opisy zabaw, potrzebne do ich
przeprowadzenia pomoce, rekwizyty, instrumenty perkusyjne oraz ewentualne tytuły
utworów muzycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 książka R. C. Paciotti, L. Cima: Eksperymenty i zabawy. Mnóstwo pomysłów, jak zrobić
coś samemu. Wydawnictwo  Jedność , Kielce, 2001,
 potrzebne do zabaw pomoce i rekwizyty,
 nagranie muzyczne,
 instrumenty perkusyjne,
 kartki, długopis.
Ćwiczenie 3
Dokonaj analizy wyposażenia sali w  środki do zabaw i dokonaj jego oceny pod kątem
potrzeb dzieci w tej sali przebywajÄ…cych.
Wskazówki do realizacji
Sposób wykonania ćwiczenia
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres
i technikę wykonania ćwiczenia.
Uczeń powinien:
1) obejrzeć w żłobku salę i zabawki,
2) sporządzić ich spis posługując się pięciopunktowym podziałem  środków do zabaw
przedstawionym w punkcie 4.4.1 poradnika dla uczniów,
3) wskazać zabawki odpowiednie do 1) wieku, 2) rodzajów zabaw i 3) miejsca zabawy,
4) napisać listę  środków do zabaw , których brakuje jego zdaniem w sali,
5) uzasadnić na piśmie potrzebę uzupełnienia o wyposażenia sali w środki do zabaw.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
 sytuacyjna,
 ćwiczenia.
Åšrodki dydaktyczne:
 kartki,
 długopis.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
TEST 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej: Stymulowanie rozwoju
psychomotorycznego i osobowości dziecka
Test składa się z 20 zadań, z których:
 zadania 1  13 sÄ… z poziomu podstawowego,
 zadania 14  20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
do zadań uczeń otrzymuje1 punkt. Za złą odpowiedz

lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 7 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego,
Plan testu
Klucz odpowiedzi
Nr Kategoria Poziom
Cel operacyjny Poprawna odpowiedz

zad celu wymagań
(mierzone osiągnięcia ucznia)
1. Wymienić potrzeby poznawcze A P  Potrzeba eksploratywności,
małego dziecka.  potrzeba etykietowania,
 potrzeba znanego,
 potrzeba pytania,
 potrzeba obrazu świata.
2. Wskazać działania dorosłego B P  uwzględniamy czas na
sprzyjajÄ…ce higienie psychicznej swobodne zabawy dzieci,
dziecka.  zajęcia kierowane przez
dorosłego
przeplatamy zajęciami
dowolnymi,
 zapewniamy czas na sen,
 zasypianie powinno
odbywać się
w miłej, pogodnej
atmosferze
 zapewniamy możliwości
ruchu na
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
ruchu na
bezpiecznych dla dzieci
przestrzeniach.
3. Wymienić kryteria doboru A P  wiek dzieci,
zabaw ruchowych dzieci.  rodzaj zajęć w ciągu dnia,
 pora roku i temperatura
dnia. ...
4. Stosować zasady właściwego B P  ubierać dziecko stosownie
przygotowania i organizowania do warunków panujących na
spaceru z dzieckiem. zewnÄ…trz,
 chronić przed zbyt silną
operacją słoneczną lub
zimnem,
 korzystać tylko
z bezpiecznych i
sprawnych sprzętów
ogrodowych,
 korzystać z czystej
piaskownicy,
przebywać na podłożu
trawiastym
lub piaszczystym.
5. Określić na czym polegają B P Istotą takich zabaw jest
zabawy konstrukcyjne. tworzenie  dzieła
z dowolnego materiału.
Z manipulacji, która jest tylko
kształtowaniem funkcji,
dziecko przechodzi w fazÄ™
tworzenia przedmiotów
(np. buduje dom, wieżę).
6. Wskazać działania dorosłego B P  Konieczność spania dla
sprzeczne z higieną psychiczną dobra układu nerwowego
dziecka. dziecka,
 ograniczanie lub zakaz
aktywności
ruchowej,
 pozostawianie dzieci
samych w działaniu, aby
nabywały doświadczenia.
7. Wymienić działania dorosłego A P Zachowanie higieny to
sprzyjajÄ…ce higienie (w sensie przestrzeganie zasad higieny
medycznym) dziecka. przez dorosłego oraz
kształtowanie nawyków
higienicznych u dzieci
(np.: mycie rÄ…k, podmywanie
po załatwieniu potrzeby
fizjologicznej, utrzymywanie
porzÄ…dku w sali,...).
8. Scharakteryzować zabawy C P Dziecko podczas jej trwania
tematyczne. naśladuje czynności
i odtwarza sytuacje
zaobserwowane w swoim
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
otoczeniu. W czasie tych
24
zabaw podejmuje jakÄ…Å› rolÄ™,
kogoÅ› odgrywa.
i odtwarza sytuacje
zaobserwowane w swoim
otoczeniu. W czasie tych
zabaw podejmuje jakÄ…Å› rolÄ™,
kogoÅ› odgrywa.
9. Wymienić rodzaje zabaw B P  budownictwo z klocków
konstrukcyjnych. różnego typu, wielkości
i kształtów,
 konstruowanie z zestawów
elementów
przystosowanych do Å‚Ä…czenia,
 budownictwo z piasku
i śniegu,
 tworzenie i konstruowanie
z różnorodnych
przedmiotów i zabawek do
zabaw tematycznych,
 budowanie na wolnym
powietrzu z większych
elementów, jak daszki,
deseczki, patyki, paliki,
kartony.
10. Uzasadnić , że największy B P Emocjonalny stosunek
wpływ na kształtowanie rodziców do dziecka wyraża
osobowości dziecka ma jego się w każdym nieomal słowie
rodzina. skierowanym do niego,
w każdej czynności związanej
z jego pielęgnacją i opieką
nad nim.
11. Zastosować zasady, które B P a) ... wzmocnienie (nagroda)
sprawdzajÄ… siÄ™ zawsze, kiedy b) ... brak wzmocnienia
bierzesz pod uwagę mechanizm c) ... złe zachowanie
polegający na tym, że dziecko d) ... brak wzmocnienia
robi wszystko, aby skupić na
sobie uwagÄ™ innych.
12. Sklasyfikować ,,środki zabaw . B P a) ... zabawy ... ... pojazdy...
b) .... sztuczne ...
c) ... materialne ...
d) ... gry ...
13. Wymienić zasady prowadzenia B P  zainteresowanie się tym, co
zabaw konstrukcyjnych dzieci. dzieci robiÄ… i udzielanie im
pomocy bez narzucania
własnego sposobu
wykonania,
 opiekun powinien być
bardzo aktywny,
 opiekun powinien
demonstrować poważny
stosunek do wytworów
dzieci.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
14. Zauważyć ,,punkt krytyczny C PP Sytuacja, w której
w zabawie dziecka. dotychczasowa odmiana
zabawy przestaje wystarczać
bawiÄ…cemu siÄ™ podmiotowi.
Dziecko zaczyna zmieniać jej
strukturę i treść, a więc jej
jakość  np.: .budowanie
z klocków + dołączenie
samochodów do dowożenia
materiału budulcowego.
15. Scharakteryzować sposoby C PP  stosowanie zasady
pozytywnego nastawiania stopniowania trudności,
wychowanków do  możliwość podjęcia się
powierzonych zadań. wykonywania zadania
w sytuacji wyboru jego
rodzaju i wariantu,
 akceptowanie poziomu
wykonania zadania
właściwego do wieku
i umiejętności osoby
wykonujÄ…cej zadania,
 dostarczanie  wzoru
wykonania,
 przewagÄ™ postawy
rodzicielskiej (opiekuna)
kreatora nad kontrolerem,
 zagwarantowanie przeżycia
zadowolenia z możliwości
 bycia użytecznym,
potrzebnym .
16. Zorganizować zabawy C PP  udostępnienie dzieciom
manipulacyjne. materiału w postaci gotowych
zabawek czy przedmiotów,
które będzie badało ,
 przy stwierdzeniu trudności
 nie do pokonania przez
dziecko, pomaganie
w odkrywaniu,
 roztoczenie w czasie
zabawy manipulacyjnej
szczególnej ochrony nad
zabawÄ… indywidualnÄ…,
bycie obserwatorem
podczas jej trwania
z jednoczesnym nazywaniem
czynności i materiałów.
17. Wymienić czynniki powodujące C PP a) reprezentowanie sobą
skuteczniejsze oddziaływania wysokich kompetencji,
metody naśladownictwa. b) posiadanie szerszego
zakresu  władzy i związane
z nią możliwości
zaspokojenia potrzeb np.:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
materialnych i psychicznych,
26
z nią możliwości
zaspokojenia potrzeb np.:
materialnych i psychicznych,
c) bycie podobnym do osoby
modelowanej na tyle, aby
mogła ona identyfikować się
z modelem dzięki
zaobserwowanemu
podobieństwu pod względem
wyglądu, zainteresowań,
umiejętności itp.,
d) przejawianie entuzjazmu
dla swoich altruistycznych
zachowań.
18. Zaprojektować zabawę D PP Uczeń powinien podać tytuł
dydaktycznÄ…. zabawy, cel, pomoce, grupÄ™
wiekową i kolejne czynności
dzieci.
19. Wymienić kryteria doboru C PP Bierzemy pod uwagę:
zabaw dydaktycznych.  wiek dziecka,
 materiał, który stosujemy
w zabawach i grach
dydaktycznych
 cel występujący w zabawie.
20. Wymienić charakterystyczne C PP Dziecko odczuwa  głód
zachowania dziecka dobrych, przyjaznych
odczuwającego brak kontaktów z innymi osobami:
przynależności i miłości. rodzicami, dziadkami,
rodzeństwem, innymi
dziećmi. Miłość na tym
poziomie to przede
wszystkim nastawienie na
branie. Gdy dziecko odczuwa
głód stosunków uczuciowych
z innymi ludz
mi, za wszelkÄ…
cenÄ™ chce znalez
ć swoje
miejsce w rodzinie czy grupie
rówieśniczej. Ma skłonności
do Å‚Ä…czenia siÄ™ z kimkolwiek
(dobrym, czy złym).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania
i oceniania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.
5. Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi.
6. Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań.
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań.
9. Sprawdz
prace. NanieÅ› punkty na kartÄ™ odpowiedzi.
10. Wykonaj analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu oraz analizę logiczną
i statystyczną zestawu zadań.
11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących problemów omawianych podczas realizacji całego
modułu.
Zadania 11 i 12 to zdania z lukÄ….
Zadania od 1 do 10 i od 13 do 20 są zadaniami otwartymi i należy udzielić krótkiej
odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
 w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz treść odpowiedzi,
 w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy w wyznaczone pole.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 14 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 minut.
Powodzenia !
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
 zestaw zadań testowych,
 karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wymień potrzeby poznawcze małego dziecka.
2. Wymień działania dorosłego sprzyjające higienie psychicznej dziecka.
3. Wymień kryteria doboru zabaw ruchowych.
4. Wymień kwestie, o których należy pamiętać wychodząc z dzieckiem na podwórko.
5. Określ, na czym polegają zabawy konstrukcyjne.
6. Wymień działania dorosłego sprzeczne z higieną psychiczną dziecka.
7. Wymień działania dorosłego sprzyjające higienie (w sensie medycznym).
8. Opisz, na czym polegajÄ… zabawy tematyczne.
9. Wymień rodzaje zabaw konstrukcyjnych.
10. Uzasadnij, że rodzina ma największy wpływ na kształtowanie osobowości dziecka.
11. Uzupełnij zasady, które sprawdzają się zawsze, kiedy bierzesz pod uwagę mechanizm
polegający na tym, że dziecko robi wszystko, aby skupić na sobie uwagę innych.
a) dobre zachowanie + & & & & & & & & . = jeszcze lepsze zachowanie
b) dobre zachowanie + & & & & & & & & . = pogorszenie zachowania
c) & & & & & & . + wzmocnienie (nagroda) = jeszcze gorsze zachowanie
d) złe zachowanie + & & & & & & & & & & = poprawa zachowania
12. Uzupełnij nazwy rodzajów  środków do zabaw .
a) Przyrządy do ............ (tor saneczkowy, piłki, drabinki ) i & ........ (hulajnoga, sanki),
b) materiały naturalne i & & & & & & (np. piasek, woda, kamienie, drewienka, papier),
c) seryjne produkowane elementy & ..& (klocki i systemy budowlane, klocki  Lego ),
d) ..................... z regułami (strategiczne, zręcznościowe, w karty, stolikowe).
13. Opisz zasady prowadzenia zabaw konstrukcyjnych.
14. Podaj przykłady  punktu krytycznego w zabawie dziecka.
15. Wymień sposoby pozytywnego nastawiania wychowanków do powierzanych zadań.
16. Wymień zasady postępowania dorosłego organizującego zabawy manipulacyjne.
17. Wymień czynniki powodujące skuteczniejsze oddziaływania metody naśladownictwa.
18. Zaprojektuj zabawÄ™ dydaktycznÄ….
19. Wymień kryteria doboru zabaw dydaktycznych.
20. Podaj charakterystyczne zachowania dziecka, które odczuwa brak przynależności
i miłości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stymulowanie rozwoju psychomotorycznego i osobowości dziecka
Wpisz odpowiedz
lub brakujące części zdania
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
10.
11. a) ...................................... c) ...........................................
b) ..................................... d) ...........................................
12. a) ...................................... c) ...........................................
b) ..................................... d) ...........................................
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19
20.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
TEST 2
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Stymulowanie rozwoju
psychomotorycznego i osobowości dziecka
Test składa się z 20 zadań, z których:
 zadania 1  14 sÄ… z poziomu podstawowego,
 zadania 15  20 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
do zadań uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz

lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 7 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Plan testu
Klucz odpowiedzi
Nr. Cel operacyjny Kategoria Poziom
Poprawna odpowiedz

zad (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań
1. Podać definicję osobowości. A P a
2. Wskazać nieskuteczne formy A P b
karania dzieci.
3. Podać nazwy postępowania B P a) ... wzmacnianie
oparte na metodach b) ... zachowania
behawioralnych. c) ... modelowanie
d) ... konsekwencje
4. Sklasyfikować ,,środki do B P a) gotowe (piłka,
zabaw . samochód, ...)
b) (tor wyścigów
samochodowych,
garaż, sklep,...),
c) materialne,
d) uzupełniające
5. Wskazać czynniki mające B P  dziedziczenie cech
wpływ na kształtowanie (genotyp),
osobowości.  środowisko,
 własna aktywność,
 system edukacji
6. Wymienić wymiary opisane B P  neurotyczność,
w koncepcji "Wielkiej PiÄ…tki".  ekstrawersja,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
 otwartość,
 ugodowość,
 sumienność.
7. Wymienić zasady wychowania A P  zasada zaspokajania
stosowane w pracy z małym potrzeb
dzieckiem dziecka
 zasada aktywności,
 zasada indywidualizacji,
 zasada integracji.
8. Zdefiniować pojęcie ,,metoda B P Świadomie i
wychowania . konsekwentnie stosowany
sposób oddziaływania
pedagogicznego na
jednostkÄ™, grupÄ™ lub
zbiorowość, dla
osiągnięcia zamierzonego
celu wychowawczego.
9. Wyjaśnić, na czy polega B P  Przyłapuj dziecko na
pozytywne wzmocnienie. dobrym, a nie na złym
zachowaniu . W takiej
sytuacji nagradzamy naszÄ…
uwagÄ… dobre zachowania.
10. Wyjaśnić, na czym polega B P Koszt, to kara za
ponoszenie kosztów zachowań. niewykonanie poleconego
działania  może polegać
na odebraniu dostępnych w
danej chwili przywilejów,
np.: dziecko nie może
oglądać bajki)
11. Wymienić nieskuteczne metody B P  kary cielesne,
karania dziecka.  straszenie dziecka,
 krzyk,
 izolacja dziecka.
12. Wymienić sfery rozwoju, B P  rozwój fizyczny i
o których należy pamiętać motoryczny,
pracując wychowawczo  rozwój intelektualny,
z dzieckiem  rozwój emocjonalny i
zachowania,
 rozwój komunikacji,
 rozwój społeczny.
13. Wymienić rodzaje dziecięcych A P  zabawy manipulacyjne,
zabaw.  zabawy konstrukcyjne,
 zabawy tematyczne,
 zabawy dydaktyczne,
 zabawy ruchowe.
14. Zdefiniować słowo ,,rozwój . B P Jest to proces, w trakcie
którego dziecko wzrasta
fizycznie, przyswaja
wiadomości o sobie, o
swoim otoczeniu,
następnie o świecie,
nabywa umiejętności
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
zdobywania wiedzy,
33
korzystania z niej,
rozwiązywania problemów
- kształtuje swój
następnie o świecie,
nabywa umiejętności
zdobywania wiedzy,
korzystania z niej,
rozwiązywania problemów
- kształtuje swój
światopogląd.
15. Wymienić metody C PP  nagradzane i karanie,
indywidualne.  modelowanie,
 perswazja,
 technika zadaniowa.
16. Wymienić metody grupowe. C PP  kształtowanie odniesienia
porównawczego,
 nacisku grupowego,
 kształtowania systemu
ról i norm
grupowych,
 kształtowania grupowych
wzorów
życia.
17. Porównać zabawy C PP Zabawy manipulacyjne
manipulacyjne polegajÄ… na manipulowaniu
z konstrukcyjnymi. przedmiotami
w różny sposób. Dzieci,
aby poznać przedmiot
oglądają go, liżą, rzucają,
wkładają i wyjmują,
turlajÄ…, ...
IstotÄ… zabaw
konstrukcyjnych jest
tworzenie  dzieła z
dowolnego materiału. Z
manipulacji dziecko
przechodzi w fazÄ™
tworzenia przedmiotów
(np. buduje dom, ...).
18. Wymienić potrzeby C PP Potrzeba stabilizacji,
bezpieczeństwa. opieki, uwolnienia od
strachu i lęku, porządku,
oparcia w opiekunie.
19. Scharakteryzować potrzebę C PP Uruchamiają ją nowe
eksploratywności. bodz
ce i nowe sytuacje.
Ogranicza, a nawet tłumi
ją lękliwość, nieśmiałość
dziecka,
a także stosowanie przez
dorosłego niewłaściwych
strategii w kontakcie
z dzieckiem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Dzieci o niskim poziomie
eksploratywności
wymagajÄ… pomocy
dorosłego tzn. zaczynają
badać po zachęceniu przez
dorosłego, natomiast
dzieciom o wysokim
poziomie eksploratywności
pomoc dorosłego
przeszkadza i hamuje ich
badawczy stosunek do
obiektu czy sytuacji.
20. Podać charakterystyczne C PP Dziecko odczuwa  głód
zachowania dziecka dobrych, przyjaznych
odczuwającego brak kontaktów z innymi
przynależności i miłości. osobami: rodzicami,
dziadkami, rodzeństwem,
innymi dziećmi. Miłość na
tym poziomie to przede
wszystkim nastawienie na
branie.
Gdy dziecko odczuwa głód
stosunków uczuciowych z
innymi ludz
mi, za wszelkÄ…
cenÄ™ chce znalez
ć swoje
miejsce w rodzinie czy
grupie rówieśniczej. Ma
skłonności do łączenia się
z kimkolwiek (dobrym, czy
złym).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z kryteriami punktowania
oceniania.
4. Przeprowadz
z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,
jakie będą w teście.
5. Omów z uczniami zasady wypełniania karty odpowiedzi.
6. Podaj i zapisz na tablicy czas zakończenia pracy ucznia z zestawem zadań.
7. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań.
9. Sprawdz
prace. NanieÅ› punkty na kartÄ™ odpowiedzi.
10. Wykonaj analizę statystyczną i opisową wyników sprawdzianu oraz analizę logiczną
i statystyczną zestawu zadań.
11. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących problemów omawianych podczas realizacji całego
modułu.
Zadania 1, 2 sÄ… zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedz
jest
prawidłowa.
Zadania 3, 4 to zdania z lukÄ….
Zadania od 5 do 20 są zadaniami otwartymi i należy udzielić krótkiej odpowiedzi.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:
 w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
znakiem X
(w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową),
 w zadaniach z krótką odpowiedzią wpisz treść odpowiedzi,
 w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy w wyznaczone pole.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania 14 - 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 90 minut.
Powodzenia !
Materiały dla ucznia:
 instrukcja,
- zestaw zadań
- karta odpowiedzi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Osobowość to:
a) charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko
społeczno  przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje,
b) sposób wchodzenia ze środowiskiem w interakcje,
c) względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno 
przyrodnicze,
d) zachowania, jakie człowiek ujawnia innym w interakcji.
2. Wskaż nieskuteczne metody karania używane przez dorosłych
a) wyrażanie swego smutku i zawodu,
b) izolacja dziecka,
c) tłumaczenie i wyjaśnianie,
d) odmawianie przyjemności.
3. Uzupełnij nazwy postępowania wychowawczego oparte na metodach behawioralnych
a) pozytywne & & & & & & ....
b) koszt & & & & & .........
c) uczenie siÄ™ przez ...........................
d) naturalne ..& & & & ..........
4 Uzupełnij nazwy środków do zabaw:
a) Zabawki & & & & & & & & & (np. & & & & & & & & & & & )
b) zabawki  instalacje ( np. ................................................................).
c) seryjnie produkowane elementy .......... (klocki i systemy budowlane, klocki  Lego ),
d) materiały & & & (urządzenia i stroje niezbędne do zabaw konstrukcyjnych
i tematycznych).
5. Wskaż czynniki mające najistotniejszy wpływ na kształtowanie osobowości.
6. Wymień wymiary opisane w koncepcji "Wielkiej Piątki".
7. Wskaż zasady wychowania stosowane w pracy z małym dzieckiem.
8. Zdefiniuj pojęcie ,,metoda wychowania .
9. Wyjaśnij, na czym polega pozytywne wzmacnianie.
10. Wyjaśnij, na czym polega ponoszenie kosztów zachowań.
11. Wskaż nieskuteczne metody karania używane przez dorosłych.
12. Wymień sfery rozwoju, o których należy pamiętać pracując wychowawczo z dzieckiem.
13. Wymień rodzaje dziecięcych zabaw.
14. Zdefiniuj słowo  rozwój .
15. Wymień metody zaliczane do metod indywidualnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
16. Wymień metody zaliczane do metod grupowych.
17. Porównaj zabawy manipulacyjne z konstrukcyjnym.
18. Wymień potrzeby bezpieczeństwa.
19. Scharakteryzuj potrzebę eksploratywności.
20. Podaj charakterystyczne zachowania dziecka, które odczuwa brak przynależności
i miłości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Stymulowanie rozwoju psychomotorycznego i osobowości dziecka
Wpisz odpowiedz
lub brakujące części zdania
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a) ...................................................................
b) ...................................................................
c) ...................................................................
d) ...................................................................
4. a) ...................................................................
b) ...................................................................
c) ...................................................................
d) ...................................................................
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
7. LITERATURA
1. Bogdanowicz Z.: Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli. WSiP, Warszawa 2005
2. Carlgren F.: Wychowanie do wolności. Pedagogika Rudolfa Steinera. Obrazy i relacje
z międzynarodowego ruchu szkół steinerowskich.  Genesis , Gdynia 1994
3. Chapman Weston D., Weston M. S.: Co dzień mądrzejsze. 365 gier i zabaw
kształtujących charakter, wrażliwość i inteligencję emocjonalną dziecka. Wydawnictwo
 Pruszyński i S  ka S. A , Warszawa 2002
4. Doman, G., J.Doman, J. Aisen S.: (1983) How to give. Your baby encyklopedig
knowledge. Filadelfia 1983
5. Dudzińska I, Lipina S, Wlaz
nik K.: Metodyka wychowania przedszkolnego. Cz 1. WSiP,
Warszawa 1978
6. Grondas M.: Rozwijanie umiejętności wychowawczych. STO, Kraków 2004
7. Gruszczyk  Kolczyńska E., Zielińska E.: Wspomaganie rozwoju umysłowego cztero
i pięciolatków. WSiP, Warszawa 2004
8. Gruszczyk  Kolczyńska E.: Wspomaganie rozwoju dzieci trzyletnich.  Wychowanie
w Przedszkolu nr 1, 1998
9. Herbert M.: Krnąbrne zachowanie. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005
10. Jaszczyszyn E.: Wspieranie funkcji socjalizacyjnej rodziny jako działanie przedszkola na
rzecz podnoszenia jakości edukacji [w:] J. Wilk (red.) W służbie dziecku. KUL, Lublin 2003
11. Jąder M.: Dać dzieciom szansę, czyli krok w kierunku kreatywności.  Wychowanie
w Przedszkolu 1999, nr 1
12. Jundziłł I.: Nagrody i kary w wychowaniu. NK, Warszawa 1986
13. Kasprzak - Kazubowska U.: O znaczeniu okresu wczesnego dzieciństwa.  Wychowanie
w Przedszkolu 1993, nr 10
14. Kielar  Turska M.: Potrzeby poznawcze dziecka.  Wychowanie w Przedszkolu 1990, nr 9
15. Kohnstamm R.: Praktyczna psychologia dziecka. WSiP, Warszawa, 1984
16. Konarzewski K.: Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych. PWN, Warszawa, 1987
17. Krajewska J.: Psychologiczne ujęcie szczęścia. www.studia.fuw.pl
18. Kwiatowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. WSiP, Warszawa 1985
19. A
obocki M.: Teoria wychowania w zarysie. Oficyna Wydawnicza  Impuls , Kraków 2003
20. A
ukaszewski W.: Szanse rozwoju osobowości. Książka i Wiedza, Warszawa 1984
21. McCrae, R. R., Costa P. T.: Osobowość dorosłego człowieka. Perspektywa pięciu teorii
pięcioczynnikowej. WAM, Warszawa 2005
22. Milerski B., Åšliwerski B. (red.): Pedagogika. PWN, Warszawa 2000
23. Natowska H.: Małe dziecko chce się bawić. Nasza Księgarnia, Warszawa 1986
24. Okoń W.: Zabawa a rzeczywistość. WSiP, Warszawa 1987
25. Piotrowicz R. J.: Rozwój i praca niepełnosprawnego ucznia. www.sonia.low.pl
26. Singh J. A L.: Wilcze dzieci z Midnapore. Heidelberg 1964
27. Stadtmüller E. H., Smolski R, Smolski M.: SÅ‚ownik Encyklopedyczny. Edukacja
Obywatelska. Polska i świat współczesny, Wydawnictwo Europa, Wrocław 2001
28. Żebrowska M. (red.): Psychologia rozwojowa. PWN, Warszawa 1979
Czasopisma
 Mama i Ja
 Twoje Dziecko
 Wychowanie w Przedszkolu
Adresy internetowe aktualne na dzień 30 maja 2006:
 www.sonia.low.pl
 www.studia.fuw.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41